Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 czerwca 2023 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXV Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: sędzia Paweł Duda

Protokolant: sekretarz sądowy Patryk Kaniecki

po rozpoznaniu w dniu 31 maja 2023 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa L. N.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą
w W.

o zapłatę

zasądza od (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą
w W. na rzecz L. N.:

kwotę 120.364,65 zł (sto dwadzieścia tysięcy trzysta sześćdziesiąt cztery złote sześćdziesiąt pięć groszy), wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 2 września 2016 r. do dnia zapłaty,

kwotę 51.447,30 zł (pięćdziesiąt jeden tysięcy czterysta czterdzieści siedem złotych trzydzieści groszy), wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 26 lipca 2018 r. do dnia zapłaty;

oddala powództwo w pozostałej części;

zasądza od (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą
w W. na rzecz L. N. kwotę 13.403,70 zł (trzynaście tysięcy czterysta trzy złote siedemdziesiąt groszy), tytułem zwrotu kosztów postępowania;

nakazuje pobrać od L. N. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 1.026,81 zł (tysiąc dwadzieścia sześć złotych osiemdziesiąt jeden groszy) tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych;

nakazuje pobrać od (...) Spółki Akcyjnej
z siedzibą w W. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego
w W. kwotę 4.377,45 zł (cztery tysiące trzysta siedemdziesiąt siedem złotych czterdzieści pięć groszy) tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

Sygn. akt XXV C 1431/19

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 21 czerwca 2023 r.

Powód L. N. pozwem z dnia 13 czerwca 2019 r., zmodyfikowanym następnie w pismach procesowych z 29 sierpnia 2022 r. i z 8 grudnia 2022 r., wniósł
o zasądzenie od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W.: 1) kwoty 76.124,80 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia
22 lipca 2018 r. do dnia zapłaty, 2) kwoty 136.581,81 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 września 2016 r. do dnia zapłaty.

Na uzasadnienie powyższych żądań powód podał, że zawarł z (...) S.A. umowę ubezpieczenia upraw sadowniczych na okres od 12 maja 2018 r. do 11 maja 2019 r. od ryzyka gradobicia. W dniu 21 czerwca 2018 r. na ubezpieczonych nieruchomościach miał miejsce silne gradobicie, które w znaczącej części zniszczyło uprawy. Pozwany ubezpieczyciel wypłacił powodowi tytułem odszkodowania 46.666,80 zł. Rzeczywista szkoda wyrządza gradobiciem w 2018 r., przy uwzględnieniu udziału własnego 10% oraz kosztów dodatkowych nakładów w 2018 r., wynosi (...) zł. Po odjęciu kwoty wypłaconej
w procesie likwidacji szkody w wysokości 46.666,80 zł i kwoty 15.636,60 zł odzyskanej za jabłka przemysłowe, do dopłaty na rzecz powoda pozostaje kwota 76.124,80 zł. Powód zawarł również z (...) S.A. umowę ubezpieczenia upraw sadowniczych na okres od 6 maja 2016 r. do 5 maja 2017 r. od ryzyka gradobicia. W dniu 31 lipca 2016 r. na ubezpieczonych nieruchomościach miał miejsce silne gradobicie, które w znaczącej części zniszczyło uprawy. Pozwany ubezpieczyciel wypłacił powodowi tytułem odszkodowania 76.947,11 zł. Rzeczywista szkoda wyrządza gradobiciem w 2016 r., przy uwzględnieniu udziału własnego 10%, bez odejmowania kosztów zaoszczędzonych ze względu na zniesienie tej klauzuli
w polisie za 2016 r., wynosi 213.529,22 zł. Po odjęciu kwoty wypłaconej w procesie likwidacji szkody w wysokości 76.947,41 zł, do dopłaty na rzecz powoda pozostaje kwota 136.581,81 zł. Powód podniósł, że postanowienia § 22 ust. 4 pkt 3 Ogólnych warunków ubezpieczenia (...), regulujące sposób ustalania podstawy do obliczania wysokości szkody w szkodach częściowych przez (...) S.A., stanowią niedozwolone postanowienia umowne, wobec czego nie są wiążące dla powoda.

Pozwany (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. w odpowiedzi na pozew i w pismach procesowych z 20 września 2022 r. i z 24 stycznia
2023 r., stanowiących odpowiedź na modyfikacje powództwa, wniósł o oddalenie powództwa w całości.

Pozwany podniósł, że brak jest podstaw do pomijania przy szacowaniu szkody norm,
o których mowa w § 22 ust. 4 pkt 3 i ust. 6 OWU (...). W umowach ubezpieczenia znajduje się zapis wskazujący, iż powód został poinformowany, że normy te są zamieszczone na stronie (...). Przy obliczaniu wysokości odszkodowań za szkody w uprawach powoda ubezpieczyciel zgodnie z procedurami i zawartymi umowami ubezpieczenia określił procentowo stopień zmniejszenia planu w oparciu o wykonane analizy uszkodzeń owoców oraz na podstawie norm i metodyki ustalania wysokości szkód w uprawach. Powód zdawał sobie sprawę z konieczności zastosowania w przypadku powstania szkody norm klasyfikacji uszkodzonych owoców i zawierając umowę ubezpieczenia podpisał oświadczenie
o zapoznaniu się z tymi normami. Podczas terenowych oględzin ustalono ilościową utratę plonu na podstawie uszkodzeń upraw stosując przytoczone normy oraz uwzględniając fazę wzrostu roślin. Pozwany prawidłowo obliczył wysokość odszkodowań należnych powodowi
z tytułu przedmiotowych szkód. Brak jest podstaw do doliczenia do odszkodowań kosztów dodatkowych nakładów, bowiem wszystkie wskazywane koszty dodatkowe w rzeczywistości są kosztami ponoszonymi standardowo w produkcji sadowniczej – są to normalne koszty przewidziane w zabiegach agrotechnicznych w uprawach sadowniczych. Wskazywane dodatkowe zabiegi są nadto czysto hipotetyczne, a ubezpieczający nie wykazał w żadne sposób, aby takie zabiegi dodatkowe wykonywał i poniósł koszty dodatkowe, które mogły zapobiec szkodzie w owocach hodowanych w 2016 r. i w 2018 r. lub które tę szkodę mogły zmniejszyć.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

L. N. posiada gospodarstwa sadownicze w miejscowościach D. i M., w ramach których zajmuje się uprawą jabłoni (fakt ustalony na podstawie art. 230 k.p.c. – podany przez powoda w pozwie, nie kwestionowany przez pozwanego).

W dniu 6 maja 2016 r. L. N. zawarł, jako ubezpieczający
i ubezpieczony, z (...) S.A. umowę ubezpieczenia upraw rolnych, potwierdzoną polisą ubezpieczenia (...) nr (...), na okres od 6 maja 2016 r. godz. 11:20 do 5 maja 2017 r. Określony w polisie zakres ubezpieczenia obejmował rośliny sadownicze, drzewa – jabłoń, owoce, rok zbioru 2016 r., od ryzyka gradu, na następujących działkach:

nr (...), nr (...), nr (...), nr (...)w M., o powierzchni upraw (...) ha,
o wydajności 30 t/ha, na sumę ubezpieczenia (...) zł,

nr (...) w D., o powierzchni upraw (...) ha, o wydajności 30 t/ha, na sumę ubezpieczenia (...) zł,

nr (...) w M., o powierzchni upraw (...) ha, o wydajności (...), na sumę ubezpieczenia (...) zł.

Do umowy ubezpieczenia zastosowanie miały Ogólne Warunki Ubezpieczenia (...), ustalone uchwałą nr (...) zarządu (...) S.A. z dnia 19 lutego 2016 r.
W polisie postanowiono jednak, że do upraw objętych ochroną ubezpieczeniową z tytułu zawartej umowy ubezpieczenia nie stosuje się § 22 ust. 7 OWU (...).

Powód oświadczył w polisie, że polisie, że przed zawarciem umowy ubezpieczenia otrzymał Ogólne Warunki Ubezpieczenia (...).

