Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt XX GC 181/20

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 lutego 2023 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie XX Wydział Gospodarczy w składzie:

Przewodniczący: SSO Magdalena Gałązka

Protokolant: Konrad Tkacz

po rozpoznaniu w dniu 19 stycznia 2023 roku w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) spółki z o.o. w K.

przeciwko (...) W.

o zapłatę kwoty 390 981, 23 złotych

1. zasądza od pozwanego (...) W. na rzecz powoda (...) spółki z o.o. w K. kwotę 315 699, 79 złotych (trzysta piętnaście tysięcy sześćset dziewięćdziesiąt dziewięć złotych siedemdziesiąt dziewięć groszy) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 7 lutego 2020 roku do dnia zapłaty;

2. oddala powództwo w pozostałym zakresie;

3. ustala, że powód wygrał proces w 80%, a pozwany w 20%, pozostawiając szczegółowe rozliczenie kosztów referendarzowi sądowemu.

SSO Magdalena Gałązka

XX GC 181/20

UZASADNIENIE

Powód (...) spółka z o.o. w K. wniósł o zasądzenie od pozwanego (...) W. kwoty 390 891, 23 złotych wraz z ustawowymi odsetkami i kosztami procesu.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

I. Strony łączyła zawarta 27 października 2015 roku umowa o roboty budowlane w zakresie inwestycji "Budowa przedszkola przy ul. (...) w W." (umowa, k- 25 do 33, aneks nr (...), k- 34, aneks nr (...), k- 35 do 38, aneks nr (...), k- 39).

Powód zobowiązał się do wykonania prac ogólnobudowlanych, wykończeniowych, sanitarnych i elektrycznych wraz z uzyskaniem pozwolenia na użytkowanie tej inwestycji oraz do wykonania dokumentacji projektowej oraz robót budowlanych w zakresie sieci wodno - kanalizacyjnej oraz przyłączy wodociągowego i kanalizacyjnego do budynku przedszkola wraz z pełnieniem nadzoru autorskiego w zakresie opracowanego projektu (§ 1 pkt. 1 ppkt. 1 i 2, k- 25).

Strony określiły w umowie terminy wykonania zarówno całości zadania, jak i poszczególnych etapów wykonania prac. Umowa była kilkakrotnie aneksowana, m. in. w zakresie odnoszącym się do tych terminów. Ostatecznie strony uzgodniły następujące terminy wykonania prac:

- wykonanie dokumentacji projektowej w zakresie sieci wod-kan - do 22 czerwca 2016 roku;

- zakończenie robót budowlanych wykonywanych na podstawie dokumentacji projektowej (tj. sieci wod-kan oraz przyłączy wodociągowego i kanalizacyjnego) - do 30 października 2016 roku;

- zakończenie całego zadania, łącznie z uzyskaniem przez wykonawcę decyzji o pozwoleniu na użytkowanie - do 28 kwietnia 2017 roku (§ 2 pkt. 1 ppkt. 2, 4 i 6, k- 25 verte, § 2 pkt. 3, k- 25 verte, § 1 aneksu nr (...), k- 167, § 1 aneksu nr (...), k- 174, § 1 aneksu nr (...), k- 39).

Za termin zakończenia realizacji przedmiotu umowy strony uznały dzień podpisania przez zamawiającego i wykonawcę protokołu odbioru końcowego (§ 2 pkt. 3, k- 25 verte).

Umowa określała szczegółowe obowiązki wykonawcy. Do tych obowiązków należało m. in:

- uzyskanie na rzecz zamawiającego pozwolenia na użytkowanie obiektu w terminie właściwym dla całego przedmiotu umowy oraz uzyskanie pozwolenia na budowę/ zgłoszenia dla robót wykonywanych na podstawie dokumentacji projektowej w zakresie sieci wodno - kanalizacyjnej oraz przyłączy wodociągowego i kanalizacyjnego,

- zapewnienie nadzorów technicznych, specjalistycznych i odbiorów przez odpowiednie służby, m. in. (...), w trakcie prowadzenia robót i po ich wykonaniu, w razach wynagrodzenia za wykonanie przedmiotu umowy (§ 3 pkt. 1 ppkt. 14 i 15, k- 26).

Wynagrodzenie wykonawcy za wykonanie przedmiotu umowy wynosiło 5 410 887, 98 złotych, z zastrzeżeniem, że za wykonanie dokumentacji projektowej oraz robót budowlanych w zakresie tj. sieci wod-kan oraz przyłączy wodociągowego i kanalizacyjnego wraz z nadzorem autorskim należna była kwota 690 921, 29 złotych brutto (§ 5 pkt. 1 ppkt. 3, k- 26 verte).

Strony uzgodniły rozliczenie wynagrodzenia fakturami częściowymi oraz fakturą końcową, płatność faktur w terminie 21 dni oraz uprawnienie wykonawcy do odsetek ustawowych w razie nieterminowego realizowania przez zamawiającego płatności wynikających z faktur (§ 6 pkt. 1, pkt. 9 i pkt. 11, k- 27 i verte).

