Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 13 listopada 2023 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. powołując się na treść ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U z 2020 r., poz. 53 t.j. ) odmówił K. N. prawa do ekwiwalentu węglowego. W uzasadnieniu decyzji organ wskazał, że ze zgromadzonych dokumentów wynika, iż bezpośrednio przed przejściem na emeryturę pomostową wnioskodawczyni nie była pracownikiem zatrudnionym w spółce związanej z (...) i w okresie tego zatrudnienia nie był wypłacany deputat.

(decyzja k. 23)

Od powyższej decyzji odwołała się K. N.., uznając wymienioną decyzję za krzywdzącą, wniosła o jej zmianę i przyznanie prawa do deputatu węglowego od dnia 25.10.203 roku wraz z odsetkami od dnia złożenia wniosku, przytaczając stanowisko judykatury.

(odwołanie k. 3)

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie wywodząc jak w zaskarżonej decyzji.

(odpowiedź na odwołanie k. 5)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

E. N. urodziła się w dniu (...).

(okoliczność bezsporna)

Ubezpieczona w okresie od 1 września 1983 roku do 30 listopada 2015 r roku była zatrudniona na umowę o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy na kolei w: P. (...) sp z oo Oddział (...) w ramach praktycznej nauki zawodu, a następnie konduktora i kierownika pociągu. W okresie tego zatrudnienia miała wypłacany ekwiwalent za deputat węglowy w pełnej wysokości.

(świadectwo pracy k. 4, zaświadczenie – k. 12, akt ZUS )

Ubezpieczona w okresie od 1 grudnia 2015 roku do dnia 3 lipca 2023 roku była zatrudniona w (...) Kolei Aglomeracyjnej sp z oo w Ł. na stanowisku kierownika pociągu. W okresie tego zatrudnienia ubezpieczona nie otrzymywała deputatu węglowego. Do tej spółki nie mają zastosowania przepisy ustawy z dnia 8.09.2000 r o komercjalizacji i restrukturyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...).

(świadectwo pracy k. 13, zaświadczenie – k. 16 akt ZUS)

W dniu 3.03.2023 r ubezpieczona złożyła wniosek o emeryturę pomostową. Decyzją z dnia 13.04.2023 r organ rentowy przyznał ubezpieczonej emeryturę pomostową od dnia 11.03.2023 roku. Emerytura została zawieszona z uwagi na kontynuowanie zatrudnienia.

(wniosek – k. 1 akt ZUS)

W dniu 3.07.2023 roku ubezpieczona wniosła o podjęcie wypłaty emerytury w związku z rozwiązaniem stosunku pracy. Wniosła o naliczenie ekwiwalentu za węgiel.

(wniosek – k. 11 akt ZUS)

W dniu 20.07.2023 roku organ rentowy wydał decyzję w przedmiocie ustalenia wysokości i podjęciu wypłaty emerytury pomostowej.

(decyzja – k. 14 akt ZUS)

W dniu 25 października 2023 roku ubezpieczona złożyła w organie rentowym wniosek o przyśpieszenie załatwienia sprawy w zakresie złożonego wniosku o ekwiwalent węglowy.

(wniosek k. 22 akt ZUS)

Zaskarżoną decyzją z dnia 13 listopada 2023 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. powołując się na treść ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U z 2020 r., poz. 53 t.j. ) odmówił K. N. prawa do ekwiwalentu węglowego. W uzasadnieniu decyzji organ, wskazał, że ze zgromadzonych dokumentów wynika, że bezpośrednio przed przejściem na emeryturę pomostową wnioskodawczyni nie była pracownikiem zatrudnionym w spółce związanej z (...) i w okresie tego zatrudnienia nie był wypłacany deputat.

(decyzja k. 23)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie zgromadzonych dowodów zarówno w postaci dokumentów a w szczególności załączonych do akt ZUS.

Powyższe dokumenty nie były podważane w toku procesu przez żadną ze stron i stanowią zatem wiarygodne źródło dowodowe.

Podkreślić należy zaś, że strony z ustalonego w zakresie koniecznym dla rozstrzygnięcia sprawy, stanu faktycznego, wywodziły odmienne skutki prawne, ta zaś kwestia należy do oceny prawnej zebranego w sprawie materiału dowodowego, czego Sąd dokona poniżej w ramach rozważań prawnych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

W świetle zebranego w sprawie materiału dowodowego i poczynionych na jego podstawie ustaleń faktycznych oraz przeprowadzonej oceny dowodów, należy uznać, że odwołanie zasługuje na uwzględnienie.

