Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 stycznia 2024 r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Monika Rosłan - Karasińska

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 31 stycznia 2024 r. w Warszawie

sprawy D. K.

przeciwko Wojewódzkiemu Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w W.

o ustalenie stopnia niepełnosprawności

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy – Pragi Północ w Warszawie, VI Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 7 października 2022 r.

uchyla wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy – Pragi Północ w Warszawie, VI Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 7 października 2022 r. w całości i znosi postępowanie przed sądem I instancji począwszy od dnia 7 października 2022 r. i przekazuje sprawę Sądowi Rejonowemu dla Warszawy – Pragi - Północ w Warszawie, VI Wydziałowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach procesu, w tym kosztach zastępstwa procesowego za instancję odwoławczą.

SSA Monika Rosłan - Karasińska

Sygn. akt VII Ua 113/22

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi-Północ w Warszawie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 7 października 2022 r. w sprawie o sygn. akt VI U 377/18 z odwołania D. K. od decyzji Wojewódzkiego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w W. z dnia 7 września 2018 nr (...). (...) (...) (...).2018 zmienił zaskarżoną decyzję, zaliczając odwołującego się D. K. do osób niepełnosprawnych w stopniu znacznym z przyczyn określonych symbolem niepełnosprawności 02-P na trwałe stwierdzając, że naruszenie sprawności organizmu jest trwałe i datuje się od urodzenia; zmienia zaskarżoną decyzję w zakresie wskazań wymienionych w punkcie l)-4),5) oraz w punkcie 7) - na wymaga oraz zasądził od organu rentowego na rzecz K. K. kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd I instancji ustalił, że D. K. urodził się (...) w W.. Ma wady rozwojowe, wadę serca, nadzastawkowe zwężenie aorty, zwężenie aorty płucnej oraz cechy zespołu (...). Wadę serca wykryto już w trakcie ciąży. Jest opóźniony w rozwoju psychoruchowym, zaczął chodzić, gdy miał 2,5 roku. Ma zdiagnozowaną niepełnosprawność intelektualną w stopniu umiarkowanym. Pozostaje pod opieką kardiologa, okulisty, endokrynologa, psychologa, stomatologa, genetyka, lekarza chorób metabolicznych. Ubezpieczony mieszka z rodzicami i młodszym bratem. Od dnia 28 kwietnia 2010 r. miał już orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. Obecnie uczy się w szkole specjalnej przysposabiającej do pracy. Nie umie sam dojechać do szkoły, zawożą go i odbierają rodzice lub dziadkowie, potrafi liczyć do 100, posiada słabą umiejętność pisania i czytania. Nie jest w stanie samodzielnie zaspakajać swoich potrzeb życiowych. Nie rozumie sytuacji, zachowań społecznych, ma zaburzoną orientację w otoczeniu, nie wychodzi sam z domu. Samodzielnie jest w stanie zrobić zakupy, zapłacić gotówką, ale nie umie obliczyć reszty, nie zna wartości pieniądza, potrafi przygotować sobie proste posiłki jedynie z przygotowanych, pokrojonych produktów, sam się ubiera, myją go rodzice. Nawiązuje kontakty z rówieśnikami, ma grono znajomych, raczej nie wykazuje agresji, natomiast zdarza się, że prowokuje konflikty. Ma swoje obowiązki domowe, po szkole gra w gry i słucha muzyki. Jest osobą niepełnosprawną w stopniu umiarkowanym od wczesnego dzieciństwa, na stałe.

D. K. nie wymaga aktualnie stałej opieki lub pomocy ze strony innych osób w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji, jednak wymaga częściowej pomocy w czynnościach życia codziennego, w procesie leczenia, rehabilitacji i edukacji oraz poruszania się poza domem.

