Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 kwietnia 2024 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXVII Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 12 kwietnia 2024 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa A. B.

przeciwko (...) z siedzibą w K. działającej w Polsce przez (...) Spółkę Akcyjną Oddział w Polsce

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy w Warszawie

z dnia 10 lipca 2023 r., sygn. akt I C 1062/23

1.  oddala apelację,

2.  zasądza od A. B. na rzecz (...)z siedzibą w K. działającej w Polsce przez (...) Spółkę Akcyjną Oddział w Polsce kwotę 450 zł (czterysta pięćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty.

Sygn. akt XXVII Ca 3259/23

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 12 stycznia 2023 r. (data prezentaty) powód A. B. domagał się zasądzenia od (...) w K. kwoty 400 euro wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 22 maja 2022 r. do dnia zapłaty, a także o zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że na podstawie rozporządzenia (WE) nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r. ustanawiającego wspólne zasady odszkodowania i pomocy pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów, uchylającego rozporządzenie EWG nr 295/91, dochodzi odszkodowania z tytułu opóźnienia lotu z dnia 2 kwietnia 2022 r. z W. do M. o numerze (...) realizowanego przez pozwanego przewoźnika.

W odpowiedzi na pozew pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie na swoją rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych. Pozwana podniosła, że do opóźnienia lotu, którym podróżował powód, doszło z powodu nadzwyczajnych okoliczności. Wskazano, że rejs o nr (...) na trasie W.-M. został opóźniony ze względu na bardzo niekorzystne warunki atmosferyczne panujące w dniu 2 kwietnia 2022 r. na lotnisku w W., tj. silne opady śniegu oraz oblodzenie m.in. w W..

Wyrokiem z dnia 10 lipca 2023 r. Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w Warszawie oddalił powództwo (pkt 1. wyroku) oraz zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 917 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt 2. wyroku).

Apelację od wyroku wywiódł powód, zaskarżając orzeczenie w całości. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie:

1.  naruszenie art. 205c ust. 6 ustawy Prawo lotnicze w zw. z art. 6 k.c. poprzez jego niezastosowanie oraz uznanie, że Pozwana sprostała ciążącemu na niej ciężarowi dowodu i udowodniła podjęcie wszelkich racjonalnych środków, to jest zmianę rezerwacji na najwcześniejszy lot bezpośredni lub łączony do miejsca docelowego podczas, gdy Pozwana zaniechała udowodnienia powyższej okoliczności;

2.  naruszenie prawa materialnego tj. art. 5 ust. 3 Rozporządzenia (WE) nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r., poprzez jego błędną wykładnię i uznanie, że ciężar dowodu wykazania, że nie było innego alternatywnego lotu do B. spoczywa na Powodzie podczas, gdy zgodnie z ugruntowaną wykładnią przepisów dokonana przez Trybunał Sprawiedliwości UE, to na Pozwanej spoczywa ciężar dowodu, że nie było dostępnego innego lotu bezpośredniego lub łączonego do miejsca docelowego, czego Pozwana nie udowodniła, a zaniechanie udowodnienia tej okoliczności obciąża negatywnymi skutkami Pozwaną;

3.  naruszenie prawa procesowego tj. art. 235 ² § 4 k.p.c. oraz 227 k.p.c. poprzez pominięcie wniosku dowodowego strony powodowej dotyczącego przedłożenia przez Pozwaną listy alternatywnych lotów do B., co miało istotny wpływ na wynik postępowania, gdyż uniemożliwiło wykazanie przez Pozwaną podjęcia wszelkich racjonalnych środków.

Powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa w całości oraz zasądzenie od Pozwanej na rzecz Powoda kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje.

W odpowiedzi na apelację, pozwana wniosła o oddalenie apelacji w całości oraz o zasądzenie od powoda kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda nie zasługiwała na uwzględnienie.

Dla porządku Sąd Odwoławczy wskazuje, że do postępowania w sprawie zastosowanie mają przepisy o postępowaniu uproszczonym, stąd też stosownie do art. 505 ¹³ § 2 k.p.c., Sąd Okręgowy ograniczył uzasadnienie wyroku do wyjaśnienia jego podstawy prawnej z przytoczeniem przepisów prawa.

Na wstępie wskazać należy, iż Sąd Okręgowy w całości podzielił ustalenia faktyczne dokonane w sprawie przez Sąd Rejonowy, czyniąc je jednocześnie podstawą swojego rozstrzygnięcia.