(polisa ubezpieczenia (...) nr (...) z dnia 06.05.2016 r. – k. 35-36)

W Ogólnych Warunkach Ubezpieczenia (...), ustalonych uchwałą nr (...) zarządu (...) S.A. z dnia 19 lutego 2016 r. (zwanych dalej również „OWU (...) z 2016 r.”), postanowiono, że na podstawie niniejszych ogólnych warunków ubezpieczeniem mogą być objęte m.in. rośliny sadownicze (§ 4 ust. 1 pkt 6 OWU), zaś (...) S.A. odpowiada za szkody powstałe m.in. wskutek zdarzeń losowych w postaci gradu, huraganu, powodzi, ognia, pioruna, eksplozji, upadku pojazdu powietrznego, lawiny, zapadania i usuwania się ziemi (§ 5 ust. 3 pkt 1 OWU).

Ubezpieczenie od skutków wyrządzonych przez gradobicie obejmuje: a) ilościowe ubytki plonów w ubezpieczonych uprawach, b) straty jakościowe w owocach drzew, krzewów, roślin jagodowych, w trym truskawek, chmielu, tytoniu, słomie roślin włóknistych, wiklinie oraz w jadalnych częściach warzyw, c) zniszczenie lub zmniejszenie wartości roślin nie plonujących takich jak: drzewa i krzewy, rozsada roślin i kwiatów (§ 7 ust. 1 pkt 1 OWU). Szkodę powstałą wskutek gradu stanowi uszkodzenie roślin lub ich części polegające na: całkowitym zniszczeniu całych roślin lub częściowym ścięciu i złamaniu łodyg, zniszczeniu liści, uszkodzeniu organów generatywnych, ocętkowaniu łodyg (§ 7 ust. 2 pkt 2 OWU).

Zgodnie z OWU (...) z 2016 r., ustalenia wysokości szkody
w ubezpieczonych uprawach rolnych dokonuje przedstawiciel (...) S.A. w obecności ubezpieczonego lub osoby przez niego upoważnionej. Nieobecność ubezpieczonego zawiadomionego o terminie oględzin nie wstrzymuje ustalenia wysokości szkody (§ 22 ust. 1 OWU). Wysokość szkody ustala się oddzielnie na każdej działce rolnej (polu). W przypadku nieubezpieczenia wszystkich upraw danego gatunku na danej działce ewidencyjnej
i niedołączenia do dokumentacji ubezpieczeniowej szkicu ubezpieczonej plantacji, o którym mowa w § 12 ust. 2, należne odszkodowanie pomniejsza się o procent, w jakim pozostaje nieubezpieczony areał danego gatunku roślin uprawnych do areału faktycznie uprawianego przez ubezpieczonego na danej działce ewidencyjnej (§ 22 ust. 3 OWU).

Za podstawę do obliczenia wysokości szkody w szkodach częściowych w uprawach polowych przyjmuje się: 1) z zastrzeżeniem pkt 2, rzeczywistą powierzchnię pola lub jego części, na której uprawa została uszkodzona lub zniszczona (ustaloną w wyniku bezpośredniego pomiaru, na podstawie wniosku o przyznanie płatności bezpośrednich do gruntów rolnych lub innej dokumentacji gospodarstwa), nie większą jednak od powierzchni podanej w polisie, (…), 3) określony procentowo stopień zmniejszenia plonu, ustalony na gruncie w oparciu o wykonaną analizę uszkodzeń roślin i obliczony na podstawie obowiązujących w (...) S.A. w dniu powstania szkody norm i metodyki ustalania wysokości szkód w uprawach, 4) sumę ubezpieczenia na 1 ha określoną w polisie, nie wyższą jednak niż wartość uprawy ustalonej na podstawie: a) wydajności plonu z 1 ha podanej w polisie lub rzeczywistej określonej przez przedstawiciela (...) S.A. w obecności właściciela upraw lub osoby przez niego upoważnionej – nie wyższej jednak niż ustalonej w polisie, przy czym jeżeli likwidator ustalający rozmiar szkody stwierdzi na gruncie, że wydajność lub wartość plonu tej uprawy jest niższa co najmniej o 20% od wartości określonej w polisie, ma obowiązek ustalić na gruncie rzeczywistą wydajność lub wartość plonu i udokumentować tę zmianę w operacie szkodowym, b) ceny jednostkowej plonu ustalonej w polisie, 5) liczbę zniszczonych drzew lub krzewów oraz wartość jednostkową sadzonek przyjętą do ubezpieczenia (§ 22 ust. 4 OWU).

W razie powstania szkody całkowitej zastosowanie mają ustalenia określone w ust. 4 pkt 1), 2) i 4) a stopień zmniejszenia wartości plonu uzależniony jest od okresu, w którym powstała szkoda. W takim przypadku wysokość szkody wynosi (…) dla owoców jabłoni
i gruszy – 85% wartości plonu głównego (§ 22 ust. 2 pkt 5 OWU).

W przypadku powstania szkody częściowej, przy wyliczaniu odszkodowania uwzględnia się zaoszczędzone, nie poniesione koszty oraz straty plonu wynikające z opóźnień zbioru, niezgodnego z terminem agrotechnicznym (§ 22 ust. 7 OWU).

Odszkodowanie ustala się w kwocie odpowiadającej wysokości poniesionej straty, ale nie wyższej niż suma ubezpieczenia, z uwzględnieniem udziału własnego, o którym mowa
w § 3 ust. 5 (§ 22 ust. 10).

W OWU zdefiniowano szkodę całkowitą jako szkodę przekraczającą określony:
a) procent szkody, uwzględniający okres powstania szkody, kwalifikujący uprawę do zlikwidowania np. poprzez zaoranie lub b) maksymalny procent szkody, który może być przyznany za daną uprawę (§ 2 ust. 1 pkt. 13 OWU), szkodę częściową jako szkodę inną niż całkowita, przy wyliczeniu której uwzględnia się koszty zaoszczędzone (nieponiesione) tj.: koszty zbioru, transportu, sortowania, przechowywania, pakowania, dosuszania, sprzedaży ubezpieczonych upraw (§ 2 ust. 1 pkt 14 OWU), szkody spowodowane przez grad jako szkody powstałe na skutek opadu atmosferycznego składającego się z bryłek lodu (§ 2 ust. 2 pkt 2 OWU).

Ponadto w OWU postanowiono, że umowa ubezpieczenia dotowanych upraw rolnych zawierana jest z udziałem własnym ubezpieczającego, wynoszącym 10% wysokości szkody. Udział własny na wniosek ubezpieczającego może zostać zniesiony za opłatą dodatkowej składki (§ 3 ust. 5 OWU).

(OWU (...), ustalone uchwałą nr (...) zarządu (...) S.A. z dnia 19 lutego 2016 r – k. 73-75v.)

W dniu 31 lipca 2016 r. miało miejsce gradobicie, które doprowadziło do szkód
w jabłoniach na ubezpieczonych działkach powoda. L. N. w dniu 2 sierpnia 2016 r. zgłosił (...) S.A. szkodę w sadach jabłoni powstałą na skutek powyższego gradobicia (druk zgłoszenie szkody z 2016 r. – akta szkody nr (...) zapisane na płycie CD – k. 97, pismo (...) S.A. z dnia 02.08.2016 r. – akta szkody nr (...) zapisane na płycie CD – k. 97).

Po przeprowadzeniu postępowania likwidacyjnego, (...) S.A. decyzją z dnia
8 września 2016 r. przyznał powodowi odszkodowanie z tytułu w/w szkody gradowej
w kwocie 76.947,41 zł. Kwota odszkodowania została obliczona w ten sposób, że ustalona wysokość szkody w kwocie 85.497,12 zł pomniejszona została o udział własny 10%
w odniesieniu do szkód na poszczególnych działkach (pismo (...) S.A. z dnia 08.09.2016 r. – akta szkody nr (...) zapisane na płycie CD – k. 97).