Wojewódzki Zespół do Spraw orzekania o Niepełnosprawności w W. w dniu 7 września 2018 r. wydał orzeczenie o niepełnosprawności nr (...) (...) (...) (...) (...) w którym utrzymał w mocy orzeczenie Powiatowego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w L. z dnia 12 lipca 2018 r. zaliczające małoletniego się do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności okresowo do 30 czerwca 2023 r. Z powodu schorzeń oznaczonych symbolem przyczyny niepełnosprawności 01-U, 11- I. W dniu 19 października 2018 r. odwołujący się złożył odwołanie od przedmiotowego orzeczenia.

Powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w aktach sprawy, aktach rentowych, dokumentacji medycznej zawartej w aktach rentowych i w aktach sprawy oraz na podstawie opinii biegłych: dwóch psychologów, lekarza pediatry, lekarza psychiatry a także opinii neurologa. Autentyczności dokumentów złożonych do akt sprawy żadna ze stron nie kwestionowała, dlatego też Sąd uznał je za pełnowartościowy materiał dowodowy.

Sąd Rejonowy zważył, że odwołanie jako uzasadnione zasługiwało na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności Sąd Rejonowy powołał się na ustawę z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2021 r. poz. 573, 1981), która reguluje zasady ustalania niepełnosprawności oraz kwalifikowania osób do poszczególnych stopni niepełnosprawności. Kolejno Sąd wskazał, że ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (DZ.U.2021 poz. 573) wyróżnia trzy stopnie niepełnosprawności zdefiniowane w art. 4 ust 1-3. Sąd powołując się na powyższy przepis wskazał na rodzaje stopni niepełnosprawności.

Kolejno Sąd Rejonowy zaznaczył, że o zaliczeniu osoby do danego stopnia niepełnosprawności decydują nie tylko kryteria medyczne, lecz również psychiczne i społeczne aspekty funkcjonowania człowieka. Ustalenie stopnia niepełnosprawności następuje na zasadach określonych w odrębnej procedurze, normowanej przepisami rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (DZ.U.2015.1110). Następnie Sąd Rejonowy powołując się na § 29 ust 1 i 2 wskazał kryteria jakie brane są przy kwalifikowaniu o umiarkowanego stopnia niepełnosprawności.

Sąd Rejonowy podkreślił, że zgodnie z przepisami rozporządzenia Minister Gospodarki pracy i Polityki społecznej §29 przez długotrwałą opiekę i pomoc w pełnieniu ról społecznych należy rozumieć konieczność jej sprawowania przez okres powyżej 12 miesięcy przy czym: konieczność sprawowania opieki oznacza całkowita zależność osoby od otoczenia, polegającą na pielęgnacji w zakresie higieny osobistej i karmienia lub w wykonywaniu czynności samoobsługowych, prowadzeniu gospodarstwa domowego oraz ułatwianiu kontaktów ze środowiskiem. Zaś konieczność udzielenia pomocy w tym w pełnieniu ról społecznych oznacza zależność od otoczenia polegającą na udzieleniu wsparcia w czynnościach samoobsługowych, w poradzeniu gospodarstwa domowego, współdziałaniu w procesie leczenia, rehabilitacji, edukacji oaz pełnieniu ról społecznych właściwych dla każdego człowieka, zależnych od wieku, płci czynników społecznych i kulturowych. Na każdy stan ograniczeń i samoobsługi, poruszania się i komunikacji oznacza, e mamy do czynienia z osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji. Na podstawie art. 4 ust 4 ustawy „niezdolność o samodzielnej egzystencji oznacza naruszenie sprawności organizmu w stopniu uniemożliwiającym zaspokajanie bez pomocy innych osób podstawowych potrzeb życiowych, za które uważa się przede wszystkim samoobsługę, poruszanie się i komunikację.

Następnie Sąd Rejonowy wskazał, że o osobie niezdolnej do samodzielnej egzystencji możemy mówić wówczas, gdy ograniczenia w codziennym funkcjonowaniu wiążą się z koniecznością sprawowania opieki i udzielania pomocy, a więc kwalifikują osobę do znacznego stopnia niepełnosprawności. Sąd i instancji wskazał, kiedy jakie orzeczenia i komu przysługują.