Sąd I instancji, w wyniku prawidłowo przeprowadzonego postępowania dowodowego, ustalił wszystkie istotne dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności, które znajdowały odzwierciedlenie w całokształcie zaoferowanego przez strony materiału dowodowego. Jednocześnie na podstawie tak przeprowadzonego postępowania dowodowego i zgromadzonych dowodów, Sąd I instancji wywiódł trafne wnioski i oceny prawne, które Sąd Okręgowy przyjął za własne.

Odnosząc się do treści wniesionej apelacji, zaznaczyć należy, że w ocenie Sądu Odwoławczego żaden z podniesionych przez skarżącego zarzutów nie mógł odnieść zamierzonego skutku procesowego w toku postępowania odwoławczego.

W pierwszej kolejności Sąd Okręgowy za nieuzasadniony ocenił zarzut naruszenia art. art. 235 ² § 4 k.p.c. oraz 227 k.p.c., który w istocie zmierzał do podważenia ustaleń faktycznych poczynionych w sprawie przez Sąd I instancji.

Należy wskazać, że zawarty w art. 235 ² k.p.c. katalog ustawowych przyczyn pominięcia dowodu zawiera zbiór otwarty i niejednorodny, obejmujący zarówno przyczyny czyniące wniosek bezzasadnym ab initio, np. art. 235 ² § 1 pkt 1, 3 i 4 k.p.c., jak i przyczyny pominięcia dowodu z uwagi na stan postępowania i wynik dotychczasowych czynności, np. art. 235 ² pkt 2, 3 i 6 k.p.c. Jak stanowi zaś z art. 227 k.p.c. przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie.

W ramach apelacji powód dążył do wykazania uchybienia sądu I instancji w postaci naruszenia art. 235 ² § 1 pkt. 4 w zw. z art. 227 k.p.c. z uwagi na pominięcie wniosku dowodowego co do zobowiązania strony pozwanej do przedłożenia dokumentów wskazujących, że pozwana zaoferowała powodowi najbliższy lot alternatywny. Powód wywodził bowiem, że przesłanką egzoneracyjną jaką winna wykazać pozwana w myśl art. 5 ust. 3 Rozporządzenia (WE) nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r., jest nie tylko wykazanie, że wystąpiła nadzwyczajna okoliczność, która zwalnia przewoźnika z obowiązku wypłaty odszkodowania, ale także wykazanie, że przewoźnik podjął wszelkie racjonalne środki, aby opóźnienie w miejscu docelowym było jak najmniejsze. Powód zakwestionował twierdzenia pozwanego, że zaoferowanie lotu, którym finalnie dotarł do miejsca docelowego z opóźnieniem ponad 7 godzinnym, było podjęciem wszelkich racjonalnych środków, gdyż w tym dniu były wykonywane wcześniejsze loty z M. do B., które powodowi nie zostały zaoferowane.

Jak wskazał w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sąd I instancji, pominął on wniosek powoda o zobowiązanie pozwanego do przedstawienia zestawienia możliwych lotów z M. do B. ze wskazaniem przyczyn dla których powodowi nie zaoferowanego tego lotu, gdyż po pierwsze pozwany wskazał, że przedstawienie takiego dokumentu nie jest możliwe, a zatem zobowiązanie go do jego przedstawienia należało uznać za bezprzedmiotowe i zmierzające do przedłużenia postępowania. Sąd Rejonowy zgodził się z twierdzeniami pozwanego, że wyszukiwanie miejsca na lot alternatywny jest procesem dynamicznym i nie sposób każdorazowo rejestrować wszelkich występujących zdarzeń, a samo zaś wskazanie, że lot na określonej trasie był wykonywany, nie oznacza, że możliwe było zaproponowanie powodowi miejsca na taki lot. Po drugie Sąd Rejonowy wskazał, że wniosek powoda był spóźniony, gdyż został podniesiony dopiero w trakcie rozprawy w dniu 3 lipca 2023 r., gdy tymczasem jego zgłoszenie winno nastąpić w pozwie, a najpóźniej w piśmie procesowym z dnia z 19 czerwca 2023 roku, które stanowiło odpowiedź na sprzeciw.

Sąd II instancji podziela stanowisko Sądu Rejonowego, że w okolicznościach niniejszej sprawy podniesienie zarzutu naruszenia art. 235 ² § 1 pkt. 4 w zw. z art. 227 k.p.c. jest bezzasadne. W nawiązaniu do zarzucanego wadliwie przeprowadzonego postępowania dowodowego nie trafne także okazały się także zarzuty naruszenia art. 205c ust. 6 ustawy Prawo lotnicze w zw. z art. 6 k.c.

