Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 sierpnia 2023 r.

Sąd Rejonowy w Gdyni - I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: asesor sądowy Mateusz Berent

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Małgorzata Świst

po rozpoznaniu w dniu 17 sierpnia 2023 r. w Gdyni

na rozprawie

sprawy z powództwa B. W.

przeciwko S. W. i J. W. (1)

o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym

oddala powództwo;

zasądza od powódki B. W. na rzecz pozwanego S. W. kwotę 12.517 zł (dwanaście tysięcy pięćset siedemnaście złotych) tytułem kosztów procesu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty;

obciąża powódkę kosztami procesu w stosunku do pozwanego J. W. (1), uznając je za poniesione.

Sygn. akt I C 447/22

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 31 sierpnia 2023 r.

I.

(żądanie i podstawa faktyczna pozwu)

Powódka B. W. wystąpiła przeciwko S. W. z powództwem o uzgodnienie treści ksiąg wieczystych o numerach: (...), (...), (...), (...) oraz (...), z rzeczywistym stanem prawnym poprzez dokonanie w dziale II. tej księgi wpisu prawa własności na rzecz B. W. oraz J. W. (1) w udziałach po ½ części w prawie własności nieruchomości na zasadzie współwłasności zwykłej - w miejsce wpisu S. W., żądając zasądzenia zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu powódka wskazała, że zawarła z J. W. (1) w dniu 26 lipca 1989 r. w B.-S. związek małżeński, wskutek czego łączył ich ustrój ustawowej wspólności majątkowej. W dniu 4 grudnia 2001 r. powódka zawarła z J. W. (1) umowę majątkową małżeńską i o częściowy podział majątku wspólnego, na podstawie której wyłączyli w swoim związku małżeńskim wspólność ustawową. Umową z dnia 10 marca 2002 r. powódka i J. W. (1) dokonali podziału majątku wspólnego.

Wyrokiem Sądu Rejonowego w Gdyni z dnia 14 września 2011 r. J. W. (1) został skazany za przestępstwo z art. 207 §1 k.k. popełnione na szkodę B. W.. Wyrokiem z dnia 13 marca 2013 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku rozwiązał małżeństwo powódki i J. W. (1) przez rozwód z wyłącznej winy J. W. (1). Prawomocnym postanowieniem wstępnym z dnia 25 kwietnia 2018 r. Sąd Rejonowy w Gdyni ustalił, że umowa z dnia 4 grudnia 2001 r. i umowa z dnia 10 marca 2002 r. są nieważne.

Zdaniem powódki nieruchomości nabyte przez J. W. (1) w trakcie trwania małżeństwa wchodzą w skład majątku wspólnego i podlegają podziałowi po połowie. Z uwagi na nieważność przedmiotowych umów majątkowych i o podział majątku wspólnego nie był uprawniony do przeniesienia własności nieruchomości, albowiem wchodziły one w skład majątku wspólnego powódki i J. W. (1). Powódka nie wyraziła zgody na zawarcie przez niego umów dotyczących nieruchomości ani ich nie potwierdziła, stąd umowy te są dotknięte nieważnością i w rezultacie nie mogły one wywołać skutku.

(pozew, k. 33-40)

II.

(stanowisko pozwanego S. W.)

W odpowiedzi na pozew pozwany S. W. wniósł o oddalenie powództwa w całości, żądając zasądzenia na swoją rzecz kosztów procesu.

W uzasadnieniu powołał się na ochronę na podstawie rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych. Umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie zawarta w dniu 1 marca 2021 r. była ważna i została zawarta z I. W., która według treści ksiąg wieczystych był właścicielką nieruchomości, a zatem była uprawniona do rozporządzenia prawem. Pozwany działał w dobrej wierze. Pozwany nabył własność nieruchomości jako zabezpieczenie umowy pożyczki na kwotę 1.800.000,00 zł udzielonej I. W.. Bez tego zabezpieczenia pozwany nie udzieliłby tak dużej pożyczki. W księgach wieczystych nie było żadnych wzmianek, ostrzeżeń wskazujących na niezgodność wpisów z rzeczywistym stanem prawnym. W konsekwencji, umowa wywołała skutek w postaci przejścia własności na pozwanego, zaś nabycie przez niego własności korzysta z ochrony prawnej.

(odpowiedź na pozew, k. 99-104)

III.

(stanowisko pozwanego J. W. (1))

Postanowieniem z dnia 20 lutego 2023 r. Sąd wezwał J. W. (1) do udziału w sprawie w charakterze pozwanego.

(postanowienie z dnia 20 lutego 2023 r., k. 178)

Pozwany J. W. (1) wniósł o oddalenie powództwa, żądając zasądzenia od powódki na swoją rzecz kosztów procesu.

Pozwany wskazał, że powództwo jest oczywiście bezzasadne, albowiem pozwany S. W. oraz I. W. pozostawali pod ochroną rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych. Pozwany dodatkowo wskazał, że nieruchomości wchodziły w skład jego majątku osobistego.

(pismo pozwanego z dnia 10 marca 2023 r., k. 185-189)

IV.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powódka B. W. i pozwany J. W. (1) w dniu 26 lipca 1989 r. w B.-S. wstąpili w związek małżeński. Łączył ich ustrój wspólności majątkowej.