W dniu 11 maja 2018 r. L. N. zawarł, jako ubezpieczający
i ubezpieczony, z (...) S.A. umowę ubezpieczenia upraw rolnych, potwierdzoną polisą ubezpieczenia (...) nr (...), na okres od
12 maja 2018 r. do 11 maja 2019 r. Określony w polisie zakres ubezpieczenia obejmował rośliny sadownicze, drzewa – jabłoń, owoce, rok zbioru 2018 r., od ryzyka gradu, na następujących działkach:

nr (...) w D., o powierzchni upraw (...) ha, o wydajności 30 t/ha, na sumę ubezpieczenia (...)zł,

nr (...) M., o powierzchni upraw (...) ha, o wydajności 10 t/ha, na sumę ubezpieczenia (...) zł,

nr (...) M., o powierzchni upraw (...) ha, o wydajności 20 t/ha, na sumę ubezpieczenia (...) zł,

nr (...), (...), (...) w M., o powierzchni upraw (...) ha, o wydajności
30 t/ha, na sumę ubezpieczenia (...) zł,

nr (...) w M., o powierzchni upraw (...) ha, o wydajności 30 t/ha, na sumę ubezpieczenia (...) zł.

Do umowy ubezpieczenia zastosowanie miały Ogólne Warunki Ubezpieczenia (...), ustalone przez zarząd (...) S.A. uchwałą nr (...) z dnia 21 lutego 2017 r.
W polisie postanowiono jednak, że do upraw objętych ochroną ubezpieczeniową z tytułu zawartej umowy ubezpieczenia nie stosuje się § 22 ust. 7 OWU (...).

Powód oświadczył w polisie, że przed zawarciem umowy ubezpieczenia otrzymał Ogólne Warunki Ubezpieczenia (...) oraz że został poinformowany, że normy,
o których mowa w § 22 ust. 4 pkt 3 i ust. 6 OWU (...), wykorzystywane do określania % szkody w poszczególnych uprawach są zamieszczone na stronie (...).

( polisa ubezpieczenia (...) nr (...) z 11.05.2018 r. – k. 26-27)

W Ogólnych Warunkach Ubezpieczenia (...), ustalonych uchwałą nr (...) zarządu (...) S.A. z dnia 21 lutego 2017 r. (zwanych dalej również „OWU (...) z 2017 r.”), postanowiono, że na podstawie niniejszych ogólnych warunków ubezpieczeniem mogą być objęte m.in. rośliny sadownicze (§ 4 ust. 1 pkt 6 OWU), zaś (...) S.A. odpowiada za szkody powstałe m.in. wskutek zdarzeń losowych w postaci gradu, huraganu, powodzi, ognia, pioruna, eksplozji, upadku pojazdu powietrznego, lawiny, zapadania i usuwania się ziemi (§ 5 ust. 3 pkt 1 OWU).

Ubezpieczenie od skutków wyrządzonych przez gradobicie obejmuje: a) ilościowe ubytki plonów w ubezpieczonych uprawach, b) straty jakościowe w owocach drzew, krzewów, roślin jagodowych, w trym truskawek, chmielu, tytoniu, słomie roślin włóknistych, wiklinie oraz w jadalnych częściach warzyw, c) zniszczenie lub zmniejszenie wartości roślin nie plonujących takich jak: drzewa i krzewy, rozsada roślin i kwiatów, d) całkowite zniszczenie roślin w szkółkach (§ 7 ust. 1 pkt 1 OWU). Szkodę powstałą wskutek gradu stanowi uszkodzenie roślin lub ich części polegające na: całkowitym zniszczeniu całych roślin lub częściowym ścięciu i złamaniu łodyg, zniszczeniu liści, uszkodzeniu organów generatywnych, ocętkowaniu łodyg (§ 7 ust. 2 pkt 2 OWU).

Zgodnie z OWU (...) z 2017 r., ustalenia wysokości szkody
w ubezpieczonych uprawach rolnych dokonuje przedstawiciel (...) S.A. w obecności ubezpieczonego lub osoby przez niego upoważnionej. Nieobecność ubezpieczonego zawiadomionego o terminie oględzin nie wstrzymuje ustalenia wysokości szkody (§ 22 ust. 1 OWU). Wysokość szkody ustala się oddzielnie na każdej działce rolnej (polu). W przypadku nieubezpieczenia wszystkich upraw danego gatunku na danej działce ewidencyjnej
i niedołączenia do dokumentacji ubezpieczeniowej szkicu ubezpieczonej plantacji, o którym mowa w § 12 ust. 2, należne odszkodowanie pomniejsza się o procent, w jakim pozostaje nieubezpieczony areał danego gatunku roślin uprawnych do areału faktycznie uprawianego przez ubezpieczonego na danej działce ewidencyjnej (§ 22 ust. 3 OWU).

Za podstawę do obliczenia wysokości szkody w szkodach częściowych w uprawach polowych przyjmuje się: 1) z zastrzeżeniem pkt 2, rzeczywistą powierzchnię pola lub jego części, na której uprawa została uszkodzona lub zniszczona (ustaloną w wyniku bezpośredniego pomiaru, na podstawie wniosku o przyznanie płatności bezpośrednich do gruntów rolnych lub innej dokumentacji gospodarstwa), nie większą jednak od powierzchni podanej w polisie, (…), 3) określony procentowo stopień zmniejszenia plonu, ustalony na gruncie w oparciu o wykonaną analizę uszkodzeń roślin i obliczony na podstawie obowiązujących w (...) S.A. w dniu powstania szkody norm i metodyki ustalania wysokości szkód w uprawach, 4) sumę ubezpieczenia na 1 ha określoną w polisie, nie wyższą jednak niż wartość uprawy ustalonej na podstawie: a) wydajności plonu z 1 ha podanej w polisie lub rzeczywistej określonej przez przedstawiciela (...) S.A. w obecności właściciela upraw lub osoby przez niego upoważnionej – nie wyższej jednak niż ustalonej w polisie, przy czym jeżeli likwidator ustalający rozmiar szkody stwierdzi na gruncie, że wydajność lub wartość plonu tej uprawy jest niższa co najmniej o 20% od wartości określonej w polisie, ma obowiązek ustalić na gruncie rzeczywistą wydajność lub wartość plonu i udokumentować tę zmianę w operacie szkodowym, b) ceny jednostkowej plonu ustalonej w polisie, 5) liczbę zniszczonych drzew lub krzewów oraz wartość jednostkową sadzonek przyjętą do ubezpieczenia (§ 22 ust. 4 OWU).

W razie powstania szkody całkowitej zastosowanie mają ustalenia określone w ust. 4 pkt 1), 2) i 4) a stopień zmniejszenia wartości plonu uzależniony jest od okresu, w którym powstała szkoda. W takim przypadku wysokość szkody wynosi (…) dla owoców jabłoni
i gruszy – 75% wartości plonu głównego (§ 22 ust. 2 pkt 5 OWU).

W przypadku powstania szkody częściowej, przy wyliczaniu odszkodowania uwzględnia się zaoszczędzone, nie poniesione koszty oraz straty plonu wynikające z opóźnień zbioru, niezgodnego z terminem agrotechnicznym (§ 22 ust. 7 OWU).

Odszkodowanie ustala się w kwocie odpowiadającej wysokości poniesionej straty, ale nie wyższej niż suma ubezpieczenia, z uwzględnieniem udziału własnego, o którym mowa
w § 3 ust. 5 (§ 22 ust. 10).

W OWU zdefiniowano szkodę całkowitą jako szkodę przekraczającą określony:
a) procent szkody, uwzględniający okres powstania szkody, kwalifikujący uprawę do zlikwidowania np. poprzez zaoranie lub b) maksymalny procent szkody, który może być przyznany za daną uprawę (§ 2 ust. 1 pkt. 13 OWU), szkodę częściową jako szkodę inną niż całkowita, przy wyliczeniu której uwzględnia się koszty zaoszczędzone (nieponiesione) tj.: koszty zbioru, transportu, sortowania, przechowywania, pakowania, dosuszania, sprzedaży ubezpieczonych upraw (§ 2 ust. 1 pkt 14 OWU), szkody spowodowane przez grad jako szkody powstałe na skutek opadu atmosferycznego składającego się z bryłek lodu (§ 2 ust. 2 pkt 2 OWU).