Strona pozwana konsekwentnie wskazywała, że przedstawienie przez nią oczekiwanego przez powoda dowodu w postaci dokumentu lub dokumentów utrwalających czynności związane z poszukiwaniem dla powoda listy lotów alternatywnych w dniu 2 kwietnia 2022 r. nie jest możliwe do wykonania, gdyż takie dokumenty nie istnieją. Sąd Rejonowy podzielił powyższą argumentację pozwanego i z tych m.in. przyczyn pominął wniosek strony powodowej.

Należy wskazać, że niemożliwość przeprowadzenia dowodu zachodzi w sytuacjach, w których z obiektywnych względów wykluczone będzie przeprowadzenie dowodu, np. z uwagi na śmierć świadka, brak dokumentu, względy techniczne itp. (A. Turczyn, Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie procesowe. Komentarz aktualizowany. red. O.M. Piskowska, LEX/el.2023art. 235 ² kp.c).

W niniejszej sprawie pozwana oświadczyła, że zaoferowała powodowi najwcześniejszy możliwy i dostępny lot alternatywny do miejsca docelowego, zaś ze wzglądu na charakter i dynamikę procesu poszukiwania połączeń zastępczych dla pasażerów dotkniętych zakłóceniami oraz fakt, że system rezerwacji nie ewidencjonuje doraźnych wyników dla zadanych przez pracowników szukających zastępczych połączeń zapytań, oraz nie ma możliwości odtworzenia informacji o dostępności wolnych miejsc na określone połączenia w danym czasie, to nie jest możliwe przedstawienie dokumentu, którego przedłożenia domagał się powód. Fakt, że oczekiwany przez powoda środek dowodowy nie istnieje, nie uprawnia twierdzenia, że pozwana nie sprostała ciężarowi dowodu.

Wbrew twierdzeniom powoda, samo wskazywanie, że w danym dniu odbyły się rejsy którymi teoretycznie możliwe byłoby dotarcie do B. przez powoda w czasie wcześniejszym niż finalnie to nastąpiło, w żaden sposób nie uprawdopodabnia, ani tym bardziej nie dowodzi tego, że w okolicznościach konkretnej sprawy, w momencie wyszukiwania połączenia alternatywnego dla pasażera, rzeczywiście istniała możliwość skorzystania z lotów teoretycznie wskazanych przez powoda. Trzeba bowiem pamiętać, że w przypadku opóźnienia danego lotu, opóźnienie występuje wobec wszystkich pasażerów, nie tylko osób podróżujących samodzielnie, ale także w ramach podróży rodzinnych, czy grupowych, zatem przewoźnik przy poszukiwaniu lotów alternatywnych dla takich pasażerów musi uwzględniać też dodatkowe okoliczności. Zatem brak zaoferowania najbliższego możliwego potencjalnie lotu – zgodnie z informacją wyświetlaną na tablicy ogłoszeń, że takie loty były zaplanowane – nie stanowi samoistnie przesłanki do uwzględnia twierdzeń powoda, że mógł takim lotem też odbyć podróż, jako lotem alternatywnym, co np. było niemożliwe np. ze względu na brak miejsc na dane połączenie lotnicze. Słusznie przy tym podnosi pozwana, że domagając się „listy lotów alternatywnych" powód stara się stworzyć wrażenie jakby dla każdego lotu istniała taka lista stałych połączeń zastępczych na wypadek zaistnienia zakłóceń operacji. Jednak w odróżnieniu np. od listy zastępczych lotnisk, które są ustalone dla każdego lotniska w razie zaistnienia sytuacji awaryjnej, lista alternatywnych lotów nie istnieje. Nie ulega też wątpliwości, że proces poszukiwania dostępnych lotów zastępczych jest doraźną czynnością faktyczną, odzwierciedlającą dynamicznie zmieniający się stan połączeń pozostających do dyspozycji jako potencjalne loty alternatywne w ramach dostępności wolnych miejsc na dane połączenie w danej chwili. Ze wskazanych względów, czynność ta nie jest zatem ewidencjonowana w sposób który umożliwiałby odtworzenie informacji o wszystkich połączeniach, na które nie było wolnych miejsc, żądanych przez powoda. Wskazanie zaś przez stronę powodową konkretnego rejsu widniejącego danego dnia w rozkładzie lotów w żaden sposób nie dowodzi tego, że lot ten mógł zostać zaoferowany powodowi w ramach połączenia zastępczego, a dalej, że powód faktycznie mógłby z tego lotu skorzystać w okolicznościach faktycznych sprawy. Należy bowiem pamiętać, że proponując pasażerowi rejs alternatywny, przewoźnik musi wziąć pod uwagę również szereg czynników pomijanych w argumentacji powoda - chociażby minimalny czas potrzebny na dokonanie przesiadki w M., z uwzględnieniem opóźnienia zaistniałego na pierwszym odcinku lotu łączonego (W. - M.), bądź też na kolejnym lotnisku/kolejnych lotniskach w razie zaistnienia możliwości zapewnienia podróży alternatywnej złożonej z kilku lotów.

