Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 4.01.2024 r. ZUS II Oddział w Ł. odmówił B. Z. odstąpienia od żądania zwrotu nienależnie pobranych świadczeń określonych decyzją z 2.08.2023 r. za okres od 1.01.2022 r. do 31.12.2022 r. w łącznej kwocie 11.683,06 zł w tym należność główna 11683,06 zł.

Uznając powyższą decyzję za krzywdzącą wnioskodawczyni złożyła od niej odwołanie, podnosząc, że ze względu na jej trudną sytuację rodzinną i materialną spełnia przesłanki do uznania, że w stosunku do niej zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności skutkujące odstąpieniem od żądania zwrotu nienależnie pobranych świadczeń. Podniosła że jest osobą schorowaną, w związku z chorobą ponosi duże koszty leczenia i rehabilitacji, a nadto jest rozwiedziona, wychowuje córkę i ponosi comiesięczne wydatki eksploatacyjne oraz koszty związane z edukacją córki.

ZUS w odpowiedzi na odwołanie podtrzymał zajęte stanowisko i wniósł o oddalenie odwołania oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

Prawomocną od dnia 11.09.2023 r. decyzją z 2.08.2023 r. wnioskodawczyni B. Z. została zobowiązana do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z Funduszu Rentowego. /niesporne/

Wnioskodawczyni jest uprawniona do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy od 10.11.2019 r. do 31.03.2025 r. /niesporne/

Od 1.08.2023 r. renta została zawieszona w związku z osiąganiem przychodu przez ubezpieczoną powyżej 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. /niesporne, decyzja k. 24/

Wnioskodawczyni jest aktywna zawodowo, była zatrudniona na umowę o pracę od 1.02.2023 r. do 31.12.2023 r. i uzyskuje z tego tytułu dochód w wysokości 15.000 zł netto miesięcznie, posiada majątek ruchomy (w tym samochód marki H. o aktualnej wartości ok. 6000 zł) i nieruchomości, na których nie jest ustanowiona hipoteka (dom o pow. 100 m kw., nieruchomość o pow. 0,2548 ha, nieruchomość o pow. 0,0902 ha położone w Ł.). Jest zgłoszona do ubezpieczeń jako pracownik od 1.02.2023 r. i obecnie od marca 2024 r. na 1/6 etatu uzyskuje proporcjonalnie pomniejszone dochody 3000 zł netto miesięcznie . /niesporne/

Ubezpieczona jest rozwiedziona i wychowuje 12-letnią córkę, na którą otrzymuje co miesiąc alimenty w kwocie 1000 zł. Na córkę przysługuje świadczenie z programu Rodzina 500+, Córka wnioskodawczyni ma problemy zdrowotne pulmonologiczne, alergologiczne i ortopedyczne, do niedawna miała przyznany stopień niepełnosprawności /niesporne/

Wnioskodawczyni jest osobą schorowaną, cierpi od 16 roku życia na miastemię gravis. W wieku 16 lat przeszła operację usunięcia nowotworu jajnika i usunięcia grasicy. Ma endometriozę, torbiel na lewym jajniku, stan przedrakowy szyjki macicy, obniżoną odporność. W 2018 r. przeszła zawał serca, który był następstwem silnego przeziębienia, które skutkowało zapaleniem mięśnia sercowego. W związku z tymi schorzeniami powódka ponosi koszty leczenia i rehabilitacji. /niesporne, historia zdrowia i choroby k. 56/

Leczenie miastemii immunoglobulinami jest finansowane ze środków publicznych w ramach zawartych ze świadczeniobiorcami umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej w rodzaju leczenia szpitalne w zakresie program lekowy B.67 , hospitalizacja chorobach neurologicznych z wyłączeniem dzieci i dorosłych leczonych w ramach ww. programu lekowego. /pismo z NFZ k. 83-91/

Wnioskodawczyni nie została włączona do programu leczenia immunoglobulinami z powodu braku dostępności do immunoglobulin. /zaświadczenie k. 96/