Za opóźnienie w realizacji przedmiotu umowy przez wykonawcę zamawiającemu przysługiwała kara umowna w wysokości 0,5% wynagrodzenia brutto określonego w § 5 ust. 1, za każdy rozpoczęty dzień opóźnienia, licząc odpowiednio od upływu konkretnych wskazanych w umowie terminów. Łączna wysokość kar nie mogła przekroczyć 60% wynagrodzenia brutto określonego w § 5 pkt. 1 umowy (§ 9 pkt. 1 ppkt. 1 i 2, k- 29 i verte).

II. W dniu 17 października 2016 roku strony zawarły aneks nr (...), w którym powód zobowiązał się m. in. do wykonania pracy dodatkowej w postaci muru oporowego od południowej strony działki w terminie do 30 listopada 2016 roku za wynagrodzeniem 180 000 złotych brutto (§ 1 pkt. 1 i 2 aneksu, § 1 pkt. 4 aneksu, k- 35 i verte, k- 36).

W treści tego aneksu strony zmieniły także treść § 9 ust. 1 pkt. 1 dotyczący kar umownych, wskazując, że kara przysługuje z tytułu opóźnienia w realizacji przedmiotu umowy określonego w § 1 ust. 1 pkt. 1 lub 2 w wysokości 0,5% łącznej sumy wynagrodzenia brutto określonego w § 5 ust. 1 pkt. 1-3 za każdy rozpoczęty dzień opóźnienia licząc od upływu umownych terminów. Nadto wprowadziły w § 9 ust. 1 pkt. 10 karę umowną za opóźnienie w wykonaniu muru oporowego w wysokości 0,5% łącznej sumy wynagrodzenia brutto określonego w § 5 ust. 1 pkt. 4-5 za każdy rozpoczęty dzień opóźnienia licząc od upływu umownych terminów (§ 1 pkt. 10 i 11 aneksu, k- 37 i verte).

W zakresie nieobjętym aneksem umowa pozostawała w mocy (§ 2 aneksu, k- 37 verte).

III. Powód wykonywał swoje prace od stanu surowego zamkniętego (zeznania świadków: D. K., k- 392, T. S. (1), k- 408, P. M., k- 484, B. S., k- 488 verte, D. K., k- 491).

IV. Projekt budowy sieci wod - kan powód przekazał pozwanemu 6 czerwca 2016 roku. Pozwany wezwał powoda pismem z tego samego dnia do uzupełnienia tej dokumentacji, wskazując listę braków (przekazanie, k- 171, pismo pozwanego, k- 171, projekt, k- 183 do 194).

V. W dniu 12 sierpnia 2016 roku pozwany udzielił pełnomocnictwa p. D. K. (2) do reprezentowania i podpisania w imieniu Miasta umowy o pełnienie nadzoru technicznego przez (...) nad budową sieci wodno - kanalizacyjnej w ulicy (...) oraz przyłącza do nieruchomości przy(...) Wszelkie koszty związane z pełnieniem nadzoru technicznego przez (...) miał ponieść (...) jako wykonawca robót (pełnomocnictwo, k- 180, zeznania świadka D. K., k- 397).

D. K. (2) był pracownikiem powoda i kierownikiem budowy na inwestycji przy ul. (...) (zeznania świadka D. K., k- 391).

VI. W dniu 16 września 2016 roku między (...) W. jako inwestorem a (...) S.A. w W. została zawarta umowa (...) o pełnienie nadzoru technicznego nad budową urządzeń wodociągowych i przyłączenie do sieci wodociągowej - w zakresie przewodu wodociągowego (...) w ul. (...) w W.. Przedmiotem tej umowy było zapewnienie zgodności budowy urządzenia z wydanymi przez (...) warunkami technicznymi oraz uzgodnioną dokumentacją techniczną, dokonanie odbioru i przyłączenia wybudowanego urządzenia do sieci. Zgodnie z § 4 pkt. 1 i § 6 pkt. 1 umowy, inwestor był zobowiązany do pisemnego zgłoszenia odbioru zrealizowanych prac z wyprzedzeniem 7 dni roboczych osobie pełniącej nadzór techniczny, zaś rozpoczęcie czynności odbioru technicznego urządzenia miało nastąpić nie później niż w terminie do 14 dni od daty otrzymania przez osobę pełniąca nadzór techniczny pisemnego zgłoszenia inwestora. W myśl § 5 ust. 1 i 2 umowy, odbiór techniczny mógł nastąpić do złożeniu przez inwestora dokumentacji powykonawczej szczegółowo wymienionej w tym postanowieniu umownym (umowa, k- 77 -78).

VII. Powód został wprowadzony na budowę w dniu 22 września 2016 roku celem wykonania prac instalacyjnych po przekazaniu dokumentacji projektowej; prace miały się rozpocząć 26 września 2016 roku (protokół wprowadzenia na budowę, k- 71).