Sąd Rejonowy podkreślił, że z uwagi na fakt, że rozstrzygnięcie w przedmiotowej sprawie wymagało wiedzy specjalistycznej, Sąd dopuścił dowód z opinii biegłych lekarzy specjalistów: kardiologa dziecięcego, psychologa i pediatry w celu ustalenia czy odwołujący się jest osobą niepełnosprawną, a jeżeli tak to do jakiego stopnia niepełnosprawności zalicza się: znacznego, umiarkowanego czy lekkiego, czy i jakie są wskazania odnośnie odpowiedniego zatrudnienia, szkolenia w tym specjalistycznego, uczestnictwa w terapii zajęciowej, zatrudnienia w zakładzie aktywności zawodowej oraz czy istnieje konieczność zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze, czy istnieje konieczność korzystania z systemu środowiskowego wsparcia w samodzielnej egzystencji przez co rozumie się korzystanie z usług socjalnych, opiekuńczych, terapeutycznych i rehabilitacyjnych świadczonych przez sieć instytucji pomocy społecznej, organizacje pozarządowe oraz inne placówki, czy istnieje konieczność stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji, czy spełnia przesłanki określone w art 8 ust 3a pkt 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. prawo o ruchu drogowym. W dalszej kolejności Sąd Rejonowy odniósł się do przeprowadzonych w trakcie postępowania opinii biegłych.

W opinii z dnia 7 czerwca 2019 r. biegła psycholog wskazała, że ze względów psychologicznych ubezpieczony zalicza się do osób niepełnosprawnych w stopniu umiarkowanym od urodzenia na stałe i wymaga częściowej pomocy innej osoby w codziennej egzystencji i pełnieniu ról społecznych.

W opinii z dnia 13 stycznia 2020 r. biegły pediatra rozpoznał u chłopca: upośledzenie rozwoju psychoruchowego w stopniu umiarkowanym, zespół (...), wrodzoną wadę serca, wadę postawy, wadę wzroku. Zdaniem biegłego z powodu istniejących chorób kwalifikuje się on do osób niepełnosprawnych w stopniu umiarkowanym z przyczyn określonych symbolami 01-U i 11-1. Obecny stan zdrowia nie uzasadnia konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwości samodzielnej egzystencji. Naruszenie sprawności organizmu jest trwałe i powoduje, że niepełnosprawność istnieje od urodzenia. W opinii uzupełniającej biegły pediatra odniósł się do zastrzeżeń zgłoszonych przez odwołująca się i podtrzymał wcześniejszą opinię.

W opinii z dnia 22 marca 2021 r. biegły neurolog wskazał, że ubezpieczony wymaga częściowej pomocy w czynnościach życia codziennego, w procesie leczenia, rehabilitacji i edukacji, poruszania się poza domem. Jest osobą niepełnosprawną w stopniu umiarkowanym od wczesnego dzieciństwa, na stałe. Nie wymaga jednak aktualnie stałej opieki lub pomocy ze strony innych osób w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji. Istnieje potrzeba korzystania z systemu wsparcia środowiskowego w samodzielnej egzystencji, przez co rozumie się korzystanie z usług socjalnych, opiekuńczych, terapeutycznych i rehabilitacyjnych świadczonych przez sieć instytucji pomocy społecznej, organizacje pozarządowe i inne placówki.

W opinii uzupełniającej biegła psychiatra wskazała, że na podstawie uzyskanych informacji od matki i od chłopca uzyskała obiektywną opinię możliwości funkcjonowania opiniowanego. Podała, że w trakcie badania nawiązał rzeczowy kontakt, rozumiał kierowane do niego pytania, miał wiedzę dotyczącą odstawowych danych. Jest osobą samodzielną w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych. Jego stan psychiczny uzasadnia jedynie częściową pomoc ze strony innych osób w codziennej egzystencji i pełnieniu ról społecznych.

