Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

co do całości wyroku z 28 grudnia 2023 roku

Decyzją nr (...) z 3 marca 2023 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. z siedzibą w Z. stwierdził, że S. K. w okresie od 1 marca 2012 roku do 27 czerwca 2022 roku podlegał ustawodawstwu polskiemu.

W uzasadnieniu wskazano, że na podstawie wziętych przez organ pod uwagę dokumentów, organ uznał, że wykowana przez ubezpieczonego praca na rzecz niemieckiego pracodawcy w porównaniu do prowadzonej działalności gospodarczej na terenie Polski ma charakter marginalny, dlatego ubezpieczony podlega ustawodawstwu państwa, w którym pracuje na własny rachunek. W ocenie organu bowiem, zgodnie z art. 11 ust. 3 lit. a osoba wykonująca w Państwie Członkowskim pracę najemną lub pracę na własny rachunek podlega ustawodawstwu tego państwa członkowskiego.

[decyzja w załączonych aktach sprawy organu rentowego]

Odwołanie od wskazanej wyżej decyzji wniósł S. K. zarzucając naruszenie:

1.  art. 13 ust. 3 w zw. z art. 13 ust. 1 lit. B (i) Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 roku w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. UE. L z 30 kwietnia 2004 r.) w zw. z art. 16 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 roku dotyczącego wykonywania Rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. UE. L z 30 października 2009 r.) poprzez brak ich zastosowania oraz uznania, że odwołujący jako pracownik niemieckiego pracodawcy (...) podlega ustawodawstwu niemieckiemu w zakresie ubezpieczeń społecznych;

2.  naruszenie art. 14 ust. 5b Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania Rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego poprzez jego zastosowanie i błędne uznanie, iż praca najemna odwołującego na rzecz (...) stanowi pracę o charakterze marginalnym, a jako taka nie będzie brana pod uwagę do celów określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa na mocy art. 1 rozporządzenia podstawowego.

W uzasadnieniu wskazano, że odwołujący prowadząc na terenie Polski pozarolniczą działalność gospodarczą, pracował w niemieckiej firmie (...).L na podstawie umowy o pracę. Miejscem świadczenia tej pracy był obszar Czech i Słowacji. Po ustaniu stosunku zatrudnienia, Zakład Ubezpieczeń społecznych rozpoczął procedurę ustalania właściwego ustawodawstwa w związku z zawarciem umowy o pracę z pracodawcą mającym siedzibę na terytorium Republiki Federalnej Niemiec. O wniosku powyższym, organ rentowy powinien był – zgodnie z procedurą określoną w art. 16 rozporządzenia wykonawczego rozstrzygnąć niezwłocznie i poprzez ustalenie na podstawie przedłożonej umowy o pracę zawartej z niemieckim pracodawcą – tymczasowego ustawodawstwa, jak również poinformować właściwą instytucję ubezpieczeniową Niemiec w celu umożliwienia tym zajęcia stanowiska w sprawie. Zdaniem odwołującego, organ rentowy nie miał prawa rozpatrywać pojęcia pracy marginalnej w jego przypadku, ponieważ pojęcie pracy marginalnej zostało wprowadzone przepisami Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady 465/2012, zgodnie z którym praca o charakterze marginalnym nie będzie brana pod uwagę do celów określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa na mocy art. 13 rozporządzenia podstawowego. W ocenie odwołującego, w tym samym akcie prawym wprowadzono przepisy przejściowe stanowiące, iż jeżeli w wyniku wejścia w życie rozporządzenia nr 465/2012 dana osoba podlega ustawodawstwu innego państwa członkowskiego niż państwo, którego ustawodawstwu osoba ta podlegała przed tym dniem wejścia w życie, ustawodawstwo państwa członkowskiego mające zastosowane przed tym dniem ma nadal zastosowanie w stosunku do tej osoby przez okres przejściowy trwający tak długo, jak dana sytuacja pozostaje niezmieniona, a każdym razie nie dłużej niż dziesięć lat od daty wejścia w życie rozporządzenia nr 465/2012.