Ponadto w OWU postanowiono, że umowa ubezpieczenia dotowanych upraw rolnych zawierana jest z udziałem własnym ubezpieczającego, wynoszącym 10% wysokości szkody. Udział własny na wniosek ubezpieczającego może zostać zniesiony za opłatą dodatkowej składki (§ 3 ust. 5 OWU).

(OWU (...), ustalone uchwałą nr (...) zarządu (...) S.A. z dnia 21 lutego 2017 r – k. 70-72v.)

W dniu 21 czerwca 2018 r. miało miejsce gradobicie, które doprowadziło do szkód
w jabłoniach na ubezpieczonych działkach powoda. L. N. w dniu 25 czerwca 2018 r. zgłosił (...) S.A. szkodę w sadach jabłoni powstałą na skutek powyższego gradobicia (druk zgłoszenie szkody z 2018 r. – akta szkody nr (...) zapisane na płycie CD – k. 97, pismo (...) S.A. z dnia 25.06.2018 r. – akta szkody nr (...) zapisane na płycie CD – k. 97).

Po przeprowadzeniu postępowania likwidacyjnego, (...) S.A. decyzją z dnia 5 lipca 2018 r. przyznał powodowi odszkodowanie z tytułu w/w szkody gradowej w kwocie 46.414,80 zł. Kwota odszkodowania została obliczona w ten sposób, że ustalona wysokość szkody w kwocie 51.572 zł pomniejszona została o udział własny 10% w odniesieniu do szkód na poszczególnych działkach. Po ponownym przeanalizowaniu sprawy, decyzją z dnia 31 sierpnia 2018 r. (...) S.A. przyznał powodowi dodatkowe odszkodowanie w kwocie 252 zł (pismo (...) S.A. z dnia 05.07.2018 r. – k. 28, pismo (...) S.A. z dnia 31.08.2018 r. – akta szkody nr (...) zapisane na płycie CD – k. 97).

Pismem z dnia 28 maja 2019 r. pełnomocnik powoda wezwał pozwanego do zapłaty na rzecz powoda kwoty 122.563,87 zł, w terminie 7 dni od dnia doręczenia pisma, tytułem odszkodowania za szkody związane z gradobiciem z dnia 31 lipca 2016 r. W odpowiedzi na wezwanie (...) S.A. w piśmie z dnia 21 czerwca 2019 r. odmówił uwzględnienia żądania powoda (wezwanie do zapłaty z 28.05.2019 r. – k. 55-56, pismo (...) S.A. z 21.06.2019 r. – akta szkody nr (...) zapisane na płycie CD – k. 97).

Przed zawarciem przedmiotowych umów ubezpieczenia przedstawiciel (...) S.A. nie przedstawiał powodowi norm i metodyki szacowania szkód w uprawach rolnych stosowanych przez (...) S.A. Zarówno w roku 2016 jak i w roku 2018 podmioty skupujące jabłka nie przyjmowały jabłek uszkodzonych przez grad jako jabłek deserowych. Jabłka takie skupowane były wyłącznie z przeznaczeniem na rynek przetwórstwa przemysłowego, po bardzo niskich cenach (pisma podmiotów zajmujących się skupem jabłek – k. 64-69, przesłuchanie powoda L. N. – k. 265v.).

Wysokość rzeczywistej szkody powstałej w wyniku gradobicia z dnia 31 lipca 2016 r. w uprawach jabłoni na terenie gospodarstw (...), położonych
w miejscowościach D. i M., wyliczonej z uwzględnieniem zasad ustalania wysokości szkód określonych w § 22 ust. 3, 4 i 7 i 10 OWU (...) z 2016 r., lecz bez stosowania obowiązujących w (...) S.A. w dniu powstania szkody norm i metodyki ustalania wysokości szkód w uprawach, wyniosła na poszczególnych działkach:

nr (...) w M., uszkodzonych zostało fizycznie 83,48% owoców na powierzchni 2,71 ha – wartość szkody (...) zł,

nr (...) w M., uszkodzonych zostało fizycznie 38,78% owoców na powierzchni 0,70 ha – wartość szkody (...) zł,

nr (...) w D., uszkodzonych zostało fizycznie 39,13% owoców na powierzchni 2,55 ha – wartość szkody (...) zł,

nr (...) w M., uszkodzonych zostało fizycznie 38,02% owoców na powierzchni 0,54 ha – wartość szkody(...) zł,

nr (...) w M., uszkodzonych zostało fizycznie 80,54% owoców na powierzchni 1,19 ha – wartość szkody (...) zł,

nr (...) w M., uszkodzonych zostało fizycznie 58,79% owoców na powierzchni 3,27 ha – wartość szkody (...) zł.

Wysokość rzeczywistej szkody powstałej w wyniku gradobicia z dnia 21 czerwca 2018 r. w uprawach jabłoni na terenie gospodarstw (...), położonych
w miejscowościach D. i M., wyliczonej z uwzględnieniem zasad ustalania wysokości szkód określonych w § 22 ust. 3, 4 i 7 i 10 OWU (...) z 2016 r., lecz bez stosowania obowiązujących w (...) S.A. w dniu powstania szkody norm i metodyki ustalania wysokości szkód w uprawach, wyniosła na poszczególnych działkach:

nr (...) i (...) w M., uszkodzonych zostało 86,87% owoców na powierzchni 2,60 ha – wartość szkody (...) zł (przy uwzględnieniu, że przedmiotowa szkoda jest szkodą całkowitą),

nr (...) w D., uszkodzonych zostało 42,47% owoców na powierzchni 2,55 ha – wartość szkody (...) zł,

nr (...) w M., uszkodzonych zostało 80,57% owoców na powierzchni 0,54 ha – wartość szkody (...) zł (przy uwzględnieniu, że przedmiotowa szkoda jest szkodą całkowitą),

nr (...) w M., uszkodzonych zostało 82,09% owoców dla nasadzeń starszych na powierzchni 0,70 ha – wartość szkody 10.500 zł (przy uwzględnieniu, że przedmiotowa szkoda jest szkodą całkowitą),

nr (...) w M., uszkodzonych zostało 83,02% owoców dla nasadzeń młodszych na powierzchni 1,70 ha – wartość szkody (...)zł (przy uwzględnieniu, że niniejsza szkoda jest szkodą całkowitą).

( opinia biegłego sądowego z zakresu rolnictwa M. D. – k. 271-295 i 344-347 akt niniejszej sprawy i k. 22-27 dołączonych akt sygn. I Co 11143/18 Sądu Rejonowego
w Grójcu)

L. N. sprzedał w 2018 r. jabłka po gradobiciu jako jabłka przemysłowe za kwotę łączną 15.636,60 zł ( fakt ustalony na podstawie art. 230 k.p.c. – podany przez powoda w piśmie procesowym z 8 grudnia 2022 r., niezakwestionowany przez pozwanego).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych dowodów.

Sąd uznał za wiarygodne i obiektywne dowody z wymienionych dokumentów, jako że nie budziły one wątpliwości co do ich autentyczności i nie były kwestionowane przez żadną ze stron postępowania.

Nie budziły wątpliwości również zeznania powoda L. N.,
w których powód podał, że przed zawarciem przedmiotowych umów ubezpieczenia przedstawiciel (...) S.A. nie przedstawiał mu norm i metodyki szacowania szkód w uprawach rolnych stosowanych przez (...) S.A., a także że w roku 2016 jak i w roku 2018 podmioty skupujące jabłka nie przyjmowały jabłek uszkodzonych przez grad jako jabłek deserowych, lecz wyłącznie na rynek przetwórstwa przemysłowego, po bardzo niskich cenach Zeznania powoda korespondowały z dowodami dokumentów, składając się wraz nimi na spójną
i logiczną całość, a pozwany nie udowodnił faktów przeciwnych.

