Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z 12 września 2023 oku. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Ł. odmówił ponownego ustalenia dla W. P. wysokości kapitału początkowego. W uzasadnieniu organ rentowy podniósł, że przedłożone dowody dotyczące udokumentowania zarobków za okres od 1 I 1988 roku do 28 IX 1992 roku budzą wątpliwości co do ich autentyczności. Dokument został wystawiony przez nieuprawnionego przechowawcę (decyzja k.30 akt ZUS).

Wnioskodawczyni odwołała się od w/w decyzji, wnosząc o jej zmianę poprzez uwzględnienie zarobków z okresu pracy w Rolniczej Spółdzielni Pracy (...) w latach 1988 roku do 1991 roku (odwołanie k. 3).

W odpowiedzi na odwołanie ZUS wniósł o jego oddalenie, podtrzymując dotychczasowe stanowisko (odpowiedź na odwołanie k.4-5).

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

Wnioskodawczyni W. P. z d. G. urodziła się (...) (okoliczność bezsporna).

W dniu 13 maja 2022 roku odwołująca złożyła wniosek o ustalenie kapitału początkowego (wniosek k. 1-3 akt ZUS).

Decyzją z dnia 11 lipca 2022 roku organ rentowy ustalił dla ubezpieczonej wysokość kapitału początkowego na dzień 1.01.1999 r. na kwotę 18.621,90 zł. Do obliczenia kapitału początkowego organ rentowy przyjął łącznie: 3 lata, 11 miesięcy, 28 dni, tj. 47 miesięcy okresów składkowych oraz okresy nieskładkowe – sprawowania opieki nad dzieckiem w liczbie 3 lat i 25 dni łącznie 36 miesięcy. Współczynnik proporcjonalny do - osiągniętego do 31.12.1998 r. – wieku oraz okresu składkowego i nieskładkowego wyniósł 30,41%. Współczynnik ten służy do obliczenia części 24% kwoty bazowej. Wysokość 24% kwoty bazowej wynosi 293,01 zł. Do ustalenia współczynnika przyjęto łączny staż ubezpieczeniowy – wynoszący w zaokrągleniu 7 lat i 23 dni. Średnie dalsze trwanie życia - wyrażone w miesiącach dla osób w wieku 62 lat - wynosi 209 miesięcy (komunikat Prezesa GUS z 25.03.1999 r. w sprawie tablicy średniego dalszego trwania życia kobiet i mężczyzn - M.P. Nr 12, poz.173). Kapitał początkowy został obliczony w następujący sposób:

293,01 zł x 30,41% (współczynnik proporcjonalny) = 89,10 zł,

89,10 zł, x 209 miesięcy = 18.621,90 zł. Zakład nie uwzględnił zarobków z lat 1988 – 1991 ponieważ dokument nie został wystawiony przez uprawnionego przechowawcę (decyzja k.23-24 akt rentowych).

W okresie od 1 października 1988 roku do 28 września 1992 roku ubezpieczona była zatrudniony w Spółdzielczym Przedsiębiorstwie (...) w N., w pełnym wymiarze czasu pracy jako pracownik fizyczny (świadectwo pracy k.14 akt ZUS).

Wnioskodawczyni pracowała przy produkcji opakowań foliowych, przez 5 dni w tygodniu, od 7.00 do 15.00. Wynagrodzenie było ustalane i naliczane w formie dniówek obrachunkowych (przesłuchanie wnioskodawczyni W. P. e-protokół z 23 V 2024 roku 00:06:42 w zw. z e-protokołem z 22 II 2024 roku 00:01:40-00:09:10, zeznania świadka R. S. e-protokół z 22 II 2024 roku 00:14:50-00:29:28).

Odwołująca była członkiem spółdzielni (zeznania świadka R. S. e-protokół z 22 II 2024 roku 00:14:50-00:29:28).

