Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z 30 grudnia 2022 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w Ł., po rozpoznaniu wniosku z 14 października 2022 roku przyznał A. M. prawo do emerytury pomostowej od 4 października 2022 roku czyli od osiągniecia wieku emerytalnego (decyzja w aktach ZUS k. 32)

Uznając powyższą decyzję za krzywdzącą wnioskodawca złożył odwołanie, wnosząc o jej zmianę poprzez przyznanie prawa do ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy – jako byłemu pracownikowi kolei (odwołanie k. 3-4).

W odpowiedzi na odwołanie pozwany organ emerytalny wniósł o jego oddalenie, podnosząc w uzasadnieniu, iż wnioskodawca był uprawniony do pobierania deputatu węglowego w okresie zatrudnienia od 1 września 1977 roku do 30 kwietnia 2008 roku w (...) SA Zakładzie (...) w Ł., natomiast przed przejściem na emeryturę pracował w (...) sp. z o.o., gdzie taki deputat już mu nie przysługiwał. Deputat węglowy przysługuje tylko w przypadku gdy ostatnio przed przejściem na emeryturę pracownik był do niego uprawniony (odpowiedź na odwołanie k.5).

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

A. M. urodzony (...) złożył w dniu 14 października 2022 roku wniosek o przyznanie emerytury pomostowej (wniosek o emeryturę k. 1-2 akt ZUS).

Zaskarżoną decyzją organ rentowy przyznał wnioskodawcy prawo do emerytury pomostowej. Przy ustaleniu jej wysokości nie został uwzględniony ekwiwalent za deputat węglowy (decyzja k. 32-33 akt ZUS).

Ustalając prawo do emerytury organ rentowy uwzględnił okresy pracy w warunkach szczególnych w (...) SA Zakład (...) w Ł. od 1 IV 1985 roku do 31 XII 1998 roku, od 1 (...) 1999 roku do 30 IV 2008 roku czyli 23 lata i 1 miesiąc, na stanowisku maszynisty trakcyjnego oraz od 22 IV 2009 roku do 30 IV 2011 roku i od 16 VIII 2011 roku do 25 XI 2022 roku w (...) sp. z o.o. na stanowisku maszynisty. Do okresy stażu ogólnego uwzględniono okresy od 1 IX 1977 roku do 10 IV 1984 roku, od 9 V 1984 roku do 30 IV 2011 roku, od 16 VIII 2011 roku do 25 XI 2022 roku (okoliczność bezsporna, zestawienie k. 30-31).

W okresie od 21 IV 1882 roku do 10 IV 1984 roku odwołujący odbywał zasadniczą służbę wojskową. Do pracy powrócił 9 maja 1984 roku (zaświadczenie w aktach osobowych- załącznik do akt).

Wnioskodawca był uprawniony do pobierania deputatu węglowego w okresie zatrudnienia od 1 września 1977 roku do 30 kwietnia 2008 roku w (...) SA Zakładzie (...) w Ł. (okoliczność bezsporna, zaświadczenie (...) w aktach osobowych – załącznik do akt).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie jest zasadne.

Zgodnie z art. 74 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji i restrukturyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...) (Dz. U. z 2021 r., poz. 146) byłemu pracownikowi kolejowemu, pobierającemu emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy, przyznaną na podstawie przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin lub przepisów ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych albo przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a także członkom rodziny tego pracownika, pobierającym po nim rentę rodzinną przyznaną na podstawie wymienionych przepisów, przysługuje prawo do deputatu węglowego w ilości 1800 kg węgla kamiennego rocznie, w formie ekwiwalentu pieniężnego. Zgodnie zaś z art. 74 ust. 10 i 11 ustawy z 8 września 2000 r. emeryci i renciści nabywają prawo do ekwiwalentu pieniężnego z dniem przyznania emerytury lub renty. Prawo do pobierania ekwiwalentu pieniężnego ustaje lub ulega zawieszeniu wraz z ustaniem prawa do emerytury lub renty.

3. Świadczenie określone w ust. 1 przysługuje również emerytowi lub renciście, który pobiera emeryturę lub rentę z tytułu zatrudnienia w okresach równorzędnych z okresami zatrudnienia na kolei, oraz osobie, której przyznano kolejową emeryturę lub rentę w drodze wyjątku.

4. Prawo do deputatu węglowego nie przysługuje jednak emerytowi lub renciście, jeżeli nie przysługiwało mu w okresie zatrudnienia, z tytułu którego powstało prawo do emerytury lub renty.

