Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 listopada 2023 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXV Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: sędzia Paweł Duda

Protokolant: Adam Darnikowski

po rozpoznaniu w dniu 18 października 2023 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. K. (1) i A. G.

przeciwko A. S.

o zachowek

I.  zasądza od A. S. na rzecz M. K. (1) kwotę 72.908,11 zł (siedemdziesiąt dwa tysiące dziewięćset osiem złotych jedenaście groszy), płatną w terminie sześciu miesięcy od dnia uprawomocnienia się niniejszego wyroku, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w razie uchybienia terminowi płatności;

II.  zasądza od A. S. na rzecz A. G. kwotę 97.210,81 zł (dziewięćdziesiąt siedem tysięcy dwieście dziesięć złotych osiemdziesiąt jeden groszy), płatną w terminie sześciu miesięcy od dnia uprawomocnienia się niniejszego wyroku, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w razie uchybienia terminowi płatności;

III.  oddala powództwo w pozostałej części;

IV.  zasądza tytułem zwrotu kosztów postępowania od A. S. na rzecz M. K. (1) kwotę 6.158,50 zł (sześć tysięcy sto pięćdziesiąt osiem złotych pięćdziesiąt groszy), wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego za czas od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty;

V.  zasądza tytułem zwrotu kosztów postępowania od A. S. na rzecz A. G. kwotę 6.158,50 zł (sześć tysięcy sto pięćdziesiąt osiem złotych pięćdziesiąt groszy), wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego za czas od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty;

VI.  nieuiszczone koszty sądowe przejmuje na rachunek Skarbu Państwa.

Sygn. akt XXV C 151/21

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 15 listopada 2023 r.

M. K. (1) i A. G. (1) pozwem z dnia 12 października 2020 r. wniosły
o zasądzenie od A. S. na rzecz M. K. (1) kwoty 87.500 zł i na rzecz A. K. kwoty 116.667 zł, wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty.

Na uzasadnienie powyższych żądań powódki podały, że są córkami zmarłego B. K.. Zgodnie z postanowieniem sądowym, spadek po B. K. nabyła siostra spadkodawcy A. S.. W skład spadku wchodzi lokal mieszkalny nr (...) położony
w S. przy ul. (...), a ponadto ruchomości oraz oszczędności zmarłego. Powódki dochodzą od pozwanej zachowku po B. K.. Wartość spadku wynosi 350.000 zł. M. K. (1) należy się zachowek w wysokości połowy wartości udziału, który by jej przypadł przy dziedziczeniu ustawowym, zaś A. G. należy się zachowek w wysokości 2/3 wartości udziału, który by jej przypadł przy dziedziczeniu ustawowym, ponieważ jest osobą małoletnią. Powódki wskazały również, że nie było żadnych przesłanek do wydziedziczenia M. K. (1) przez spadkodawcę.

A. S. w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa w całości.

Pozwana wskazała, że Sąd Rejonowy w Piasecznie w dniu 26 sierpnia 2020 r. wydał postanowienie stwierdzające nabycie przez nią spadku po zmarłym B. K. na podstawie testamentu z dnia 13 sierpnia 2018 r. Pozwana zaprzeczyła, aby B. K. był ojcem A. G. (1). A. G. (1) urodziła się bowiem 300 dni po ustaniu małżeństwa spadkodawcy z matką powódki, a w czasie poczęcia powódki jej matka mieszkała z innym mężczyzną, będącym biologicznym ojcem powódki. Spadkodawca przyjął pod dach matkę powódek będącą w zaawansowanej ciąży z A., albowiem została ona porzucona przez biologicznego ojca A.. M. K. (1) jest natomiast wydziedziczoną córką spadkodawcy, która nie interesowała się stanem zdrowia spadkodawcy, nie pomagała mu w chorobie i nie odwiedzała go. Pozwana zaprzeczyła, by wartość lokalu wchodzącego
w skład spadku po B. K. wynosiła 350.000 zł i by spadkodawca pozostawił środki pieniężne oraz wskazała, że wartość spadku wynosi 200.000 zł oraz że spłaciła długi spadkowe, płacąc do czasu uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku (...) zł tytułem czynszu za mieszkanie spadkodawcy, (...) zł tytułem opłat za energię i gaz, (...) zł tytułem opłat za użytkowanie wieczyste, (...)zł tytułem podatku w Gminie R., (...) zł tytułem opłat za telefon komórkowy, (...) zł tytułem rozliczenia wynajmu placu przez spadkodawcę, (...) zł tytułem kosztów pogrzebu, (...) zł tytułem kosztów nagrobka. Zakład Ubezpieczeń Społecznych wypłacił z tytułu zasiłku pogrzebowego kwotę 4.000 zł, który pokrył inne koszty związane z pogrzebem spadkodawcy.

W piśmie procesowym z 10 października 2023 r. pozwana wniosła o odliczenie od ewentualnie zasądzonej kwoty zachowku spłaconych przez nią następujących długów spadkowych: czynszu za mieszkanie do czasu nabycia spadku w kwocie (...) zł, opłat za światło i gaz w kwocie (...) zł, opłat za użytkowanie wieczyste do Starostwa Powiatowego w P. w kwocie (...) zł, podatku do Gminy R. w kwocie (...) zł, opłat za telefon komórkowy w kwocie (...) zł, zaległych opłat z tytułu wynajmu placu w kwocie (...) zł, kosztów utylizacji opon w kwocie(...) zł, kosztów pogrzebu (grobowiec, msza, plac na cmentarzu, organista, konsolacja, koszty dojazdów) w kwocie (...) zł, nagrobka, ceramiki i kostki wokół nagrobka w kwocie (...) zł, spłaty zaległości w ZUS w kwocie (...)zł, opłaty prolongacyjnej w ZUS w kwocie (...) zł.

Ponadto na terminie rozprawy z dnia 18 października 2023 r. pozwana na wypadek uwzględnienia powództwa wniosła o rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty
w wysokości po 1.000 zł miesięcznie bądź o odroczenie zasądzonego świadczenia przynajmniej na 6 miesięcy i rozłożenie tego odroczonego świadczenie na raty, ponieważ nie jest w stanie dokonać jednorazowej spłaty bez uszczerbku dla siebie i rodziny.