Wysokość wynagrodzenia wnioskodawczyni wyniosła:

-w 1988 roku - 270.600,- zł;

- w 1989 roku – 3.447.500,- zł;

- w 1990 roku – 8.546.800,- zł;

- w 1991 roku – 15.557.100,- zł (dokument (...)70 k.13, zeszyt z liczba dniówek obrachunkowych k.15-19 akt ZUS oraz zeszyty – załącznik do akt).

Przy zaliczeniu ww wymienionych kwot wynagrodzenia wskaźnik wysokości podstawy wymiaru z 10 kolejnych lat kalendarzowych 1988-1989 wynosi 45,13% a kapitał początkowy 28.975,76 zł . Okres od 1 I do 28 IX 1992 roku został zaliczony jako okres składkowy ale nie przyjęto wysokości minimalnego wynagrodzenia z uwagi na to, że odwołująca członkiem spółdzielni (okoliczność niesporna wyliczenie k.30).

Przy ustalaniu stanu faktycznego sąd oparł się na załączonych dokumentach w zakresie wysokości wynagrodzenia uzyskanego przez wnioskodawczynię w spornym okresie, bowiem ich wiarygodność i autentyczność potwierdzona została nie tylko zeznaniami ubezpieczonej ale także świadka, która była osobą wypełniającą te dokumenty a jednocześnie przełożoną ubezpieczonej a potem likwidatorem spółdzielni.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie jest w znacznej części zasadne.

Zgodnie z treścią art.114 ust.1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz. U. z 2018 r. , poz.1270), prawo do świadczeń lub ich wysokość ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość.

Możliwość wzruszenia decyzji rentowych polega przede wszystkim na niwelowaniu tzw. wad materialnoprawnych, czyli uchybień organu rentowego w zakresie rozstrzygania o faktach warunkujących nabycie prawa do emerytur i rent albo zaniedbań samych ubezpieczonych wywołanych nieporadnością w dokumentowaniu prawa do świadczeń lub niedostateczną znajomością warunków, od których spełnienia zależy przyznanie uprawnień ubezpieczeniowych.

Niezbędnym warunkiem ponownego ustalenia prawa do świadczeń jest powołanie nowych dowodów lub wskazanie okoliczności istniejących przed wydaniem decyzji rentowej, które mogą mieć wpływ na istnienie tego prawa. Prawo do świadczenia należy ustalić ponownie (na wniosek zainteresowanego albo z urzędu), jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody albo ujawnione okoliczności wskazujące na błędność decyzji. Zwrot „nowy dowód” obejmuje zarówno przypadki ujawnienia dowodów istniejących przed wydaniem decyzji, jak i sytuacje zgłoszenia dowodów uzyskanych po wydaniu decyzji, pod warunkiem że wynikają z nich fakty powstałe przed tym momentem. Zwrot „ujawnione okoliczności” oznacza zarówno okoliczności faktyczne, jak i okoliczności sprawy, czyli nie tylko fakty, których ustalenie warunkuje wydanie decyzji, lecz także wszelkie zachowania uczestników postępowania w sprawie ustalania prawa. Należy więc przyjąć, że „ujawnione okoliczności” to określane w przepisach prawa materialnego fakty warunkujące powstanie uprawnień ubezpieczeniowych oraz uchybienia normom prawa materialnego lub/i procesowego wpływające na dokonanie ustaleń w sposób niezgodny z ukształtowaną ex lege sytuacją prawną zainteresowanego (Jankowska Karina, Jędrasik-Jankowska Inetta, Komentarz do ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, (w:) Prawo do emerytury. Komentarz do ustaw z orzecznictwem, komentarz do art.114).

Stosownie do art. 173 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz. U z 2022 r. poz. 504 ze zm.) dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., którzy przed dniem wejścia w życie ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek, ustala się kapitał początkowy na dzień wejścia w życie ustawy.