W świetle przywołanych regulacji prawo do deputatu węglowego przysługuje pracownikom pracującym na kolei. Przysługuje ono również byłym pracownikom kolejowym, którzy na podstawie właśnie tego zatrudnienia nabyli emeryturę lub rentę. Tym samym przyznania prawa do deputatu węglowego nie wyklucza – ostatnie przed przyznaniem prawa do świadczenia emerytalnego zatrudnienie poza koleją lub na kolei ale bez prawa do deputatu węglowego, jak chce organ rentowy – a jedynie nabycie prawa do emerytury z tytułu zatrudnienia wykonywanego poza koleją. Zatem okoliczność, że ostatnim zatrudnieniem wnioskodawcy przed przyznaniem mu prawa do emerytury nie było zatrudnienie związane z otrzymywaniem deputatu węglowego nie pozbawia go to jeszcze prawa do otrzymania tego deputatu w okresie pobierania emerytury. Dla nabycia prawa do deputatu węglowego decydujące znaczenie ma ustalenie, czy wnioskodawcy przysługiwało prawo do deputatu węglowego w okresie zatrudnienia na kolei oraz czy nabycie prawa do emerytury nastąpiło w oparciu o zatrudnienie wykonywane na kolei.

Sąd Okręgowy zważył także, że już ustawa z dnia 28 kwietnia 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin (Dz.U. Nr 23, poz. 99 ze zm.), regulowała w art. 18 ust. 2, że emerytowi lub renciście, pobierającemu kolejową emeryturę lub rentę, przysługuje prawo do kolejowej opieki lekarskiej i deputatu węglowego oraz do bezpłatnego i ulgowego przejazdu kolejami, na zasadach określonych w odrębnych przepisach. Prawo do deputatu węglowego w formie ekwiwalentu pieniężnego dla pracowników kolejowych pobierających emeryturę lub rentę przewidywał także art. 46a ustawy z dnia 6 lipca 1995 r. o przedsiębiorstwie (...) (Dz.U. Nr 95, poz. 474 ze zm.), dodany do tej właśnie ustawy przez art. 164 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS; przepis ten obowiązywał od 1 stycznia 1999r., ale wraz całą ustawą z dnia 6 lipca 1995 r. uchylony został z dniem 1 stycznia 2001 r. przez ustawę z dnia 8 września 2000r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...) (art. 82 ust. 1). W tej ostatniej ustawie przepis art. 74 stanowi aktualnie obowiązującą regulację w przedmiocie prawa do ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy dla osób uprawnionych do emerytur i rent.

Prawo do ekwiwalentu za deputat węglowy jest uprawnieniem o charakterze wyjątkowym o ustawowej podstawie, świadczenie to wypłaca Zakład Ubezpieczeń Społecznych z dotacji celowej z budżetu państwa. Początkowo było to prawo pracownika kolejowego do bezpłatnego przydziału węgla, co skutkowało zrównoważeniem jego utraty kwotą pieniężną (parytet towaru i pieniądza). Przydzielanie węgla pracownikom i rencistom lub emerytom (...) stanowiło przywilej, mający łagodzić trudności w nabywaniu węgla na wolnym rynku, należny oprócz i niezależnie od wynagrodzenia za pracę oraz od emerytury i renty. Stanowiło także swego rodzaju tradycję wywodzącą się z tego, że węgiel składowany był na terenach kolejowych. Z tych przyczyn deputat węglowy ustanowiony został jako bezpłatny przydział węgla, co realizowało cel wyposażenia pracowników w dobro reglamentowane także po ich przejściu na emeryturę lub rentę, spełniane w pieniądzu tylko wówczas, gdy przydział węgla był zbędny (por. uchwałę siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 6 lipca 2000 r., III ZP 9/00, OSNAP 2000 nr 24, poz. 902).

Zgodnie z treścią przytoczonego wyżej art. 74 ustawy z 8 września 2000 r., ustawodawca określił krąg podmiotów, którym przysługuje prawo do deputatu węglowego, tj. byłym pracownikom kolejowym pobierającym rentę lub emeryturę (lub członkom ich rodzin, którzy prawo do renty lub emerytury uzyskali na podstawie jednego z wyżej wymienionych aktów prawnych, a ponadto w okresie zatrudnienia na kolei mieli prawo do deputatu węglowego.

