Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 5 lipca 2023 roku Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego odmówił C. K. prawa do emerytury rolniczej ze względu na brak wykazania przez niego podlegania rolniczemu ubezpieczeniu emerytalno – rentowemu, ustalając, że w okresie od 15 stycznia 1983 r. do 12 lutego 2022 r. wnioskodawca pobierał z ZUS rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, natomiast od dnia 13 lutego 2022 r. pobiera emeryturę z ZUS.

Organ rentowy wskazał, że ZUS przyznając wnioskodawcy prawo do renty i emerytury doliczył mu następujące okresy:

- od 1 września 1972 r. do 31 sierpnia 1976 r.,

- od 2 października 1978 r. do 3 grudnia 1978 r.,

- od 4 grudnia 1978 r. do 31 lipca 1980 r.,

- od 3 listopada 1980 r. do 1 marca 1981 r.

- od 24 listopada 1981 r. do 14 stycznia 1983 r.,

- od 2 stycznia 1986 r. do 14 lutego 1986 r.

- od 15 lutego 1986 r. do 3 sierpnia 1986 r.

Organ wyjaśnił, że wnioskodawca jest osobą urodzoną po 31 grudnia 1948 r., a zatem do ustalenia prawa do emerytury rolniczej został mu zaliczony okres pracy w gospodarstwie rolnym rodziców od 1 września 1976 r. do 1 września 1976 r., od 1 sierpnia 1980 r. do 2 listopada 1980 r. i od 2 marca 1981 r. do 23 listopada 1981 r., tj. 11 miesięcy i 25 dni.

(decyzja k. 51 akt KRUS)

W dniu 16 sierpnia 2023 roku C. K. odwołał się od powyższej decyzji, wnosząc ojej zmianę i przyznanie prawa do emerytury rolniczej, po zaliczeniu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców okresu od 24 czerwca 1970 r. do 31 sierpnia 1972 r. oraz okresu prowadzenia gospodarstwa rolnego od lipca 1997 r. do 13 lutego 2021 r. (odwołanie k. 3)

W odpowiedzi na odwołanie z dnia 1 września 2023 roku Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego wniósł o jego oddalenie w całości, podtrzymując argumentację podniesioną w zaskarżonej decyzji. Wskazał nadto, że nie zaliczył wnioskodawcy wskazanego w odwołaniu okresu od 1 stycznia 1970 r. do 12 lutego 1973 r., gdyż odwołujący nie miał w tym czasie ukończonych 16 lat. Nie zaliczył także okresu od 1 lipca 1997 r. do 31 grudnia 2021 r., gdyż w tym okresie ubezpieczony nie podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników - miał ustalone przez ZUS prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. (odpowiedź na odwołanie k. 4-5)

Pismem z dnia 22 lutego 2024 roku pełnomocnik wnioskodawcy wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji i o przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, ewentualnie o zmianę przez Sad zaskarżanej decyzji przez przyznanie skarżącemu prawa do emerytury rolniczej, zarzucając wadliwe zastosowanie art. 19 ust. 1 pkt 2 wzw. z art. 20 ust. 1, art. 20 ust 2 i art. 20 ust 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznemu rolników w zw. z art. 19 ust. 1 pkt 2 ustawy, gdyż według skarżącego okresy pracy, jako dziecko rolnika, w tym praca nawet poniżej 16 roku życia w gospodarstwie rolnym od dnia 1 stycznia 1970 roku do dnia 12 lutego 1973 roku i okres niezdolności do pracy od dnia 1 lipca 1997 roku do dnia 31 grudnia 2021 roku, podlegają zaliczeniu do okresów ubezpieczenia w zakresie wymaganych 25 lat i wraz z osiągnieciem wieku 65 lat, uzasadniają przyznanie prawa do emerytury rolniczej. Pełnomocnik wniósł także o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej z urzędu i oświadczając, że koszty zastępstwa procesowego nie zostały opłacone, ani w całości, ani w żadne części. (pismo k. 33-35)

Na rozprawie w dniu 27 lutego 2023 roku pełnomocnik wnioskodawcy poparł odwołanie, wniósł o zasądzenie kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu oświadczając, że koszty te nie zostały opłacone w całości, ani w części. Pełnomocnik organu rentowego wniósł o oddalenie odwołania. (stanowisko procesowe stron e-protokół z rozprawy z dnia 27 lutego 2024 roku 00:15:59 -00:17:51 – płyta CD k. 50)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

C. K. urodził się (...)

Decyzją z dnia 17 marca 2022 r. ZUS przyznał wnioskodawcy prawo do emerytury od dnia 13 lutego 2022 r., tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego. Podstawę obliczenia świadczenia stanowiła kwota składek na ubezpieczenie emerytalne oraz kapitału początkowego z uwzględnieniem waloryzacji składek i kapitału początkowego zaewidencjonowanych na koncie do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury.