W myśl art. 74 ust. 1. ustawy z dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji i restrukturyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...)” (Dz. U z 2021 r., poz. 146 t.j.) byłemu pracownikowi kolejowemu pobierającemu emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy, przyznaną na podstawie przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin lub przepisów ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z 1983 r. poz. 144, z późn. zm.15)) albo przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2020 r. poz. 53, 252, 568, 1222 i 1578), a także członkom rodziny tego pracownika pobierającym po nim rentę rodzinną przyznaną na podstawie wymienionych przepisów, przysługuje prawo do deputatu węglowego w ilości 1800 kg węgla kamiennego rocznie, w formie ekwiwalentu pieniężnego.

2. Za podstawę ustalenia wysokości ekwiwalentu pieniężnego, o którym mowa w ust. 1, przyjmuje się przeciętną średnioroczną cenę detaliczną 1000 kg węgla kamiennego z roku poprzedzającego rok, w którym ekwiwalent ma być wypłacany, ogłaszaną przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w terminie do dnia 20 stycznia każdego roku, w formie komunikatu, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, skorygowaną o przewidywany w ustawie budżetowej średnioroczny wskaźnik wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych dla gospodarstw domowych emerytów i rencistów na rok planowany.

3. Świadczenie określone w ust. 1 przysługuje również emerytowi lub renciście, który pobiera emeryturę lub rentę z tytułu zatrudnienia w okresach równorzędnych z okresami zatrudnienia na kolei, oraz osobie, której przyznano kolejową emeryturę lub rentę w drodze wyjątku.

4. Prawo do deputatu węglowego nie przysługuje jednak emerytowi lub renciście, jeżeli nie przysługiwało mu w okresie zatrudnienia, z tytułu którego powstało prawo do emerytury lub renty.

5. Ekwiwalent pieniężny, o którym mowa w ust. 1, przyznaje i wypłaca w dwóch terminach wraz z wypłatą emerytury lub renty: w marcu - za okres od 1 stycznia do 30 czerwca i we wrześniu - za okres od 1 lipca do 31 grudnia każdego roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych z dotacji celowej z budżetu państwa.

6. W przypadku przyznania emerytury lub renty po terminie wypłaty ekwiwalentu pieniężnego, ekwiwalent należny od dnia przyznania emerytury lub renty do końca półrocznego okresu, o którym mowa w ust. 5, wypłaca się łącznie z pierwszą należnością z tytułu emerytury lub renty.

7. W przypadku przyznania renty rodzinnej po emerycie lub renciście ekwiwalent pieniężny z tytułu tej renty przysługuje dopiero po upływie okresu, za który został wypłacony emerytowi lub renciście.

8. Emerytom lub rencistom przebywającym w domach pomocy społecznej ekwiwalent pieniężny wypłaca się miesięcznie wraz z wypłatą emerytury lub renty.

9. W przypadku gdy rentę rodzinną pobiera więcej niż jedna osoba, wszystkim tym osobom przysługuje łącznie jeden ekwiwalent. W razie podziału renty rodzinnej ekwiwalent pieniężny ulega podziałowi w częściach równych, odpowiednio do liczby uprawnionych.

10. Emeryci i renciści nabywają prawo do ekwiwalentu pieniężnego z dniem przyznania emerytury lub renty.

11. Prawo do pobierania ekwiwalentu pieniężnego ustaje lub ulega zawieszeniu wraz z ustaniem prawa do emerytury lub renty.

Prawo do ekwiwalentu za deputat węglowy jest uprawnieniem o charakterze wyjątkowym o ustawowej podstawie, świadczenie to wypłaca Zakład Ubezpieczeń Społecznych z dotacji celowej z budżetu państwa. W swych początkach było to prawo pracownika kolejowego do bezpłatnego przydziału węgla, co skutkowało zrównoważeniem jego utraty kwotą pieniężną (parytet towaru i pieniądza). Przydzielanie węgla pracownikom i rencistom lub emerytom (...) stanowiło przywilej, mający łagodzić trudności w nabywaniu węgla na wolnym rynku, należny oprócz i niezależnie od wynagrodzenia za pracę oraz od emerytury i renty. Stanowiło także swego rodzaju tradycję wywodzącą się z tego, że węgiel składowany był na terenach kolejowych. Z tych przyczyn deputat węglowy ustanowiony został jako bezpłatny przydział węgla, co realizowało cel wyposażenia pracowników w dobro reglamentowane także po ich przejściu na emeryturę lub rentę, spełniane w pieniądzu tylko wówczas, gdy przydział węgla był zbędny (por. uchwałę siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 6 lipca 2000 r., sygn. akt III ZP 9/00, OSNAP rok 2000, nr 24, poz. 902).