(fakt bezsporny)

Pozwany J. W. (1) wyemigrował do Republiki Federalnej Niemiec w 1981 r. Prowadził działalność gospodarczą w zakresie handlu oraz dokonywał obrotu złotem. Był również wspólnikiem spółki cichej. Jako wspólnik spółki cichej pozwany J. W. (1) wniósł wkład 500 tysięcy marek niemieckich w dniu 1 października 1988 roku.

Pozwany szacuje, że przed wstąpieniem w związek małżeński dorobił się majątku opiewającego na 3 miliony dolarów amerykańskich.

(dowód: przesłuchanie pozwanego J. W. (1), k. 325-326, płyta, k. 328, wyciągi z rachunku bankowego, k. 410--411 akt VII Ns 2254/14, umowa spółki cichej, k. 247-250, 425-427 akt VII Ns 2254/14, deklaracje celne, k. 412-420, akt VII Ns 2254/14, decyzje, k. 604-615 akt VII Ns 2254/14, potwierdzenia, k. 2143-2145, akt VII Ns 2254/14 )

W dniu 5 lipca 1989 r. w B. rodzice pozwanego J. W. (1) A. W. (1) i R. W. darowali pozwanemu J. W. (1) kwoty po 88 tysięcy marek niemieckich.

(dowód: umowa darowizny, k. 251, akt VII Ns 2254/14)

W dniu 10 kwietnia 1989 r. pozwany J. W. (1) udzielił M. R. pożyczki w kwocie 750 tysięcy marek niemieckich. Roszczenie pozwanego J. W. (1) było zabezpieczone długiem gruntowym na nieruchomości.

(dowód: umowa pożyczki, k. 239, 421, akt VII Ns 2254/14, oświadczenie o ustanowieniu długu gruntowego, k. 243-246, 240-242, akt VII Ns 2254/14)

M. R. spłacał pożyczkę w transzach, przy czym zapłata ostatniej nastąpiła 1998 roku.

(dowód: przesłuchanie pozwanego J. W. (1), k. 325-326, płyta, k. 328, pokwitowanie, k. 424, akt VII Ns 2254/14)

W umowie zawartej w formie aktu notarialnego w dniu 31 marca 1999 r. przed notariuszem W. R. (1) (rep. A nr 1822/1999) pozwany J. W. (1) oświadczył, służy mu udział wynoszący 1/3 w prawie własności nieruchomości położonej przy ul. (...) i objętej księgą wieczystą o nr (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Gdyni.

Udział ten pozwany J. W. (1) nabył do majątku odrębnego na podstawie umowy sprzedaży z dnia 17 maja 1997 r. zawartej w formie aktu notarialnego przed notariuszem W. R. (2) (rep. A 2362/1997), co powódka B. W. potwierdziła w umowie sprzedaży z dnia 17 maja 1997 roku.

Na podstawie umowy z dnia 31 marca 1999 roku pozostali współwłaściciele nieruchomości (A. L., J. N., D. A. , M. R. i L. K.) sprzedali powódce B. W. i pozwanemu J. W. (1) udział wynoszący 2/3 części w prawie własności nieruchomości położonej w G. przy ul. (...).

Powódka B. W. i pozwany J. W. (1) oświadczyli, że nabywają udziały do majątku dorobkowego.

W §6 umowy powódka B. W. i pozwany J. W. (1) ustanowili odrębną własność trzech lokali użytkowych i pięciu lokali mieszkalnych przy określeniu udziałów w nieruchomości wspólnej.

Pozwany J. W. (1) nabył do swojego majątku odrębnego własność wyodrębnionych lokali użytkowych o nr 1, 2 i 3 oraz lokalu mieszkalnego nr (...). Dla powyższych lokali utworzono księgi wieczyste o numerach odpowiednio (według aktualnej numeracji): (...), (...), (...) oraz (...).

Powódka B. W. i pozwany J. W. (1) nabyli do swojego majątku wspólnego między innymi własność wyodrębnionego lokalu mieszkalnego o nr (...). Dla powyższego lokalu utworzono księgę wieczystą o numerze (według aktualnej numeracji) (...).

(dowód: umowa z dnia 31 marca 1999 r., k. 141-148)

W dniu 4 grudnia 2001 r. powódka i pozwany J. W. (1) zawarli przed notariuszem M. W., prowadzącym kancelarię w G., umowę majątkową małżeńską i o częściowy podział majątku wspólnego.

Powódka i pozwany J. W. (1) wyłączyli w swoim związku małżeńskim wspólność ustawową i oświadczyli, że będzie obowiązywać w ich małżeństwie rozdzielność majątkowa polegająca na tym, że każdy z małżonków zachowa zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później oraz będzie zarządzał i rozporządzał całym swoim majątkiem samodzielnie (§2 umowy).

Powódka i pozwany J. W. (1) oświadczyli, że w skład ich majątku wspólnego wchodzi m.in. nieruchomość, dla której prowadzona była księga wieczysta o numerze (...) (§3 pkt 4 umowy).

Powódka i pozwany J. W. (1) dokonali podziału majątku wspólnego w ten sposób, że pozwany stał się wyłącznym właścicielem nieruchomości, dla której Sąd Rejonowy w Gdyni prowadził księgę wieczystą o nr (...) (§4 pkt 2 lit d umowy).

Powódka i pozwany wnieśli o dokonanie wpisu prawa własności pozwanego w księdze wieczystej o nr (...) (§8 pkt 3 umowy).

(dowód: umowa majątkowa małżeńska i o częściowy podział majątku wspólnego z 4 grudnia 2001 r., k. 43-51)

W dniu 19 marca 2002 r. powódka i pozwany J. W. (1) zawarli przed notariuszem E. W., prowadzącą kancelarię w G., umowę o podział majątku wspólnego.