Wnioskodawca wskazane przesłanki spełnił. Przez okres zatrudnienia na kolei od 1 września 1977 roku do 30 kwietnia 2008 roku był uprawniony do deputatu węglowego wypłacanego w formie ekwiwalentu.

Spór powstał w związku z poglądem organu rentowego, wywiedzionym z treści art. 74 ust. 4 ustawy z dnia 8 września 2000r. Przepis ten stanowi, że prawo do deputatu węglowego nie przysługuje emerytowi lub renciście, jeżeli nie przysługiwało mu w okresie zatrudnienia, z tytułu którego powstało prawo do emerytury lub renty.

Nietrafne jest jednak stanowisko ZUS, że skoro ostatnim zatrudnieniem ubezpieczonego przed świadczeniem emerytalnym była co prawda praca na kolei, ale nie związana z wypłatą deputatu węglowego, to nie nabył on prawa do ekwiwalentu za deputat węglowy. Stanowisko to nie jest zasadne, gdyż wymóg taki nie wynika z przepisu art. 74 ust. 1 w/w ustawy.

Gdyby bowiem wolą ustawodawcy było ograniczenie przedmiotowego prawa jedynie do kategorii osób zatrudnionych na kolei, pobierających deputat węglowy, bezpośrednio przed przejściem na świadczenie emerytalne, to dałby temu wyraz umieszczając stosowny zapis w art. 74 ustawy. Redakcja przepisu skłania do wniosku, że ustawodawca położył nacisk na silny związek tego świadczenia ze stosunkiem pracy, gdyż nie użył określenia „emerytowi" lub „renciście", tylko „byłemu pracownikowi kolejowemu”. Ekwiwalent za deputat węglowy jest, niewątpliwie, świadczeniem wywodzącym się ze stosunku pracy na kolei i ten aspekt oraz literalne brzmienie przepisu należy mieć na względzie w procesie wykładni i subsumcji. Zdaniem Sądu ust. 1 i ust. 4 art. 74 ustawy z dnia 8 września 2000 r. należy odczytywać łącznie w ten sposób, że prawo do deputatu węglowego przysługuje byłym pracownikom kolejowym, którzy na podstawie właśnie tego zatrudnienia, uzyskali emeryturę lub rentę, co w przypadku emerytury oznacza, że nabycie prawa do emerytury, w oparciu o zatrudnienie poza koleją, wyklucza nabycie prawa do deputatu. Istotne jest zatem ustalenie, czy emerytura, przyznawana na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z FUS, ustalona została na podstawie zatrudnienia kolejowego i wówczas prawo do deputatu przysługuje, czy też na podstawie zatrudnienia poza koleją, co wyklucza przyznanie prawa do deputatu (tak samo Wyrok SA w Szczecinie z 16.05.2019 r., III AUa 96/19, LEX nr 2685056, a także Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku w sprawie III AUa 1845/19, niepubl., a nadto podobnie Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w wyroku z dnia 7 marca 2012 r., III AUa 1699/11, Legalis nr 733836). Innymi słowy, przepis art. 74 ustawy z dnia 8 września 2000 r. nie odnosi się jedynie do byłych pracowników ostatnio zatrudnionych na kolei, ale do wszystkich byłych pracowników kolejowych, którzy jako emeryci lub renciści, uzyskali to uprawnienie w oparciu o zatrudnienie na kolei, a nie o inne zatrudnienie.

Dodatkowo pracownicy kolejowi musieli być uprawnieni do deputatu węglowego w okresie zatrudnienia, z tytułu którego powstało prawo do emerytury lub renty.

Oznacza to, że warunkiem koniecznym do uzyskania przez emeryta prawa do deputatu węglowego jest uzyskiwanie takiego deputatu w okresie zatrudnienia na kolei, dającego prawo do emerytury. Przy czym jeśli pracownik pracował na kolei dłużej, jednak nie za cały okres pobierał ten deputat to istotne jest aby okres pobierania deputatu był wystarczający do uzyskania prawa do emerytury.

Podobne stanowisko wyraził Sąd Apelacyjny we Wrocławiu, w wyroku z dnia 7 marca 2012 r., w sprawie o sygn. akt III AUa 1699/11 (publ. LEX nr 1238743), prawo do deputatu węglowego przysługuje byłym pracownikom kolejowym, którzy na podstawie właśnie tego zatrudnienia nabyli emeryturę lub rentę. Jak wskazał Sąd Apelacyjny powyższy przepis nie wymaga, aby przyznana emerytura była pochodną „wyłącznie” zatrudnienia na kolei oraz aby praca na kolei była wykonywana bezpośrednio przed przyznaniem prawa do świadczenia.

