Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 7 listopada 2023 roku znak (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł., po rozpatrzeniu wniosku z dnia 3 października 2023 roku odmówił B. N. (1) prawa do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych z uwagi na to, że decyzją z dnia 24 lutego 2004 roku ubezpieczonemu przyznano prawo do emerytury wcześniejszej od dnia 7 marca 2004 roku na podstawie art. 32 z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Ponadto wnioskodawca jest urodzony przez 31 grudnia 1948 roku.

[decyzja k. 34 pliku II akt ZUS]

Ubezpieczony B. N. (1) wniósł odwołanie od powyższej decyzji organu rentowego w dniu 20 listopada 2023 roku. W uzasadnieniu podniósł, że pracując w zakładach (...) od 22 stycznia 1968 roku do 15 grudnia 1998 roku był narażony na czynniki szkodliwe, a zatem przysługuje mu prawo do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych.

[odwołanie k. 3-4]

Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie. Argumentując swoje stanowisko organ rentowy wskazał, że wnioskodawca urodzony (...) ma przyznane prawo do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach od dnia 7 marca 1944 roku – z tytułu zatrudnienia w zakładach (...) w okresie od 22 stycznia 1968 roku do 15 grudnia 1998 roku. Organ ponadto podniósł, że jako osoba urodzona przed 1 stycznia 1949 roku pobiera emeryturę obliczoną na podstawie art. 53 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z FUS (tekst jedn. Dz. U z 2022 r. poz. 504) i nie ma ustalonego kapitału początkowego.

ZUS wskazał także, że obowiązujące przepisy nie przewidują dodatków do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Wnioskodawca udokumentował zarobki z P. z lat 1977-1998 za pomocą zaświadczenia Rp-7 z dnia 9 lutego 2004 roku, a kwoty wykazane w tym zaświadczeniu za lata 1983-1992 są zgodne z kwotami wskazanymi w obecnie przedłożonym Rp-7 z dnia 29 stycznia 1999 roku. Angaże za okres od 22 stycznia 1968 roku zawierają stawkę godzinową. Do emerytury przyjęto wskaźnik wysokości podstawy wymiaru 1984-1993 wynoszący 103,13%.

[odpowiedź na odwołanie k. 5-5v]

Na rozprawie w dniu 20 marca 2024 roku pełnomocnik wnioskodawcy poparł odwołanie i wniósł o zasądzenie kosztów pomocy prawnej udzielonej wnioskodawcy przez pełnomocnika z urzędu, oświadczając, że koszty te nie zostały pokryte ani w całości ani w części. Pełnomocnik ZUS wniósł o oddalenie oddalenia.

[końcowe stanowiska stron e-protokół rozprawy z 20 marca 2024 r. 00:02:43-00:02:44 – płyta CD – k. 31]

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

B. N. (2) urodził się w dniu (...).

[bezsporne]

W dniu 12 lutego 2004 roku wnioskodawca złożył wniosek o emeryturę. Do powyższego wniosku odwołujący dołączył kwestionariusz dotyczący okresów składkowych i nieskładkowych wraz z dokumentacją potwierdzającą te okresy.

[wniosek o emeryturę wraz z załącznikami k. 1-11]

Decyzją z dnia 24 lutego 2004 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Ł. przyznał B. N. (1) emeryturę od 7 marca 2004 roku tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego.

[decyzja k. 17 pliku I akt ZUS]

W dniu 2 października 2023 roku ubezpieczony złożył wniosek o naliczenie i dopłatę rekompensaty do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych.

[wniosek k. 5]

Zaskarżoną decyzją z dnia 7 listopada 2023 roku znak (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł., po rozpatrzeniu wniosku z dnia 3 października 2023 roku odmówił B. N. (1) prawa do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych z uwagi na to, że decyzją z dnia 24 lutego 2004 roku ubezpieczonemu przyznano prawo do emerytury wcześniejszej od dnia 7 marca 2004 roku na podstawie art. 32 z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Ponadto wnioskodawca jest urodzony przez 31 grudnia 1948 roku.