Ocena zatem materiału dowodowego w niniejszej sprawie, w tym pominięcie wniosku powoda o zobowiązanie pozwanego do przedłożenia dokumentu nieistniejącego, dokonana przez Sąd Rejonowy była prawidłowa. Podniesione zaś w apelacji zarzuty należało uznać za chybione.

Na uwzględnienie Sądu Odwoławczego nie zasługują również zarzuty art. 5 ust. 3 Rozporządzenia (WE) nr 261/2004 PE i Rady z dnia 11 lutego 2004 r. oraz art. 6 k.c., albowiem w toku postępowania przewoźnik niewątpliwie wykazał, że w niniejszej sprawie zaistniały niezależnie od niego nadzwyczajne okoliczności, które spowodowały opóźnienie lotu, a których nie można było uniknąć.

Sąd odwoławczy wskazuje, że opóźnienie w przylocie nie kreuje po stronie pasażerów prawa do odszkodowania, jeżeli przewoźnik lotniczy jest w stanie dowieść, że odwołanie lub duże opóźnienie lotu zostało spowodowane zaistnieniem nadzwyczajnych okoliczności, których nie można było uniknąć pomimo podjęcia wszelkich racjonalnych środków (art. 5 ust. 3 rozporządzenia), tj. okoliczności, które pozostają poza zakresem skutecznej kontroli przewoźnika lotniczego (vide: ETS w wyroku z dnia 19 listopada 2009 r. w sprawach połączonych C-402/07 i C-432/07). Wobec powyższego przewoźnik lotniczy jest zwolniony z obowiązku wypłaty pasażerom odszkodowania na podstawie art. 5 ust. 1 lit. c i art. 7 rozporządzenia, wówczas gdy dowiedzie, że odwołanie lub opóźnienie lotu wynika z nadzwyczajnych okoliczności, których nie można było uniknąć pomimo podjęcia wszelkich racjonalnych środków.

Za nadzwyczajne okoliczności w rozumieniu art. 5 ust. 3 rozporządzenia nr 261/2004 można uznać zdarzenia, które ze względu na swój charakter lub swoje źródło nie wpisują się
w ramy normalnego wykonywania działalności danego przewoźnika lotniczego
i nie pozwalają na skuteczne nad nim panowanie (tak wyroki TSUE: z dnia 22 grudnia
2008 r., C 549/07; z dnia 31 stycznia 2013 r., C 12/11; z dnia 17 września 2015 r., C 257/14).

Zgodnie z punktem 15 preambuły Rozporządzenia nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z 11 lutego 2004 r., nadzwyczajne okoliczności są uznawane za sytuacje, w których decyzja kierownictwa lotów dotycząca konkretnego samolotu skutkuje znacznym opóźnieniem w danym dniu.

Na gruncie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, Sąd Okręgowy doszedł do wniosku, że pozwana wykazała ważną przyczynę zwalniającą od odpowiedzialności przewoźnika za opóźniony lot, choć opóźnienie wyniosło ponad 7 godzin.

Jak wyżej wskazano, powód nie zakwestionował wystąpienia w sprawie nadzwyczajnych okoliczności, które niewątpliwie w niniejszej sprawie zaistniały (bardzo niekorzystne warunki atmosferyczne panujące w dniu 2 kwietnia 2022 r. na lotnisku w W., tj. silne opady śniegu oraz oblodzenie), ale kontestował fakt zaoferowania mu najwcześniejszego możliwego lotu zastępczego z M. do B., powołując się w tym zakresie na wyrok TSUE wydany w sprawie C-74/19.