Wnioskodawca wskazał, że jego sytuacja zawodowa pozostawała niezmieniona od 1 marca 2012 roku do 27 czerwca 2022 roku. Ustalenie względem niego ustawodawstwa polskiego jest w jego ocenie naruszeniem przepisów.

Wnioskodawca uważa, że od 1 marca 2012 roku do 27 czerwca 2022 roku powinien podlegać ustawodawstwu niemieckiemu, na podstawie art. 13 ust. 1 lit. B w związku z art. 13 ust. 3 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady nr 883/2004 z uwzględnieniem art. 87a tego aktu prawego.

Na tle powyższych okoliczności wniesiono zatem o zmianę decyzji ZUS poprzez uznanie, iż na podstawie art. 13 ust. 3 w zw. z art. 13 ust. 1 lit. B (i) rozporządzenia podstawowego w zw. z art. 16 rozporządzenia wykonawczego, odwołujący jako pracownik najemny podlega ustawodawstwu niemieckiemu, jako właściwemu ze względu na siedzibę zatrudniającego pracodawcy w okresie od 1 marca 2012 roku do 27 czerwca 2022 roku.

[odwołanie – k. 3-5]

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie i zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz organu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

[odpowiedź na odwołanie – k. 6-7 odwrót]

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny

Wnioskodawca S. K. zamieszkuje w Ł. i od 2 listopada 2009 roku prowadzi na terytorium Polski działalność gospodarczą w zakresie m.in. działalności usługowej wspomagającej transport lądowy pod firmą (...): (...). Wnioskodawca prowadzi działalność w Ł. przy ul. (...) oraz ul. (...).

Ubezpieczony 30 czerwca 2022 roku zawiesił wykonywanie działalności gospodarczej.

[wydruk z (...) w aktach ZUS, zeznania wnioskodawcy na rozprawie z 14 grudnia 2023 roku e-protokół (...):02:51 – płyta CD – k. 23]

Przychody z tytułu prowadzonej przez ubezpieczonego działalności gospodarczej wynosiły:

- w 2012 roku – 43 071,37 zł;

- w 2013 roku – 20 596,00 zł;

- w 2014 roku – 26 540,00 zł;

- w 2015 roku – 27 770,80 zł;

- w 2016 roku – 39 819,40 zł;

- w 2017 roku – 27 002,99 zł;

- w 2018 roku – 30 401,31 zł;

- w 2019 roku – 41 747,24 zł;

- w 2020 roku – 25 849,00 zł;

- w 2021 roku – 31 430,00 zł;

- w 2022 roku – 37 290,00 zł.

[bilanse firmy za lata 2012-2022 w aktach ZUS]

Ubezpieczony od 1 marca 2012 roku do 27 czerwca 2022 roku był zatrudniony u niemieckiego pracodawcy (...).L z siedzibą w H. w Republice Federalnej Niemiec. Do jego zadań należało promowanie szkoleń internetowych. Wykonując pracę na rzecz ww. pracodawcy, wnioskodawca faktycznie jedynie kontaktował się w sposób zdalny z osobami, które mógł pozyskać lub pozyskiwał jako kontrahentów pracodawcy niemieckiego i rozdawał ulotki na terenie Czech i Polski reklamując usługi świadczone przez pracodawcę. Ubezpieczony wykorzystywał w tym celu to, że biegle włada kilkoma językami. Wnioskodawca pracował w ten sposób od 4 do 8 godzin w miesiącu. Wysokość wynagrodzenia za wykonywaną pracę miała wynosić, zgodnie z umową 5,75 euro za godzinę pracy. Miesięcznie wnioskodawca otrzymywał od pracodawcy wynagrodzenie w wysokości około 100 złotych przelewem na rachunek bankowy. Jego udział w świadczenie pracy na rzecz pracodawcy był proporcjonalnie niewielki w porównaniu z zaangażowaniem w prowadzoną działalność gospodarczą.

[świadectwo pracy w aktach ZUS, umowa o pracę w aktach ZUS, lista transakcji bankowych pomiędzy (...), a wnioskodawcą w aktach ZUS, zeznania wnioskodawcy na rozprawie z 14 grudnia 2023 roku e-protokół (...):02:51 – płyta CD – k. 23]

W dniu 7 października 2022 roku organ rentowy skierował do niemieckiej instytucji ubezpieczeniowej zapytanie czy w okresie od 1 marca 2012 roku do 27 czerwca 2022 roku wnioskodawca świadczył pracę i czy świadczona praca miała charakter marginalny.

