Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 maja 2023 r.

Sąd Rejonowy w Toruniu X Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 23 maja 2023 r. w Toruniu

sprawy z powództwa (...) Bank (...) Spółka Akcyjna w W.

przeciwko B. K. i S. K.

o zapłatę

I.  oddala powództwo;

II.  zasądza od powoda (...) Bank (...) Spółka Akcyjna w W. na rzecz pozwanych B. K. i S. K. kwotę
5 434 zł (pięć tysięcy czterysta trzydzieści cztery złote) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt X C 33/23

UZASADNIENIE

Pismem z dnia 28 grudnia 2022 roku powód (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. wniósł o zasądzenie solidarnie od B. K. i S. K. na swoją rzecz kwoty 55 487,96 zł z tytułu zwrotu wynagrodzenia za korzystanie z udostępnionego pozwanym kapitału kredytu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 8 grudnia 2022 roku do dnia zapłaty. Powód zgłosił ponadto dwa roszczenia ewentualne, tj. o:

⚫

zasądzenie od S. K. oraz B. K. na swoją rzecz kwoty 55 487,96 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 8 grudnia 2022 roku do dnia zapłaty, z zastrzeżeniem, że spełnienie zasądzonego świadczenia przez jednego z pozwanych zwalnia drugiego z pozwanych do wysokości spełnionego świadczenia;

⚫

zasądzenie na swoją rzecz kwoty 55 487,96 zł wraz z odsetkami ustawowymi opóźnienie od dnia 8 grudnia 2022 roku do dnia zapłaty, od każdego z pozwanych w częściach równych, tj. od S. K. kwoty 27 743,98 zł oraz od B. K. kwoty 27 743,98 zł.

Oprócz powyższego powód wniósł o zasądzenie od pozwanych na swoją rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazano, iż pozwani oraz (...) Bank S.A. z siedzibą w W. (poprzednik prawny powoda) zawarli w dniu 20 października 2008 roku umowę kredytu. Wyrokiem z dnia 23 lipca 2021 roku (sygn. akt I C 2070/20) Sąd I instancji stwierdził nieważność przedmiotowej umowy kredytu oraz zasądził od (...) Bank (...) S.A. w W. na rzecz B. K. i S. K. solidarnie kwotę 17 272,72 zł oraz kwotę 7 325,78 franków szwajcarskich, a ponadto kwotę 6 434 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Wyrokiem z dnia 28 lutego 2022 roku (sygn. akt I ACa 983/21) Sąd II instancji oddalił apelację banku. W związku z powyższym powód podniósł, że żąda od pozwanych zapłaty kwoty wynagrodzenia za usługę polegającą na umożliwieniu stronie pozwanej korzystanie z kapitału banku. Jak wskazano – celowe udostępnienie kapitału na dłuższy okres celem umożliwienia nabycia i zachowania określonego dobra jest w ujęciu ekonomicznym usługą. Taka usługa finansowa ma obiektywną wartość dla odbiorcy. Podniesiono, iż to kredytobiorca obiektywnie potrzebował określonego rodzaju usługi, gdyż aktywnie o nią występował, składając wniosek o udzielenie kredytu. Podkreślono, że powód musi mieć możliwość domagania się zapłaty wynagrodzenia za skorzystanie przez konsumenta z usługi polegającej na udostępnieniu określonej kwoty pieniężnej, której odbiorca potrzebował i z której skorzystał, a bank nie dochodził jej zwrotu. Podstawę roszczenia o zapłatę przedmiotowej kwoty miał stanowić zwłaszcza art. 410 kc w zw. z art. 405 kc, zaś dochodzoną kwotę, tj. 55 487,96 zł powód obliczył według formuły:

a)  średniorynkowa stopa oprocentowania kredytów udzielanych na zakup nieruchomości mieszkaniowych w PLN minus stawka referencyjna WIBOR 3M = średnia marża rynkowa z dnia udzielenia kredytu;

b)  obliczona wg pkt. a średnia marża rynkowa (wartość stała) plus WIBOR 3M danego okresu = stawka oprocentowania kredytu.

Wskazano, że to co najmniej tyle pozwani musieliby zapłacić, aby móc korzystać z kwoty oddanych do dyspozycji środków pieniężnych tj. 150 000 zł przez oznaczony czas, tj. od dnia uruchomienia kredytu do dnia całkowitej spłaty kredytu. Powód podniósł, że mógłby dochodzić kwoty nawet większej od wskazanej w pozwie, jednakże ograniczył się jedynie do tej sumy.