Powódki na terminie rozprawy z 18 października 2023 r. wniosły o oddalenie wniosku pozwanej o rozłożenie świadczenia na raty oraz o oddalenie wniosku pozwanej o odliczenie kosztów powstałych po śmierci spadkodawcy. Powódki podniosły, że od chwili śmierci spadkodawcy pozwana zobowiązana była do ponoszenia kosztów związanych z utrzymaniem spadku i koszty te nie są długami spadkowymi. Pozwana nie udowodniła wysokości kosztów dotyczących okresu sprzed otwarcia spadku. Jeśli chodzi o koszty związane z zaległościami wobec ZUS, to termin zapłaty niektórych rat jeszcze nie upłynął, wobec czego pozwana nie może domagać się zwrotu niespłaconych należności.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

B. K. zmarł w dniu 15 września 2018 r. W chwili śmierci był rozwiedziony. Małżeństwo B. K. z A. A. (obecnie G.) zostało rozwiązane przez rozwód na mocy wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 3 lipca 2009 r., który uprawomocnił się 12 listopada 2009 r. B. K. miał dwie córki: M. K. (1) urodzoną (...) oraz A. K. urodzoną (...) ( odpis zupełny aktu urodzenia A. K. – k. 14; dokumenty znajdujące się w dołączonych aktach sygn. I Ns 1168/18 Sądu Rejonowego w Pruszkowie: odpis skrócony aktu zgonu B. K. – k. 5, odpis skrócony aktu urodzenia M. K. (1) – k. 6, odpis skrócony aktu urodzenia A. K. – k. 7, odpis skrócony aktu małżeństwa B. K. i A. A. – k. 190, protokół rozprawy z dnia 13 lutego 2019 r. zawierający zapewnienia spadkowe – k. 197-199).

Spadek po B. K. na podstawie testamentu notarialnego z dnia 13 sierpnia 2018 r. nabyła w całości siostra A. S.. W testamencie z dnia 13 sierpnia 2018 r. B. K. wydziedziczył córkę M. K. (1) ze względu na niedopełnienie przez M. K. (1) obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy, to jest brak kontaktu od 2,5 roku, nieinteresowanie się jego stanem zdrowia, niezapewnienie opieki w chorobie (dokumenty znajdujące się w dołączonych akt sygn. I Ns 1168/18 Sądu Rejonowego
w Pruszkowie testament notarialny B. K. z dnia 13 sierpnia 2018 r. – k. 8-9, postanowienie Sądu Rejonowego w Pruszkowie z dnia 26 sierpnia 2020 r. – k. 307).

W skład spadku po B. K. wchodził lokal mieszkalny nr (...) przy ul. (...) w S., o powierzchni (...) m ^{( 2)}, dla którego Sąd Rejonowy
w Pruszkowie prowadzi księgę wieczystą nr (...) ( okoliczność bezsporna – podana przez powódki w pozwie i niekwestionowana przez pozwaną, potwierdzona wglądem do elektronicznej księgi wieczystej nr (...) na portalu https://przegladarka-ekw.ms.gov.pl).

Wartość rynkowa lokalu mieszkalnego nr (...) przy ul. (...) w S., według stanu z chwili otwarcia spadku po B. K. (tj. 15 września 2018 r.)
i cen obecnych wynosi (...) zł (opinia biegłego rzeczoznawcy majątkowego ds. (...) – k. 150-173).

Ponadto w skład spadku wchodziły długi wynikające z zobowiązań zaciągniętych przez spadkodawcę oraz opłat i podatków, których wysokość w chwili otwarcia spadku
(tj. 15 września 2018 r.) wynosiła łącznie (...) zł, w tym:

1)  zaległość z tytułu opłat za mieszkanie wobec Wspólnoty Mieszkaniowej (...) w wysokości 2.034,04 zł ( kartoteka księgowa lokali za rok 2018 za okres od bilansu otwarcia do września – k. 74-74v., potwierdzenia przelewu z 21.09.2018 r.
i z 09.10.2018 r. – k. 75-76v.),

2)  zadłużenie wobec Gminy R. z tytułu podatku od nieruchomości za 2017 r. i za 2018 r. wraz z kosztami upomnienia w wysokości 159,20 zł ( tytułu wykonawczy
z 29.06.2018 r. wystawiony przez Naczelnika Urzędu Skarbowego w B. – k. 78-78v., potwierdzenie przelewu z 15.10.2018 r. – k. 79v.),

3)  zadłużenie wobec Starosty (...) z tytułu opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste za 2017 r. w wysokości (...) zł wraz z odsetkami za zwłokę naliczonymi w stawce 7% do dnia 15 września 2018 r. w kwocie 51,36 zł ( wezwanie Starosty (...) do zapłaty z dnia 10.08.2018 r. – k. 84, pokwitowanie wpłaty KP nr (...) – k. 84v.),

4)  zadłużenie wobec Starosty (...) z tytułu opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste za 2018 r. w wysokości (...) zł wraz z odsetkami za zwłokę naliczonymi w stawce 7% do dnia 15 września 2018 r. w kwocie 15,90 zł ( wezwanie Starosty (...) do zapłaty z dnia 10.08.2018 r. – k. 84, pokwitowanie wpłaty KP nr (...) – k. 84v.),

5)  zadłużenie wobec (...) S.A. z tytułu opłat za usługi telekomunikacyjne
w wysokości 21,46 zł ( rozliczenie opłat z (...) S.A. nr (...)
z 10.10.2018 r. – k. 85, potwierdzenie przelewu z 15.10.2018 r. – k. 85v.),

6)  zadłużenie wobec W. L. z tytułu czynszu za najem placu pod działalność gospodarczą prowadzoną przez spadkodawcę za sierpień i część września 2018 r.
w wysokości (...) zł ( pokwitowanie wystawione przez W. L. w dniu 29.09.2018 r. – k. 88),

7)  zadłużenie wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z tytułu zaległych składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy za okres od lutego 2018 r. do września 2018 r. i odsetek za zwłokę naliczonych na dzień 15 września 2018 r. w wysokości (...)zł ( decyzja ZUS nr (...) z dnia 10.04.2023 r.
o przeniesieniu odpowiedzialności za zobowiązania z tytułu składek – k. 237-238v., pismo ZUS z 15.06.2023 r. – k. 236-236v.).

Długi powyższe zostały spłacone lub są spłacane (zadłużenie wobec ZUS) przez A. S. ( w/w dokumenty, przesłuchanie pozwanej A. S. w charakterze strony postępowania – k. 211v.-213, wyjaśnienia pozwanej A. S. na terminie rozprawy
z 18.10.2023 r. – k. 244).