Zgodnie z treścią art. 74 ustawy z dnia 8 września 2000 r., byłemu pracownikowi kolejowemu, pobierającemu emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy przyznaną na podstawie przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin lub przepisów ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych albo przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a także członkom rodziny tego pracownika, pobierającym po nim rentę rodzinną przyznaną na podstawie wymienionych przepisów, przysługuje prawo do deputatu węglowego w ilości 1.800 kg węgla kamiennego rocznie, w formie ekwiwalentu pieniężnego. Dyspozycją przytoczonego przepisu ustawodawca określił krąg podmiotów, którym przysługuje prawo do deputatu węglowego, tj. byłym pracownikom kolejowym pobierającym rentę lub emeryturę (lub członkom ich rodzin), którzy prawo do renty lub emerytury uzyskali na podstawie jednego z trzech wymienionych aktów prawnych, a ponadto w okresie zatrudnienia na kolei mieli prawo do deputatu węglowego. (vide wyrok SA w Łodzi z dnia 17.02.2015 r., III AUa 661/14, opubl. L.)

Stosownie zaś do treści art. 114 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U z 2021 r. poz. 291 z późn. zm.) prawo do świadczeń lub ich wysokość ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość.

Zgodnie z art. 56 ustawy z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2018 roku, poz. 1924) która weszła w życie w dniu 1 stycznia 2009 r. ilekroć w przepisach odrębnych jest mowa o emeryturze, należy przez to rozumieć również emeryturę pomostową.

Treść powołanego art. 56 ustawy o emeryturach pomostowych miała na celu umożliwienie osobom otrzymującym emerytury pomostowe otrzymywanie tych samych dodatkowych kwot, które są przyznawane osobom pobierającym emerytury w oparciu o przepisy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin lub przepisy ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych albo przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Takie rozumienie przepisu art. 56 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych jest zgodne z zasadą równego traktowania osób pobierających świadczenia emerytalne, które były zatrudnione u tego samego pracodawcy i które pobierały deputat węglowy w okresie zatrudnienia.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy wskazać trzeba, że kwestią sporną było, czy ubezpieczonej przysługuje w świetle przytoczonego wyżej art. 74 ustawy z dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji i restrukturyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...)” prawo do wypłaty deputatu węglowego w ilości 1800 kg węgla kamiennego rocznie w formie ekwiwalentu pieniężnego.

W ocenie Sądu Okręgowego, wbrew twierdzeniom Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, wnioskodawczyni spełniła wszystkie ustawowo wymagane przesłanki do przyznania prawa do deputatu.

Ubezpieczoną bez wątpienia uznać trzeba, za byłego pracownika kolejowego w rozumieniu ww. przepisu. Była on bowiem zatrudniona na kolei w okresie od 1 września 1983 roku do 30 listopada 2015 roku w P. Regionalnych sp z oo Oddział (...). Nadto ubezpieczona bezsprzecznie wykazała dokumentem, że we wskazanym wyżej okresie zatrudnienia otrzymywała deputat węglowy. Przy czym wiarygodność powyższych dokumentów nie była kwestionowana przez żadną ze stron. Nadto wykazano jednoznacznie, że ubezpieczona pobiera emeryturę pomostową przyznaną w oparciu o zatrudnienie na kolei.

Zdaniem Sądu Okręgowego spełnienie wymienionych wyżej wymagań uprawnia wnioskodawczynię do uzyskania prawa do ekwiwalentu za deputat węglowy kolejowy. Nie sposób bowiem zgodzić się ze stanowiskiem organu rentowego jakoby deputat węglowy kolejowy przysługiwał wyłącznie byłym pracownikom kolejowym tylko, jeśli ostatnio przed przejściem na emeryturę byli zatrudnieni na kolei.

W myśl poglądu wyrażonego w orzecznictwie sądów powszechnych, który Sąd Okręgowy w pełni podziela w przedmiotowej sprawie wskazać trzeba, że przytoczona regulacja zawarta w art. 74 cytowanej ustawy jest jasna, gdyby bowiem wolą ustawodawcy było ograniczenie przedmiotowego prawa jedynie dla osób zatrudnionych na kolei bezpośrednio przed przejściem na emeryturę, dałby temu wyraz umieszczając taki zapis w przepisie, jak uczynił to przykładowo w ustawie o świadczeniach przedemerytalnych (art. 2 ust. l ustawy o świadczeniu przedemerytalnym). Niedopuszczalna jest zaś w tym względzie wykładnia rozszerzająca, zwłaszcza, że treść powyższego przepisu jest jasno brzmiąca i konkretna. Dokonana natomiast przez organ rentowy wykładnia jest niczym nie popartą nadinterpretacją normy prawa.

Przepis art. 74 ustawy z dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...) nie odnosi się jedynie do pracowników ostatnio zatrudnionych na kolei, ale do wszystkich byłych pracowników kolejowych, co wynika wprost z literalnego brzmienia w/w przepisu. (tak wyrok SA w Gdańsku z dnia 27.09.2012 r., III AUa 515/12, opubl. L., wyrok SO w Ostrołęce z dnia 11.02.2015 r., III U 1028/14, opubl. L.)