Sąd ocenił jako w pełni wiarygodną opinie biegłego sądowego z zakresu rolnictwa M. D., w których biegły ustalił rozmiar uszkodzeń upraw jabłoni powstałych na ternie gospodarstw sadowniczych powoda podczas gradobicia z 31 lipca
2016 r. i z 21 czerwca 2018 r. oraz rzeczywistych szkód wyrządzonych tymi gradobiciami,
z uwzględnieniem zasad ustalania wysokości szkód określonych w § 22 ust. 3, 4, 7 i 10 odpowiednich ogólnych warunków ubezpieczenia (...), lecz z wyłączeniem norm
i metodyki ustalania wysokości szkód w uprawach, o których mowa w § 22 ust. 4 pkt 3 OWU – zgodnie z wytycznymi określonymi w postanowieniu dowodowym. Biegły dysponował niezbędną wiedzą fachową w dziedzinie dotyczącej przedmiotu opinii, a w wydanych opiniach w sposób przekonujący przedstawił podstawy dokonanych analiz i wyliczeń. Pozwala to uznać opinie za rzetelne, nie budzące wątpliwości co do wiedzy i fachowości ich autora.

Sąd pominął dowód z opinii innego biegłego sądowego niż biegły M. D., zgłoszony przez stronę pozwaną, ponieważ opinia biegłego sądowego M. D. odpowiadała w pełni na pytania postawione w postanowieniu dowodowym. Wobec tego wydana przez tego biegłego stanowiła wiarygodny środek dowodowy i mogła posłużyć do dokonania ustaleń w zakresie wymagającym wiedzy specjalistycznej.

Sąd nie dokonał natomiast ustaleń faktycznych na podstawie opinii biegłego sądowego z zakresu rolnictwa R. Z., ponieważ biegły ostatecznie nie uzupełnił opinii
i nie złożył opinii ostatecznej, bowiem nie udzielił odpowiedzi na pytania i zastrzeżenia do opinii złożone przez strony postępowania, lecz poinformował Sąd, że przestał pełnić funkcję biegłego sądowego i że ze względu na prowadzone przeciwko niemu przez prokuratora postępowanie przygotowawcze i zastosowane w nim sankcje nie może wykonać zobowiązania Sądu.

Sąd zważył, co następuje:

Powód wywodził swoje roszczenia wobec pozwanego zakładu ubezpieczeń z umów ubezpieczenia upraw rolnych. Zgodnie z art. 805 § 1 k.c. przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę. Świadczenie ubezpieczyciela przy ubezpieczeniu majątkowym polega na zapłacie określonego odszkodowania za szkodę powstałą wskutek przewidzianego w umowie wypadku (art. 805 § 2 pkt. 1 k.c.). Zakres ochrony ubezpieczeniowej, sposób ustalania wartości ubezpieczonego mienia i wysokości szkody ustalany jest z reguły w ogólnych warunkach ubezpieczenia wydawanych przez towarzystwo ubezpieczeń. Podstawę dla takiej praktyki stanowi art. 384 k.c.

Ryzyko zniszczenia lub uszkodzenia upraw jabłoni na skutek gradobicia objęte zostało ochroną ubezpieczeniową w ramach zawartych przez strony umów ubezpieczenia upraw rolnych z 2016 r. i 2018 r., stosownie do zapisów wystawionych polis ubezpieczeniowych oraz § 7 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 2 ust. 2 pkt 2 odpowiednich OWU (...) z 2016 r.
i z 2017 r. Uprawy powoda ubezpieczone były w dacie gradobicia z dnia 31 lipca 2016 r. na podstawie polisy nr (...), zaś w dacie gradobicia z dnia 21 lipca 2018 r. na podstawie polisy nr (...). W polisie nr (...) z 2016 r. wskazano, że do umowy ubezpieczenia zastosowanie mają ogólne warunki ubezpieczenia (...) ustalone przez Zarząd (...) S.A. uchwałą nr (...) z dnia 19 lutego 2016 r., zaś w polisie nr (...) z 2018 r. wskazano, że do umowy ubezpieczenia mają zastosowanie ogólne warunki ubezpieczenia (...) ustalone przez Zarząd (...) S.A. uchwałą nr (...) z dnia 21 lutego 2017 r. W obydwu polisach, podpisanych własnoręcznie przez powoda, znajdowało się oświadczenie powoda, że przed zawarciem umowy ubezpieczenia otrzymał ogólne warunki ubezpieczenia (...). Dodatkowo, w polisie z 2018 r. zamieszczone zostało oświadczenie powoda, iż został poinformowany, że „normy, o których mowa w § 22 ust. 4 pkt 3 i ust. 6 OWU (...), wykorzystywane do określania % szkody
w poszczególnych uprawach są zamieszczone na stronie (...) ”. Zapisu takiego brak natomiast w przypadku polisy z 2016 r.

Zasady ustalania wysokości szkód w ubezpieczonych uprawach oraz wysokości należnego odszkodowania określone zostały w cytowanych wcześniej postanowieniach § 22 ust. 1-10 OWU (...) z 2016 r. i OWU (...) z 2017 r. W tym zakresie przedmiotem sporu pomiędzy stronami była kwestia zarzucanej przez powoda abuzywności klauzuli umownej z § 22 ust. 4 pkt 3 OWU, według którego za podstawę do obliczenia wysokości szkody w szkodach częściowych przyjmuje się określony procentowo stopień zmniejszenia plonu, ustalony na gruncie w oparciu o wykonaną analizę uszkodzeń roślin
i obliczony na podstawie obowiązujących w (...) S.A. w dniu powstania szkody norm
i metodyki ustalania wysokości szkód w uprawach.

Odnosząc się do tej kwestii wskazać trzeba, że zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Z przytoczonego art. 385 ¹ § 1 k.c. wynika zatem, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są klauzule umowne, które spełniają łącznie trzy przesłanki pozytywne: zostały zawarte w umowach z konsumentem, kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszają interesy konsumenta. Kontrola abuzywności postanowień umowy wyłączona jest jedynie w przypadku spełnienia jednej z dwóch przesłanek negatywnych, to jest: gdy postanowienie umowne zostało indywidualnie uzgodnione z konsumentem oraz postanowienie umowne określa główne świadczenia stron i jest sformułowane w sposób jednoznaczny.

Podkreślenia wymaga to, że zgodnie z art. 805 § 4 k.c., przepisy art. 385 ¹ -385 ³ stosuje się odpowiednio, jeżeli ubezpieczającym jest osoba fizyczna zawierająca umowę związaną bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Tym samym, mimo że powód zawarł z pozwanym przedmiotowe umowy ubezpieczenia upraw w bezpośrednim związku
z wykonywaną przez niego działalnością rolniczą, postanowienia art. 385 ¹ i nast. k.c. znajdują odpowiednie zastosowanie w niniejszej sprawie.

Kwestionowane przez powoda postanowienie umowne nie zostało indywidualnie uzgodnione pomiędzy stronami postępowania, w przypadku żadnej z dwóch umów ubezpieczenia. Artykuł 385 ¹ § 3 k.c., stosowany tu odpowiednio na podstawie art. 805 § 4 k.c., stanowi, że nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Przez „rzeczywisty wpływ” należy rozumieć realną możliwość oddziaływania na treść postanowień umownych. Fakt, że konsument znał treść danego postanowienia i rozumiał je nie przesądza o tym, że zostało ono indywidualnie uzgodnione. Za uzgodnione indywidualnie trzeba bowiem uznawać tylko takie klauzule umowne, na których treść istotnie mógł on
w praktyce oddziaływać. Innymi słowy, należy badać, czy konsument miał realny wpływ na ewentualną zmianę klauzul proponowanych przez przedsiębiorcę i czy z możliwości tej zdawał sobie sprawę. Do tego, by skutecznie wykazać fakt, że klauzula była uzgodniona
z konsumentem, nie wystarcza opatrzenie kontrolowanego postanowienia wzmiankami typu: „wyrażam zgodę”, „przyjmuję własnoręcznym podpisem” (vide orz. Sądu Apelacyjnego
w Warszawie z 06.03.2013 r., VI ACa 1241/12, LEX nr 1322083). W konsekwencji postanowieniami indywidualnie uzgodnionymi będą takie, które były w sposób rzeczywisty negocjowane lub włączone do umowy wskutek propozycji zgłoszonej przez samego ubezpieczającego. Przedmiotowe umowy ubezpieczenia zostały zawarte według standardowego wzorca ubezpieczyciela i jej postanowienia odnoszące się do zasad ustalania wysokości szkód w uprawach nie były przedmiotem negocjacji. Będący przedmiotem sporu
§ 22 ust. 4 pkt 3 OWU jest częścią wzorca umownego stosowanego przez ubezpieczyciela, który znajdował zastosowanie do większej ilości tego rodzaju umów ubezpieczenia, jak analizowane w niniejszej sprawie, zawieranych ówcześnie przez pozwanego, zatem nie podlegał negocjacjom. Zgoda na zawarcie umowy ubezpieczenia zawierającej wskazaną klauzulę umowną nie jest tożsama z faktem indywidualnych negocjacji w przedmiocie treści tej konkretnej klauzuli. Pozwany nie udowodnił, aby powód miał jakikolwiek wpływ na treść tej kwestionowanej klauzuli, która została zamieszczona zarówno w OWU (...)
z 2016 r., jak i OWU (...) z 2017 r.