W dniu 22 listopada 2016 roku powód zgłosił zakończenie prac związanych z budową sieci kanalizacyjnej i wodociągowej wraz z budową przyłączy wodociągowego i kanalizacyjnego. Informował także pozwanego, że obecnie trwają prace odbiorowe przez nadzór ze strony (...) (wpis do dziennika budowy, k- 73, notatka służbowa, k- 72, mail z 22 listopada 2016 roku, k- 72 verte).

W dniach 23 i 28 listopada 2016 roku przeprowadzono próby szczelności; druga była pozytywna (protokoły odbioru, k- 73 verte – 74, zeznania świadka D. K. (2), k- 403 – co do negatywnego wyniku pierwszej próby).

Dokumentacja powykonawcza pozwalająca na przystąpienie do odbioru technicznego urządzenia została przekazana pozwanemu w dniu 2 grudnia 2016 roku (k-85-86).

Przyłącze wodociągowe zostało wykonane 20 grudnia 2016 roku. Czynności odbiorowe rozpoczęto 16 grudnia 2016 roku. W protokole spisanym między wykonawcą prac a (...) wskazano, że okres wykonywania prac trwał od 26 września 2016 roku do 22 listopada 2016 roku. Był to jedyny sporządzany dokument z tej czynności (wykaz czynności przy realizacji prac, k- 79 do 80, zeznania świadka D. K. (2), k- 396 - 397).

VIII. Po wykonaniu prac przez (...), (...) wykonywał tzw. „wcinkę”, polegającą na przyłączeniu wybudowanego wodociągu do rurociągu głównej sieci przy pomocy odpowiedniej armatury (zeznania świadka D. K., k- 397, k- 403).

Urządzenie kanalizacyjne zostało odebrane, a kanał zatwierdzony do użytkowania w dniu 10 lutego 2017 roku (k-218 do 220).

IX. Pismem z 28 października 2016 roku powód wystąpił do pozwanego o wydłużenie terminu wykonania sieci wodno - kanalizacyjnej do 22 listopada 2016 roku (z 31 października 2016 roku), powołując się na przedłużającą się procedurę podpisania umów na pełnienie nadzoru technicznego ze strony (...), kolizję przebiegu sieci kanalizacyjnej w ulicy (...) z siecią wodociągową i obfite opady atmosferyczne. Pozwany nie wyraził zgody na zmianę terminu (pismo powoda, k- 245, pismo pozwanego, k- 248).

Pismem z 29 listopada 2016 roku powód wystąpił do pozwanego o wydłużenie terminu wykonania muru oporowego do 31 grudnia 2016 roku (z 30 listopada 2016 roku), powołując się brak odpowiednich warunków atmosferycznych do prowadzenia prac i intensywne opady deszczu (pismo powoda, k- 247).

X. Prace nad murem oporowym rozpoczęły się 5 listopada 2016 roku. Mur został wykonany 23 grudnia 2016 roku, a odebrany 28 grudnia 2016 roku (wpisy do dziennika budowy, k- 74 verte, k- 91, zeznania świadka P. M., k- 484 verte).

XI. Prace zostały wykonane przez powoda w terminie dla całości zadania i odebrane protokołem odbioru końcowego bezusterkowego (zeznania świadków: D. K., k- 392, T. S., k- 409, P. M., k- 484 verte, D. K., k- 491 verte).

Na terminy pośrednie wykonania prac miały wpływ intensywne opady atmosferyczne w październiku 2016 roku. Utrudniały one prace w zakresie sieci kanalizacyjnej, która była wykonywana w głęboko posadowionym kanale, który był zalewany w trakcie opadów (zeznania świadków: D. K., k- 392, k- 394, T. S., k- 409, P. M., k- 484 verte - dwóch ostatnich świadków co do niesprzyjających warunków atmosferycznych).

XII. Powód w trakcie prac podjął decyzję o zmianie projektu wykonawczego w zakresie kanalizacji - celem spłycenia posadowienia kanalizacji w stosunku do pierwotnych założeń, i przyspieszenia w ten sposób prac (zeznania świadków: D. K., k- 395 – 396, k- 405- 406, K. S., k- 416, k- 421, P. M., k- 485, B. S., k- 489 verte – 490).

Pozwany wyraził zgodę na zmianę projektu (zeznania świadka K. S., k- 416).

Zamienny projekt został zatwierdzony przez (...) w październiku 2016 roku (zeznania świadka P. M., k- 485).

Zmiana dokumentacji projektowej z zakresu sieci kanalizacyjnej nie była niezbędna, bowiem prace mogły być wykonane także na podstawie projektu budowlanego pierwotnego. Zmiana była jednak celowa, skutkowała przyspieszeniem prac i obniżeniem kosztów ich wykonania (opinia biegłego R. P., k- 451 do 453).