ZUS przyznając wnioskodawcy prawo do renty i emerytury doliczył mu następujące okresy:

- od 1 września 1972 r. do 31 sierpnia 1976 r.,

- od 2 września 1976 r. do 24 października 1978 r.,

- od 25 października 1978 r. do 3 grudnia 1978 r.,

- od 4 grudnia 1978 r. do 31 lipca 1980 r.,

- od 3 listopada 1980 r. do 1 marca 1981 r.

- od 24 listopada 1981 r. do 14 stycznia 1983 r.,

- od 2 stycznia 1986 r. do 14 lutego 1986 r.,

- od 15 lutego 1986 r. do 3 sierpnia 1986 r.

(pismo k 49 akt ZUS)

W dniu 16 stycznia 2023 roku C. K. złożył wniosek o emeryturę rolniczą. (wniosek k. 1-3 akt KRUS)

Decyzją z dnia 5 lipca 2023 roku Prezes KRUS odmówił wnioskodawcy prawa do emerytury rolniczej z uwagi na to, że wnioskodawca nie udowodnił jakiegokolwiek okresu podlegania ubezpieczeniu rolniczemu. (decyzja k 51 akt KRUS)

C. K. nie figuruje w ewidencji osób podlegających lub niepodlegających

Do prawa do emerytury rolniczej skarżącego organ rentowy zaliczył następujące okresy:

- od 1 września 1976 r. do 1 września 1976 r.,

- od 1 sierpnia 1980 r. do 2 listopada 1980 r.

- od 2 marca 1981 r. do 23 listopada 1981 r.

łącznie 11 miesięcy i 25 dni.

(niesporne)

Powyższych ustaleń Sąd Okręgowy dokonał na podstawie powołanych dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy, w tym w aktach KRUS, których wiarygodność nie budzi wątpliwości i nie była kwestionowana przez żadną ze stron.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie jako bezzasadne podlega oddaleniu.

Na wstępie podnieść należy, iż ustalony stan faktyczny co do zasady był niesporny między stronami. Wynik sprawy zależał zaś przede wszystkim od oceny kwestii prawnych i sprowadzał się do rozstrzygnięcia, czy wnioskodawca legitymuje się wymaganym do przyznania emerytury rolniczej okresem podlegania rolniczemu ubezpieczeniu w wysokości 25 lat. Wnioskodawca podnosił bowiem, iż warunek ten spełnił, albowiem pracował w gospodarstwie rolnym rodziców, a potem prowadził gospodarstwo rolnicze po rodzicach od stycznia 1981 roku do daty jego wydzierżawienia.

Zgodnie z art. 19 ust. 1, ust. 1 a pkt 1 i ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników z dnia 20 grudnia 1990 roku (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 174) emerytura rolnicza przysługuje ubezpieczonemu, który spełnia łącznie następujące warunki:

1)  osiągnął wiek emerytalny określony w ust. 1a i 1b;

2)  podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez okres co najmniej 25 lat, z uwzględnieniem art. 20.

Emerytura rolnicza przysługuje także ubezpieczonemu rolnikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:

1)  osiągnął wiek 55 lat, jeśli jest kobietą, albo 60 lat, jeśli jest mężczyzną;

2)  podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez okres co najmniej 30 lat;

3)  zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej.

Zgodnie zaś z ust. 2a art. 19 cytowanej ustawy przepis ust. 2 stosuje się do rolnika, który do dnia 31 grudnia 2017 r. spełnił warunki, o których mowa w ust. 2.

Z kolei art. 20 ust. 1 - 3 przywołanej ustawy stanowi, iż do okresów ubezpieczenia wymaganych zgodnie z art. 19 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 pkt 2 zalicza się okresy:

1)  podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników indywidualnych i członków ich rodzin w latach 1983-1990;

2)  prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w gospodarstwie rolnym, po ukończeniu 16 roku życia, przed dniem 1 stycznia 1983 r.;

3)  od których zależy prawo do emerytury zgodnie z przepisami emerytalnymi.