A. S. poniosła również koszty pogrzebu B. K., tj. budowy katakumby w wysokości (...) zł oraz wykonania nagrobka w kwocie (...) zł, czyli łącznie (...) zł. Zasiłek pogrzeby w kwocie 4.000 zł został wypłacony przez ZUS firmie pogrzebowej i został przeznaczony na pokrycie innych kosztów pogrzebu spadkodawcy (paragon za katakumbę z 18.09.2018 r. – k. 89, rachunek za nagrobek nr (...)
z 14.09.2019 r. – k. 89v., przesłuchanie pozwanej A. S. w charakterze strony postępowania – k. 211v.-213, wyjaśnienia pozwanej A. S. na terminie rozprawy
z 18.10.2023 r. – k. 244).

W rodzinie B. K. i A. G. (2) dochodziło do częstych kłótni i awantur, interwencji Policji, będących głównie konsekwencją nadużywania alkoholu przez B. K.. W 2009 r. małżonkowie rozwiedli się a A. G. (2) wraz z córką M. K. (1) wyprowadziła się od B. K. i zamieszkała z innym mężczyzną. W (...) urodziła się A. G. (1), krótko po jej urodzeniu A. G. (2) wraz z córkami M. K. (1)
i A. G. ponownie zamieszkała z B. K., a B. K. zgłosił A. G. w Urzędzie Stanu Cywilnego jako swoje dziecko. Nadal dochodziło do awantur pomiędzy B. K. i A. G. (2), których świadkami były małoletnie dzieci. W grudniu 2015 r. A. G. (2) wyprowadziła się wraz z córkami od B. K. z jego mieszkania w S. do S., nie podając byłemu mężowi swego adresu zamieszkania w obawie o własne bezpieczeństwo (odpis zupełny aktu urodzenia A. G. – k. 14-14v., przesłuchanie A. G. (2) w charakterze strony postępowania – przedstawiciela ustawowego małoletniej powódki A. G. – k. 209v.-210v., przesłuchanie powódki M. K. (1) – k. 210v.–211v., przesłuchanie pozwanej A. S. – k. 211v.-213).

Po wyprowadzce A. G. (2) wraz z córkami, B. K. nie miał żadnych kontaktów z A. G., która miała wówczas 5 lat. Kontakty B. K.
z M. K. (1), która w chwili wyprowadzki od ojca miała 15 lat, były ograniczone do kontaktów telefonicznych i sporadycznych spotkań osobistych. M. K. (1) do maja
2018 r. przebywała w ośrodku szkolno-wychowawczym z internatem w P., gdzie uczęszczała do szkoły zawodowej specjalnej, z ośrodka tego nie mogła oddalać się bez opieki osoby dorosłej. A. G. (2) przywoziła czasami M. K. (1) do B. K. we wczesnych godzinach porannych w poniedziałki, kiedy odwoziła córkę do ośrodka
w P., żeby mogła spotkać się z ojcem przed zajęciami szkolnymi. B. K. odwiedził również dwukrotnie M. K. (1) w ośrodku szkolno-wychowawczym
w P.. W 2018 r. M. K. (1) przyjmowała sakrament bierzmowania
w P., B. K. nie przybył na tę uroczystość pomimo zaproszenia od córki.
W czerwcu 2018 r. M. K. (1) ukończyła 18 lat, B. K. złożył jej telefonicznie życzenia, nie dał jej żadnego prezentu. M. K. (1) nie miała samochodu ani prawa jazdy, około 3-4 miesiące przed śmiercią B. K. dowiedziała się o zaawansowanej chorobie ojca, który cierpiał na alkoholową marskość wątroby, wodobrzusze, zapalenie otrzewnej. Powódka z ojcem spotkała się osobiście ostatni raz około trzy tygodnie przed jego śmiercią w miejscu jego pracy, gdzie pojechała z matką. Wówczas B. K. dał M. K. (1) klucze do swoje mieszkania, M. K. (1) dorobiła te klucze dla siebie, po czym oryginalne klucze oddała ojcu. Dzień przed swoją śmiercią B. K. zatelefonował do M. K. (1), miał trudności z mówieniem, powiedział M. K. (1), że ją kocha, rozłączył się i nie odbierał już telefonu od M. K. (1). Powódka była poruszona tym telefonem od ojca, zrozumiała, że ojciec z nią się żegna (zeznania świadków B. P. – k. 206-207v., zeznania świadka M. W. – k. 208v.-209v., częściowe zeznania świadka M. K. (2) – k. 207v-208v., przesłuchanie A. G. (2) w charakterze strony postępowania – przedstawiciela ustawowego małoletniej powódki A. G. – k. 209v.-210v., przesłuchanie powódki M. K. (1) – k. 210v.–211v., przesłuchanie pozwanej A. S. – k. 211v.-213, opinia sądowo-psychiatryczna sporządzona w sprawie sygn. akt I Ns 1168/18 Sądu Rejonowego
w Pruszkowie – k. 43-50v., opinia neurologiczna sporządzona w sprawie sygn. akt I Ns 1168/18 Sądu Rejonowego w Pruszkowie – k. 51-54).

B. K. nie potrzebował stałej pomocy do chwili śmierci, był samodzielny pomimo choroby. Prowadził działalność gospodarczą w postaci wulkanizacji opon, pracował zawodowo do czasu swojej śmierci (jeszcze dzień przed śmiercią), nie potrzebował wsparcia finansowego. Nigdy nie prosił byłej żony i córki M. K. (1) o pomoc. Pomagała mu siostra A. S., która woziła go na badania i do szpitali. Na miesiąc przed śmiercią B. K. sporządził testament. Powiedział wówczas swoim znajomym, że przepisał cały majątek na siostrę A. S. i wydziedziczył córkę M. K. (1), ponieważ nikt poza siostrą nie opiekował się nim i nie odwiedzał go (zeznania świadka M. W. – k. 208v.-209v., częściowe zeznania świadka M. K. (2) –
k. 207v-208v., przesłuchanie A. G. (2) w charakterze strony postępowania – przedstawiciela ustawowego małoletniej powódki A. G. – k. 209v.-210v., przesłuchanie powódki M. K. (1) – k. 210v.–211v., przesłuchanie pozwanej A. S. – k. 211v.-213).