XIII. Za wykonanie prac instalacyjnych i muru oporowego powód wystawił fakturę VAT nr (...) na kwotę 460 627, 40 złotych, zgodnie z protokołem częściowego odbioru z 18 stycznia 2017 roku (faktura, k- 40, korekta, k- 44, protokół, k- 41 do 43, k- 45 do 47).

XIV. Pozwany naliczył powodowi kary umowne za 11 dni opóźnienia w wykonaniu sieci wod - kan oraz 6 dni opóźnienia w wykonaniu muru oporowego w łącznej wysokości 307 798, 84 złotych. Wystawił także notę księgową na kwotę kary umownej i zastrzegł, że zostanie potrącona z fakturami powoda. Nota została podpisana przez zastępcę burmistrza dzielnicy W. oraz główną księgową dzielnicy W. oraz doręczona powodowi (pismo pozwanego, k- 51 - 52, nota księgowa, k- 54, potwierdzenie doręczenia, k- 55, pismo pozwanego z 13 lutego 2017 roku, k- 65 - 66, pismo powoda z 24 lutego 2017 roku, k- 67 i verte, notatka służbowa, k- 256).

Z zakresu opóźnienia pozwany wyłączył okres niemożności wykonywania prac z powodu opadów deszczu oraz braku możliwości terminowego rozpoczęcia wykonywania prac (zeznania świadków: K. S., k- 414, D. K., k- 492 – co do opadów).

Pismem z 24 czerwca 2020 roku pozwany złożył oświadczenie o potrąceniu wierzytelności z tytułu kar umownych w wysokości 307 798, 84 złotych z wierzytelnością powoda o zapłatę wynagrodzenia wynikającą z faktury (...) z 31 stycznia 2017 roku wraz z korektą w kwocie 461 629, 85 złotych (oświadczenie, k- 260).

XV. Wyrokiem z 28 stycznia 2019 roku Sąd Rejonowy dla Warszawy - Woli w Warszawie oddalił powództwo (...) W. przeciwko spółce (...) o zapłatę kwoty 2 033 złotych z tytułu należności objętej fakturą VAT (...). Sąd uwzględnił zarzut pozwanego potrącenia ww. kwoty z wierzytelnością o zapłatę kwoty 460 627, 40 złotych z tytułu wynagrodzenia za wykonane prace. Sąd stwierdził także, że pozwany zaprzeczył, by znalazł się w opóźnieniu z wykonaniem prac, zaś powód „nie udowodnił tej okoliczności faktycznej”, a tym samym nie wykazał, że był uprawniony do naliczenia kary umownej z tytułu opóźnienia. Wyrok jest prawomocny – apelacja od tego wyroku została oddalona wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie z 11 marca 2020 roku (wyroki z uzasadnieniami, k- 142 verte do 145).

Powyższym dowodom Sąd nadał walor wiarygodności. Stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dowodu z dokumentów, zeznań świadków: D. K. (2), T. S. (1), K. S. (2), P. M. (2), B. S. i D. K. (4), a także opinii biegłego R. P. (2).

Dowody z dokumentów Sąd uznał za wiarygodne. Nie były one kwestionowane przez strony - strony wywodziły z nich jedynie odmienne wnioski prawne. Rozbieżności między stronami miały głownie charakter prawny i wynikały z ich odmiennych poglądów prawnych co do zasadności naliczonych przez pozwanego kar umownych.

Część dokumentów nie miała jednak znaczenia dla ustalenia stanu faktycznego i rozstrzygnięcia. Dotyczy to następujących dokumentów: decyzji lokalizacyjnych z maja i czerwca 2016 roku wraz z załącznikami geograficznymi (k-198 do 215), opinii dot. wyników badań zagęszczenia zasypki wykopów (k-221-222), wyników badań sondą (k-223 do 226) oraz protokołu narady koordynacyjnej z 26 kwietnia 2016 roku (k-232 do 244).

Zeznania świadków Sąd uznał za wiarygodne. Świadkowie zeznawali szczegółowo, ujawniając przebieg współpracy stron. Ich zeznania wzajemnie ze sobą korespondują, a ujawnione okoliczności znalazły także potwierdzenie w dowodach z dokumentów.

Na nadanie waloru wiarygodności zasługuje także opinia biegłego R. P.. Ustalenia faktyczne biegłego nie nasuwają zastrzeżeń, zaś jego wnioski były poparte szczegółową, merytoryczną argumentacją, uzupełnioną i rozszerzoną zarówno w pisemnej opinii uzupełniającej, jak i podczas wyjaśnienia opinii na rozprawie.

Sąd zważył, co następuje: powództwo zasługuje na uwzględnienie w przeważającym zakresie.