W odpowiedzi na pozew strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda na swoją rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu podniesiono, iż żądanie powoda o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału, nie znajduje oparcia w jakichkolwiek przepisach prawa, w szczególności w art. 410 w zw. z art. 405 i 406 kc, a także jest sprzeczne z Dyrektywą 93/13/EWG oraz dotychczasowym orzecznictwem (...). Wskazano, iż powyższe stanowisko znajduje potwierdzenie w opinii Prezesa UOKiK, Rzecznika (...) i Rzecznika Praw Obywatelskich, którzy uważają, że takie świadczenie jest bankom nienależne. Ponadto wskazano, że to powód z własnej inicjatywy wprowadził do obrotu umowy kredytowe z klauzulami abuzywnymi. Podkreślono, że uwzględnienie roszczenia powoda w takiej sytuacji sprowadzałoby się do wynagrodzenia banku za nieuczciwe zawieranie umów kredytowych, a w szczególności doszłoby do sytuacji, w której bankowi opłaciłoby się zawierać umowy z niedozwolonymi postanowieniami. Wypowiadając się co do samej wysokości dochodzonego roszczenia pozwani wskazali, że strona powodowa niezasadnie, jako miernik służący obliczeniu wynagrodzenia za korzystanie z kapitału kredytu, przyjęła WIBOR 3M i marżę właściwą do kredytów w PLN. W ocenie pozwanych, zastosowanie mierników odnoszących się do kredytów w PLN, nie znajduje żadnego uzasadnienia. Pozwani mieli bowiem kredyt powiązany z walutą obcą.

W kolejnym piśmie procesowym powód podtrzymał swoje stanowisko w sprawie.

Sąd ustalił, co następuje

W dniu 20 października 2008 roku B. K. i S. K. zawarli z (...) Bankiem S.A. z siedzibą w W. (poprzednikiem prawnym powoda) umowę kredytu hipotecznego na cele mieszkaniowe nr (...), na mocy której bank udzielił im kredytu w wysokości 150 000 zł denominowanego do franka szwajcarskiego na okres 300 miesięcy.

Dowód: umowa kredytu k. 20 – 21.

Wyrokiem z dnia 23 lipca 2021 roku (sygn. akt I C 2070/20) Sąd Okręgowy w Toruniu stwierdził nieważność umowy kredytu hipotecznego nr (...) oraz zasądził od (...) Bank (...) S.A. w W. na rzecz B. K. i S. K. solidarnie kwotę 17 272,72 zł oraz kwotę 7 325,78 franków szwajcarskich, a ponadto kwotę 6 434 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Wyrokiem z dnia 28 lutego 2022 roku (sygn. akt I ACa 983/21) Sąd Apelacyjny w Gdańsku oddalił apelację banku oraz zasądził od (...) Bank (...) S.A. na rzecz B. K. i S. K. kwotę 4 050 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego. Przyczyną stwierdzenia nieważności przedmiotowej umowy były zawarte w niej klauzule abuzywne.

Bezsporne, a ponadto: wyrok Sądu Okręgowego k. 22; wyrok Sądu Apelacyjnego k. 23.

W dniu 31 października 2022 roku (...) Bank (...) S.A. zawarł z B. K. i S. K. porozumienie, w którym strony dokonały potrącenia wzajemnych wierzytelności wynikających z zapadłych między nimi wyroków, spłat rat kapitałowo – odsetkowych oraz środków udostępnionych kredytobiorcom w wykonaniu umowy kredytu. Po wzajemnych potrąceniach bank zobowiązał się do zapłaty kwoty 11 672,45 zł na ich rzecz. W § 3 ust. 4 porozumienia zostało zastrzeżone, że jego wykonanie w żaden sposób nie wyczerpuje ani nie zamyka drogi do dochodzenia innych roszczeń banku z tytułu wynagrodzenia za korzystanie z kapitału.

Dowód: porozumienie k. 74 – 75.

Pismem z dnia 7 listopada 2022 roku (...) Bank (...) S.A. w W. wezwał B. K. i S. K. do zapłaty kwoty 55 487,96 zł tytułem wynagrodzenia za korzystanie przez kredytobiorcę z udostępnionego przez bank kapitału na podstawie umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 20 października 2008 roku. Pismo zostało doręczone w dniu 14 listopada 2022 roku.

Dowody: przedsądowe wezwanie do zapłaty z załącznikami k. 25 – 31; potwierdzenie odbioru k. 32.

B. K. i S. K. nie zapłacili żądanej przez (...) Bank (...) S.A. kwoty. W odpowiedzi na wezwanie do zapłaty wskazali, iż nie uznają roszczenia zarówno co do zasady, jak i wysokości.

Bezsporne, a ponadto: odpowiedź na wezwanie do zapłaty k. 94 – 96.

Sąd zważył, co następuje

Powództwo podlegało oddaleniu w całości.