Kapitał początkowy stanowi równowartość kwoty obliczonej według zasad określonych w art. 174 pomnożonej przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia ustalone zgodnie z art. 26 ust. 3 dla osób w wieku 62 lat (ust. 2).

Zgodnie z art. 174 ust. 1 ustawy kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art. 53, z uwzględnieniem ust. 2-12.

Przepis ust. 2 art. 174 stanowi, że przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy:

1) okresy składkowe, o których mowa w art. 6;

2) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5;

3) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 1-3 i 6-12, w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2, to jest w wymiarze nieprzekraczającym jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych.

W myśl ust. 3 w/w przepisu podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz art. 18, z tym że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się przed dniem przed dniem 1 stycznia 1999 roku.

Natomiast na mocy ust. 7 analizowanego przepisu do obliczenia kapitału początkowego przyjmuje się kwotę bazową wynoszącą 100 % przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w II kwartale kalendarzowym 1998 roku. Ustęp 8 powyższego przepisu stanowi, że przy obliczaniu kapitału początkowego część kwoty bazowej wynoszącej 24 % tej kwoty mnoży się przez współczynnik proporcjonalny do wieku ubezpieczonego oraz okresu składkowego i nieskładkowego osiągniętego do dnia 31 grudnia 1998 roku.

Z kolei z mocy art. 15 ust. 1 analizowanej ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych podstawę wymiaru emerytury i renty stanowi ustalona w sposób określony w ust. 4 i 5 tego samego przepisu przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne na podstawie przepisów prawa polskiego w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok,
w którym złożono wniosek o emeryturę lub rentę, z uwzględnieniem ust. 6 i art. 176. Ust. 6 tego samego przepisu stanowi, że na wniosek ubezpieczonego podstawę wymiaru emerytury lub renty może stanowić ustalona w sposób określony w ust. 4 i 5 przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe w okresie 20 lat kalendarzowych przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku, wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu.

W związku z treścią zacytowanych przepisów można stwierdzić, iż kwota kapitału początkowego zależy od długości udowodnionych okresów składkowych i nieskładkowych przebytych przed 1 stycznia 1999 rokiem, podstawy wymiaru oraz współczynnika proporcjonalnego do wieku ubezpieczonego, który służy do obliczenia tzw. części socjalnej.

ust. 3, dla wieku ubezpieczonych określonego w myśl ust. 2 (ust. 4).

Podkreślić w tym miejscu należy, że tutejszy Sąd podziela stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 1 września 2010 roku, sygn. II UK 80/10 /LEX nr 661515/, zgodnie z którym kwalifikacji okresów składkowych według zasad określonych art. 6 ustawy emerytalnej, przebytych przed 1 stycznia 1999 r. należy dokonać na podstawie przepisów obowiązujących w okresie zatrudnienia osoby ubiegającej się o przyznanie prawa do określonego świadczenia.

Na podstawie art. 6 pkt 12 ustawy, za okresy składkowe uważa się również przypadające przed dniem 15 listopada 1991 r. następujące okresy, za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne albo za które nie było obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne: okresy pracy na obszarze Państwa Polskiego w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych i w innych spółdzielniach zrzeszonych w (...) Związku Rolniczych Spółdzielni Produkcyjnych, w zespołowych gospodarstwach rolnych spółdzielni kółek rolniczych zrzeszonych w Krajowym Związku (...) oraz pracy na rzecz tych spółdzielni:

a) objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki,

b) przed dniem objęcia obowiązkiem ubezpieczenia społecznego z tego tytułu.