I. Powód wykonał na rzecz pozwanego prace budowlane, obejmujące roboty ogólnobudowlane oraz instalacyjne, za co przysługuje mu wynagrodzenie (art. 647 k.c.). Wysokość wynagrodzenia wynika z faktury VAT, i nie była kwestionowana przez pozwanego. Pozwany naliczył jedynie powodowi kary umowne za opóźnienie w wykonaniu prac i złożył oświadczenie o ich potrąceniu z wynagrodzeniem powoda. Powód kwestionował uprawnienie pozwanego do ich naliczenia. Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie była więc zasadność naliczenia kar umownych, a w konsekwencji – skuteczność dokonanego przez pozwanego potrącenia. Wymagało to dokonania ustaleń co do tego, czy powód opóźnił się z wykonaniem prac budowlanych.

II. Wbrew odmiennemu stanowisku powoda, kwestia ta nie została przesądzona w sprawie rozpoznawanej przez Sąd Rejonowy dla Warszawy – Woli (I C 1730/18). W tej sprawie przedmiotem rozstrzygnięcia Sądu było roszczenie (...) W. o zapłatę kwoty 2 033 złotych. To roszczenie zostało prawomocnie oddalone. Wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia (art. 366 k.c.). Związanie dotyczy jedynie treści wyroku, nie zaś jego uzasadnienia; uzasadnienie może natomiast służyć wyjaśnieniu zakresu rozstrzygnięcia. Nadto powaga rzeczy osądzonej nie obejmuje zarzutu potrącenia, który stanowi jedynie środek obrony, nie zaś formę dochodzenia roszczeń mogących być przedmiotem pozwu (por. E. Marszałkowska – Krześ, I. Gil, „ Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz”, Beck online komentarze 2023 – komentarz do art. 366 k.p.c., i powołane tam orzecznictwo Sądu Najwyższego, uchwała SN z 20 listopada 1987 r., III CZP 69/87, OSNC 1989, Nr 4, poz. 64). Przekładając te zasady na okoliczności niniejszej sprawy, należy stwierdzić, co następuje.

Wiążący walor rozstrzygnięcia w sprawie I C 1730/18 dotyczy wyłącznie roszczenia Miasta o zapłatę kwoty 2 033 złotych. Sąd prawomocnie uznał, że to roszczenie Miastu nie przysługuje. Res iudicata nie dotyczy natomiast roszczenia Miasta o zapłatę kar umownych, bowiem nie stanowiło ono przedmiotu powództwa i Sąd o nim nie orzekał. Jak wynika z uzasadnienia wyroku Sądu I instancji, zarzut potrącenia tych kar został sformułowany przez powoda (Miasto) jako kontrzarzut wobec zgłoszonego przez pozwanego zarzutu potrącenia wynagrodzenia za wykonane prace. Miał służyć wykazaniu, że spółce (...) to wynagrodzenie nie przysługuje, bowiem zostało wcześniej (tj. przez złożeniem przez (...) własnego oświadczenia o potrąceniu) potrącone przez Miasto z wierzytelnością z tytułu kar umownych.

Skoro kwestie związane z zarzutem potrącenia sformułowanym w procesie przez pozwanego nie należą do res iudicata, tym samym nie należy do niej także zarzut potrącenia zgłoszony przez powoda celem „zwalczenia” zarzutu pozwanego (chodzi o zarzut w rozumieniu materialnoprawnym, bowiem strona powodowa w procesie nie zgłasza „zarzutów”, a jedynie argumenty na uzasadnienie swojego roszczenia; „zarzuty” względem roszczenia zgłasza strona pozwana).

Powyższe oznacza, że w niniejszej sprawie pozwany mógł skutecznie zgłosić zarzut potrącenia kar umownych, a tut. Sąd był uprawniony do dokonania samodzielnych ustaleń co do tego, czy zaistniały podstawy obciążenia powoda przez pozwanego karami umownymi.

III. Powód wykonał przedmiot umowy w terminie właściwym dla całości zadania, jednak opóźnił się z wykonaniem sieci wodno - kanalizacyjnej i muru oporowego w stosunku do harmonogramu określającego terminy wykonania poszczególnych prac. Termin na wykonanie sieci wod – kan oraz przyłączy wodociągowego i kanalizacyjnego upływał 30 października 2016 roku. Powód wykonał te prace 20 grudnia 2016 roku. Z kolei termin na wykonanie muru oporowego przypadał na 30 listopada 2016 roku. Powód wykonał te prace 23 grudnia 2016 roku.

Powód argumentował, że prace w zakresie sieci wod – kan zostały wykonane wcześniej, tj. 22 listopada 2016 roku. Wskazywał, że w tej dacie zgłosił ich wykonanie wpisem do dziennika budowy, a nadto wykonanie prac w tym terminie prac potwierdzają inne dokumenty znajdujące się w aktach sprawy, m. in. wykaz czynności przy realizacji prac. Stanowisko powoda jest nietrafne. Obowiązkiem powoda w zakresie sieci wod – kan było wykonanie szeregu czynności, ujętych ogólnie w § 1 umowy i szczegółowo w § 3 umowy. Powód miał zatem obowiązek nie tylko wykonania robót budowlanych w zakresie sieci wodno – kanalizacyjnej, przyłączy do budynku przedszkola oraz pełnienia nadzoru autorskiego, ale także zapewnienia nadzorów technicznych, specjalistycznych i odbiorów określonych podmiotów trzecich, w tym (...) - w zakresie tych obowiązków (§ 3 pkt. 1 ppkt. 15 umowy).