Okresów o których mowa w ust. 1 nie zalicza się do okresów ubezpieczenia, jeżeli zostały one zaliczone do okresów, od których zależy prawo do emerytury lub renty na podstawie odrębnych przepisów.

Przepisu ust. 1 pkt 3 nie stosuje się do osób urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 roku.

Zgodnie z treścią art. 6 pkt 14 cyt. ustawy okresami podlegania określonemu ubezpieczeniu społecznemu są tylko takie okresy, za które opłacono przewidziane w odpowiednich przepisach składki na to ubezpieczenie, chyba że w myśl tych przepisów nie istniał obowiązek opłacania składek.

Podkreślenia wymaga także fakt, że od 1 stycznia 1983 r. istnieje ustawowy obowiązek odprowadzania składek przez rolników na Fundusz Ubezpieczenia Społecznego (...).

Znamiennym dla rozpoznania niniejszego przypadku jest również, iż przed wejściem w życie ustawy z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz.U. Nr 32, poz. 140) osoba prowadząca gospodarstwo rolne (podobnie jak domownik) nie podlegała ubezpieczeniu rolniczemu w związku z brakiem regulacji prawnych.

Ustawa z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin dotyczyła rolników, a nie objęła domowników, w stosunku do których podleganie ubezpieczeniu rolniczemu wprowadziła dopiero ustawa z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 268).

Ta ostatnia ustawa zawierała definicję domownika, który objęty został ubezpieczeniem rolniczym.

Przepis art. 2 pkt 2 cytowanej ustawy stanowił, że za domownika uważa się członków rodziny rolnika i inne osoby pracujące w gospodarstwie rolnym, jeżeli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym z rolnikiem, ukończyły 16 lat, nie podlegają obowiązkowi ubezpieczenia na podstawie innych przepisów, a ponadto praca w gospodarstwie rolnym stanowi ich główne źródło utrzymania. Warunki te musi także spełniać osoba, która chce doliczyć do ubezpieczenia rolniczego okres pracy w gospodarstwie rolnym rodziców jako domownik przed wejściem w życie tej ustawy. Zatem okoliczność pozostawania w tym czasie w stosunku pracy i podlegania z tego tytułu ubezpieczeniu społecznemu wyłącza możliwość zaliczenia równoległego okresu pracy w gospodarstwie rolnym do rolniczego stażu ubezpieczeniowego. Także kolejna, aktualnie obowiązująca ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (t.j. Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291) na podstawie art. 16 ust. 3 wyłącza ubezpieczenie rolnicze w przypadku podlegania innemu ubezpieczeniu. (por wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 31 lipca 2013 r. III AUa 1513/12)

Również Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 11 marca 2015 r. w sprawie o sygn akt III AUa 555/14 wskazał, iż okres ten nie może być zaliczony do okresu podlegania ubezpieczeniu rolników. Obowiązująca wówczas ustawa z dnia 27 października 1977r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin nie przewidywała opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne dorosłych domowników. Utworzony na podstawie art. 37 tej ustawy fundusz emerytalny rolników nie uprawniał do świadczeń emerytalnych domowników rolnika.

Dopiero kolejna ustawa dotycząca ubezpieczeń społecznych rolników, to jest ustawa z dnia 14 grudnia 1982r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz. U. z 1989r. Nr 24, poz. 133 z późn. zm.), która weszła w życie od 1 stycznia 1983r. objęła ubezpieczeniami emerytalnymi także domowników rolnika, o ile nie podlegali ubezpieczeniom na podstawie innych przepisów.

Na gruncie rozpoznawanej sprawy wnioskodawca domagał się zaliczenia do okresu podlegania ubezpieczeniu rolników okresu od dnia 1 stycznia 1970 roku do dnia 12 lutego 1973 roku i okresu pobierania przyznanej mu przez ZUS renty z tytułu niezdolności do pracy od dnia 1 lipca 1997 roku do dnia 31 grudnia 2021 roku.

W judykaturze utrwalony jest pogląd, że osoba, która ubiega się o zaliczenie okresu pracy w gospodarstwie rolnym do stażu, winna spełniać kryteria pojęcia domownika z art. 6 pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jedn. Dz. U. z 2008 r., nr 50, poz. 291 ze zm.).