Wnioskodawczyni ponosi opłaty eksploatacyjne 1400 zł, ogrzewanie 1750 zł miesięcznie, koszty leczenia 6000 zł, inne (czesne za szkołę) 1500 zł. /niesporne/

Ustalone minimum socjalne dla 2-osobowych gospodarstw domowy pracowniczych wynosi 2.922,75 zł (obliczenie (...) na podstawie danych z GUS za III kwartał 2023 r.) /niesporne/

Odwołująca złożyła 31.10.2023 r. wniosek o odstąpienie od żądania zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń, który zaskarżoną decyzją z 4.01.2024 r. ZUS rozpoznał odmownie. /decyzja k. 59 – 66 akt ZUS/

Ponadto ubezpieczona złożyła 31.10.2023 r. wniosek o rozłożenie zadłużenia na raty po ok. 500 zł miesięcznie, którego ZUS nie rozpoznał dotąd. /niesporne/

Powyższy stan faktyczny został odtworzony na podstawie powołanych dokumentów, których nie kwestionowała żadna strona.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie podlega oddaleniu.

Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie było to, czy po stronie wierzyciela - ZUS II Oddział w Ł. - występują podstawy do odstąpienia w oparciu o przepis art. 84 ust. 8 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2017 r. poz. 1778 ze zm. - dalej " ustawa systemowa") - od żądania zwrotu od dłużnika czyli wnioskodawczyni nienależnie pobranych świadczeń z funduszu rentowego określonych decyzją z dnia 2.08. 2023 r. w łącznej kwocie 11.683,06 zł.

Zgodnie z tym przepisem Zakład może odstąpić od żądania zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, odroczyć termin ich płatności albo rozłożyć je na raty, jeżeli:

1) zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności lub

2)kwota nienależnie pobranych świadczeń nie przewyższa kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Zaskarżoną decyzją - poddaną kontroli sądowej w wyniku wniesienia przez ubezpieczoną odwołania - ZUS odmówił odstąpienia od żądania zwrotu nienależnie pobranego przez nią świadczeń z funduszu rentowego określonych ww. decyzją z dnia 2.08.2023 r.

W orzecznictwie dotyczącym wykładni art. 84 ust. 8 ustawy systemowej wskazuje się, iż pojęcie „szczególnie uzasadnionych okoliczności" oznacza, że przypadki jego zastosowania powinny mieć charakter wyjątkowy, a przepis ten nie powinien być interpretowany rozszerzająco (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 19 sierpnia 2010 r. III AUa 489/10 -). W ramach katalogu przykładowych okoliczności, uzasadniających zastosowanie omawianego przepisu poprzez odstąpienie od żądania należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń (w całości bądź w części), wymienia się: brak majątku, z którego możliwe byłoby dochodzenie od osoby zobowiązanej zwrotu świadczeń; ustalenie, że w przypadku zwrotu świadczeń osoba zobowiązana lub osoby pozostające na jej utrzymaniu zostałyby pozbawione niezbędnych środków utrzymania; ciężką chorobą powodującą niezdolność do pracy lub niepełnosprawność osoby zobowiązanej, członka jej rodziny lub innej osoby pozostającej na jej utrzymaniu; wiek osoby zobowiązanej, zdarzenia losowe (kradzież, wypadek, pożar, powodzi, inne klęski żywiołowe) powodujące szczególne trudności w sytuacji materialnej osoby zobowiązanej. Dokonując oceny ich występowania należy kierować się stanem majątkowym i rodzinnym dłużnika, jak też realną możliwością zwrotu, w tym możliwością podjęcia pracy pozwalającej na zwrot świadczeń (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15 grudnia 2009 r. II UK 147/09 - czy wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 3 października 2014 r. III AUa 2591/13 -).