Takie ukształtowanie obowiązku w umowie oznacza, że prace powoda w zakresie sieci wod – kan można uznać za wykonane dopiero po zakończeniu procedury odbiorowej przez uprawniony podmiot. Innymi słowy, samo wykonanie sieci wod – kan i przyłączy do budynku stanowiło dopiero pierwszy z elementów składających się na prawidłowe wykonania zobowiązania i nie było równoznaczne ze spełnieniem świadczenia. Prace w zakresie sieci wod - kan zostały skwitowane 20 grudnia 2016 roku, bowiem w tym dniu (...) potwierdził protokolarnie wykonanie przyłączenia, co oznacza, że ta właśnie data wyznacza dzień wykonania obowiązków umownych powoda, o których mowa w § 1 pkt. 1 ppkt. 2 umowy (obejmujących wykonanie sieci wodno – kanalizacyjnej oraz przyłączy wodociągowego i kanalizacyjnego do budynku przedszkola).

Powód argumentował, że opóźnienie w zakresie sieci wod – kan było konsekwencją opóźnienia po stronie (...), nie zaś jego własnych działań. Wskazywał, że umowa o pełnienie nadzoru technicznego nad budową urządzeń wodociągowych i przyłączenie do sieci wodociągowej została zawarta już 16 września 2016 roku oraz że nie miał wpływu na termin wykonywania czynności przez (...). To stanowisko jest nietrafne, z dwóch względów. Po pierwsze, powód przyjął na siebie w umowie w ramach umownego wynagrodzenia także obowiązek zapewnienia nadzoru i odbioru m. in. przez (...). Czas wykonywania czynności przez ten podmiot jest równoznaczny z terminem wykonywania przez powoda jego obowiązków umownych względem pozwanego. Po drugie, nie doszło do opóźnień po stronie (...). Wbrew odmiennemu stanowisku powoda, termin wykonania czynności przez (...) był określony w umowie. Umowa stanowiła mianowicie, że rozpoczęcie czynności odbiorowych nastąpi nie później niż w terminie do 14 dni od daty otrzymania pisemnego zgłoszenia inwestora, z tym, że do dokonania odbioru była niezbędna dokumentacja powykonawcza. Jak wynika z dokumentów znajdujących się w aktach sprawy, dokumentacja powykonawcza została przekazana dopiero 2 grudnia 2016 roku. (...) rozpoczął czynności odbiorowe 16 grudnia 2016 roku, a zatem zgodnie z 14 – dniowym terminem umownym, i zakończył je 20 grudnia 2016 roku, tj. w dacie faktycznego wykonania przyłączenia.

Z kolei prace w zakresie muru oporowego zostały wykonane 23 grudnia 2016 roku. W zakresie tych prac o ich wykonaniu nie decyduje data protokołu odbioru (sporządzonego 28 grudnia 2016 roku). Odbiory, o których mowa w § 3 pkt. 1 ppkt. 15, odnoszą się bowiem do odbiorów „odpowiednich służb”, nie zaś pozwanego jako drugiej strony umowy (zamawiającego). W przypadku prac budowlanych w postaci muru oporowego datą ich wykonania jest więc data faktycznego zakończenia prac, nawet jeśli sam odbiór nastąpił w późniejszym terminie.

W niniejszej sprawie pozwany ostatecznie zarzucił powodowi jedynie 11- dniowe opóźnienie w zakresie sieci wod – kan i 6 – dniowe w zakresie muru oporowego, i za te dni naliczył karę umowną. Pozwany uwzględnił zarzuty powoda co do braku możliwości terminowego rozpoczęcia wykonywania prac i niesprzyjających warunków atmosferycznych, i okres trwania tych przeszkód wyłączył z okresu opóźnienia spowodowanego okolicznościami, za które odpowiada wykonawca. Zarzucany przez pozwanego 11 – dniowy i 6 – dniowy okres opóźnienia istotnie wystąpił w niniejszej sprawie. Zarzuty powoda względem tego wyliczenia, dotyczące głównie opóźnienia (...) i braku odpowiedzialności powoda za działania tego podmiotu, były niezasadne i zostały omówione wyżej. Niezasadny jest także argument powoda, że oświadczenie pozwanego w przedmiocie naliczania kar umownych jest nieważne, bowiem burmistrz dzielnicy nie był uprawniony do samodzielnego (tj. bez drugiego członka zarządu) składania oświadczenia woli. Niezależnie od zakresu kompetencji burmistrza, naliczenie kary umownej w nocie księgowej, nawet połączone z wezwaniem do zapłaty, nie stanowi oświadczenia woli, a wyłącznie oświadczenie wiedzy. Oświadczenie woli - w postaci zobowiązania do zapłaty kary umownej - zostało natomiast zawarte w umowie stron.