[wniosek organu ZUS o uzyskanie dodatkowych informacji w aktach ZUS]

W dniu 7 grudnia 2022 roku niemiecka instytucja ubezpieczeniowa poinformowała, że świadczona przez wnioskodawcę na rzecz niemieckiego pracodawcy praca miała charakter marginalny.

[odpowiedź na wniosek organu ZUS od instytucji niemieckiej w aktach ZUS]

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o całokształt materiału dowodowego zebranego w sprawie w szczególności o niekwestionowane dokumenty w załączonych do akt sprawy aktach ZUS, a także w oparciu o zeznania wnioskodawcy, z których wprost wynika, że charakter pracy wykonywanej na rzecz niemieckiego pracodawcy miał charakter marginalny, zaś to prowadzona przez niego w Polsce działalność gospodarcza stanowiła jego główne źródło dochodu. Prowadzonej w na terenie RP działalności gospodarczej poświęcał także zdecydowaną większość czasu. Skarżący sam przyznaje, że to głównie działalność gospodarcza determinowała jego aktywność zawodową, a praca w ramach umowy o pracę była tylko dodatkowa. Z zeznań ubezpieczonego wynika bowiem, że pracę na rzecz niemieckiego pracodawcy wykonywał jedynie przez kilka godzin w miesiącu, a za wykonywaną pracę otrzymywał symboliczne wynagrodzenie w wysokości około 100 złotych netto na miesiąc. W związku z powyższym wobec braku wątpliwości natury dowodowej, istota postępowania sprowadziła się do rozważania kwestii prawnych, o czym poniżej.

Sąd Okręgowy w Łodzi zważył, co następuje:

Odwołanie jako niezasadne podlega oddaleniu.

Zgodnie z treścią art. 83 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r. poz. 1230), Zakład wydaje decyzje w zakresie indywidualnych spraw dotyczących przebiegu ubezpieczeń.

Decyzja ta wydawana jest na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 2 u.s.u.s. i nie jest decyzją kształtującą prawa i obowiązki, a jedynie decyzją potwierdzającą przebieg ubezpieczeń. Ubezpieczenie powstaje zatem z mocy prawa, a decyzja organu rentowego ma jedynie charakter deklaratoryjny, potwierdzający powstanie prawa czy obowiązku z chwilą ziszczenia się jego ustawowych przesłanek [tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 15 listopada 2017 roku, III AUa 310/17, LEX nr 2418139, wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 28 września 2021 roku, III AUa 198/21, LEX nr 3290144, wyrok Sądu Najwyższego z 4 listopada 2021 roku, (...) 75/21, LEX nr 3520754].

Jak zaś stanowi art. 11 ust. 3 lit. a Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 roku w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. UE. L z 30 kwietnia 2004 r.) osoba wykonująca w Państwie Członkowskim pracę najemną lub pracę na własny rachunek podlega ustawodawstwu tego Państwa Członkowskiego.

Zgodnie więc z brzmieniem tego przepisu, właściwe jest ustawodawstwo państwa, w którym praca najemna lub praca na własny rachunek jest wykonywana.

Z kolei zgodnie z art. 13 ust. 3 powyższego aktu prawnego, osoba, która normalnie wykonuje pracę najemną i pracę na własny rachunek w różnych Państwach Członkowskich podlega ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, w którym wykonuje swą pracę najemną lub, jeżeli wykonuje taką pracę w dwóch lub w kilku Państwach Członkowskich, ustawodawstwu określonemu zgodnie z przepisami ust. 1.

Jednakże jak stanowi art. 14 ust. 5b Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 roku dotyczącego wykonywania Rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. UE. L z 30 października 2009 r.), praca o charakterze marginalnym nie będzie brana pod uwagę do celów określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa na mocy art. 13 rozporządzenia podstawowego.