M. K. (1) została poinformowana przez A. S. o śmierci B. K., o dacie jego pogrzebu oraz o sporządzeniu przez niego testamentu notarialnego.
W dniu pogrzebu ojca M. K. (1) udała się z matką do notariusza w celu uzyskania testamentu B. K.. Po przeczytaniu testamentu i uzyskaniu informacji o swoim wydziedziczeniu, M. K. (1) zasłabła i w konsekwencji nie pojechała na pogrzeb ojca ( przesłuchanie A. G. (2) w charakterze strony postępowania – przedstawiciela ustawowego małoletniej powódki A. G. – k. 209v.-210v., przesłuchanie powódki M. K. (1) – k. 210v.–211v., przesłuchanie pozwanej A. S. – k. 211v.-213) .

A. S. jest zatrudniona w (...) S.A. na stanowisku starszego specjalisty ds. sprzedaży i z tego tytułu osiągała wynagrodzenie netto w październiku 2020 r. w kwocie 3.145,07 zł, w listopadzie 2020 r. w kwocie 6.738,10 zł, w grudniu 2020 r.
w kwocie 3.539,01 zł ( zaświadczenia o zatrudnieniu – k. 99). Powódka mieszka wraz
z mężem w domu swoich teściów, poza mieszkaniem odziedziczonym po B. K. nie ma żadnych innych mieszkań, w mieszkaniu tym mieszka córka pozwanej ( fakty ustalone na podstawie art. 230 k.p.c. – podane przez pozwaną na terminie rozprawy z 18.10.2023 r., niekwestionowane przez stronę powodową).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych wyżej dowodów.

Sąd dał wiarę obiektywnym dowodom z wymienionych wyżej dokumentów, zgromadzonych w aktach niniejszej sprawy i w dołączonych aktach sprawy Sądu Rejonowego w Pruszkowie sygn. akt I Ns 1168/18, które nie budziły wątpliwości co do ich autentyczności
i nie było kwestionowane przez strony postępowania.

W szczególności, jeśli chodzi o ustalenie stopnia pokrewieństwa powódek ze spadkodawcą B. K., to jedynie miarodajnymi dowodami dotyczącymi tej kwestii mogły być w niniejszym postępowaniu odpisy aktów urodzenia A. G. i M. K. (1). Zgodnie z art. 3 Prawa o aktach stanu cywilnego z dnia 28 listopada 2014 r. (tekst jedn.: Dz. U. z 2023 r., poz. 1378) akty stanu cywilnego stanowią wyłączony dowód zdarzeń w nich stwierdzonych, a ich niezgodność z prawdą może być stwierdzona jedynie
w postępowaniu sądowym. Domniemanie prawdziwości aktów stanu cywilnego sięga w tym wypadku dalej niż domniemania przyjmowane w odniesieniu do innych dokumentów urzędowych na gruncie art. 244 § 1 k.p.c., ponieważ sąd może orzekać o niezgodności
z prawdą aktu stanu cywilnego wyłącznie w sentencji orzeczenia, a nie jako o przesłance innego rozstrzygnięcia. Chodzi tu więc o odrębne postępowanie sądowe, którego przedmiotem jest kwestia niezgodności aktu stanu cywilnego z prawdą. Przepis art. 3
in fine Prawa o aktach stanu cywilnego wyłącza możliwość obalenia domniemania prawdziwości aktu stanu cywilnego w tym postępowaniu, w którym odpis tego aktu został powołany jako dowód ( por.: J. Ignatowicz, w: Pietrzykowski, Komentarz KRO, 1993, s. 60; orz. SN z 09.03.1978 r., IV CR 52/78, z 11.12.2002, I CK 348/02 i z 23.07..2015 r., I CSK 725/14).

W związku z powyższym Sąd nie mógł w niniejszym postępowaniu ustalić na podstawie zeznań świadków i przesłuchania stron, że B. K. nie jest ojcem biologicznym A. G., wbrew zapisom w akcie urodzenia powódki. Ojcostwo spadkodawcy mogłoby być podważone tylko w innym, właściwym postępowaniu sądowym, które nie zostało jednak przeprowadzone. Prokurator odmówił wystąpienia z powództwem
o zaprzeczenie ojcostwa B. K. w stosunku do małoletniej A. G., mimo wystąpienia z takim wnioskiem przez A. S. (pismo Prokuratury Rejonowej
w L. z 28.09.2023 r. – k. 242-242v. akt sprawy). Dlatego Sąd na podstawie art. 235 ² § 1 pkt. 2 i 3 pominął dowody z zeznań świadków M. K. (2) i M. W. częściowo oraz G. S. i J. A. w całości, które zmierzały do wykazania faktu, że spadkodawca nie jest ojcem A. G., gdyż dowody te były nieprzydatne do wykazania tego faktu.

Sąd uznał za wiarygodne zeznania świadków B. P., M. K. (2), M. W., a także zeznania A. G. (2), M. K. (1) i A. S. złożone w charakterze stron postępowania, w których osoby te opisały relacje pomiędzy powódkami a spadkodawcą, a także sposób funkcjonowania spadkodawcy. Zeznania wymienionych osób korespondowały wzajemnie ze sobą, nie zawierały ewidentnych sprzeczności, lecz uzupełniały się wzajemnie, zatem były przydatne do dokonania na ich podstawie ustaleń faktycznych we wskazanych zakresie. Sąd nie dał wiary jedynie tej części zeznań świadka M. K. (2) (w zakresie istotnym dla rozstrzygnięcia sprawy),
w której twierdził on, że B. K. nie posiadał numeru telefonu córki M. K. (1), gdyż twierdzenie takie pozostaje w sprzeczności z zeznaniami pozostałych świadków i stron postępowania, z których wynika, że spadkodawca utrzymywał z córką kontakty telefoniczne.

Sąd dał również wiarę w całości tej części zeznań pozwanej A. S.,
w której wskazywała ona na spłacenie długów spadkowych po B. K., ponieważ korespondowały one z dokumentami stanowiącymi materiał dowody sprawy.