Sąd Apelacyjny w Łodzi w uzasadnieniu do wyroku z dnia z dnia 17.02.2015 r., III AUa 661/14, opubl. L., podkreślił, że skoro nabycie przez wnioskodawcę prawa do świadczenia nastąpiło w oparciu o zatrudnienie na kolei, w czasie którego był on uprawniony do deputatu węglowego, to prawo do tego deputatu w świetle art. 74 ust. 1 i 4 ustawy o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...) przysługuje mu również, jako byłemu pracownikowi kolejowemu uprawnionemu do renty/emerytury na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

W ocenie Sądu Apelacyjnego w Łodzi stylistyka tego przepisu skłania do wniosku, że ustawodawca położył nacisk na silny związek tego świadczenia ze stosunkiem pracy, gdyż nie użył określenia „emerytowi” lub „renciście”, tylko „byłemu pracownikowi kolejowemu”. Ekwiwalent za deputat węglowy jest niewątpliwie świadczeniem wywodzącym się ze stosunku pracy na kolei i ten aspekt oraz literalne brzmienie przepisu należy mieć na względzie w procesie wykładni i subsumcji. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, ust. 1 i ust. 4 art. 74 ustawy z dnia 8 września 2000 r. należy odczytywać łącznie w ten sposób, że prawo do deputatu węglowego przysługuje byłym pracownikom kolejowym, którzy na podstawie właśnie tego zatrudnienia uzyskali emeryturę lub rentę. Innymi słowy, przepis art. 74 ustawy z dnia 8 września 2000 r. nie odnosi się jedynie do byłych pracowników ostatnio zatrudnionych na kolei, ale do wszystkich byłych pracowników kolejowych, którzy jako emeryci lub renciści uzyskali to uprawnienie w oparciu o zatrudnienie na kolei, a nie o inne zatrudnienie.

W tym stanie rzeczy jeśli ubezpieczona nabyła prawo do emerytury i podstawa wymiaru tego świadczenia ustalona została również z okresów zatrudnienia na kolei, w czasie których ubezpieczona pobierała deputat węglowy, to jest ona byłym pracownikiem kolejowym uprawnionym do ekwiwalentu pieniężnego za ten deputat w rozumieniu art. 74 ust. 1 ustawy z dnia 8 września 2000 r., niezależnie od tego, że po zakończeniu tego zatrudnienia była zatrudniona także w innym miejscu pracy. Tym samym, brak jest podstaw do odmowy przyznania jej prawa do wypłaty deputatu węglowego.

Mając na względzie wskazane okoliczności Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał ubezpieczonej prawo do ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy od dnia 25.10. 2023 roku, zgodnie z jej żądaniem od dnia ponowienia wniosku o wypłatę tego ekwiwalentu.

Co do zaś wniosku o odsetki ustawowe za opóźnienie w wypłacie ekwiwalentu węglowego Sąd przekazał go Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. do rozpoznania z uwagi na czasową niedopuszczalność drogi sądowej, albowiem organ rentowy w tym zakresie nie zajął żadnego stanowiska w formie decyzju. Tak sprecyzowane roszczenie, nie było przedmiotem rozpoznania organu rentowego.

Zauważyć należy, iż odwołanie od decyzji organu rentowego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych pełni rolę pozwu i wszczyna postępowanie sądowe. Przeniesienie sprawy na drogę sądową przez wniesienie odwołania od decyzji organu rentowego ogranicza się do okoliczności uwzględnionych w decyzji a spornych między stronami; poza tymi okolicznościami spór sądowy nie może zaistnieć. Przed sądem ubezpieczony może jedynie żądać korekty stanowiska zajętego przez organ rentowy i wykazywać swą rację, odnosząc się do przedmiotu sporu objętego decyzją, nie może natomiast żądać czegoś, o czym organ rentowy nie decydował. Dlatego też odwołanie wniesione od decyzji organu rentowego nie ma charakteru samodzielnego żądania, a jeżeli takie zostanie zgłoszone, sąd nie może go rozpoznać, lecz zobowiązany jest - zgodnie z treścią art. 477 ¹⁰ § 2 k.p.c. - przekazać go do rozpoznania organowi rentowemu. Tym samym kontrolna rola sądu musi korespondować z zakresem rozstrzygnięcia dokonanego w decyzji organu rentowego, gdyż - stosownie do treści art. 477 ¹⁴ § 2 i art. 477 ^14a k.p.c.- w postępowaniu wywołanym wniesieniem odwołania do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych sąd rozstrzyga o prawidłowości zaskarżonej decyzji w granicach jej treści i przedmiotu. Z uwagi na powyższe na podstawie art. 477 ¹⁰ § 2 k.p.c. orzeczono jak w punkcie 2 sentencji.