Podział majątku wspólnego obejmował własność pojazdu marki B..

W §5 strony oświadczyły, że w związku z częściowym podziałem majątku wspólnego dokonanym w dniu 4 grudnia 2001 r. wszelkie ich wzajemne zobowiązania i roszczenia wygasły.

(dowód: umowa o podział majątku wspólnego z dnia 19 marca 2002 r., k. 52-54)

Wyrokiem Sądu Rejonowego w Gdyni z dnia 14 września 2011 r. w sprawie o sygn. akt II K 1213/10 J. W. (1) został skazany za przestępstwo z art. 207 §1 k.k. polegające na tym, że w okresie od lipca 1989 r. do 16 maja 2010 r. w G. znęcał się psychicznie nad B. W., wyzywając ją słowami wulgarnymi, obelżywymi i poniżając jej osobę, a także bił, kopał, dusił, ciągnął i wyrywał włosy, zmuszał do współżycia.

(dowód: wyrok Sądu Rejonowego w Gdyni z dnia 14 września 2011 r., k. 55-56)

Wyrokiem Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 13 marca 2013 r. w sprawie o sygn. akt II C 4723/11 związek małżeński zawarty miedzy powódką i pozwanym J. W. (1) został rozwiązany przez rozwód z winy J. W. (1).

Przedmiotowy wyrok uprawomocnił się w dniu 10 czerwca 2014 r.

(dowód: wyrok Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 13 marca 2013 r., k. 57, postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 13 czerwca 2014 r., k. 58)

Umową zawartą w formie aktu notarialnego 2 lutego 2015 roku przed notariuszem D. E. pozwany J. W. (1):

darował I. W. nieruchomości objęte księgą wieczystą o nr (...) oraz udział wynoszący (...) części w własności nieruchomości objętej księgą wieczystą o nr (...) i działając w imieniu córki przyjął tę darowiznę;

darował matce A. W. (1) i ojcu R. W. w udziałach po polowie udział wynoszący (...) części w własności nieruchomości objętej księgą wieczystą o nr (...) oraz nieruchomość objętą księgą wieczystą o nr (...).

Umową zawartą w formie aktu notarialnego 2 lutego 2015 roku przed notariuszem D. E. A. W. (1) i R. W. darowali I. W. swoje udziały w prawie własności nieruchomości objętej księgą wieczystą o nr (...), a pozwany J. W. (1) działając w imieniu córki darowiznę tę przyjął.

(dowód: umowa darowizny, k. 132-140, pełnomocnictwo, k. 138-140)

Postanowieniem wstępnym z dnia 25 kwietnia 2018 r. Sąd Rejonowy w Gdyni w sprawie o sygn. akt VII Ns 2254/14 ustalił, że umowa majątkowa małżeńska i o częściowy podział majątku wspólnego z dnia 4 grudnia 2001 r., rep. A 10121/2001 zawarta przed notariuszem M. W. w G. jest nieważna oraz ustalił, że umowa o podział majątku wspólnego z dnia 19 marca 2002 r., rep. A nr 1430/2002 zawarta przed notariuszem E. W. w G. jest nieważna.

Postanowienie stało się prawomocne w dniu 20 listopada 2018 r.

(dowód: postanowienie wstępne Sądu Rejonowego w Gdyni z dnia 25 kwietnia 2018 r., k. 59)

Dnia 29 grudnia 2020 roku aktem notarialnym pozwany S. W. udzielił swojemu ojcu pozwanemu J. W. (1) do reprezentowania go i składania oświadczeń we wszystkich sprawach związanych z jego osobą i majątkiem.

(dowód: pełnomocnictwo, k. 116-118v.)

W dniu 26 lutego 2021 r. pozwany S. W. przelał na rachunek I. W. kwotę 1.800.000 zł tytułem „pożyczka na rzecz siostry”.

(dowód: potwierdzenie przelewu, k. 321)

Dnia 1 marca 2021 roku I. W. zawarła z pozwanym S. W. (bratem) przed notariuszem A. W. (2) umowę pożyczki oraz umowę przeniesienia własności nieruchomości na zabezpieczenie oraz umowę zobowiązującą do przeniesienia własności nieruchomości.

Zgodnie z umową pozwany S. W. udzielił I. W. pożyczki w kwocie 1.800.000,00 zł z terminem zwrotu do dnia 30 marca 2027 roku. Strony zgodnie oświadczyły, że wskazana kwota pożyczki została wypłacona I. W.. Pożyczka była nieoprocentowana z zastrzeżeniem, że w przypadku opóźnienia w zwrocie pożyczki I. W. będzie zobowiązana do uiszczenia odsetek ustawowych. I. W. zobowiązała się zwrócić kwotę pożyczki do 30 marca 2027 roku z zastrzeżeniem dopuszczalności wcześniejszego zwrotu pożyczki.

I. W. oświadczyła, że jest właścicielką nieruchomości, dla których prowadzone są księgi wieczyste o numerach (...).

I. W. zobowiązała się przenieść na pozwanego S. W. własność powyższych nieruchomości w celu zabezpieczenia roszczenia pozwanego S. W. o zwrot udzielonej pożyczki.