Z kolei zgodnie z art. 16 ust. 4 rozporządzenia wykonawczego nr 987/2009, w przypadku gdy z uwagi na brak pewności co do określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa niezbędne jest nawiązanie kontaktów przez instytucje lub władze dwóch lub więcej państw członkowskich, na wniosek jednej lub więcej instytucji wyznaczonych przez właściwe władze zainteresowanych państw członkowskich lub na wniosek samych właściwych władz, ustawodawstwo mające zastosowanie do zainteresowanego jest określane na mocy wspólnego porozumienia, z uwzględnieniem art. 13 rozporządzenia podstawowego i odpowiednich przepisów art. 14 rozporządzenia wykonawczego.

W niniejszej sprawie kwestią sporną pozostawało to czy praca wykonywana na rzecz niemieckiego pracodawcy: (...) powinna być uznawana za pracę marginalną w rozumieniu art. 14 pkt 5b Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 roku dotyczącego wykonywania Rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. UE. L z 30 października 2009 r.) i w konsekwencji czy w okresie od 1 marca 2012 roku do 27 czerwca 2022 roku podlegał ustawodawstwu polskiemu.

Przyjmując pojęcie pracy marginalnej, o której mowa w art. 14 ust. 5b rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 roku dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. U. UE. L. z 2009 r. Nr 284, str. 1 z późn. zm.), odwołać się można pomocniczo do treści poradnika: Ustawodawstwo mające zastosowanie do pracowników w Unii Europejskiej (UE). W jego świetle praca o charakterze marginalnym to praca, która jest stała, ale ma niewielkie znaczenie pod względem czasu i zysku ekonomicznego. Zaleca się jako wskazówkę uznanie za pracę o charakterze marginalnym działalności, która zajmuje mniej niż 5 proc. regularnego czasu pracy lub stanowi mniej niż 5 proc. całkowitego wynagrodzenia pracownika. Charakter wykonywanej pracy, np. praca o charakterze pomocniczym, pozbawiona niezależności, wykonywana w domu lub w służbie dla głównej pracy, może również posłużyć za wskaźnik pracy o charakterze marginalnym. Wprawdzie poradnik sporządzony prze Komisję Administracyjną jak i jej decyzje nie są źródłem prawa ani źródłem wiążącej sądy wspólnotowe wykładni, to mają one jednak istotne znaczenie przy wykładni przepisów prawa unijnego którego dotyczą. Są bowiem zbliżone do wykładni autentycznej wyjaśniające cel jaki chciał osiągnąć wprowadzając określoną regulację prawodawca wspólnotowy [tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 29 stycznia 2018 roku, III AUa 315/17, LEX nr 2471749, wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 31 sierpnia 2016 roku, III AUa 433/16, LEX nr 2663857]

Warto także dostrzec, że na temat wzajemnych relacji rozporządzeń 883/2004 oraz 987/2009 w kontekście wypowiadał się Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, orzekając, że wykładni art. 13 ust. 3 rozporządzenia (WE) nr 883/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, zmienionego rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr (...) z dnia 22 maja 2012 r., należy dokonywać w ten sposób, że w celu określenia ustawodawstwa krajowego mającego zastosowanie na podstawie tego przepisu do osoby takiej jak skarżący w postępowaniu głównym, który zwykle wykonuje pracę najemną i prowadzi działalność na własny rachunek w różnych państwach członkowskich, należy wziąć pod uwagę wymogi ustanowione w art. 14 ust. 5b oraz w art. 16 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004, zmienionego rozporządzeniem nr 465/2012. [wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 13 lipca 2017 roku, C-89/16, R. S. v. (...), (...) 2017, nr 7, poz. I-538]

W ocenie Sądu Okręgowego zakwalifikowanie pracy wykonywanej przez wnioskodawcę na rzecz niemieckiego pracodawcy (...).L jako pracy marginalnej jest trafne. Jak bowiem wynika ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, praca ta była przez ubezpieczonego wykonywana jedynie przez kilka godzin w miesiącu (a więc mniej niż 5% przeciętnego czasu pracy w miesiącu), a uzyskiwane z niej wynagrodzenie w kwocie oscylującej w granicach 100 zł miesięcznie było w śladowej wysokości w porównaniu z uzyskiwanymi przez wnioskodawcę z działalności gospodarczej przychodami, mieszczącymi się granicach 20-50 tysięcy złotych rocznie.