Wbrew koncepcji forsowanej przez powoda, Trybunał w wyroku C-74/19 nie stwierdził, iż zaoferowanie najwcześniejszego możliwego lotu alternatywnego stanowi kolejną przesłankę zwolnienia się przewoźnika z odpowiedzialności odszkodowawczej. Trybunał podkreślił jedynie, iż w okolicznościach faktycznych konkretnej sprawy dokonanie przez przewoźnika lotniczego zmiany planu podróży pasażera - ze względu na to , iż na transportujący go statek powietrzny miała wpływ nadzwyczajna okoliczność - polegającej na przewiezieniu go za pomocą następnego obsługiwanego przez owego przewoźnika lotu , co doprowadziło do tego, iż ów pasażer dotarł do miejsca docelowego dzień później, aniżeli było to pierwotnie zaplanowane, nie stanowi „racjonalnego środka" zwalniającego tego przewoźnika z obowiązku wypłaty odszkodowania przewidzianego w art. 5 ust. 1 lit. c) i art. 7 ust. 1 rzeczonego rozporządzenia, chyba że plan podróży pasażera nie może zostać zmieniony w inny sposób, za pomocą lotu bezpośredniego lub łączonego obsługiwanego przez tego przewoźnika lub przez innego przewoźnika lotniczego, przylatującego do miejsca docelowego wcześniej, niż umożliwia to następny lot danego przewoźnika lotniczego, względnie, że dokonanie takiej zmiany planu podróży stanowiłoby dla tego przewoźnika lotniczego poświecenie, jakiego nie można od niego wymagać, mając na uwadze możliwości jego przedsiębiorstwa w danym momencie, czego ocena należy do sądu odsyłającego.

Z zacytowanego fragmentu jasno wynika, że Trybunał wypowiedział się jedynie o tym, że w określonej sytuacji brak aktywności przewoźnika w poszukiwaniu rozwiązań i ograniczenie się do zaoferowania własnego lotu zastępczego dzień później, skutkującego dobowym opóźnieniem po stronie pasażera nie stanowi racjonalnego środka zaradczego - przy czym również obwarował to stanowisko zastrzeżeniami dotyczącymi faktycznych możliwości i nadmiernego poświecenia oczekiwanego od przedsiębiorcy. Trybunał, wbrew stanowisku powoda, nie wskazał natomiast, że jedynym racjonalnym środkiem pozwalającym na uwolnienie się od odpowiedzialności przez przewoźnika jest zapewnienie pasażerowi bezpośrednio kolejnego lotu z listy wszystkich połączeń realizowanych do miejsca docelowego podróży.

Nie ulega wątpliwości, że wprowadzenie nawet czasowych ograniczeń w startowaniu lotów, kaskadowo wpływa na płynność ruchu lotniczego, który w przypadku lotnisk o dużym natężeniu ruchu nie może być przywrócony bez odwołania czy zmiany godzin części lotów. Na powyższe przewoźnik nie ma realnego wpływu, gdyż przedmiotowe utrudnienia nie wynikają z możliwości jego przedsiębiorstwa, lecz z przepustowości lotniska.

Jak wskazano, pozwana wykazała ważną przyczynę zwalniającą od odpowiedzialności przewoźnika za opóźniony lot, której nie można było uniknąć pomimo podjęcia wszelkich racjonalnych środków (złe warunki meteorologiczne panujące na lotnisku w W. i decyzja kierownictw lotów o opóźnieniu startu) co uniemożliwiło punktualne wykonanie pierwszego z lotów powoda. Były to okoliczności, których pozwana nie mogła uniknąć. Jak wynika dalej z ustalonych okoliczności, lot alternatywny zaoferowany przez pozwaną w niniejszej sprawie umożliwił powodowi dotarcie do miejsca docelowego jeszcze tego samego dnia, choć z kilkugodzinnym opóźnieniem.

Wobec tego nie można zgodzić się z twierdzeniem powoda, że Sąd pierwszej instancji źle zastosował przepisy Rozporządzenia, szczególnie artykuł 5 ustęp 3. Z uzasadnienia wynika, że Sąd pierwszej instancji prawidłowo ustalił, iż opóźnienie lotu było spowodowane przez wystąpienie nadzwyczajnych okoliczności, których nie dało się uniknąć mimo podjęcia wszelkich rozsądnych środków. W takiej sytuacji naturalną konsekwencją jest zastosowanie przepisu artykułu 5 ustęp 3, który wyłącza obowiązek wypłaty rekompensaty.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy oddalił apelację powoda na podstawie art. 385 k.p.c., o czym orzekł w punkcie pierwszym sentencji wyroku.

Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania odwoławczego Sąd Okręgowy oparł na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 3 w zw. z §10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, zasądzając od powoda na rzecz pozwanej kwotę 450 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, do dnia zapłaty (art. 98 § 1 ¹ k.p.c.), o czym Sąd orzekł w punkcie drugim sentencji wyroku.