Następnie postanowieniem z dnia 16 grudnia 2021 r. Sąd rejonowy dopuścił dowód z opinii biegłego psychologa, który w opinii z dnia 12 kwietnia 2022 r. wskazał, że D. K. jest osobą niepełnosprawną i z powodów psychologicznych zalicza się do znacznego stopnia niepełnosprawności. Jest zdolny do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymaga w celu pełnienia ról społecznych, stałej i długotrwałej opieki lub pomocy innych osób w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji. Naruszenie sprawności organizmu jest trwałe i datuje się od urodzenia. Stan jego zdrowia uzasadnia wskazania dotyczące odpowiedniego zatrudnienia, szkolenia w tym specjalistycznego, zatrudnienia w zakładzie aktywności zawodowej, uczestnictwa w terapii zajęciowej, konieczności zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze oraz korzystania z systemu środowiskowego wsparcia. Wymaga konieczności stałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji. Wskazanie dotyczące konieczności stałego opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji. Wskazanie dotyczące konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna w procesie leczenia, rehabilitacji i edukacji nie dotyczy go. Nie spełnia również przesłanek określonych w art 8 ust 3a pkt 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym. I nie wymaga do zamieszkania w oddzielnym pokoju. Biegły uzasadnił, że D. K. jest osobą z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym. Prezentuje znaczne trudności w zakresie logicznego myślenia oraz rozwiązywania problemów matematycznych. Posiada wąski zakres wiedzy ogólnej. Trudność sprawiają mu zadania wzrokowo - przestrzenne. Dydaktycznie funkcjonuje na poziomie pierwszych lat podstawówki. Zlecone zadania wykonuje pod nadzorem innej osoby. 1 Poziom jego funkcjonowania wyklucza możliwość samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie, wykonywania pracy zawodowej na otwartym rynku pracy oraz samodzielnego zaspokajania własnych potrzeb. Organ rentowy stał na stanowisku, że na podstawie dostarczonej dokumentacji jak również kierując się kryteriami orzekania o stopniu niepełnosprawności decyzja składu orzekającego w dniu posiedzenia była wydana zgodnie z obowiązującym prawem.

W ocenie Sądu Rejonowego wszystkie przedstawione opinie były zgodne z wymogami art. 285 k.p.c., Opinie biegłych były logiczne, spójne, nie budziły zdaniem Sądu wątpliwości z punktu widzenia metodologii, poprawności, rzetelności i prawidłowości rozumowania. Były jasne i wewnętrznie niesprzeczne. Biegli odnieśli się do całości zgromadzonej w sprawie dokumentacji medycznej, kompleksowo przeanalizowali stan zdrowia odwołującego się i możliwości jego samodzielnej egzystencji i rolę opiekunów w tym procesie. Sąd miał na uwadze, że biegli psychiatra, pedagog i neurolog zaliczyli odwołującego się do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie widząc potrzeby pozytywnego wskazania w pkt 7, natomiast opinie psychologiczne dwóch biegłych, wydane w toku przedmiotowego postępowania wzajemnie się uzupełniały, przy czym w ostatniej z nich psycholog wyraził kategoryczne przekonanie, iż jest on osobą niepełnosprawną w stopniu znacznym oraz że wymaga konieczności stałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji. W zakresie pozostałych wskazań opinie biegłych były zgodne.

Sąd Rejonowy oddalił wnioski dowodowe pełnomocnika odwołującej się o przesłuchanie przedstawicielki ustawowej oraz zeznań świadków K. K., M. P., I. O., G. Ł., H. P. oraz małoletniego D. K., wskazując, że dopuszczanie ww. dowodów zmierzałoby jedynie do przedłużenia postępowania (postanowienie z 14 września 2021 r. k. 140 a.s.).