Jak wynika z niespornego stanu faktycznego wnioskodawca w całym okresie swojego zatrudnienia był pracownikiem kolejowym, z czego w okresie od 1 września 1977 roku do 30 kwietnia 2008 roku w (...) SA Zakładzie (...) w Ł. pobierał deputat węglowy – 30 lat i 7 miesięcy.

Natomiast jako okresy pracy w warunkach szczególnych uznano okres zatrudnienia w (...) SA Zakład (...) w Ł. od 1 IV 1985 roku do 31 XII 1998 roku, od 1 (...) 1999 roku do 30 IV 2008 roku czyli 23 lata i 1 miesiąc, na stanowisku maszynisty trakcyjnego oraz 22 IV 2009 roku do 30 IV 2011 roku, od 16 VIII 2011 roku do 25 XI 2022 roku w (...) sp. z o.o. na stanowisku maszynisty ( 13 lat, 3 miesiące i 19 dni).

W tych okolicznościach, zdaniem Sądu Okręgowego, w pełni uprawnione jest stanowisko strony odwołującej, że ubezpieczony nabył prawo do świadczenia na podstawie zatrudnienia kolejowego i był w okresie zatrudnienia kolejowego uprawniony do pobierania ekwiwalenty za węgiel.

Reasumując, jeśli „były pracownik kolejowy” nabył prawo do emerytury, a podstawa wymiaru świadczenia emerytalnego ustalona została z okresów zatrudnienia na kolei, w czasie których ubezpieczony pobierał deputat węglowy, to jest on byłym pracownikiem kolejowym, uprawnionym do ekwiwalentu pieniężnego za ten deputat w rozumieniu art. 74 ust l ustawy z dnia 8 września 2000 r. niezależnie od tego, że przed emeryturą nie pobierał takiego deputatu, gdyż ustawa nie wymaga, aby praca na kolei związana z pobieraniem takiego deputatu była ostatnim zatrudnieniem przed nabyciem prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy.

Wnioskodawca nabył prawo do emerytury pomostowej.

W myśl art. 9 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 164 z późn. zm.) pracownik wykonujący prace maszynistów pojazdów trakcyjnych wymienione w pkt 5 załącznika nr 2 do ustawy nabywa prawo do emerytury pomostowej, jeżeli: m. in ma okres pracy jako maszynista pojazdów trakcyjnych wymienionej w pkt 5 załącznika nr 2 do ustawy, wynoszący co najmniej 15 lat oraz ma okres składkowy i nieskładkowy, ustalony na zasadach określonych w art. 5-9 i art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn.

Jak wynika z cytowanego przepisu do uzyskania prawa do emerytury pomostowej wnioskodawca musiał wykazać 15 lat pracy w warunkach szczególnych i 25 lat stażu ubezpieczeniowego.

Odwołujący udowodnił 30 lat i 7 miesięcy stażu ubezpieczeniowego, w okresie którego pobierał deputat węglowy, w którym to okresie 23 lata i 1 miesiąc zaliczonych zostało do pracy warunkach szczególnych. Bezspornie zatem, praca związana z pobieraniem deputatu węglowego, w przypadku wnioskodawcy, byłaby wystarczająca do uzyskania prawa do emerytury pomostowej, w zakresie wymaganych stażów.

Konstatacja ta świadczy o zasadności odwołania i przywołanych na jego uzasadnienie argumentów.

Na mocy art. 129 ust. 1 ustawy świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu.

Mając na względzie wszystkie wskazane wyżej okoliczności Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., zmienił zaskarżoną decyzję i orzekł jak w punkcie 1 sentencji wyroku uznając odwołanie wnioskodawcy za zasadne, zobowiązując do wypłaty deputatu od dnia przyznania prawa do emerytury czyli od 4 października 2022 roku.

Z uwagi na wynik postępowania Sąd o kosztach procesu orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackich (t.j. Dz.U.2023 r., poz. 1964 ze zm.) zasądzając od pozwanego organu emerytalnego na rzecz wnioskodawcy jako strony wygrywającej niniejsze postępowanie w całości 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Co do odsetek od kosztów procesu, Sąd orzekł zgodnie z dyspozycją art. 98 ¹ k.p.c., zgodnie z którym od kwoty zasądzonej tytułem zwrotu kosztów procesu należą się odsetki, w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty. O obowiązku zapłaty odsetek sąd orzeka z urzędu.