Stan faktyczny w niniejszej sprawie sąd ustalił na podstawie okoliczności bezspornych, a ponadto przedłożonych przez obie strony dokumentów, które, w ocenie sądu, nie budziły wątpliwości co do ich rzetelności i autentyczności. Ponadto wiarygodność przedłożonych dokumentów nie była kwestionowana przez żadną ze stron. Zasadniczo okoliczności faktyczne sprawy nie były wyraźnie negowane przez którąkolwiek ze stron, a spór między nimi niemal w całości dotyczył sfery prawnej.

Sąd pominął wniosek powoda o dopuszczenie dowodu z opinii prawnej autorstwa dr hab. I. W. oraz dowodu ze stanowiska Przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego jako nieistotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, tj. na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 kpc. Opinia prawna nie odnosiła się bowiem do konkretnych okoliczności występujących w niniejszej sprawie i stanowiła jedynie prezentację stanowiska strony – forsowanego w wielu sprawach tego typu. Tak samo należało podejść do stanowiska Przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego.

Należy w pierwszej kolejności podkreślić, iż bezwzględna nieważność umowy kredytowej stanowi sankcję za naruszenie równowagi kontraktowej stron i wprowadzenie do umowy zapisów stojących w sprzeczności z podstawowymi wymogami ustawowymi. Odmiennie niż twierdził powód – uznanie umowy za nieważną wywołuje skutek ex tunc, nie zaś ex nunc, co oznacza, że wszystkie świadczenia spełnione w jej wykonaniu podlegają zwrotowi, zgodnie z art. 405 kc w zw. z art. 410 § 1 kc. W związku z tym, bank może się domagać od kredytobiorcy zwrotu kapitału kredytu, zaś kredytobiorca może wystąpić do banku o zwrot miesięcznych rat kredytu, obejmujących również koszty takie jak prowizje, opłaty administracyjne i składki ubezpieczeniowe. Z przedłożonych przez powoda dokumentów wynika natomiast, iż takie rozliczenia miały już miejsce.

Wskazać trzeba, że ustalenie nieważności przedmiotowej umowy kredytu stanowiło bezpośrednią konsekwencję zamieszczenia w niej nieuczciwych warunków przez poprzednika prawnego powoda. Skoro zatem nieważność ta powstała na skutek zamieszczenia przez bank nieuczciwych klauzul, przedsiębiorca nie może czerpać korzyści z tej sytuacji, ponieważ są one wynikiem wyłącznie jego bezprawnego działania.

W ocenie sądu dopuszczenie do sytuacji, w której bank będzie dochodził od pozwanych konsumentów roszczeń wykraczających poza zwrot kapitału kredytu, w szczególności zaś tzw. wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z kapitału, pozbawiłoby Dyrektywę Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 roku oraz implementowanych na jej podstawie przepisów kodeksu cywilnego ich skuteczności i doprowadziłoby do rezultatu niezgodnego z przyświecającymi im celami. Nie można bowiem mówić o pełnej ochronie konsumenta przed sprzecznym z prawem działaniem banku, jeśli co prawda umowa o takich cechach utraci moc, ale jednak w jej miejsce wejdzie inne świadczenie płatne na rzecz przedsiębiorcy, które może okazać się zbliżone lub nawet jeszcze mniej korzystne od zakwestionowanych warunków umowy.

Stwierdzenie powoda, iż sytuację taką należy zakwalifikować jako bezpodstawne wzbogacenie, w ocenie sądu, niwelowałoby funkcję odstraszającą stanowiącą ratio legis przytaczanej dyrektywy, co należy ocenić jako niedopuszczalne. Bank nie byłby bowiem w żaden sposób zniechęcony do stosowania nieuczciwych warunków w zawieranych z konsumentami umowach, jeżeli pomimo uznania tych umów za nieważne mógłby dalej pobierać od konsumentów wynagrodzenie za korzystanie z kapitału kredytu. Co więcej, jako bardzo wątpliwą należy ocenić zgodność takiego roszczenia z zasadami współżycia społecznego, w szczególności gdy weźmie się pod uwagę przyczyny ustalenia nieważności umowy kredytowej.

Należy zgodzić się zatem z pozwanymi, iż w obecnym stanie prawnym brak jest jakichkolwiek przepisów pozwalających na domaganie się przez bank jakiejkolwiek sumy pieniężnej z tytułu korzystania z jego kapitału. Takiej podstawy nie może stanowić również art. 224 kc, gdyż kredytobiorcy korzystali z danych środków, będąc w przeświadczeniu, że działali w dobrej wierze, tj. uważali, że umowa kredytowa jest ważna, przy czym bank nie zażądał zwrotu środków i nie uznał, że umowa jest nieważna. Podkreślenia raz jeszcze wymaga, że celem art. 6 dyrektywy 93/13 jest to, aby konsument nie został związany nieuczciwymi warunkami umownymi stosowanymi przez przedsiębiorcę, w tym wypadku przez bank.