Sąd Rejonowy podkreślił, że przy tak licznych i kompleksowych opiniach kilku specjalistów Sąd zdecydował się również pominąć wniosek dowodowy o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego genetyka, lekarza chorób metabolicznych, medycyny pracy oraz psychologa rozwojowego (postanowienie z 7 października 2022 r. k. 181). W tym samym dniu Sąd wydał wyrok w sprawie i zmienił zaskarżoną decyzję zaliczając odwołującego się do osób niepełnosprawnych w stopniu znacznym z przyczyn określonych symbolem niepełnosprawności 02-P na trwałe stwierdzając, że naruszenie sprawności organizmu jest trwale i datuje się od urodzenia. Zmienił zaskarżona decyzję w zakresie wskazań wymienionych w punkcie 1, 4,5 i 7 na wymaga. O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c., w myśl którego strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Odwołujący się był reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika – radcę prawnego, w związku z czym należało uwzględnić koszty zastępstwa procesowego, które Sąd ustalił na podstawie § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800) – 180 zł.

Apelację od powyższego orzeczenia wywiódł organ rentowy, zaskarżając go w całości.

Organ rentowy na zasadzie art. 368 § 1 pkt 2 k.p.c. skarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie przepisów prawa procesowego tj. art. 233 § 1 k.p.c. mające istotny wpływ na treść wydanego orzeczenia poprzez dowolną, a nie swobodną ocenę dowodów, bez wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i ustalenie, że powód jest osobą niepełnosprawną w stopniu znacznym na stałe niepełnosprawność datuję się od urodzenia, orzeczenie że powód wymaga konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji tj. pkt 7, i mając powyższe na względzie wniósł na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. o zmianę wyroku Sądu I instancji poprzez uwzględnienie apelacji i orzeczenie co do istoty sprawy i ustalenie stopnia niepełnosprawności - umiarkowany okresowo do 30 czerwca 2023 r. bez wskazań pkt. 7 tj. ustalenia, że powód nie wymaga stałej lub długoterminowej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością do samodzielnej egzystencji, ewentualnie uchylenie wyroku i przekazanie akt do Sądu Rejonowego celem ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu apelacji wskazano, że zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2021 r. poz. 573) do znacznego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagającą w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji.

Kolejno organ rentowy powołał się na standardy w zakresie kwalifikowania do znacznego stopnia niepełnosprawności zawarte w § 29 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz.U. 2021 r. poz. 857), które zawierają kryteria określające skutki naruszenia sprawności organizmu powodujące:

1) niezdolność do pracy - co oznacza całkowitą niezdolność do wykonywania pracy zarobkowej z powodu fizycznego, psychicznego lub umysłowego naruszenia sprawności organizmu;

2) konieczność sprawowania opieki - co oznacza całkowitą zależność osoby od otoczenia, polegającą na pielęgnacji w zakresie higieny osobistej i karmienia lub w wykonywaniu czynności samoobsługowych, prowadzeniu gospodarstwa domowego oraz ułatwiania kontaktów ze środowiskiem;

3) konieczność udzielania pomocy, w tym również w pełnieniu ról społecznych co oznacza zależność osoby od otoczenia, polegającą na udzieleniu wsparcia w czynnościach samoobsługowych, w prowadzeniu gospodarstwa domowego, współdziałania w procesie leczenia, rehabilitacji, edukacji oraz w pełnieniu ról społecznych właściwych dla każdego człowieka, zależnych od wieku, płci, czynników społecznych i kulturowych.

Pozwany zwrócił uwagę na fakt, że w dniu posiedzenia składu orzekającego dokumentacja medyczna potwierdzała niepełnosprawność w umiarkowanym stopniu. Jednocześnie Pozwany podkreślił, że powołani przez Sąd biegli nie zajmowali jednolitego stanowiska co do stopnia niepełnosprawności, co więcej podzielali stanowisko lekarzy orzeczników Wojewódzkiego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności, że stan zdrowia Powoda nie kwalifikuje go do znacznego stopnia niepełnosprawności (apelacja z dnia 19 grudnia 2022 r. k. 204 a.s.).