Sąd Okręgowy podziela przy tym stanowisko wyrażone prze Sąd Apelacyjny w Białymstoku, że choć ustęp 5b został dodany do rozporządzenia wykonawczego rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr (...) z 22 maja 2012 r. zmieniającym rozporządzenie (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego oraz rozporządzenie (WE) nr 987/2009 dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 (Dz. U. UE. L z dnia 8 czerwca 2012 r.) - z dniem 28 czerwca 2012 r. stosownie do art. 3 tegoż rozporządzenia oraz przepisy rozporządzenia nie zawierają wyraźnych regulacji intertemporalnych co do umów wcześniej zawartych, to w świetle art. 3 uprawniony jest wniosek, iż rozporządzenie ma zastosowanie od dnia wejścia w życie także do umów zawartych przed 28 czerwca 2012 r., o czym świadczy wyraźne wskazanie, iż rozporządzenie wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich. [wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 29 stycznia 2018 roku, III AUa 315/17, LEX nr 2471749]

Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy wskazać należy, że zarówno polski, jak i niemiecki organ ubezpieczeniowy są zdania, że praca najemna, którą odwołujący wykonywał na rzecz niemieckiego pracodawcy powinna być uznana za pracę o charakterze marginalnym, a zatem, ubezpieczony powinien podlegać ubezpieczeniom społecznym według ustawodawstwa polskiego.

Warto tu odnotować, że wbrew twierdzeniom podniesionym w uzasadnieniu odwołania, ZUS zwrócił się do niemieckiej instytucji ubezpieczeniowej, która potwierdziła, że praca najemna na terytorium Republiki Federalnej Niemiec miała charakter marginalny.

Należy także zauważyć, że w sytuacji, gdy obie instytucje właściwe dojdą do wspólnego porozumienia, to ono ma decydujące znaczenie dla ustalenia ustawodawstwa właściwego, gdyż przepisy art. 13 ust. 2 i 3 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. U. UE. L. z 2004 r. Nr 166, str. 1 z późn. zm.) mają na celu wyeliminowanie podwójnego (lub wielokrotnego) ubezpieczenia w różnych państwach członkowskich (ewentualnie uniknięcia sytuacji, w której dana osoba nie będzie podlegała żadnemu ustawodawstwu), a nie ustalenie ubezpieczenia korzystnego dla zainteresowanego (ze względu na wysokość składek). Zatem z punktu widzenia ustalenia ustawodawstwa w trybie przepisów rozporządzenia wykonawczego istotne jest, aby w jego wyniku zainteresowany został objęty ubezpieczeniem w jednym państwie członkowskim. Wprawdzie odbywa się to z uwzględnieniem przepisów rozporządzenia podstawowego zawierającego normy kolizyjne, ale nie oznacza to, że zainteresowany może w oparciu o nie kwestionować przed organem jednego państwa członkowskiego (miejsca zamieszkania) wspólne porozumienie, a właściwie weryfikować stanowisko zajęte przez drugie państwo członkowskie (miejsca wykonywania pracy najemnej), żądając ustalenia ustawodawstwa miejsca wykonywania pracy najemnej. [tak: wyrok Sądu Najwyższego z 4 kwietnia 2017 roku, II UK 248/16, LEX nr 2306376, wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 4 lipca 2019 roku, III AUa 222/19, LEX nr 3083076]

Na tle powyższego nie można zatem uznać, że w przedmiotowej sprawie zachodzą przesłanki by uznać, że ubezpieczony w spornym okresie podlegał ustawodawstwu niemieckiemu i nie podlegał ustawodawstwu polskiemu.

Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. orzekł jak w punkcie 1 sentencji wyroku.

O kosztach procesu Sąd orzekł w punkcie 2 sentencji wyroku na podstawie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. zasądzając od na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddziału w Ł. kwotę 180 złotych – stosownie do treści § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r., poz. 1935).

Zaś zgodnie z art. 98 § 1 ¹ k.p.c. od kwoty zasądzonej tytułem zwrotu kosztów procesu należą się odsetki, w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty. O obowiązku zapłaty odsetek sąd orzeka z urzędu.