W ocenie Sądu, kwestionowane postanowienie umowne dotyczące ustalania stopnia zmniejszenia plonu, stanowiącego podstawę do obliczania wysokości szkody w szkodach częściowych, nie należy do głównych świadczeń stron umowy ubezpieczenia. W doktrynie wskazuje się, że pojęcie „główne świadczenia stron” należy interpretować raczej wąsko,
w nawiązaniu do pojęcia elementów umowy przedmiotowo istotnych (A. Rzetecka-Gil, Kodeks cywilny. Komentarz. Zobowiązania – część ogólna, Komentarz do art. 385 ¹ ). Zatem tylko postanowienia bezpośrednio regulujące elementy przedmiotowo istotne danej umowy można zaliczyć do postanowień określających główne świadczenia stron, do których
w przypadku niniejszych umów ubezpieczenia należały – po stronie powoda zapłata składki ubezpieczeniowej, a po stronie towarzystwa ubezpieczeń – wypłata świadczenia ubezpieczeniowego w postaci odszkodowania. Kwestionowane przez powoda postanowienia OWU, odsyłające przy obliczaniu wysokości szkody częściowej do obowiązujących w (...) S.A. norm i metodyki ustalania wysokości szkód w uprawach, związane są jedynie pośrednio z głównym przedmiotem umowy. Metodyka ustalania wysokości szkody częściowej wpływa na wysokość odszkodowania, ale nie określa wprost wysokości tego świadczenia ubezpieczyciela. Wobec tego obowiązujące w (...) S.A. normy i metodyka ustalania wysokości szkód w uprawach nie odnoszą się do istoty zawartej umowy ubezpieczenia, lecz pozostają poza nią, zwłaszcza że nie zostały w żaden sposób opisane (sprecyzowane)
w polisach ubezpieczeniowych ani w ogólnych warunkach ubezpieczenia, w których znalazło się tylko ogólne odesłanie do nich. Nie sposób więc ich uznać za element głównego świadczenia ubezpieczyciela na gruncie zawartych umów ubezpieczenia. Dodatkowo postanowienie § 22 ust. 4 pkt 3 OWU (...) z 2016 r. i z 2017 r. uznać należy za sformułowane w sposób niejednoznaczny, niejasny i nieprecyzyjny, uniemożliwiający powodowi (ani żadnemu innemu podmiotowi – poza pozwanym) zrozumienie przy zawieraniu umowy ubezpieczenia, w jaki sposób wysokość doznanej szkody będzie przez ubezpieczyciela ustalana. Stosowane przez pozwanego „normy i metodyki ustalania wysokości szkód w uprawach”, nie zostały w żaden sposób zdefiniowane (nazwane)
w polisach ubezpieczeniowych ani w OWU. Ponadto, skoro mają to być normy obowiązujące w (...) S.A. w dniu powstania szkody, to zawierając umowę ubezpieczenia ubezpieczający nie mógł mieć pewności, czy będą to te same normy, które ubezpieczyciel stosował w dacie zawierania umowy ubezpieczenia. Z tych przyczyn kwestionowane postanowienie umowne może być poddane kontroli pod kątem abuzywności w rozumieniu art. 385 ¹ k.c.

Postanowienie umowne jest niedozwolone (abuzywne) wówczas, gdy kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz gdy na skutek owej sprzeczności dochodzi do rażącego naruszenia interesów konsumenta, czy szerzej klienta. Pod pojęciem ,,dobrych obyczajów” rozumie się reguły postępowania zgodne z etyką, moralnością i aprobowanymi społecznie obyczajami. Za sprzeczne z dobrymi obyczajami uznać trzeba działania zmierzające do dezorientacji, wywołania błędnego przekonania konsumenta, wykorzystania jego niewiedzy lub braku doświadczenia, a więc działania traktowane powszechnie jako nieuczciwe, nierzetelne, odbiegające od przyjętych reguł, standardów postępowania. „Rażące naruszenie interesów konsumenta” polega na nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków na jego niekorzyść. Ukształtowanie praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami w zakresie treści stosunku obligacyjnego wyraża się w tworzeniu klauzul godzących w równowagę kontraktową stron (vide orz. SN z 13.07.2005 r., I CK 832/04, LEX nr 159111). Termin „interesy” konsumenta rozumiany jest szeroko, nie tylko jako interes ekonomiczny (na co wskazuje dodatkowo forma liczby mnogiej), ale również przy uwzględnieniu aspektu zdrowia i dyskomfortu konsumenta, spowodowanego takimi czynnikami, jak strata czasu, dezorganizacja życia, niewygoda, nierzetelne traktowanie, wyrządzenie przykrości czy naruszenie prywatności. Ustawodawca poprzez regulację art. 385 ¹ k.c. chroni konsumenta przed naruszeniem jego interesów w sposób rażący. Określenie „rażący” odnosi się do wypadków znacznego, szczególnie doniosłego odbiegania przyjętego uregulowania od zasad uczciwego wyważenia praw i obowiązków. Jako kryteria oceny przyjmuje się wielkość poniesionych lub grożących strat (kryterium obiektywne), a także względy subiektywne, związane z przedsiębiorcą lub konsumentem. Działanie wbrew „dobrym obyczajom” w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c.
w zakresie kształtowania treści stosunku obligacyjnego wyraża się w tworzeniu przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową tego stosunku ( orz. Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 13.09.2012 r., VI ACa 461/12, LEX nr 1223500, orz. SN z 13.07.2005. I CK 832/04, Biul. SN 2005/11/13).