Wartość rynkową wchodzącego w skład spadku lokalu mieszkalnego nr (...) przy ul. (...) w S. Sąd ustalił na podstawie opinii biegłego sądowego rzeczoznawcy majątkowego M. D.. Opina została sporządzona w sposób charakterystyczny dla tego typu dokumentów, po dokonaniu analizy rynku nieruchomości
i porównaniu nieruchomości wycenianej z nieruchomościami podobnymi. Biegła w opinii
w sposób jasny i przystępny przedstawiła podstawy przeprowadzonych badań, metodologię wyceny oraz wnioski opinii, co pozwoliło uznać opinię za rzetelną, nie budzącą wątpliwości co do wiedzy i fachowości jej autora. Opinia nie była też kwestionowana przez żadną ze stron postępowania.

Sąd zważył co następuje:

Zgodnie z art. 991 § 1 k.c., zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy, albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek). Stosownie do art. 991 § 2 k.c.,
w brzmieniu obowiązującym w dacie otwarcia spadku po B. K., jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci otrzymanej od spadkodawcy darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Dla uzyskania konkretnej sumy zachowku należy pomnożyć udział spadkowy stanowiący podstawę obliczenia zachowku przez wartość tzw. substratu zachowku, który stanowi czysta wartość spadku, powiększona ewentualnie o wartość podlegających zaliczeniu darowizn. Czystą wartość spadku ustala się odejmując od aktywów spadkowych wartość długów spadkowych, z tym że przy tej operacji – zgodnie z art. 994 § 1 k.c. w brzmieniu
z daty otwarcia spadku – nie uwzględnia się jednak zapisów i poleceń, mimo że stanowią one długi spadkowe ( tak: Elżbieta Skowrońska-Bocian, w: Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga czwarta. Spadki, Warszawa 2005, s. 165-166).

Zgodnie z regułami dziedziczenia ustawowego, obowiązującymi w dacie otwarcia spadku po B. K., w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych (art. 931 § 1 zd. 1 k.c.).

Jak wcześniej wskazano, materiał dowodowy zgromadzony w niniejszej sprawie pozwalał na ustalenie, że B. K. w chwili otwarcia spadku był rozwiedziony oraz miał dwoje dzieci – córki M. K. (1) i A. G.. Powtórzyć należy, że na ojcostwo B. K. odnośnie M. K. (1) jak i A. G. wskazywały zapisy w aktach urodzenia obydwu powódek. Pokrewieństwo B. K. i M. K. (1) nie było kwestionowana. Strona pozwana zaprzeczała natomiast, że B. K. jest biologicznym ojcem A. G.. Jednakże wynikające z art. 3 Prawa o aktach stanu cywilnego z dnia 28 listopada 2014 r. domniemanie prawdziwości aktów stanu cywilnego wykluczało możliwość dokonania przez Sąd w niniejszym postępowaniu odmiennych ustaleń faktycznych co do ojcostwa spadkodawcy w stosunku do A. G. niż wynikające ze stosowanego wpisu w akcie urodzenia powódki. Ze względu na okoliczności, że akty stanu cywilnego stanowią wyłączony dowód zdarzeń w nich stwierdzonych, nie było dopuszczalne ustalenie w sprawie o zachowek na podstawie zeznań świadków czy nawet zgodnych twierdzeń stron, że spadkodawca nie jest ojcem powódki. Obalenie domniemania prawdziwości takiego wpisu w akcie urodzenia A. G. mogłoby nastąpić wyłącznie w postępowaniu sądowym o zaprzeczenie ojcostwa (art. 63-70 k.r.o.) lub ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa (art. 78-82 k.r.o.), zgodnie z obowiązującymi w tego rodzaju sprawach regułami dowodzenia, ale takie postępowania, podważające ojcostwo B. K. w stosunku do A. G., nie zostały przeprowadzone.

W związku z faktem, że B. K. w testamencie notarialnym z dnia 13 sierpnia 2018 r. wydziedziczył córkę M. K. (1), pozbawiając ją prawa do zachowku, co powódka zakwestionowała, rozważyć należało zasadność i skuteczność tego wydziedziczenia. Przesłanki wydziedziczenia określa art. 1008 k.c. Zgodnie z tym przepisem, spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku: 1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego; 2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci; 3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Przepis art. 1008 k.c. ustala zamknięty katalog przyczyn wydziedziczenia, niedopuszczalna jest więc wykładnia rozszerzająca tego przepisu. W myśl art. 1009 k.c. przyczyna wydziedziczenia musi wynikać z treści testamentu. Ponadto to na pozwanym
w sprawie o zachowek ciąży obowiązek udowodnienia, że rzeczywiście zaistniały okoliczności wskazane przez spadkodawcę w testamencie jako przyczyna wydziedziczenia określonej osoby, natomiast rolą sądu jest ocena, czy okoliczności te wypełniają przynajmniej jedną z przesłanek wydziedziczenia wskazanych w art. 1008 k.c.

W rozpatrywanej sprawie B. K. jako przyczynę wydziedziczenia swojej córki M. K. (1) wskazał w testamencie niedopełnienie względem niego obowiązków rodzinnych, to jest brak kontaktu od 2,5 roku, nieinteresowanie się jego stanem zdrowia, niezapewnienie mu opieki w chorobie. Oznacza to, że spadkodawca odwołał się w do przesłanki wydziedziczenia określonej w art. 1008 pkt 3 k.c. Obowiązki rodzinne zależą od tego, kim jest uprawniony do zachowku i spadkodawca. Do najbardziej typowych przykładów niedopełniania obowiązków rodzinnych, w rozumieniu art. 1008 pkt 3 k.c., należą: uchylanie się od zaspokajania obowiązku alimentacyjnego, brak osobistej troski czy zainteresowania chorym spadkodawcą, zerwanie kontaktów. Niedopełnianie obowiązków rodzinnych ma mieć charakter uporczywy, co odnosi się zarówno do cechy postępowania uprawnionego (wielokrotność, długotrwałość, nieustanność), jak i jego nastawienia psychicznego (upór, zatwardziałość, zła wola). Przy ocenie, czy przesłanka ta została spełniona, należy kierować się pewną dozą rygoryzmu, bowiem nie każde odstępstwo od modelu idealnego w relacjach rodzinnych może stać się podstawą wydziedziczenia. Kluczowa dla możliwości wydziedziczenia z powodu niedopełnienia obowiązków rodzinnych jest kwestia winy (odpowiedzialności) za zaistniałą sytuację. Oznacza to, że jeśli ktoś zrywa kontakty z rodziną, nie może później wydziedziczyć z powodu braku więzów.