Warty przytoczenia w tym miejscu jest również pogląd przedstawiony przez Rzecznika Generalnego (...) w opinii z dnia 16 lutego 2023 r. do sprawy C-520/21, w którym zaproponował on, aby Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej na pytanie przedstawione przez Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie, odpowiedział następująco: art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą w przypadku uznania, iż umowa kredytu zawarta przez konsumenta i bank jest od początku nieważna z powodu zawarcia w niej nieuczciwych warunków umownych, bank, oprócz zwrotu pieniędzy zapłaconych na podstawie tej umowy oraz zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty, może w następstwie takiego uznania domagać się od konsumenta także dodatkowych świadczeń. Rzecznik trafnie wskazał m.in., że, nie można zgodzić z argumentem, w myśl którego, jeżeli bank nie może się domagać od byłych kredytobiorców wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z kapitału kredytu, to taka sytuacja jest równoznaczna z udzieleniem im „darmowego kredytu. Po pierwsze, zdaniem Rzecznika, taka sytuacja stanowi zwykły skutek uznania umowy kredytu za nieważną ze skutkiem ex tunc po wykreśleniu z niej nieuczciwych warunków. Po drugie, okoliczność, że przedsiębiorca traci zysk, jaki spodziewa się osiągnąć z wykonania umowy kredytu, w razie naruszenia spoczywających na nim obowiązków wynikających z prawa Unii, nie stanowi żadnego novum w orzecznictwie Trybunału w dziedzinie ochrony konsumentów. Sąd miał oczywiście na uwadze, iż opinia Rzecznika Generalnego (...) nie ma charakteru wiążącego ani dla sędziów (...), ani dla sądów krajowych, jednakże zawarte w niej argumenty dotyczące przedstawionego wyżej zagadnienia sąd w całości podzielił.

Powyższe zapatrywania znajdują również aprobatę w orzecznictwie sądów powszechnych, gdzie utrwala się pogląd o niedopuszczalności żądania przez banki wynagrodzenia za korzystanie przez kredytobiorców z kapitału, gdyż jest to sprzeczne z celami dyrektywy 93/13 i udzieloną konsumentowi na jej podstawie ochroną oraz nie znajduje oparcia w polskich przepisach prawa (zob. wyroki: Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 20 lutego 2020 r., I ACa 635/19; Sądu Okręgowego w Białymstoku z 19 maja 2021 r., I C 609/20; Sądu Okręgowego w Warszawie z 5 lutego 2020 r., XXV C 1669/16).

Należy ponadto wskazać, że charakter kryteriów które stosował powodowy bank przy wyliczeniu wynagrodzenia za korzystanie z kapitału był nieprzejrzysty i złożony. Kwota należności w tym zakresie została obliczona przy zastosowaniu arbitralnie wybranego przez bank miernika, który dodatkowo, z niezrozumiałych przez sąd powodów, odnosił się do stopy oprocentowania kredytów udzielanych na zakup nieruchomości mieszkaniowych w PLN. Jednakże uznanie roszczenia o wynagrodzenia za korzystanie z kapitału co do zasady jako niedopuszczalnego, skutkowało tym, ze sąd pominął rozpatrywanie kwestii wysokości tego roszczenia.

Mając na uwadze powyższe, brak jest zatem podstaw do przyjęcia, że konsekwencją nieważności całej umowy jest obowiązek zapłaty przez pozwanych na rzecz powoda wynagrodzenia za korzystanie z kapitału kredytu, dlatego też sąd oddalił powództwo w całości, o czym orzekł w punkcie I wyroku. Zgłoszone przez powoda roszczenia ewentualne także nie mogły zostać uwzględnione, gdyż dotyczyły one jedynie zasad współodpowiedzialności strony pozwanej.

O kosztach sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 kpc w punkcie II wyroku. Na koszty procesu w wysokości 5 434 złotych, które ponieśli pozwani złożyło się wynagrodzenie pełnomocnika w wysokości 5 400 złotych oraz kwota 34 złotych z tytułu podwójnej opłaty skarbowej od pełnomocnictwa. Z uwagi na to, że wygrywającymi byli pozwani pomiędzy którymi zachodziło współuczestnictwo materialne jednolite i którzy byli zastępowani przez tego samego pełnomocnika, otrzymali oni zwrot kosztów wynagrodzenia jednego adwokata. O odsetkach ustawowych od rzeczonej kwoty orzeczono na podstawie art. 98 § 1 ¹ kpc, orzekając je od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.