Stosownie zaś do treści art. 4 dekretu z dnia 4 marca 1976 roku o ubezpieczeniu społecznym członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych oraz ich rodzin /Dz. U. z 1983 r. , Nr 27, poz. 135 ze zm./, w brzmieniu obowiązującym w spornym czasie, przy ustalaniu okresu pracy w spółdzielni wymaganego do uzyskania świadczeń:

1) za dzień pracy uważa się 8 godzin pracy, a przed dniem 1 lipca 1962 r. dzień, który stanowił podstawę do obliczenia dniówki obrachunkowej; do dni pracy zalicza się również dni urlopu wypoczynkowego oraz dni pobierania zasiłku chorobowego, macierzyńskiego lub opiekuńczego,

2) za miesiąc pracy uważa się 20 dni pracy dla mężczyzny oraz 13 dni pracy dla kobiety, a jeżeli ubezpieczony użytkuje działkę przyzagrodową lub dostarcza spółdzielni produkty rolne wytworzone w prowadzonym przez siebie gospodarstwie rolnym - 18 dni pracy dla mężczyzny oraz 11 dni pracy dla kobiety,

3) za rok pracy uważa się rok obrachunkowy, w którym mężczyzna przepracował w spółdzielni co najmniej 240 dni pracy, kobieta 150 dni pracy, a jeżeli użytkuje działkę przyzagrodową lud dostarcza spółdzielni produkty rolne wytworzone w prowadzonym przez siebie gospodarstwie rolnym - to co najmniej: mężczyzna 220 dni pracy, a kobieta 130 dni pracy.

Powyższe wynika ze specyficznego charakteru pracy w spółdzielniach rolniczych oraz faktu, iż kwestie te nie są szczegółowo uregulowane przepisami ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Mając na uwadze, że w poszczególnych okresach roku kalendarzowego obciążenie spółdzielców i ich domowników pracą układało się bardzo różnorodnie, na gruncie prawa do świadczeń dla członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych stosowano fikcję prawną, gdzie za 1 dzień pracy przyjmowało się dniówkę obrachunkową. (...) ten stosowany był zresztą tylko do okresów pracy w spółdzielni przypadających po dniu 1 lipca 1962 r., kiedy wprowadzono nową ewidencję, odpowiadającą potrzebom emerytalnym. Wyznacznikiem pracy w spółdzielni nie był przeto dzień pracy, ale szczególny miernik nakładu pracy, którym była dniówka obrachunkowa (dniówka inwentarzowa, także złoty obrachunkowy), a czasem stawki wynagrodzenia za poszczególne roboty. Za aktualny także uznać należy pogląd Sądu Najwyższego, że w stosunku do członków rolniczej spółdzielni produkcyjnej istotne dla zaliczenia roku pracy do okresu zatrudnienia wymaganego do uzyskania renty inwalidzkiej lub emerytury jest przepracowanie w tym roku wymaganej liczby dniówek obrachunkowych, a nie faktyczny okres pozostawania w ubezpieczeniu /por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 2012 roku, sygn. akt II UK 255/11, LEX nr 1227191/.

Za wystarczające jednak do wyliczenia okresu pracy w spółdzielni, wymaganego do uzyskania świadczeń w myśl art. 4 dekretu, należy uznać ustalenie, iż dany spółdzielca świadczył osobiście pracę na rzecz spółdzielni stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, po 8 godzin dziennie w kontrolowanym okresie, bowiem tak wyraźnie stanowi przepis dekretu mówiący o tym, co uważa się za dzień, miesiąc i rok pracy /podobnie Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 6 sierpnia 2013 roku, sygn. akt III AUa 1756/12, LEX nr 1363265/.

Postępowanie w niniejszej sprawie sprowadziło się zatem do ustalenia, czy możliwym jest przyjęcie wynagrodzeń z okresu zatrudnienia w Spółdzielczym Przedsiębiorstwie (...) w N. w latach 1988 -1992, a właściwie do 1991 roku bowiem w materiałach źródłowych brak informacji o wysokości wynagrodzenia za 1992 rok. Nie ulegało bowiem wątpliwości, że przyjęcie innych wartości wynagrodzenia wnioskodawczyni za ww. lata przełoży się bezpośrednio na wartość kapitału początkowego.