Oceniając kwestię ziszczenia się w niniejszej sprawie przesłanki z art. 1008 pkt 3 k.c., zwrócić trzeba przede wszystkim uwagę, że M. K. (1) żyła w faktycznym rozłączeniu ze swoim ojcem B. K. ze względu na decyzje życiowe jej rodziców (w tym spadkodawcy), którzy rozstali się ostatecznie pod koniec 2015 r., gdy powódka była małoletnia, a następnie zamieszkali w miejscowościach oddalonych od siebie od kilkadziesiąt kilometrów. M. K. (1) osiągnęła pełnoletniość dopiero w czerwcu 2018 r. (trzy miesiące przed śmiercią spadkodawcy), do maja 2018 r. przebywała w ośrodku szkolno-wychowawczym z internatem, którego sama nie mogła opuszczać, a do czasu śmierci spadkodawcy nie uzyskała prawa jazdy ani nie miała samochodu, a zatem jej swoboda przemieszczania się była ograniczona. W tej sytuacji oczywistym jest, że to B. K. powinien zabiegać o inicjowanie i utrzymywanie osobistych kontaktów z małoletnią córką, bowiem po stronie powódki występowały w tej kwestii istotne ograniczenia ze względu na jej wiek i opisaną sytuację życiową. Tymczasem spadkodawca nie przejawiał w tej dziedzinie większej aktywności. B. K. wiedział chociażby, że jego córka uczy się w szkole
z internatem, miał możliwość odwiedzenia jej tam, ale uczynił to jedynie dwa razy, nie przybył też na uroczystość bierzmowania, pomimo zaproszenia od córki. Spadkodawca miał również możliwość wymuszenia na drodze sądowej osobistych i regularnych kontaktów
z córką M. K. (1), gdyby jakieś przeszkody w tym względzie czyniła jej matka. Skoro
o ustalenie takich kontaktów nie występował, to znaczy, że albo nie było w tym względzie istotnych przeszkód czynionych przez matkę powódki, albo spadkodawcy nie zależało na regularnych i częstszych kontaktach osobistych z córką. W każdym razie odpowiedzialności za ten stan rzeczy nie może ponosić powódka, która osiągnęła pełnoletniość niedługo przed śmiercią spadkodawcy.

Jak wynika z przeprowadzonego postępowania dowodowego, B. K.
i M. K. (1) utrzymywali natomiast regularne kontakty telefoniczne, co przeczy twierdzeniu spadkodawcy w testamencie o braku kontaktu z M. K. (1) przez 2,5 roku. W tych okolicznościach nie da się stwierdzić, by w chwili sporządzania przez spadkodawcę przedmiotowego testamentu i w okresie poprzedzającym tę chwilę M. K. (1) prezentowała brak woli utrzymywania relacji z ojcem. W sprawie niniejszej nie bez znaczenia jest również fakt nadużywania przez spadkodawcę alkoholu, który był z pewnością jedną
z przyczyn patologii występujących w rodzinie B. K. i A. G. (2), gdy żyli razem, a w które siłą rzeczy uwikłana została również ich małoletnia wówczas córka – M. K. (1). B. K. nie zaprzestał nadużywania alkoholu do końca swego życia, a mimo to powódka nie odwróciła się od niego, lecz chciała utrzymywać kontakt z ojcem – na tyle, na ile on o to zabiegał. Nie sposób czynić powódce zarzutu, że potrafiła zakończyć telefoniczną rozmowę z ojcem w momencie, kiedy ten negatywnie wypowiadał się o jej matce, z którą był skonfliktowany.

Zeznania świadków i stron postępowania wskazują, że B. K., pomimo postępującej choroby w ostatnich miesiącach jego życia, pozostawał do końca samodzielny, pracował zawodowo i radził sobie sam w czynnościach życia codziennego. Jeśli potrzebował jakiejś pomocy (np. przy dowożeniu na wizyty lekarskie), to otrzymywał ją od zamieszkującej w pobliżu siostry. Nie oczekiwał natomiast żadnej pomocy materialnej czy fizycznej od córki M. K. (1). Od córki oczekiwał wsparcia duchowego, ale trudno wymagać od osoby, która dopiero co ukończyła 18 lat, nie była jeszcze samodzielna ani
w pełni ukształtowana psychicznie, a nadto bez swojej winy żyła od wielu lat w oddzieleniu od ojca, żeby była w stanie sprawować bieżącą opiekę nad ojcem czy unieść ciężar mentalnego wsparcia poważnie chorej osoby.

Okoliczności faktyczne niniejszej sprawy nie dają zatem podstaw do stwierdzenia, by M. K. (1) nie dopełniała względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych w sposób wskazany w testamencie, a tym bardziej by zarzucane jej zachowania nosiły cechy uporczywości, tj. by miały charakter powtarzający się, nacechowany złą wolą powódki.
W konsekwencji, wydziedziczenie M. K. (1) w testamencie z dnia 13 sierpnia 2018 r. nie może być uznane skuteczne. Wobec tego M. K. (1) jest ona do zachowku po zmarłym B. K..

W przypadku dziedziczenia ustawowego po B. K., powódki M. K. (1) i A. G. (1), jako córki spadkodawcy, nabyłyby spadek po 1/2 części, zgodnie
z art. 931 § 1 k.c. B. K. sporządził jednak testament, w którym do całego spadku powołała pozwaną A. S., wyłączając w ten sposób ustawowy porządek dziedziczenia. Oznacza to, że powódkom, które nie otrzymały od spadkodawcy należnego im zachowku, przysługuje przeciwko A. S. roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku. Roszczenie to odpowiada w przypadku M. K. (1), która w chwili otwarcia spadku była pełnoletnia, połowie wartości udziału spadkowego, który nabyłaby przy dziedziczeniu ustawowym, czyli 1/4 wartości spadku (1/2 x 1/2 = 1/4),
a w przypadku A. G., która w chwili spadku była małoletnia, 2/3 wartości udziału spadkowego, który nabyłaby przy dziedziczeniu ustawowym, czyli 1/3 wartości spadku (1/2
x 2/3 = 1/3).