IV. Kara umowna została wyliczona przez pozwanego na kwotę 297 598, 84 złotych z tytułu opóźnienia w wykonaniu sieci wod – kan i kwotę 10 200 złotych z tytułu opóźnienia w wykonaniu muru oporowego (0,5 % x 5 410 887, 98 złotych x 11 = 297 598, 84 złotych; 0,5 % x 340 000 złotych x 6 = 10 200 złotych). Wyliczenie to jest zgodne z aneksem nr (...), który jako podstawę wyliczenia wysokości kary przyjmował łączną sumę wynagrodzenia brutto (dla sieci wod – kan) i łączną sumę wynagrodzenia brutto za mur oporowy i prace uzupełniające (dla muru oporowego).

Sąd uwzględnił jednak w niniejszej sprawie stanowisko powoda o konieczności miarkowania kary umownej. W myśl art. 484 § 2 k.c., dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej, jeśli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane albo gdy kara umowna jest rażąco wygórowana. Instytucja miarkowania należy do tzw. prawa sędziowskiego. To oznacza, że katalog podlegających rozważeniu kryteriów nie jest zamknięty, zaś sama decyzja zależy od okoliczności danej sprawy (por. wyrok Sądu Najwyższego z 29 czerwca 2022 roku, I CSK 497/22, w zakresie kryteriów podlegających uwzględnieniu - postanowienie Sądu Najwyższego z 30 stycznia 2023 roku, I CSK 3624/22).

W niniejszej sprawie zaktualizowały się obie ww. przesłanki miarkowania kary. Prace zostały bowiem wykonane przez powoda nie tylko w znacznej części, ale w całości, nadto w terminie przepisanym dla całego zadania powoda (28 kwietnia 2017 roku) oraz bez zastrzeżeń co do ich jakości. Nie było to zresztą kwestionowane przez strony. Opóźnienie powoda dotyczyło jedynie prac pośrednich i nie wpłynęło na opóźnienie w zakresie terminu końcowego dla całości przedmiotu umowy. W związku z opóźnieniem prac pośrednich Miasto nie doznało także szkody i na żaden uszczerbek z tego tytułu pozwany się zresztą w niniejszej sprawie nie powoływał. W zakresie sieci wod – kan opóźnienie powoda być może wiązało się z jakimiś utrudnieniami komunikacyjnymi dla mieszkańców ulicy (...), jednak były one nieznaczne, skoro wynosiły jedynie 11 dni. Rzecz jasna, kara umowna przysługuje bez względu na wysokość poniesionej szkody (art. 484 § 1 zd. 1 in fine k.c.), jednak brak szkody ma wpływ na zasadność zredukowania wysokości kary.

Nadto kara umowna łącznie za 17 dni opóźnienia została naliczona w kwocie 307 798, 84 złotych (a więc ponad 18 000 złotych za dzień), co pozwala uznać ją za rażąco wygórowaną. Wprawdzie w kontekście całego zadania powoda o wartości ponad 5 000 000 złotych kwota 307 798,84 złotych nie jawi się jako wygórowana, jednak jeśli zważyć, że została naliczona tylko za 17 dni, to ta jej nadmierna wysokość jest oczywista.

Miarkowanie kary oznacza jej obniżenie, nie zaś całkowite wyłączenie (por. powołany wyżej wyrok Sądu Najwyższego z 29 czerwca 2022 roku). Sąd uznał, że słuszne będzie miarkowanie w taki sposób, by obliczyć ją nie od wartości całości przedmiotu umowy, a od wysokości wynagrodzenia za prace wykonane z opóźnieniem. Podstawą obliczenia winna być więc kwota 690 921, 29 złotych dla prac związanych z siecią wod- kan i kwota 180 000 dla muru oporowego. Obliczenie wysokości kary od wynagrodzenia za całość przedmiotu umowy jest niesłuszne (mimo, że umownie przewidziane), skoro przedmiot umowy rozumiany jako całość prac został przecież wykonany w terminie. Naliczenie kary umownej za opóźnienie części prac z uwzględnieniem wartości prac wykonanych terminowo nie odpowiada więc zasadom słuszności, które Sąd bierze pod uwagę przy instytucji miarkowania kary.

Przy wyborze właściwego sposobu miarkowania Sąd miał także na uwadze okoliczność, że taki właśnie mechanizm naliczania kary umownej obowiązywał w pierwotnej umowie, a zatem strony uznały go za właściwie zabezpieczający ich interesy. Żaden ze świadków nie umiał wskazać, jakie okoliczności wpłynęły na zmianę w aneksie nr 4 paragrafu 9 umowy określającego sposób wyliczania wysokości kary w stosunku do pierwotnego brzmienia tego paragrafu (tj. sprzed podpisania aneksu nr (...)).