Przy tym za „szczególnie uzasadnione okoliczności” w doktrynie i judykaturze powszechnie uznaje się takie, których zwrot uniemożliwi bądź znacznie dotkliwie utrudni ubezpieczonemu bieżące funkcjonowanie i zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 30 października 2008 r., sygn. akt III AUa 890/08). W przepisie art. 84 ust. 8 chodzi o przypadek o głębokim - można powiedzieć - nasyceniu „szczególnie uzasadnionych okoliczności” takich, że dla uwzględnienia uzasadnionego szczególnymi okolicznościami interesu ubezpieczonego nie wystarczy ani " odstąpienie" w części, ani odroczenie terminu płatności zobowiązania ubezpieczonego, ani rozłożenie należności na raty. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2012 r., III UK 47/11).

Odnosząc wskazywane przez orzecznictwo kryteria odstąpienia od żądania zwrotu nienależnie pobranych świadczeń do ustalonych w sprawie faktów i oceniając je przez pryzmat zasad doświadczenia życiowego i logicznego rozumowania, należy uznać, że w analizowanej sprawie nie zachodzą przesłanki do stwierdzenia, że w przypadku ubezpieczonej wystąpiły szczególne okoliczności uzasadniające odstąpienie w całości od obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. Sąd podzielił ocenę organu rentowego, że trudności finansowe powołane przez ubezpieczoną oraz jej sytuacja materialna zdrowotna i rodzinna nie mogą uzasadniać odstąpienia od żądania zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń.

Nie można tracić z pola widzenia faktu, że wnioskodawczyni jest osobą młodą (41-letnią), która posiada i wykorzystuje aktualnie swoje możliwości zarobkowe ograniczone dopiero od marca 2024 r. swoimi chorobami, zaś do końca 2023 r. uzyskiwała wysokie comiesięczne dochody 15000 zł netto, a także alimenty na córkę 1000 zł, na którą może także uzyskać świadczenie 500 + a obecnie 800 +. Wnioskodawczyni nie jest też osobą uboga skoro jest właścicielką kilku nieobciążonych hipoteką nieruchomości w tym domu o pow. 100 m kw. położonych w Ł. i posiada samochód. Oczywiście sąd nie przeczy, że choroby wnioskodawczyni są poważne i nie zaprzecza, że ponosi koszty leczenia, ale ma także prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy i jak przyznała jej dochody na 1/6 etatu od marca 2024 r. to 3000 zł netto miesięcznie. Z dokumentów zgromadzonych w sprawie oraz z zeznań ubezpieczonej wynika, że wnioskodawczyni jest aktywna zawodowo, pracuje w oparciu o umowę pracę. Nie można przy tym stwierdzić, że sytuacja ubezpieczonej nie może ulec poprawie. Mając na uwadze sytuację gospodarczą kraju i niedobór na rynku pracowników, niewykluczonym jest też zwiększenie jej miesięcznych dochodów. O ile zatem w chwili obecnej ubezpieczona - jak twierdzi - nie jest w stanie wywiązać się z nałożonego na nią obowiązku zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, to właśnie ze względu na młody wiek oraz stan zdrowia, który jednak nie uniemożliwia jej zarobkowania, jej sytuacja materialna w przyszłości powinna ulec poprawie. Mając na uwadze powyższe okoliczności, w ocenie Sądu, ubezpieczona posiada możliwości pozwalające na podejmowanie działalności zarobkowej i uzyskiwanie dochodu umożliwiającego regulowanie zobowiązań.

Sąd nie neguje przy tym, że sytuacja finansowa ubezpieczonej jest trudna. W istocie wnioskodawczyni ponosi koszty utrzymania mieszkania w tym ogrzewania wydatki na leki i leczenie, utrzymuje córkę, niemniej jednak to samo w sobie nie uzasadnia odstąpienia od żądania zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z funduszu rentowego. Wnioskodawczyni nie wykazała, że spłata zobowiązań wobec ZUS utrudni jej bieżące funkcjonowanie i zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych. Brak jest potwierdzenia nieściągalności zobowiązań. Ubezpieczona na bieżąco reguluje wszystkie wydatki i należności wynikające z innych zobowiązań finansowych. Ponadto wnioskodawczyni – choć to na niej spoczywał w tym zakresie ciężar dowodu nie wykazała, iż spłata zobowiązań będzie dla niej oznaczać brak możliwości opłaty rachunków czy kosztów niezbędnego utrzymania związanych z leczeniem czy wyżywieniem jej i jej córki.. Znamiennym jest także, że wnioskodawczyni posiada zabezpieczenie finansowe w postaci nieruchomości, których jest właścicielem więc potencjalnie środki uzyskane ze sprzedaży nie są obojętne z punktu widzenia zabezpieczenia ewentualnych potrzeb wnioskodawczyni i jej córki.