S. W. zobowiązał się – pod warunkiem całkowitej spłaty pożyczki do dnia 30 marca 2027 roku - przenieść zwrotnie na I. W. w terminie jednego miesiąca od dnia spłaty pożyczki, najpóźniej do dnia 30 kwietnia 2027 roku, w stanie wolnym od wszelkich obciążeń i praw osób trzecich z wyjątkiem już wpisanych w dziale IV.

Pozwany S. W. zobowiązał się – do 30 kwietnia 2027 roku - nie rozporządzać nabytymi prawami własności ani nie obciążać nieruchomości prami na rzecz osób trzecich pod rygorem kary umownej w kwocie miliona złotych w przypadku wywiązania się przez I. W. z obowiązku zwrotu pożyczki do dnia 30 marca 2027 roku.

I. W. zobowiązała się wydać S. W. ww. lokale, gdyby nie spłaciła pożyczki w umówionym terminie.

(dowód: umowa pożyczki i przewłaszczenia na zabezpieczenie, k. 105-115)

I. W. zawarła z pozwanym S. W. umowę pożyczki w celu dokonania inwestycji w nieruchomości. Po wykonaniu umowy pożyczki przez pozwanego S. W. przeznaczyła ona uzyskane pieniądze na zakup mieszkania.

(dowód: przesłuchanie pozwanego S. W. na piśmie, k. 263-264 oraz ustne na rozprawie, k. 324-325, płyta, k. 328, przesłuchanie pozwanego J. W. (1), k. 325-326, płyta, k. 328)

Pozwany S. W. nie wiedział o stosunkach majątkowych pomiędzy J. W. (1) a B. W.. Ostatni raz pozwany miał kontakt z powódką pod koniec lat 90. Pozwany S. W. nie rozmawiał ze swoim ojcem pozwanym J. W. (1) o stosunkach majątkowych łączących pozwanego J. W. (1) z powódką.

B. W. nie rozmawiała z I. W. oraz S. W. o przesłankach istnienia nieważności małżeńskich umów majątkowych.

(dowód: przesłuchanie pozwanego S. W. na piśmie, k. 263-264 oraz ustne na rozprawie, k. 324-325, przesłuchanie pozwanego J. W. (1), k. 325-326, płyta, k. 328, przesłuchanie powódki B. W., k. 326-327v., płyta, k. 328)

Sąd zważył co następuje:

V.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów złożonych przez strony, również w aktach innych spraw, w szczególności o sygn. akt VII Ns 2254/14 o podział majątku oraz rozwodowej o sygn. akt II C 4723/11 między stronami, a także zeznań świadków oraz stron.

(ocena dowodów)

Oceniając zebrany w niniejszej sprawie materiał dowodowy Sąd nie dopatrzył się żadnych podstaw do kwestionowania prawdziwości i wiarygodności wymienionych powyżej dowodów z dokumentów. Podkreślić bowiem należy, iż dowody w postaci orzeczeń sądów powszechnych, aktów notarialnych mają moc dokumentów urzędowych i w związku z tym korzystają one z domniemania autentyczności i domniemania zgodności z prawdą wyrażonych w nich oświadczeń, zaś w toku niniejszego postępowania żadna ze stron nie kwestionowała powyższych domniemań w trybie art. 252 k.p.c.

Sąd w zasadniczych kwestiach dał wiarę zeznaniom świadków oraz dowodowi z przesłuchania stron. Jeżeli mowa o zeznaniach J. W. (2) to nie były przydatne dla rozstrzygnięcia sprawy, albowiem świadek ta nie wiedziała o umowach małżeńskich byłych małżonków i o podstawach do ich unieważnienia. Również w tym zakresie strony były zgodne co do tego, że ani I. W. ani S. W. nie posiadali w tym zakresie wiedzy – nie rozmawiali na ten temat z ojcem – J. W. (1), a tym bardziej z powódką. Dla ustaleń stanu faktycznego nie była istotna ocena motywacji stron w celu dokonywania konkretnych czynności, gdyż nie dotyczą sfery faktów, ale ich oceny. Z zeznań pozwanego J. W. (1) wynikało nadto, że w momencie nabywania do majątku odrębnego czterech nieruchomości objętych pozwem posiadał znaczny majątek, w szczególności w walucie obcej w zupełności wystarczającej na zapłatę ceny.

Sąd dał wiarę w całości dowodowi z przesłuchania pozwanego. Pozwany nie miał pojęcia o stosunkach majątkowych łączących pozwanego J. W. (1) i powódkę, nie rozmawiał o tym z ojcem, nie miał jakichkolwiek podstaw, aby przypuszczać, że umowy majątkowe, którymi byli oni stronami, są nieważne, albowiem nawet nie wiedział o nich. W ocenie Sądu brak było jakichkolwiek podstaw do zakwestionowania wiarygodności tego dowodu, zwłaszcza że pozwany mieszka na stałe w Republice Federalnej Niemiec, utrzymuje on ograniczony kontakt ze swoim ojcem, pozwanym J. W. (1), stąd nie jawi się jako zaskakujący fakt, że pozwanego nie interesowały stosunki majątkowe stron. Ostatni konkakt z powódką pozwany miał pod koniec lat 90. Nie zaszły jakiekolwiek przesłanki świadczące o tym, że mógł on z łatwością dowiedzieć o niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym w zakresie dotyczącym nieruchomości o nr (...). Pozwany udał się do notariusza i jemu pozostawił sposób sformułowania umowy w taki sposób, aby spełniała oczekiwania obu stron. Dodał, że jeśli miał wątpliwości dopytywał i uzyskiwał konieczne informacje Należy podkreślić, że pozwany wiedział jaka była treść zawartej przez niego umowy, mimo że na co dzień posługuje się językiem niemieckim i nie uczył się języka polskiego w szkole. Pozwany potrafił opisać treść czynności, natomiast fakt, że na pytanie pełnomocnika powódki odparł, że nie wie czym jest przewłaszczenie na zabezpieczenie nie świadczy o złej wierze pozwanego i o pozorności czynności, gdyż pozwany nie miał wykształcenia prawniczego, a tym bardziej nie znał polskiego języka prawniczego. Odnosząc się do konstrukcji zastawu, pozwany własnymi słowami przedstawił treść tej czynności i zdał w miarę szczegółową relację dotyczącą treści zawartych umów, co pozwalało Sądowi na jednoznaczne stwierdzenie, że znał on doskonale przebieg czynności.