Na tym tle kwestionowaną przez powoda regulację umowną, odsyłającą przy obliczeniu wysokości szkody w przypadku szkód częściowych do określonego procentowo stopnia zmniejszenia plonu, ustalonego na podstawie obowiązujących w (...) S.A. w dniu powstania szkody norm i metodyki ustalania szkód w uprawach, należało ocenić jako kształtującą prawa i obowiązki powoda (ubezpieczającego) w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszającą jego interesy. Postanowienie § 22 ust. 4 pkt 3 OWU, poprzez wskazanie, że jedną z podstaw do obliczenia wysokości szkody w uprawach polowych stanowi „określony procentowo stopień zmniejszenia plonu, ustalony na gruncie w oparciu
o wykonaną analizę uszkodzeń roślin i obliczony na podstawie obowiązujących w (...) S.A. w dniu powstania szkody norm i metodyki ustalania wysokości szkód w uprawach”, wprowadza pomiędzy stronami istotną nierównowagę kontraktową, na niekorzyść ubezpieczającego (ubezpieczonego). Z tak sformułowanego postanowienia wynika bowiem przyznanie pozwanemu jednostronnego, arbitralnego prawa do wyznaczania parametrów
i sposobów obliczeń, mających istotny wpływa na wysokość ustalonej szkody,
a w konsekwencji i na wysokość przysługującego ubezpieczonemu odszkodowania. Jednocześnie, przy zawieraniu spornych umów ubezpieczenia powód nie miał możliwości poznania norm i metodyki, stosowanych przez ubezpieczyciela przy ustalaniu stopnia zmniejszenia plonu, przyjmowanego za podstawę do obliczenia wysokości szkody
w szkodach częściowych. Miały to być bowiem, jak już wcześniej wskazano, normy
i metodyka obowiązujące w (...) S.A. w dniu powstania szkody, a nie w dniu zawarcia umowy ubezpieczenia. Zauważyć też, że w przypadku polisy z 2016 r. powodowi nie została nawet przekazana informacja, czy i w jaki sposób może zapoznać się z owymi normami
i metodyką. Natomiast w polisie z 2018 r. wskazano wprawdzie, że normy, o których mowa
w § 22 ust. 4 pkt 3 OWU (...), wykorzystywane do określania % szkody
w poszczególnych uprawach, zamieszczone są na stronie (...) , jednak brak nazwania tych norm lub wskazania konkretnego miejsca (zakładki) na stronie internetowej, gdzie te normy i metodykę zamieszczono, znacznie utrudniał lub nawet uniemożliwiał ubezpieczającemu dotarcie do stosowanych przez pozwanego reguł ustalania wysokości szkód w przypadku tych konkretnych ubezpieczeń. W każdym razie, przyznanie sobie przez pozwanego ubezpieczyciela uprawnienia do jednostronnego i arbitralnego określania stopnia zmniejszenia plonu, wpływającego na wysokość odszkodowania w przypadku szkód częściowych, świadczy o istotnej nierównowadze kontraktowej stron na niekorzyść ubezpieczającego, co nakazuje uznać kwestionowane postanowienie umowne za kształtujące prawa powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszające jego interesy, a więc za niedozwolone postanowienie umowne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c.

Skutkiem abuzywności postanowienia umownego jest jego bezskuteczność (brak mocy wiążącej) w stosunku do konsumenta (w tym wypadku ubezpieczającego) – powoda. Wyeliminowanie z umowy niedozwolonego postanowienia nie ma natomiast wspływu na ważność umowy, w sytuacji gdy umowa ta zawiera nadal wszystkie elementy przedmiotowo istotne i może w dalszym ciągu być realizowana. Zgodnie bowiem z art. 385 ¹ § 2 k.c., jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową
w pozostałym zakresie. Abuzywność § 22 ust. 4 pkt 3 OWU z 2016 i z 2017 skutkuje wyłączeniem tego postanowienia umownego z umów ubezpieczenia, będących przedmiotem sporu w niniejszej sprawie. Oznacza ta, że przy ustaleniu wysokości szkody w przypadku szkód częściowych należy pominąć normy i metodyki ustalania wysokości szkód
w uprawach, obowiązujące w (...) S.A. w dniach powstania przedmiotowych szkód.

Niezależnie od tego zwrócić trzeba uwagę na regulację art. 384 § 1 k.c., który stanowi, że ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów, wzór umowy, regulamin, wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy. Przez pojęcie wzorca umownego rozumieć należy odgórnie przygotowane przez np. ubezpieczyciela postanowienia kształtujące treść stosunku prawnego wiążącego strony. Termin wzorzec wskazuje na to, że chodzi o propozycję postanowień składających się na treść stosunku prawnego przeznaczoną do masowego stosowania przez tego, kto je ustalił; nie zawierają one zatem postanowień, które określają indywidualnie drugą stronę lub precyzują przedmiot jednostkowej umowy. W przypadku doręczenia wzorca umownego chodzi o to, aby polegało ono na wręczeniu przez proponenta dokumentu obejmującego cały, kompletny wzorzec, nie zaś jego wyciąg. Powinno ono zapewniać realną możliwość zapoznania się
z treścią wzorca, a w razie gdy odwołuje się on do innych np. ogólnych warunków spełnienie omawianej przesłanki nastąpi tylko w przypadku, gdy doręczony zostanie również dokument obejmujący postanowienia, do których nawiązuje wręczany wzorzec ( zob. W. P., w:
K. P., Komentarz do Kodeksu cywilnego., t. 1, 2008, s. 1077). Nie spełnia przesłanek z art. 384 § 1 k.c. samo poinformowanie adherenta o istnieniu wzorca lub zaproszenie, aby zapoznał się on z nim w określonym miejscu, np. siedzibie proponenta.

Ustawodawca poprzez art. 384 § 2 k.c. wprowadził wyłączenia od omówionej zasady z art. 384 § 1 k.c. Stosownie do art. 384 § 2 zd. 1 k.c., w razie gdy posługiwanie się wzorcem jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjęte, wiąże on także wtedy, gdy druga strona mogła się z łatwością dowiedzieć o jego treści. Wymóg doręczenia wzorca nie obowiązuje zatem w przypadkach, gdy posługiwanie się wzorcem jest zwyczajowo przyjęte
w stosunkach danego rodzaju. Wówczas do związania wzorcem wystarczy, by druga strona mogła się z łatwością dowiedzieć o jego treści.

W ocenie Sądu, normy i metodyka ustalania wysokości szkód w uprawach, stosowane przez danego ubezpieczyciela przy likwidacji szkód, nie stanowi wzorca, którym posługiwanie się jest zwyczajowo przyjęte w stosunkach ubezpieczeniowych. Do tego rodzaju wzorców zwyczajowo stosowanych, o których traktuje art. 384 § 2 k.c., zaliczyć można ogólne warunki ubezpieczenia, ale nie normy i regulacje dotyczące metodyki ustalenia wysokości szkód, które nie są częścią ogólnych warunków ubezpieczenia. Powód nie mógł też z łatwością dowiedzieć się o treści norm i metodyki stosowanej przez pozwanego, gdyż
w przypadku polisy z 2016 r. nie poinformowano go w ogóle, gdzie może zapoznać się
z takimi normami i metodyką, zaś w przypadku polisy z 2018 r. podano co prawda, że są one zamieszczone na stronie (...), ale w sytuacji gdy nie określono nazwy tych norm ani nie wskazano konkretnego miejsca (zakładki) na stronie pozwanego ubezpieczyciela, gdzie owe regulacje umieszczono, to nie można stwierdzić, że dało się je z łatwością odnaleźć.

W konsekwencji postanowienie § 22 ust. 4 pkt 3 OWU (...) z 2016 i OWU (...) z 2017, dotyczące wyliczenia procentowego stopnia zmniejszenia plonu obliczanego na podstawie „obowiązujących w (...) S.A. w dniu powstania szkody norm
i metodyki ustalania wysokości szkód w uprawach”, uznać trzeba za postanowienie nieobowiązujące i niewiążące powoda w ramach zawartych przez strony umów ubezpieczenia. W pozostałym zakresie zapisy ogólnych warunków ubezpieczenia upraw rolnych uznać należy za skutecznie kształtujące treść stosunku kontraktowego pomiędzy stronami. Stąd też przy ustalaniu wysokości szkody poniesionej w uprawach powoda na skutek gradobicia z 31 lipca 2016 r. i z 21 czerwca 2018 r. należało zastosować zasady określone w § 22 w/w OWU, lecz z wyłączeniem obowiązujących w (...) S.A. w dniu powstania szkody norm i metodyki ustalania wysokości szkód w uprawach, o których mowa w § 22 ust. 4 pkt 3 OWU. W taki właśnie sposób wysokość poszczególnych szkód została wyliczona przez biegłego sądowego M. D., zgodnie z wytycznymi Sądu. Opinia tego biegłego stanowiła podstawę do obliczenia przez Sąd należnego powodowi odszkodowania za przedmiotowe szkody.