W odpowiedzi na apelację, powód D. K. reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika wniósł o oddalenie apelacji w całości oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych (odpowiedź na apelację z dnia 13 stycznia 2023 r. – k. 213-215 a.s.).

Sąd zważył, co następuje:

Stosownie do treści art. 378 § 1 k.p.c. Sąd II instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji, w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. Powyższe oznacza, że przed przystąpieniem do oceny trafności zaskarżonego wyroku przez pryzmat zarzutów podniesionych w apelacji oraz obowiązujących przepisów prawa materialnego, za każdym razem sąd odwoławczy jest zobligowany w pierwszej kolejności z urzędu zbadać, czy w sprawie miały miejsce takie okoliczności, których zaistnienie musiałoby skutkować przyjęciem, że zachodzą przesłanki wymienione w art. 379 k.p.c., a świadczące o nieważności postępowania. Jedną z nich określa art. 379 pkt 5 k.p.c., wskazując, że nieważność postępowania zachodzi wtedy, gdy strona została pozbawiona możności obrony swych praw.

Pozbawienie możności obrony praw postrzegane jest jako efekt naruszenia zasady równości stron (por. T. Ereciński, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom III. Postępowanie rozpoznawcze, wyd. V. Wolters Kluwer 2016, komentarz do art. 379 k.p.c.). Zachodzi wówczas, gdy strona zostanie pozbawiona możności obrony wskutek wadliwości czynności procesowych sądu lub strony przeciwnej, a stan ten nie ustanie przed wydaniem wyroku. Norma art. 379 pkt 5 k.p.c. musi być interpretowana w kontekście (ukształtowanego na tle gwarancyjnych norm konstytucyjnych) prawa do procesu rzetelnego (art. 45 Konstytucji RP). Na prawo do sądu składa się między innymi uprawnienie do bycia wysłuchanym przez sąd, a więc prawo do powoływania twierdzeń co do faktów poddawanych pod osąd i przedstawienia dowodów dla ich wykazania oraz prawo do odniesienia się (repliki) do twierdzeń i dowodów prezentowanych przez stronę przeciwną. Procesowy obowiązek (a zarazem prawo) powoływania twierdzeń wynika z art. 3 i art. 6 § 2 k.p.c., zaś powinność odniesienia się do twierdzeń strony przeciwnej została nałożona na stronę mocą art. 210 § 2 k.p.c. W świetle powyższego pozbawieniem strony możliwości obrony jej praw będzie przeprowadzenie postępowania lub jego istotnej części z wyłączeniem udziału tej strony i uniemożliwienie w ten sposób wypełnienia powinności, a zarazem skorzystania z uprawnień określonych zwłaszcza w art. 210 § 2 k.p.c.

W świetle unormowań Kodeksu postępowania cywilnego zasadniczą fazą postępowania, kiedy następuje rozpoznanie sprawy z udziałem stron, jest rozprawa. Na rozprawie strony mają prawo do ustnego zaprezentowania swojego stanowiska (art. 210 § 1 k.p.c.), a następnie przeprowadzane jest postępowanie dowodowe oraz dokonywane jest (z udziałem stron) roztrząsanie jego wyników (art. 210 § 3 k.p.c.). Sąd na rozprawie wykonuje obowiązki wynikające z art. 210 § 2 ¹ k.p.c. oraz art. 212 k.p.c., a wykonanie tych czynności jest istotne procesowo z uwagi na konieczność zachowania zasady równości. Do chwili zamknięcia rozprawy strony mają też prawo do prezentacji swoich twierdzeń i dowodów (art. 217 k.p.c.), a sąd ma obowiązek oceny zgłoszonych w tym czasie wniosków dowodowych i wydania stosownych postanowień. Wreszcie strony mają prawo głosu przed zamknięciem rozprawy (art. 224 § 1 k.p.c.).