Sąd odmówił przymiotu wiarygodności dowodowi z przesłuchania powódki w zakresie, w jakim odnosił się on do stanu majątkowego pozwanego J. W. (1) przed wstąpieniem w związek małżeński, albowiem stał on w sprzeczności z dokumentami objętymi wnioskiem dowodowym pozwanego J. W. (1), a zawartymi w aktach VII Ns 2254/14.

Przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka I. W. nie było możliwe, gdyż skorzystała z przysługującego jej prawa do odmowy złożenia zeznań – pozwani to odpowiednio jej ojciec oraz brat, zaś powódka jest jej macochą.

(zagadnienia procesowe)

Z uwagi na fakt, że spór o prawo własności dotyczył również pozwanego S. W., Sąd nie przekazał sprawy do rozpoznania Sądowi prowadzącemu postępowanie w sprawie o podział majątku wspólnego byłych małżonków B. W. i J. W. (1) (art. 618 §2 zd. 2 k.p.c. w zw. z art. 688 k.p.c. w zw. z art. 567 §3 k.p.c).

Sąd nie dostrzegł podstaw do zawieszenie postępowania na podstawie art. 177 §1 pkt 1 k.p.c. z uwagi na toczące się postępowanie w sprawie o podział majątku wspólnego między B. W. a J. W. (1). Sąd mógł samodzielnie ustalić fakty istotne dla rozstrzygnięcia, zaś ustalenia przyjęte przez Sąd Rejonowy w Gdyni w postępowaniu w sprawie o sygn. akt VII Ns 2247/14 nie mogłyby mieć dla Sądu w niniejszym postępowaniu znaczenia prejudycjalnego ze względu na udział w postępowaniu pozwanego S. W.. Nie będąc uczestnikiem postępowania o podział majątku wspólnego, pozwany ten byłby pozbawiony inicjatywy dowodowej i możliwości obrony w zakresie rozstrzygnięć Sądu w postępowaniu o podział majątku. Wszelkie ustalenia istotne dla interesów tego pozwanego mogłyby być poczynione przez Sąd na podstawie wyniku innego postępowania wyłącznie wówczas, gdyby brał w nim udział.

VI.

(rozstrzygnięcie i podstawa prawna orzeczenia)

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Podstawę prawną powództwa stanowił przepis art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jednolity Dz.U. z 2023 r. poz. 146 ze zm.; dalej jako: u.k.w.h.), zgodnie z którym w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności.

Sąd nie stwierdził sprzeczności między stanem nieruchomości ujawnionym w księdze a rzeczywistym stanem prawnym, albowiem pozwany S. W. skutecznie nabył prawo własności nieruchomości objętych pozwem.

W ocenie Sądu nieruchomości objęte księgą wieczystą o nr (...) wchodziły w skład majątku osobistego pozwanego, stąd mógł on nimi swobodnie dysponować, stąd nie zaistniała na jakimkolwiek etapie obrotu przedmiotowymi nieruchomościami sprzeczność między treścią księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym).

W odniesieniu do nieruchomości objętej księgą wieczystą (...), pozwany S. W. korzystał z ochrony na podstawie rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych. Nadto, nawet w przypadku przyjęcia, że nieruchomości wymienione w akapicie poprzednim wchodziły w skład majątku wspólnego powódki i pozwanego J. W. (1), pozwany S. W. byłby korzystał z tych samych względów z ochrony na podstawie art. 5 u.k.w.h.

(stan prawny nieruchomości objętych księgą wieczystą (...))

Odnosząc się do lokali mających wchodzić w skład majątku osobistego pozwanego J. W. (1) ( (...), (...), (...), (...)), Sąd zważył, że oświadczenie powódki w akcie notarialnym z dnia 17 maja 1997 r. rodziło domniemanie, że lokale te zostały nabyte za środki wchodzące w skład majątku osobistego pozwanego. Powódka, stosownie do obowiązującego rozkładu ciężaru dowodu, nie zdołała wykazać, że lokale te zostały nabyte za środki wchodzące w skład majątku wspólnego małżonków. Domniemanie faktyczne nabycia własności ww. nieruchomości do majątku osobistego pozwanego J. W. (1) na zasadzie surogacji potwierdzają dokumenty przedłożone przez J. W. (1) w sprawie o podział majątku wspólnego, a także zeznania powódki w sprawie rozwodowej, które wskazywały na to, że pozwany J. W. (1) przed wstąpieniem w związek małżeński dysponował majątkiem pozwalającym mu na zakup ww. nieruchomości. W konsekwencji, w ocenie Sądu, brak było podstaw do stwierdzenia, że własność tych lokali była objęta małżeńską wspólnością ustawową. Powódka nie podołała ciężarowi dowodu w zakresie tego twierdzenia.