Przy rozpoznawaniu niniejszego sporu dostrzec także trzeba, iż nie jest wykluczone odstąpienie przez organ rentowy od żądania zwrotu części bądź całości zadłużenia w przyszłości, gdyby sytuacja wnioskodawczyni uległa pogorszeniu. Jednak zastosowanie wobec niej obecnie art. 84 ust. 8 pkt 1 ustawy systemowej byłoby oczywiście przedwczesne i bezpodstawne, gdyż powódka ma realne możliwości podejmowania zatrudnienia, uzyskiwania dodatkowych dochodów, a co za tym idzie przystąpienia do spłaty spornego zadłużenia.

Oceny tej nie zmienia fakt, iż powyższe może się niekorzystnie odbić na sytuacji życiowej i majątkowej O ile nie sposób odmówić powódce do tego prawa, podnieść jednocześnie należy, iż spłacając zadłużenie wobec ZUS ponosi ona ujemne konsekwencje swojego własnego działania w postaci pobrania świadczeń nienależnych. Powódka uzyskała nienależną korzyść, wobec tego obowiązku jej zwrotu nie należy utożsamiać z jakąkolwiek karą rzutującą na życie prywatne, a jedynie przy uwzględnieniu również interesu publicznego, z koniecznością zwrotu nienależnych danin, które finansowo zabezpieczają też innych ubezpieczonych. Okoliczności te nie mogą więc mieć decydującego znaczenia dla oceny, że w niniejszej sprawie występują szczególne okoliczności, przemawiające za odstąpieniem przez organ rentowy od zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń. Przepis art. 84 ust. 8 pkt 1 ustawy systemowej ma bowiem charakter wyjątkowy i nie może być interpretowany rozszerzająco, jak również powinien być stosowany tylko w tych stanach faktycznych, które się do tego kwalifikują.

Zaznaczyć również należy, że przedmiotem odrębnego postępowania przed organem rentowym winien być wniosek powódki o rozłożenie zadłużenia z tytułu należności głównej na raty. W ocenie Sądu Okręgowego ta forma pomocy w spłacie zadłużenia powódki jest bardziej adekwatna do jej obecnej sytuacji życiowej i materialnej, dlatego Sąd zobowiązał ZUS do rozłożenia nienależnie pobranego świadczenia na 12 równych rat płatnych do 30. każdego miesiąca poczynając od uprawomocnienia się wyroku. Tak zakreślony sposób spłaty ratalnej jest w zasięgu możliwości finansowych skarżącej i odpowiada poczuciu sprawiedliwości.

Z powyższych motywów na podstawie art. 84 ust. 8 pkt 1 ustawy systemowej w związku z art. 477 ¹⁴ § 1 KPC Sąd Okręgowy w Łodzi orzekł jak w pkt 1 sentencji wyroku a na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 KPC w pkt 2 sentencji wyroku.

Jednocześnie ze względu na stan zdrowia skarżącej oraz jej sytuację majątkową i rodzinną, a także rodzaj sprawy i przebieg postępowania, w tym zaangażowanie każdej ze stron postępowania w wyjaśnienie istotnych okoliczności, Sąd uznał, że w sprawie zachodzą przesłanki do nieobciążania powódki kosztami zastępstwa procesowego z art. 102 k.p.c. z uwagi na zasady słuszności.