[decyzja k. 34 pliku II akt ZUS]

Sąd Okręgowy ustalił stan faktyczny na podstawie dokumentów załączonych do akt sprawy, w skład których wchodziły akta organu rentowego. Spór w niniejszej sprawie tak naprawdę sprowadzał się do dokonania oceny prawnej bezspornego stanu faktycznego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie jest niezasadne i jako takie podlega oddaleniu.

Rekompensata, zgodnie z definicją legalną zawartą w art. 2 punkt 5 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r., poz. 164 ze zm.), jest odszkodowaniem za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.

Warunki przyznania prawa do rekompensaty określone zostały w art. 21 powołanej ustawy o emeryturach pomostowych.

Prawo do rekompensaty przysługuje ubezpieczonym, którzy:

1)  utracili możliwość przejścia na emeryturę w związku z wygaśnięciem po dniu
31 grudnia 2008 roku (w stosunku do ubezpieczonych urodzonych po dniu
31 grudnia 1948 roku, a przed dniem 1 stycznia 1969 roku) podstawy prawnej, umożliwiającej uzyskanie wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze,

2)  nie spełniają warunków do uzyskania emerytury pomostowej,

3)  legitymują się co najmniej 15-letnim okresem pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS,

4)  nie uzyskali prawa do emerytury według zasad określonych w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Ustalenie prawa do rekompensaty następuje przy rozpoznaniu wniosku o emeryturę, bowiem rekompensata, zgodnie z treścią art. 23 ust. 2 ww. ustawy o emeryturach pomostowych jest przyznawana w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Rekompensata zwiększa zatem wartość kapitału początkowego ubezpieczonego i tym samym daje możliwości odpowiedniego zwiększenia podstawy wymiaru emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, do której osoba uprawniona nabyła prawo po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego.

Skoro rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, a zgodnie z art. 173 ww. ustawy o emeryturach i rentach kapitał początkowy ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 roku, za których były opłacane składki na ubezpieczenia społeczne przed dniem 1 stycznia 1999 roku, to rekompensata jest adresowana wyłącznie do ubezpieczonych objętych systemem emerytalnym zdefiniowanej składki (emerytury w powszechnym wieku emerytalnym dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 roku ). Zatem warunek sformułowany w art. 21 ust. 2 ww. ustawy o emeryturach pomostowych należy rozumieć w taki sposób, że rekompensata jest adresowana wyłącznie do ubezpieczonych, którzy przed osiągnięciem podstawowego wieku emerytalnego nie nabyli prawa do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych obliczonej według formuły zdefiniowanego świadczenia. Jedynie więc nabycie prawa do wcześniejszej emerytury stanowi przesłankę negatywną przyznania prawa do rekompensaty.

R. legis ustanowienia przez ustawodawcę instytucji rekompensaty było dążenie do wyrównania szkody, spowodowanej wejściem w życie ustawy o emeryturach pomostowych, poniesionej przez osoby legitymujące się 15-letnim stażem pracy w warunkach szczególnych, a nie spełniające innych warunków do przyznania im wcześniejszej emerytury do dnia
1 stycznia 2009 roku i jednocześnie nie spełniające warunków do przyznania im emerytury pomostowej po tej dacie. Do powstania prawa do rekompensaty koniecznym więc jest by ubezpieczony poniósł szkodę, poprzez utratę możliwości wcześniejszego przejścia na emeryturę z tytułu pracy w warunkach szczególnych na podstawie przepisów o emeryturach i rentach z FUS, wskutek odebrania mu tego przywileju przez ustawodawcę.

Tymczasem, zgodnie z art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i retach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r., poz. 1251 ze zm.) – ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., będącym pracownikami, o których mowa w ust. 2 i 3, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1.

Z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika, iż decyzją z dnia
24 lutego 2004 roku B. N. (1), urodzony w dniu (...) nabył prawo do emerytury na podstawie art.32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS od dnia 7 marca 2004 roku i świadczenie to otrzymuje do chwili obecnej. Wnioskodawca jako osoba urodzona przed dniem 1 stycznia 1949 roku nie ma ustalonego kapitału początkowego.

Tym samym wobec jednoznacznej treści art. 21 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych nie przysługuje mu rekompensata.