W rezultacie pozwany J. W. (1) dokonał rozporządzeń prawami mu służącymi i brak było podstaw do podważenia tytułu prawnego służącego mu do tych lokali. W konsekwencji, pozwany S. W. nabył własność przedmiotowych nieruchomości od I. W., uprawnionej zarówno według treści księgi wieczystej, jak i na gruncie prawa materialnego do rozporządzenia prawem własności tych nieruchomości.

(skuteczność nabycia własności nieruchomości objętej księgą wieczystą o nr (...))

Zgodnie z treścią art. 5 u.k.w.h. w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym treść księgi rozstrzyga na korzyść tego, kto przez czynność prawną z osobą uprawnioną według treści księgi nabył własność lub inne prawo rzeczowe (rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych).

W pierwszej kolejności należy zauważyć, że według treści dokumentów przedłożonych przez strony: własność lokalu objętego księgą wieczystą o numerze (...) miała wchodzić w skład majątku wspólnego małżonków. Następnie na skutek małżeńskiej umowy majątkowej z grudnia 2001 r. (co do której ustalono nieważność postanowieniem Sądu Rejonowego w Gdyni), własność lokalu miała przypaść pozwanemu J. W. (1). Własność pozostałych lokali, tj. objętych księgami wieczystymi o numerach (...) miała służyć wyłącznie pozwanemu J. W. (1) i miała wchodzić w skład jego majątku osobistego na zasadzie surogacji, co oświadczył przy dokonywaniu ww. czynności.

Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych jest instytucją prawa cywilnego stanowiącą wyjątek od zasady, w myśl której nikt nie może przenieść na inną osobę prawa w zakresie większym niż prawo mu służące ( nemo plus iuris in alium transferre potest quam ipse habet). Spełnienie przesłanek wynikających z art. 5 i art. 6 ust. 1 u.k.w.h. skutkuje nabyciem przez stronę czynności prawnej prawa, które wprawdzie na gruncie prawa materialnego nie służyło osobie ujawnionej w księdze wieczystej jako podmiot tego prawa. Sąd w całości podziela pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w uzasadnieniu wyroku z dnia 7 czerwca 2019 r. w sprawie o sygn. akt I CSK 440/18 (LEX nr 2691621), zgodnie z którym funkcją rękojmi jest zapobieganie negatywnym dla nabywców w dobrej wierze skutkom czynności prawnych zdziałanych z nieuprawnionym zbywcą figurującym jako właściciel w księdze wieczystej wbrew rzeczywistemu stanowi rzeczy. W braku tej regulacji, umowa zawarta z osobą ujawnioną w księdze wieczystej jako uprawniony, której w rzeczywistości nie służy prawo do nieruchomości, byłaby bezskuteczna. Rękojmia dobrej wiary ksiąg wieczystych działa zatem w chwili dokonania czynności z uprawnionym według księgi wieczystej, obezwładniając zarzut nieskuteczności nabycia prawa od osoby rzeczywiście nieuprawnionej, chociaż ujawnionej w księdze wieczystej.

Z treści art. 5 u.k.w.h. jednoznacznie wynika, że rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych ma zastosowanie jedynie w przypadku nabycia własności lub innego prawa rzeczowego w drodze czynności prawnej, przy czym - jak wskazuje się w doktrynie - przez czynność prawną, o której mowa w art. 5 u.k.w.h., należy rozumieć czynność prawną jednostronną lub dwustronną o skutku rozporządzającym ( vide: K. Osajda (red. serii), W. Borysiak (red. tomu), Ustawa o księgach wieczystych i hipotece. Komentarz. Wyd. 6, Warszawa 2022).

Stosownie do brzmienia art. 6 ust. 1 u.k.w.h. rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych nie chroni rozporządzeń nieodpłatnych albo dokonanych na rzecz nabywcy działającego w złej wierze.

Pojęcie złej wiary na gruncie wskazanej ustawy wprost definiuje art. 6 ust. 2 u.k.w.h., w myśl którego w złej wierze jest ten, kto wie, że treść księgi wieczystej jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym, albo ten, kto z łatwością mógł się o tym dowiedzieć. Jak wskazuje się w doktrynie, aby dopuszczalne było zarzucenie nabywcy prawa złej wiary i obalenie domniemania, że działał w dobrej wierze (art. 7 k.c.), nie musi on swoją świadomością obejmować wszystkich wpisów ujawnionych w księdze wieczystej. Powinien jednak zdawać sobie sprawę z niezgodności wpisu, który dotyczy nabywanego przezeń prawa rzeczowego ( vide: K. Osajda (red. serii), W. Borysiak (red. tomu), Ustawa o księgach wieczystych i hipotece. Komentarz. Wyd. 6, Warszawa 2022). Dla zarzucenia nabywcy, że miał świadomość omawianej niezgodności, konieczne jest udowodnienie, że miał wiedzę o okolicznościach mogących wzbudzać podejrzenie lub wątpliwości co do zgodności stanu prawnego nieruchomości ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym ( vide: wyrok Sądu Najwyższego z 30 czerwca 2021 r., I (...) 11/21, LEX nr 3244499) albo wręcz powziął wiadomość o niezgodności między wpisem prawa w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym ( vide: wyrok Sąd Najwyższy z 26 stycznia 2011 r., IV CSK 285/10, LEX nr 784968). Przez powzięcie wiadomości należy rozumieć uzyskanie na własną rękę danych wskazujących na niezgodność wpisu prawa w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym albo zdobycie takich informacji od zbywcy lub osoby trzeciej.