Z kolei pisemna faza postępowania (złożenie pozwu/odwołania oraz odpowiedzi na pozew/odpowiedzi na odwołanie i dalszych pism przygotowawczych) ma zasadniczo (poza oznaczeniem granic sporu) na celu przygotowanie rozprawy, o czym świadczy choćby ustawowa definicja pisma przygotowawczego określona normą art. 127 k.p.c. Zatem przeprowadzenie rozprawy i umożliwienie stronom wzięcia udziału w niej posiada fundamentalne znaczenie dla zachowania praw gwarancyjnych określonych w art. 45 Konstytucji, w tym prawa do wysłuchania oraz prawa do przedstawienia dowodów.

W tym kontekście systemowym interpretować należy także normę art. 148 ¹ k.p.c. Przepis ten w § 1 pozwala sądowi rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym, gdy pozwany uznał powództwo lub gdy po złożeniu przez strony pism procesowych i dokumentów, w tym również po wniesieniu zarzutów lub sprzeciwu od nakazu zapłaty albo sprzeciwu od wyroku zaocznego, sąd uzna - mając na względzie całokształt przytoczonych twierdzeń i zgłoszonych wniosków dowodowych - że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. Zgodnie z art. 148 ¹ § 2 k.p.c. w przypadkach, o których mowa w § 1, sąd wydaje postanowienia dowodowe na posiedzeniu niejawnym.

Wymieniona norma art. 148 ¹ k.p.c. przyznaje sądowi kompetencję do odstąpienia od opisanej wyżej zasady, jaką jest rozpoznanie meritum sprawy w procesie na rozprawie. Redakcja powyższego przepisu wskazuje na pewien zakres dyskrecjonalności sądu, jeśli chodzi o ocenę zasadności odstąpienia do tej zasady. Zarazem jednak - poza przypadkiem, gdy dochodzi do uznania powództwa - kompetencja do wydania wyroku na posiedzeniu niejawnym istnieje wówczas, gdy przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. Brak konieczności rozpoznania sprawy na rozprawie zaistnieje jedynie wówczas, gdy zaniechanie to nie spowoduje naruszenia praw strony do udziału w postępowaniu. Minimalną przesłanką pominięcia rozprawy jest więc zapewnienie stronom możliwości zapoznania się z całokształtem materiału procesowego branego pod uwagę pod osąd, w tym też ze stanowiskiem sądu co do zgłoszonych przez stronę wniosków dowodowych. Sąd decydując się na pominięcie rozprawy powinien więc mieć uzasadnione podstawy do przekonania, że strony przedstawiły całość argumentacji istotnej dla rozstrzygnięcia i zarazem miały możność odniesienia się do stanowiska strony przeciwnej oraz stanowiska sądu zawartego w postanowieniu dowodowym.

W związku z powyższym za przedwczesne uznać należy wyrokowanie na posiedzeniu niejawnym, zwłaszcza w takich sytuacjach, gdy jedna ze stron, zgłaszając wnioski dowodowe, nie została o decyzji Sądu co do tych wniosków zaznajomiona, zanim zapadł w sprawie wyrok.

W przedmiotowej sprawie Sąd Rejonowy, wydając wyrok w tym samym dniu, w którym zapadło postanowienie pomijające wnioski dowodowe strony odwołującej, a więc 7 października 2022 r., uniemożliwił stronom pełne odniesienie się do sprawy oraz stanowiska sądu co do zgłoszonych dowodów.