W celu ustalenia odszkodowania od wyliczonych przez biegłego wysokości szkód na poszczególnych działkach należało odjąć udział własny wynoszący 10% szkody, stosownie do postanowień umów ubezpieczenia. Przy wyliczaniu wysokości odszkodowania,
w przypadku szkody częściowej, nie należało natomiast odliczać zaoszczędzonych, nie poniesionych kosztów oraz strat plonu wynikających z opóźnień zbioru, niezgodnego
z terminem agrotechnicznym, o których mowa w § 22 ust. 7 OWU. Co do szkody z 2016 r., to w polisie z 2016 r. wyraźnie wskazano, że do upraw objętych ochroną ubezpieczeniową nie stosuje się § 22 ust. 7 OWU (...), a co do szkody z 2018 r. – pozwany przy wyliczaniu odszkodowania nie stosował takich odliczeń, a w niniejszym postępowaniu nie wykazywał, aby powód tego rodzaju koszty zaoszczędził. Z drugiej strony, należne powodowi odszkodowania nie podlegają powiększeniu o wartość kosztów środków podjętych w celu ratowania przedmiotu ubezpieczenia oraz zapobieżenia szkodzie lub zwiększenia jej rozmiarów (§ 18 OWU, art. 826 k.c.), ponieważ powód nie udowodnił, ażeby stosował tego rodzaju dodatkowe środki w przypadku przedmiotowych szkód oraz by ponosił związane
z nimi dodatkowe koszty, wykraczające poza zwykle stosowane zabiegi agrotechniczne.

Należne powodowi odszkodowania z tytułu szkód doznanych w wyniku gradobicia
z 31 lipca 2016 r. i z 21 czerwca 2018 r. w ubezpieczonych uprawach jabłoni, określone przy zastosowaniu powyższych założeń na podstawie wysokości szkód w uprawach wyliczonych przez biegłego sądowego, odpowiadające wysokości poniesionej przez powoda straty przy uwzględnieniu udziału własnego odpowiadającego 10% wysokości szkody (§ 22 ust. 10 OWU), wynoszą zatem:

Z tytułu szkody z 2016 r. łącznie (...) zł, w tym:

na działce nr (...) w M.: (...) zł ((...) zł minus 10% udział własny),

na działce nr (...) w M.: (...) zł ((...) zł minus 10% udział własny),

na działce nr (...) w D.: (...) zł ((...) zł minus 10% udział własny),

na działce nr (...) w M.:(...) zł ((...) zł minus 10% udział własny),

na działce nr (...) w M.: (...) zł ((...) zł minus 10% udział własny),

na działce nr (...) w M.: (...) zł ((...) zł minus 10% udział własny).

Z tytułu szkody z 2018 r łącznie (...) zł, w tym:

na działkach nr (...) w M.: (...) zł ((...) zł minus 10% udział własny),

na działce nr (...) w D.: (...) zł ((...) zł minus 10% udział własny),

na działce nr (...) w M.: (...) zł ((...)zł minus 10% udział własny),

na działce nr (...) w M. dla nasadzeń młodszych:(...) zł ((...) zł minus 10% udział własny),

na działce nr (...) w M. dla nasadzeń starszych: (...) zł ((...) zł minus 10% udział własny).

Kwota odszkodowania z tytułu szkody z 2018 r. podlega pomniejszeniu o wartość odzyskanych przez powoda owoców uszkodzone po tej szkodzie, sprzedanych jako jabłka przemysłowe, w kwocie 15.636,60 zł, co powód przyznał w niniejszej sprawie.

Jako że pozwany wypłacił powodowi tytułem odszkodowania za 2016 r. 76.947,41 zł, do dopłaty na rzecz powoda pozostaje z tytułu szkody z 2016 r. odszkodowanie w wysokości 120.364,65 zł (197.312,06 zł minus 76.947,41 zł).

Jako że pozwany wypłacił powodowi tytułem odszkodowania za 2018 r. 46.666,80 zł, do dopłaty na rzecz powoda pozostaje z tytułu szkody z 2018 r. odszkodowanie w wysokości 51.447,30 zł (113.750,60 zł minus 15.636,50 zł minus 46.666,80 zł).

Powodowi należą się również odsetki ustawowe za opóźnienie w zapłacie powyższych kwot, na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. Zgodnie z zasadą z art. 817 § 1 k.c., ubezpieczyciel obowiązany jest spełnić świadczenie w terminie dni trzydziestu, licząc od daty otrzymania zawiadomienia o wypadku. Pozwany został zawiadomiony o szkodzie z 2016 r. w dniu
2 sierpnia 2016 r., zatem obowiązany był wypłacić odszkodowanie do 1 września 2016 r. Natomiast o szkodzie z 2018 r. pozwany został zawiadomiony 25 czerwca 2018 r., zatem obowiązany był wypłacić odszkodowanie do 25 lipca 2018 r. Wobec tego pozwany znalazł się w opóźnieniu w zapłacie zasądzonej kwoty odszkodowania z tytułu szkody z 2016 r.
w dniu 2 września 2016 r., a w zapłacie zasądzonej kwoty odszkodowania z tytułu szkody
z 2018 r. w dniu 26 lipca 2018 r., co uzasadniało przyznanie odsetek od tych dat.

Mając to wszystko na uwadze, Sąd na podstawie powołanych przepisów w pkt. I sentencji wyroku zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 120.364,65 zł wraz
z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 2 września 2016 r. do dnia zapłaty i kwotę 51.447,30 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 26 lipca 2018 r. do dnia zapłaty, zaś w pkt. II sentencji wyroku oddalił powództwo w pozostałej części.

Orzekając o kosztach postępowania w pkt. III sentencji wyroku, Sąd na podstawie art. 100 zd. 1 k.p.c. stosunkowo rozdzielił je pomiędzy stronami, odpowiednio do wyniku sprawy.
Z dochodzonej sumy 212.706,61 zł Sąd zasądził na rzecz powoda sumę 171.811,95 zł, zatem powód wygrał sprawę w 81%, a przegrał w 19%. Strony powinny zatem ponieść koszty procesu w następujących udziałach: powód w 19%, pozwany w 81%. Koszty powoda niezbędne do celowego dochodzenia praw w niniejszej sprawie wyniosły łącznie 18.053 zł, na co składają się: opłata sądowa od pozwu w wysokości 5.500 zł, opłaty sądowe od pism rozszerzających powództwo w wysokości 4.147 zł i 989 zł, koszty opinii biegłych
w wysokości 1.000 zł (za opinię wydaną w trybie zabezpieczenia dowodu) i 1.000 zł (za opinię wydaną w niniejszą sprawie), opłata skarbowa od pełnomocnictwa procesowego
w wysokości 17 zł i wynagrodzenie pełnomocnika procesowego powoda w stawce 5.400 zł, ustalonej na podstawie § 2 pkt 6 i § 19 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jedn.: Dz. U.
z 2018 r., poz. 265), stosownie do pierwotnej wartości przedmiotu sporu. Koszty pozwanego niezbędne do celowej obrony wyniosły łącznie 6.417 zł, na co składają się koszty opinii biegłego w wysokości 1.000 zł, opłata skarbowa od pełnomocnictwa procesowego
w wysokości 17 zł i wynagrodzenie pełnomocnika procesowego pozwanego w stawce 5.400 zł, ustalonej analogicznie jak w przypadku powoda. Suma kosztów obydwu stron w niniejszej sprawie wyniosła zatem 24.470 zł. Pozwany, stosownie do wyniku sprawy, powinien ponieść koszty procesu w wysokości 19.820,70 zł (81% z 24.470 zł), a poniósł koszty w wysokości 6.417 zł. Wobec tego pozwany winien zwrócić powodowi część kosztów procesu w kwocie 13.403,70 zł (19.820,70 zł minus 6.417 zł).

Nieuiszczone przez strony i wyłożone tymczasowo przez Skarb Państwa (Sąd Rejonowy w Grójcu, Sąd Okręgowy w Warszawie) koszty sądowe z tytułu wydatków na wynagrodzenie biegłych wyniosły 5.404,26 zł. Z uwagi na wskazany wyżej wynik sprawy, Sąd w pkt. IV i V sentencji wyroku na podstawie art. 83 ust. 1 w zw. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych nakazał pobrać tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego
w Warszawie od powoda kwotę 1.026,81 zł (19% z 5.404,26 zł) i od pozwanego kwotę 4.377,45 zł (81% z 5.404,26 zł).