Do oceny stosunków majątkowych między byłymi małżonkami B. W. i J. W. (1) istniejącymi w okresie istotnym dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, tj. do 28 czerwca 2002 r. znajdują zastosowanie przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w brzmieniu obowiązującym przed 20 stycznia 2005 r. (art, 5 ust. 5 pkt 1 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 162, poz. 1691). Przytaczane w dalszej części przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego odnoszą się do stanu prawnego obowiązującego przed 20 stycznia 2005 r.

W myśl art. 36 §2 k.r.o. każdy z małżonków może wykonywać samodzielnie zarząd majątkiem wspólnym. Do dokonania czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu potrzebna jest zgoda drugiego małżonka wyrażona w formie wymaganej dla danej czynności prawnej. Zgodnie z brzmieniem art. 37 §1 i §2 k.r.o. ważność umowy, która została zawarta przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka. Druga strona może wyznaczyć małżonkowi, którego zgoda jest wymagana, odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu.

W myśl art. 38 k.r.o. jeżeli na podstawie czynności prawnej dokonanej przez jednego małżonka bez wymaganej zgody drugiego osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie osób, które w dobrej wierze dokonały czynności prawnej z osobą nie uprawnioną do rozporządzania prawem. Przepis ten odsyła między innymi do przytoczonych przepisów ustawy o księgach wieczystych i hipotece regulujących instytucję rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy, w pierwszej kolejności wskazać należy, że małżeńska umowa majątkowa i umowa o podział majątku wspólnego zawarte w dniach 4 grudnia 2001 r. i 19 marca 2002 r. między powódką a pozwanym J. W. (1) były dotknięte sankcją nieważności, co wynika wprost z prawomocnego postanowienia wstępnego Sądu Rejonowego w Gdyni z dnia 25 kwietnia 2018 r. w sprawie o sygn. akt VII Ns 2254/14. Postanowienie to było wiążące dla Sądu w niniejszym postępowaniu (art. 365 §1 k.p.c. w zw. z art. 13 §2 k.p.c.).

Z uwagi na nieważność umowy z dnia 4 grudnia 2001 r. nie doszło do zniesienia ustroju wspólności ustawowej między małżonkami oraz do podziału majątku wspólnego obejmującego nieruchomość będącej przedmiotem niniejszego postępowania. W konsekwencji, własność nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta o numerze (...) wchodziła w skład majątku wspólnego małżonków od daty jej nabycia w 1999 roku.

Umowa darowizny nieruchomości należy do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu w rozumieniu art. 36 §2 k.r.o. (w brzmieniu obowiązującym przed 20 stycznia 2005 r.). W konsekwencji, do darowania tej nieruchomości I. W. wymagana była na gruncie prawa materialnego zgoda powódki B. W. wyrażona w formie aktu notarialnego (art. 36 §2 w zw. z art. 158 zd. 1 k.c.). Zgodnie z art. 37 § 1 k.r.o. ważność umowy, która została zawarta przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka. Umowa zawarta przez małżonka bez zgody drugiego małżonka jest dotknięta sankcją określaną jako bezskuteczność zawieszona. Jest to tzw. czynność prawna niezupełna, zwana też kulejącą ( negotium claudicans). Jeżeli małżonek potwierdzi taką umowę, staje się ona ważna już od chwili jej zawarcia (art. 63 § 1 zd. drugie k.c.). Jeśli natomiast odmówi jej potwierdzenia umowa zawarta bez zgody współmałżonka będzie bezwzględnie nieważna od chwili jej zawarcia ( vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 1995 r., I CRN 48/95, OSNiC 1995, nr 10, poz. 147).

Rozporządzenie to nie korzystało z ochrony na podstawie art. 5 u.k.w.h. ze względu na jego nieodpłatność.

Z uwagi na ochronę na podstawie rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych pozwany S. W. skutecznie nabył prawo własności nieruchomości o nr k.w. GD1Y/00044888/6. Pozwany nabył własność na skutek odpłatnej czynności prawnej (umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie) i pozostawał w dobrej wierze co do zgodności wpisów w księdze wieczystej prowadzonej dla przedmiotowej nieruchomości z rzeczywistym stanem prawnym.

I. W. została ujawniona w księgach wieczystych przedmiotowych nieruchomości jako ich wyłączna właścicielka. Wpis prawa własności nastąpił na podstawie sporządzonej w formie aktu notarialnego umowy darowizny z dnia 2 lutego 2015 roku przed notariuszem D. E..

S. W. nic nie wiedział o stosunkach majątkowych łączących pozostałe strony. Nie rozmawiał o tym z ojcem i nie miał jakichkolwiek podstaw, aby przypuszczać, że umowy majątkowe, którymi byli oni stronami, są nieważne, albowiem nawet nie wiedział o nich. Ostatni kontakt z powódką pozwany miał pod koniec lat 90. Nie zaszły zatem jakiekolwiek przesłanki świadczące o tym, że mógł on z łatwością dowiedzieć o niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Jak już wcześniej wskazano, ze względu na treść zeznań pozwanego S. W., który doskonale zdawał sobie sprawę z treści umowy, którą zawarł z siostrą oraz z uwagi na rzeczywiste wykonanie umowy pożyczki stanowiącej źródło roszczenia podlegającego zabezpieczeniu, brak było jakichkolwiek podstaw do stwierdzenia, że umowa z dnia 1 marca 2021 r. była dotknięta wadą oświadczeń woli w postaci pozorności. Jak wcześniej wspomniano, pozwany znał doskonale przebieg czynności notarialnych. Zdał więc w miarę szczegółową relację dotyczącą treści zawartych umów – brak było jakichkolwiek podstaw, aby odmówić mu wiary.