Z tych też względów bez znaczenia pozostawała okoliczność czy wnioskodawca wykonywał pracę w warunkach szczególnych w okresie zatrudnienia w zakładach (...), który to okres został już uwzględniony przez organ rentowy, gdyż decyzją z 24 lutego 2004 roku wnioskodawcy przyznano emeryturę w wieku niższym niż określonym w punkcie 27 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Na marginesie wskazać także należy, że odwołującemu nie przysługuje prawo do zwiększenia wysokości emerytury w związku z zatrudnieniem w warunkach szczególnych.

Art. 54 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. nr 40, poz. 267 ze zm.), przewidywał możliwość przyznania wzrostu emerytury lub renty inwalidzkiej w wysokości 10 lub 15% podstawy wymiaru świadczenia, z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Rodzaje prac i stanowiska pracy oraz warunki, które uzasadniały przyznanie ubezpieczonym wzrostu świadczeń określały przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach (Dz.U. nr 8, poz. 43 ze zm.), wydanego na podstawie art. 55 pkt 2 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin.

Z dniem 15 listopada 1991 r. weszła w życie ustawa z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. nr 104, poz. 450 ze zm.), powoływana dalej jako „ustawa rewaloryzacyjna”, która w art. 21 ust. 4 ograniczyła liczbę uprzednio przysługujących dodatków do emerytur i rent do enumeratywnie wymienionych w ust. 1 - rodzinnego, pielęgnacyjnego, dla sieroty zupełnej oraz w ust. 4 - za tajne nauczanie i za działalność kombatancką. Przepisy ustawy miały zastosowanie do wniosków zgłoszonych począwszy od dnia jej wejścia w życie lub przed dniem jej wejścia w życie, jeżeli choćby jeden z warunków do uzyskania prawa do świadczenia został spełniony począwszy od tego dnia (art. 26).

Zasada ta została utrzymana w mocy po nowelizacji ustawy rewaloryzacyjnej ustawą z dnia 2 grudnia 1993 r. o zmianie ustawy o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. nr 127, poz. 583), z tą jednak modyfikacją, że do osób, które do dnia 15 listopada 1991 r. nie zgłosiły wniosku o emeryturę lub rentę, mimo, że spełniały warunki do przyznania jednego z tych świadczeń, stosowało się przepisy dotychczasowe.

Ustawa z dnia 17 października 1991 r. pogarszała sytuację pewnych kategorii uprawnionych do świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego. Toteż Trybunał Konstytucyjny rozpoznając zgodność niektórych jej przepisów z Konstytucją, w tym także art. 21 ust. 4, wydał orzeczenie o potrzebie zrekompensowania emerytom i rencistom utraty ekwiwalentu za pracę w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze (tak: orzeczenie z dnia 11 lutego 1992 r., K. 14/91, OTK 1992 r., poz. 9).

Konsekwencją tego orzeczenia była ustawa z dnia 6 marca 1997 r. o zrekompensowaniu okresowego nie podwyższania płac w sferze budżetowej oraz utraty niektórych wzrostów lub dodatków do emerytur i rent (tekst jedn.: Dz.U. z 2000 r. nr 23, poz. 294).

Ustawy: o systemie ubezpieczeń społecznych z dnia 13 października 1998 r. oraz o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 grudnia 1998 r. nie zawierają żadnej merytorycznej regulacji, którą można by odnieść do utraty przez emerytów i rencistów dodatków do świadczeń za pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze i ich rekompensaty. Wypłata tych rekompensat zakończyła się w 2004 roku.

Skarżący nie był emerytem lub rencistą przed dniem 15 listopada 1991 r. i przed tą datą nie spełniał warunków do przyznania jednego z tych świadczeń. Tym samym nie spełniał też warunku przyznania mu dodatku do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych.

Mając na uwadze wszystkie wyżej wymienione okoliczności Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie, o czym orzekł w punkcie 1. wyroku.

W punkcie 2. sentencji wyroku Sąd, na podstawie art. 98 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn. Dz. U. z 2023 r. poz. 1144) w związku z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (tekst jedn. Dz. U. z 2023 r. poz. 1964) w związku z § 4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (tekst jedn. Dz. U. z 2023 r. poz. 2631) przyznał i nakazał wypłacić ze środków Skarbu Państwa na rzecz adwokata P. N. kwotę 221,40 zł (180 zł + VAT) tytułem zwrotu kosztów pomocy prawnej udzielonej odwołującemu z urzędu.