Przy obliczaniu zachowku wartość spadku ustala się według stanu z chwili jego otwarcia. O zakresie odpowiedzialności spadkobiercy wobec uprawnionego do zachowku powinna odpowiadać taka wartość spadku, jaką spadkobierca odziedziczył, wobec czego wszelkie zmiany w tym przedmiocie zaistniałe po otwarciu spadku nie mają znaczenia. ( por: orz. SN z 08.02.1984 r., III CZP 1/84 i z 18.10.1974 r.). Punktem odniesienia przy obliczaniu stanu czynnego spadku dla potrzeb obliczenia wysokości należnego zachowku może być jedynie chwila otwarcia spadku będąca chwilą śmierci spadkodawcy (art. 922 § 1, art. 924
i 925 k.c.). Ustalanie składu spadku, mianowicie różnicy między wartością stanu czynnego spadku (aktywów) i wartością stanu biernego spadku (pasywów), następuje więc, co do zasady, według reguł określonych w art. 922 k.c., nie uwzględnia się jedynie zapisów
i poleceń oraz oczywiście długów z tytułu zachowku ( tak: SN w orz. z 14.03.2008 r., IV CSK 509/07). Nie ma podstaw, aby wartość długów spadkowych ustalać na inną chwilę, np. na datę uprawomocnienia się postanowienia sądowego o stwierdzeniu nabycia spadku. Spadkobierca nabywa bowiem spadek z chwila jego otwarcia, to jest z chwilą śmierci spadkodawcy (art. 925 k.c. w zw. z art. 924 k.c.), kiedy to przechodzą na spadkobiercę prawa i obowiązki zmarłego (art. 922 § 1 k.c.), a orzeczenie sądu stwierdzające nabycie spadku ma charakter deklaratywny. Jeżeli już po otwarciu spadku ulega zmianie wysokość długów (pasywów) wynikających z zobowiązań zaciągniętych przez spadkodawcę za jego życia (np. na skutek narastania odsetek), to są to już własne długi spadkobiercy, który nabył spadek
w stanie istniejącym w chwili jego otwarcia.

Wartość aktywów spadkowych po B. K., tj. lokalu mieszkalnego nr (...) przy ul. (...) w S., według stanu z chwili otwarcia spadku wynosiła 321.000 zł. Natomiast wysokość pasywów spadkowych, według stanu z chwili otwarcia spadku, wynosiła łącznie (...) zł, w tym długi spadkodawcy w wysokości (...) zł, jak to wskazano wyżej w ustaleniach faktycznych, oraz poniesione przez pozwaną koszty pogrzebu spadkodawcy (wykonania katakumby i nagrobka) w wysokości 15.000 zł, które również należą do długów spadkowych, zgodnie z art. 922 § 3 k.c. Stosownie do przywołanych wyżej zasad przy ustalaniu wysokości pasywów spadku nie podlegały uwzględnieniu odsetki od zaciągniętych zobowiązań (zarówno karne jak
i ustawowe), które zostały naliczone przez wierzycieli za okres już po otwarciu spadku.

Odnośnie pozostałych wskazanych przez pozwaną – jako długi spadkowe – kosztów, wskazać należy, że nie mogą zostać uznane za długi spadkowe te zobowiązania spadkodawcy, które zostały zapłacone przed śmiercią spadkodawcy, tj. przed dniem 15 września 2018 r., gdyż wówczas spadek nie został jeszcze otwarty: chodzi tu o kwotę 48,23 zł z tytułu opłaty za usługi telekomunikacyjne, uiszczonej przez pozwaną 6 września 2023 r. (faktura VAT z dnia 10.08.2018 r. wraz z potwierdzeniem przelewu z 06.09.2018 r. – k. 86-86v.). Nie stanowią długów spadkowych zobowiązania związane z majątkiem spadkowym, lecz powstałe po śmierci spadkodawcy, gdyż są to już własne długi spadkobiercy – pozwanej, która nabyła spadek w stanie istniejącym w chwili jego otwarcia. Wobec tego naliczone po 15 września 2018 r. opłaty do wspólnoty mieszkaniowej za odziedziczony lokal mieszkalny, należności za dostarczany do lokalu gaz, podatki od nieruchomości za lata 2019 i 2020 – nie stanowią długów spadkowych (kartoteki dot. przedmiotowego lokalu mieszkalnego – k. 59, 64, 73-73v.; potwierdzenia operacji na rzecz Wspólnoty Mieszkaniowej (...) – k. 60-63, 65-72, 75-76v; rozliczenia należności za gaz – k. 77-77v; potwierdzenie zapłaty podatku od nieruchomości – k. 82, zaświadczenie Starosty (...) z 21.08.2019 r. – k. 84).
Z tych samych przyczyn długu spadkowego nie mogły stanowić koszty utylizacji opon, dokonanej przez pozwaną po śmierci spadkodawcy; dodatkowo pozwana nie udowodniła, że z tego tytułu zapłaciła faktycznie 386 zł, bowiem nie przedstawiła żadnego rachunku potwierdzającego ten fakt. Długu spadkowego nie stanowiła również opłata prolongacyjnej
w wysokości (...) zł, która została naliczona pozwanej przez ZUS z tytułu rozłożenia na raty zaległych składek na ubezpieczenia społeczne i Fundusz Pracy, gdyż stanowi ona własny dług pozwanej (umowa o rozłożenie na raty należności z tytułu składek – k. 233-236v), a także wysokość odsetek naliczonych za nieuiszczenie opłaty rocznej w tytułu użytkowania wieczystego, biegnących od dnia 16 września 2018 r. wg stawki 7% ( vide wezwanie do zapłaty – k. 83-83v). Nie miało natomiast znaczenia, że niektóre z długów powstałych do czasu otwarcia spadku nie zostały spłacone przez pozwaną (część rat z tytułu zaległych składek w ZUS). Z punktu widzenia roszczenia o zachowek istotny jest bowiem stan spadku, w tym pasywa, istniejące w chwili otwarcia spadku, niezależnie od tego, czy zostały spłacone przez spadkobiercę. Ponadto co do kosztów pogrzebu spadkodawcy, pozwana nie wykazała stosownymi dokumentami, żeby poniosła inne jeszcze, niż wyżej wskazane, koszty pogrzebu. Ciężar dowodu w tym zakresie spoczywał na pozwanej, stosownie do reguły z art. 6 k.c., skoro powoływała tę okoliczność jako podstawę zmniejszającą jej obowiązek z tytułu zapłaty zachowku.

Czysta wartość spadku po B. K., stanowiąca podstawę obliczenia zachowku, wynosi zatem 291.632,44 zł ((...) zł minus (...) zł). Po pomnożeniu tej kwoty przez wskazane wyżej udziały, stanowiące podstawę obliczenia zachowku przysługującego powódkom, suma zachowku należna M. K. (1) wynosi 72.908,11 zł (1/4 x 291.634,44 zł), a suma zachowku należna A. G. (1) wynosi 97.210,81 zł (1/3
x 291.634,44 zł).