Zgodnie z treścią § 21 ust.1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 roku sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz.U. nr 237, poz.1412) środkiem dowodowym stwierdzającym wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu oraz uposażenia przyjmowanego do ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty są zaświadczenia pracodawcy lub innego płatnika składek, legitymacja ubezpieczeniowa lub inny dokument, na podstawie którego można ustalić wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu lub uposażenia.

Wskazana regulacja §21 ust.1 powołanego rozporządzenia stanowiąca odpowiednik obowiązującego do dnia 23 listopada 2011 roku §20 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno - rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz.U. nr 10, poz.49) wyznacza kierunek postępowania dowodowego, nie oznacza to jednak aby wysokość uzyskiwanego uposażenia nie mogła być wskazana i w inny sposób, tak przy pomocy pisemnych środków dowodowych pochodzących od pracodawcy, czy też nawet dowodów pośrednich, nie wyłączając zeznań świadków - aczkolwiek wskazujących wprost na wysokość wynagrodzenia danego zainteresowanego (tak stanowi m. in. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 lipca 1997 roku - II UKN 186/97, a także wyroki: Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 4 marca 1997 roku - III AUa 105/97, Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 27 czerwca 1995 roku - III AUr 177/95, czy Sądu Apelacyjnego Białymstoku - III AUr 294/93).

Do ustalenia podstawy wymiaru świadczeń emerytalno-rentowych może być uwzględnione tylko wynagrodzenie faktycznie uzyskane przez ubezpieczoną w danym okresie, a nie zaś wynagrodzenie ustalone na podstawie przypuszczeń czy też uśrednień. Jedynie wynagrodzenie ubezpieczonej ustalone w sposób niewątpliwy, wobec którego nie istnieje wątpliwość, iż zostało ono zawyżone, może być podstawą do ustalenia współczynnika wysokości podstawy wymiaru.

W ocenie Sądu przedstawione dowody pozwoliły ponad wszelką wątpliwość ustalić, że w okresie od 1 października 1988 roku do 28 września 1992 roku ubezpieczona była zatrudniony w Spółdzielczym Przedsiębiorstwie (...) w N., w pełnym wymiarze czasu pracy jako pracownik fizyczny. Okres ten został w całości zaliczony przez organ rentowy jako okres składkowy. Sporna pozostawała tylko wysokość wynagrodzeń. Postępowanie dowodowe potwierdziło jednak wysokość uzyskiwanego przez ubezpieczoną wynagrodzenia co z kolei pozwoliło na hipotetyczne wyliczenie kapitału początkowego.

Wyliczony wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału z uwzględnieniem wynagrodzeń za lata 1988 - 1991 wyniósł 45,13% a kapitał początkowy 28.975,76 zł i wartości te okazały się wyższe od dotychczas przyjmowanego przez organ rentowy względem ubezpieczonej.

Wobec powyższego sąd zmienił zaskarżoną decyzję i orzekł jak w sentencji wyroku. na podstawie art.477 ¹⁴§2 k.p.c.

Jednocześnie sąd oddali\l odwołanie w pozostałej części na mocy art.477 ¹⁴§1 k.p.c w zakresie przyjęcia wynagrodzenia za 1992 rok. Wnioskodawczyni nie udowodniła bowiem wysokości uzyskiwanych zarobków. Jednocześnie zaś brak podstawy prawnej do przyjęcia wysokości minimalnego wynagrodzenia w tym okresie bowiem art. 15 ust 2a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie odnosi się do członków spółdzielni a jedynie do osób pozostających w stosunku pracy. Wynika to z faktu, iż jedynie dla tego rodzaju osób przepisy określały wysokość minimalnego wynagrodzenia (patrz - Uchwała Nr 16 Rady Ministrów z dnia 16 lutego 1987 r. w sprawie zasad podwyższania najniższego wynagrodzenia w uspołecznionych zakładach pracy (M. P. z 1987 r. Nr 8, poz. 64).