Przy zastosowaniu opisanego wyżej sposobu miarkowania, kara umowna za 11 dni opóźnienia w zakresie sieci wod – kan wynosi 38 000 złotych (0,5 % x 690 921, 29 złotych x 11 = 38 000 złotych). Z kolei kara umowna za 6 dni opóźnienia wynosi 5 400 złotych (0,5% x 180 000 złotych x 6 = 5400 złotych). Łącznie kary umowne wynoszą więc po miarkowaniu 43 400, 60 złotych.

Pozwany dokonał potrącenia kar umownych z wynagrodzeniem powoda pismem z 24 czerwca 2020 roku. Ponieważ z tytułu kar przysługiwała mu jedynie kwota 43 400, 60 złotych, do zapłaty na rzecz powoda tytułem należności głównej pozostaje nadal kwota 262 364, 35 złotych (305 764, 95 złotych - 43 400, 60 złotych = 262 364, 35 złotych).

Powód jest także uprawniony do odsetek, jednak wyłącznie ustawowych oraz ustawowych za opóźnienie za opóźnienie, nie zaś odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych. Wynika to z umowy stron, w której nie zastrzeżono uprawnienia do odsetek tego ostatniego rodzaju. To zaś oznacza, że termin „odsetki ustawowe” musi być rozumiany jako nawiązujący do odsetek z art. 481 § 2 k.c. (§ 6 pkt. 9 umowy, k- 27 verte).

W dacie zawierania umowy stron (27 października 2015 roku) nie obowiązywał jeszcze przepis art. 4a ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych (t.j. Dz.U. 2023, poz. 711), który wyłączał stosowanie przepisu art. 481 § 2 k.c. do transakcji handlowych. Przepis ten, wyłączający zbieg norm w tym zakresie na korzyść regulacji wynikającej z ww. ustawy obowiązuje dopiero od 1 stycznia 2016 roku i nie obejmuje umów zawartych przed tą datą (z mocy art. 55 ust. 1 ustawy z 9 października 2015 roku o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy - kodeks cywilny i niektórych innych ustaw (Dz.U. 2015, poz. 1830).

Podstawą roszczenia odsetkowego powoda jest więc art. 481 § 2 k.c. Skapitalizowane odsetki za okres od daty wymagalności faktur powoda w dniu 11 marca 2017 roku do 6 lutego 2020 roku, liczone od kwoty 262 364, 35 złotych wynoszą 53 335,44 złotych. Łącznie powodowi przysługuje więc kwota 315 699, 79 złotych (262 364, 35 złotych + 53 335, 44 złotych), i ta kwota została zasądzona na rzecz powoda tytułem wynagrodzenia za wykonane prace budowlane oraz skapitalizowane odsetki ustawowe za opóźnienie, na podstawie art. 647 in fine k.c. i art. 481 § 2 k.c.

Podstawą zasądzenia dalszych odsetek od 7 lutego 2020 roku od kwoty skapitalizowanych odsetek był przepis art. 482 § 1 k.c., zgodnie z którym od zaległych odsetek można domagać się odsetek za opóźnienie dopiero od chwili wytoczenia o nie powództwa. Podstawą zasądzenia dalszych odsetek od 7 lutego 2020 roku od kwoty należności głównej był przepis art. 481 § 2 k.c. – odsetki za okres sprzed ww. daty zostały uwzględnione poprzez ich kapitalizację.

Z uwagi na fakt, że potrącenie ma moc wsteczną od daty, kiedy stało się możliwe (art. 499 zd. 2 k.c.), powodowi nie przysługują żadne dodatkowe odsetki w zakresie kwoty objętej potrąceniem z 24 czerwca 2020 roku. Wezwanie do zapłaty kar umownych nastąpiło notą księgową z 8 marca 2017 roku (k-258), a to oznacza, że obie wierzytelności (powoda z tytułu wynagrodzenia za wykonane prace, pozwanego z tytułu kar umownych) uzyskały wymagalność mniej więcej w tym samym czasie (precyzyjnie rzecz ujmując, wierzytelność pozwanego 3 dni przed wymagalnością wierzytelności powoda).

W pozostałym zakresie Sąd oddalił powództwo uznając, że brak podstaw do jego uwzględnienia.

Wyliczenie kosztów Sąd pozostawił referendarzowi sądowemu, w myśl art. 108 § 1 zd. 2 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem, Sąd może rozstrzygnąć jedynie o zasadach poniesienia przez strony kosztów procesu, pozostawiając szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu; w tej sytuacji, po uprawomocnieniu się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, referendarz sądowy w sądzie pierwszej instancji wydaje postanowienie, w którym dokonuje szczegółowego wyliczenia kosztów obciążających strony. Sąd przesądził jedynie zasadę odpowiedzialności za wynik sporu ustalając, że pozwany wygrał proces w 80%, a pozwany w 20%.

Z tych wszystkich względów Sąd orzekł jak w wyroku.

SSO Magdalena Gałązka