W związku ze zgłoszonym przez pozwaną wnioskiem o rozłożenie świadczeń z tytułu zachowku na raty bądź o odroczenie terminu ich płatności wskazać trzeba, że podstawą takich decyzji sądu może być art. 997 ¹ k.c. W myśl tego przepisu, obowiązany do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku może żądać odroczenia terminu jego płatności, rozłożenia go na raty, a w wyjątkowych przypadkach – jego obniżenia, przy uwzględnieniu sytuacji osobistej
i majątkowej uprawnionego do zachowku oraz obowiązanego do zaspokojenia roszczenia
z tytułu zachowku (§ 1). W przypadku rozłożenia na raty roszczenia z tytułu zachowku terminy ich uiszczenia nie mogą przekraczać łącznie pięciu lat. W wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie sąd, na wniosek zobowiązanego, może odroczyć termin zapłaty rat już wymagalnych lub przedłużyć termin, o którym mowa w zdaniu pierwszym. Zmieniony termin nie może być dłuższy niż dziesięć lat (§ 2).

Celem omawianej regulacji jest umożliwienie stronie obowiązanej do zapłaty zachowku dobrowolnego wykonania wyroku, z uwzględnieniem braku możliwości spełnienia zasądzonego świadczenia jednorazowo, z uwagi jej szczególną sytuację osobistą lub majątkową, przy poszanowaniu jednak słusznych interesów uprawnionego do zachowku, polegającego na otrzymaniu świadczenia w nieodległym, rozsądnym terminie.
W rozpatrywanym przypadku pozwana ze względu na swą sytuację majątkową istotnie nie ma możliwości jednorazowej i natychmiastowej zapłaty na rzecz powódek zasądzonych kwot zachowku, bowiem nie posiada żadnych oszczędności pieniężnych (na co wskazuje oświadczenie o stanie majątkowym pozwanej złożone do akt sprawy). Skoro jednak pozwana twierdzi, że jest w stanie dokonywać spłaty rat po 1.000 zł miesięcznie, to zasądzone od niej kwoty spłacałaby przez około 14 lat, co wykraczałoby poza terminy określone w art. 997 ¹ § 2 k.c. i jest niedopuszczalne. Niezależnie od tego, ustalenie terminu spłaty świadczenia na tak długi okres byłoby nieakceptowalne z punktu widzenia interesów powódek uprawnionych do zachowku, gdyż nadmiernie odwlekałoby w czasie uzyskanie przez nie należnych świadczeń. Wobec tego Sąd nie uwzględnił wniosku pozwanej o rozłożenia zasądzonych świadczeń na raty. Sąd uznał natomiast, że interesy obydwu stron uwzględniać będzie odroczenie zasądzonych świadczeń na sześć miesięcy od daty uprawomocnienia się wyroku w niniejszej sprawie. Tak ustalony termin płatności pozwali pozwanej na zgromadzenie środków potrzebnych do zapłaty zachowku – czy to w drodze zaciągnięcia kredytu bankowego, czy sprzedaży odziedziczonego po spadkodawcy mieszkania – a odroczenie płatności na nieodległy termin nie będzie nazbyt dolegliwe dla powódek.

Brak było podstaw do przyznania odsetek ustawowych za opóźnienie od zasądzonych na rzecz powódek kwot od dnia wniesienia pozwu, jak zażądano w pozwie. Skoro ustalenie wartości substratu zachowku następuje według cen z chwili orzekania o roszczeniu
o zachowek, to odsetki od tak ustalonego świadczenia pieniężnego powinny być naliczane najwcześniej dopiero od daty wyrokowania w sprawie. Dopiero z tym momentem roszczenie o zapłatę tak ustalonej kwoty zachowku staje się wymagalne ( tak SN w orz. z 26.03.1985 r., III CZP 75/84 i Sąd Apelacyjny w Warszawie w orz. z 18.11.1997 r., I ACa 690/97). Dodatkowo w niniejszej sprawie pozwana nie pozostaje aktualnie w opóźnieniu w zapłacie świadczeń z tytułu zachowku, skoro obowiązek zapłaty został przez Sąd odroczony. Dlatego odsetki za opóźnienie Sąd przyznał na wypadek uchybienia ustalonemu w wyroku terminowi płatności świadczenia z tytułu zachowku.

Z tych wszystkich przyczyn, na podstawie powołanych wyżej przepisów, Sąd w pkt. I
i II sentencji wyroku zasądził od pozwanej na rzecz powódki M. K. (1) kwotę 72.908,11 zł i na rzecz powódki A. G. kwotę 97.210,81 zł, płatne w terminie sześciu miesięcy od daty uprawomocnienia się wyroku wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w razie uchybienia terminowi płatności, zaś w pkt. III sentencji wyroku oddalił powództwo w pozostałej części.

Orzekając o kosztach postępowania w pkt IV i V sentencji wyroku, Sąd na podstawie art. 100 zd. 2 k.p.c. i art. 98 k.p.c. włożył na pozwanego obowiązek zwrotu powódkom pełnych kosztów procesu. Sąd miał tu na uwadze fakt, że żądania powodów zostały uwzględnione w zdecydowanej większości (w przybliżeniu w 83%), oraz że na wysokość zachowku miały wpływ długi spadkowe ujawnione przez pozwaną dopiero w toku postępowania sądowego. Koszty powódek niezbędne do celowego dochodzenia praw
w niniejszej sprawie wyniosły po 6.158,50 zł, na co składają się pokryte przez powódki koszty opinii biegłego sądowego w wysokości 1.500 zł (na każdą z powódek przypada po 750 zł), opłata skarbowa od pełnomocnictwa procesowego w wysokości 17 zł (na każdą
z powódek przypada po 8,50 zł) oraz wynagrodzenie pełnomocnika procesowego po 5.400 zł w przypadku każdej z powódek, ustalone na podstawie § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (tekst jedn.: Dz.U. z 2023 r., poz. 1964).

Nieuiszczone koszty sądowe Sąd w pkt. VI sentencji wyroku przejął na rachunek Skarbu Państwa, na podstawie art. 113 ust. 4 w zw. z art. 83 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.