Domownikiem zaś jest osoba bliska rolnikowi, która ukończyła 16 lat, pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa albo w bliskim sąsiedztwie oraz stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy.

Na gruncie rozpoznawanej sprawy wnioskodawca domagał się zaliczenia do okresu podlegania ubezpieczeniu rolników i do prawa do emerytury rolniczej okresów pracy w gospodarstwie rolnym swoich rodziców przed osiągnięciem 16 – go roku życia - od dnia 1 stycznia 1970 roku do dnia 12 lutego 1973 roku, co – zgodnie z poczynionymi wyżej uwagami – pozbawione jest podstaw prawnych.

Wnioskodawca domagał się także zaliczenia do okresu podlegania ubezpieczeniu rolników i do prawa do emerytury rolniczej okresu od dnia 1 lipca 1997 roku do dnia 31 grudnia 2021 roku, kiedy to miał ustalone przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

Zgodnie bowiem z art. 7 ust. 1 i art. 16 ust. 1 pkt 1 cytowanej ustawy, ubezpieczeniu emerytalno - rentowemu, wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu podlega rolnik, którego gospodarstwo obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny. Za rolnika rozumie się pełnoletnią osobę fizyczną, zamieszkującą i prowadzącą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, osobiście i na własny rachunek, działalność rolniczą w pozostającym w jej posiadaniu gospodarstwie rolnym, w tym również w ramach grupy producentów rolnych, a także osobę, która przeznaczyła grunty prowadzonego przez siebie gospodarstwa rolnego do zalesienia (art. 6 pkt 1 cyt. ustawy).

Przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników nie stosuje się m.in. do osoby, która podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu (art. 16 ust. 3 ustawy).

Zgodnie z art. 3 ustawy, ubezpieczeniu podlega się z mocy ustawy albo na wniosek (ust. 1).

Objęcie ubezpieczeniem na wniosek następuje od dnia wskazanego we wniosku o objęcie ubezpieczeniem, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został złożony (ust. 2a).

Jak stanowi art. 3a ust. 1, ubezpieczenie ustaje od dnia następującego po dniu, w którym ustały okoliczności uzasadniające podleganie ubezpieczeniu, z zastrzeżeniem ust. 3. Ubezpieczenie na wniosek ustaje także:

1)  od dnia wskazanego w oświadczeniu ubezpieczonego, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym to oświadczenie zostało złożone Kasie, albo

2)  od pierwszego dnia okresu ubezpieczenia, za który składka nie została opłacona (ust. 2 pkt 1 i 2).

Z powyższego wynika, że ubezpieczony nie mógł być objęty ubezpieczeniem rolniczym z mocy ustawy ani na wniosek, gdyż nie opłacał składek.

Podnieść należy, iż nie jest również możliwa żadna zmiana zaskarżonej decyzji czy to z uwagi na zasady słuszności czy współżycia społecznego. Bezwzględnie argumenty odnoszące się do zasad współżycia społecznego pozostają bez wpływu na uzyskanie świadczeń bądź uprawnień z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych. Prawo to opiera się bowiem na normach bezwzględnie obowiązujących, to jest ściśle określających warunki otrzymania poszczególnych uprawnień i wykluczających odwołanie do zasad słuszności. Podstawą przyznania świadczeń z ubezpieczenia społecznego mogą być tylko przepisy prawa, a nie zasady współżycia społecznego. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 1998 r. II UKN 379/98 Legalis Numer 45844).

Reasumując wnioskodawca nie legitymuje się wymaganym 25 letnim okresem ubezpieczenia rolniczego niezbędnym do przyznania mu emerytury rolniczej.

Mając powyższe na względzie Sąd oddalił odwołanie.

Orzeczenie o zwrocie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adw. J. K. zapadło na podstawie §9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2023 r. poz. 1964).

Sąd podziela treść wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 23 kwietnia 2020 r., wydanego w sprawie SK 66/19, w którym stwierdzono, że analiza statusu adwokatów i radców prawnych oraz ich roli w postępowaniu, w którym występują jako podmioty powołane z urzędu i zobowiązane do zastępstwa prawnego, prowadzi do uznania, iż różnicowanie ich wynagrodzenia poprzez obniżenie, w stosunku do wynagrodzenia, jakie otrzymaliby, gdyby występowali w sprawie jako pełnomocnicy z wyboru, nie ma konstytucyjnego uzasadnienia.

SSO Paulina Kuźma