Strony, przed wydaniem orzeczenia merytorycznego, zmieniającego zaskarżoną decyzję, nie miały możliwości zaprezentowania swego stanowiska, do czego niewątpliwie byłyby uprawnione, gdyby została wyznaczona w sprawie rozprawa albo gdyby Sąd decydując o wydaniu wyroku na posiedzeniu niejawnym, wcześniej poinformował strony o swojej decyzji odnośnie dowodów i udzielił odpowiedniego terminu na ustosunkowanie się do niej, zgodnie z art. 224 § 1 in fine k.p.c. W sytuacji, w której Sąd rozprawy nie wyznaczył, a zarazem nie dochował tych minimalnych standardów, jeśli chciał wyrokować na posiedzeniu niejawnym, to dochodzi do nieważności postępowania na podstawie art. 379 pkt 5 k.p.c. przez pozbawienie strony, której wnioski dowodowe zostały pominięte możliwości obrony swych praw. Tymczasem standardem powinno być udzielenie stronie czasu na stanowisko, szczególnie jeśli są jeszcze kwestie niewyjaśnione albo gdy Sąd nie uwzględnia wniosków strony. Taki standard powinien być zachowany również i wówczas, gdy Sąd korzystając ze swych uprawnień, w oparciu o przepis art. 148 ¹ k.p.c., decyduje się na wyrokowanie na posiedzeniu niejawnym. W takiej sytuacji wszystkie procesowe uprawnienia stron nie są przecież wyłączone, gdyż strony w takim przypadku zachowują te same prawa, jak w sprawie, w której jest prowadzona rozprawa. Poza tym art. 148 ¹ k.p.c. – choć oczywiście może przyśpieszyć postępowanie w określonych przypadkach – nie jest przepisem mającym powodować szybkie, bez poszanowania praw stron, wydawanie orzeczeń.

Podobne stanowisko we wskazanym zakresie prezentuje Sąd Najwyższy, który czyniąc obszerne wywody odnośnie praw stron w procesie w kontekście wydania wyroku na posiedzeniu niejawnym, zwraca uwagę, że oddalenie wniosków dowodowych odwołującego się na posiedzeniu niejawnym obliguje Sąd I instancji - przed wydaniem wyroku - do doręczenia odpisu tego orzeczenia w celu umożliwienia mu wypowiedzenia się w myśl art. 224 § 1 k.p.c. w przedmiocie wyników postępowania dowodowego (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2012r., II UZ 2/20, LEX nr 3061950). Wskazuje również, że pominięcie dowodu i wydanie wyroku na posiedzeniu niejawnym może mieć miejsce jedynie wówczas, gdy okoliczności faktyczne zostały wyjaśnione zgodnie z twierdzeniami strony wnioskującej o przeprowadzenie określonego dowodu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2020 r., III UK 380/19 oraz postanowienie z dnia 13 grudnia 2018 r., V CZ 85/18, LEX nr 2618490).

Podsumowując, wskazane uchybienia Sądu I instancji niewątpliwie wpłynęły na możność działania stron w postępowaniu sądowym, w konsekwencji czego zostały one, pozbawione możliwości obrony swoich praw. Powyższe skutkuje nieważnością postępowania z przyczyn określonych w art. 379 pkt 5 k.p.c.

Ponownie rozpoznając sprawę Sąd Rejonowy, przed wydaniem wyroku powinien umożliwić stronom wypowiedzenie się odnośnie decyzji o pominięciu dowodu z opinii biegłego genetyka, lekarza chorób metabolicznych, medycyny pracy oraz psychologa rozwojowego zgodnie z art. 224 § 1 k.p.c., a następnie adekwatnie do stanowiska stron, dokonać oceny ich twierdzeń, ewentualnie uzupełniając zgromadzony materiał dowodowy.

Z powodu wymienionych okoliczności, stosując normę art. 386 § 2 k.p.c., Sąd orzekł o uchyleniu zaskarżonego wyroku w całości i zniesieniu postępowania sądowego od dnia 7 października 2022 r. i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu dla Warszawy Pragi-Północ w Warszawie VI Wydziałowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych pozostawiają temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach procesu, w tym kosztach zastępstwa procesowego za instancję odwoławczą.