S. W. działał więc w zaufaniu do ksiąg wieczystych i zawarł odpłatną umowę z I. W., ujawnioną w księdze wieczystej jako właściciel przedmiotowych nieruchomości.

Należy zauważyć, że zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2002 r. w sprawie o sygn. akt III CKN 405/99 (OSNC 2002/11/142) przesłanką przeniesienia własności nieruchomości jest przysługiwanie zbywcy uprawnienia do rozporządzania własnością nieruchomości. Przesłanka ta warunkuje jedynie skuteczność przeniesienia własności, nie zaś ważność umowy o przeniesienie własności (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 30 października 1969 r., II CR 430/69, OSNCP 1970, nr 9, poz. 152, z dnia 18 grudnia 1996 r., I CKN 27/96, OSNC 1997, nr 4, poz. 43 oraz z dnia 11 grudnia 1998 r., II CKN 96/98, OSNC 1999, nr 5, poz. 98), która zależy od zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych stron, niesprzeczności jej treści z ustawą lub zasadami współżycia społecznego, zachowania wymaganej dla niej formy oraz nieistnienia wad oświadczeń woli, a niekiedy także od spełnienia innych jeszcze wymagań ( vide: uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 października 1997 r., III CKN 205/97, OSNC 1998, nr 3, poz. 50). Przepisy o rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych pozwalają na sanowanie braku uprawnienia zbywcy do rozporządzania własnością nieruchomości; mimo, że zbywca nie był uprawniony do rozporządzania, druga strona odpłatnej umowy o przeniesienie własności nabędzie nieruchomość, jeżeli działała w dobrej wierze mającej oparcie w treści księgi wieczystej, tj. była przekonana, że zbywcy przysługuje zgodnie z treścią księgi wieczystej własność nieruchomości.

W przedmiotowym wyroku Sąd Najwyższy zważył więc, że rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych nie chroni nabywcy, jeżeli umowa o przeniesienie własności nieruchomości na rzecz nabywcy była nieważna. Wyrok Sądu Najwyższego zapadł na kanwie stanu faktycznego, w którym nabywcy nieruchomości powoływali się na ochronę na podstawie rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych, podczas gdy umowa przenosząca na nich własność nieruchomości była nieważna. W konsekwencji, pogląd ten uzasadniałby stanowisko powódki wyłącznie wówczas, gdyby umowa przewłaszczenie na zabezpieczenie zawarta pomiędzy I. W. a S. W. dotknięta była nieważnością. W niniejszym postępowaniu brak było jakichkolwiek podstaw do stwierdzenia nieważności tej umowy. Nieważne były wyłącznie umowy z dnia 4 grudnia 2001 r. i z dnia 19 marca 2002 r. zawarte między powódką a pozwanym J. W. (1), które zmierzały do zniesienia ustroju wspólności majątkowej i podziału majątku wspólnego, co przesądził Sąd Rejonowy w Gdyni postanowieniem wstępnym z dnia 25 kwietnia 2018 r. Podkreślenia wymaga, że brak uprawnienia pozwanego J. W. (1) do rozporządzenia własnością nieruchomości (dokonaniem darowizny) będącej przedmiotem postępowania bez zgody powódki (oceniany na gruncie prawa materialnego) nie mógł skutkować nieważnością umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie. Dopuszczalne jest bowiem zawarcie umowy sprzedaży dotyczącej rzeczy lub prawa, które nie przysługuje sprzedawcy. Umowa taka kreuje ważne zobowiązanie do przeniesienia własności rzeczy, zaś brak prawa po stronie sprzedawcy nie rodzi skutku rozporządzającego umowy, co w konsekwencji skutkuje jego odpowiedzialnością z tytułu niewykonania zobowiązania. Jak już wcześniej kilkukrotnie wspomniano, wyjątkiem od tej zasady jest nabycie prawa własności na zasadzie rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych, co miało miejsce w niniejszej sprawie.

W tym stanie rzeczy, należy stwierdzić, że pozwany S. W. skutecznie nabył własność nieruchomości objętej księgą wieczystą o nr (...) na podstawie art. 5 u.k.w.h.

Ponownego podkreślenia wymaga, że nawet gdyby przyjąć, że nieruchomości objęte księgą wieczystą o nr (...) wchodziły w skład majątku wspólnego powódki i pozwanego J. W. (1), to tożsame względy, opisane wyżej w odniesieniu do nieruchomości o nr k.w. GD1Y/00044888/6, pozwoliłyby przyjąć, że pozwany S. W. nabył ich własność, korzystając z ochrony rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych.

Stan prawny ujawniony w księdze wieczystej jest zgodny zatem z rzeczywistym stanem prawnym.

Mając zatem na względzie wszystkie powyższe okoliczności, Sąd na podstawie art. 10 ust. 1 u.k.w.h. stosowanego a contrario oddalił powództwo.

VII.

(koszty procesu)

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 §1 k.p.c. i zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sprawy zasądził w pkt II. wyroku od powódki na rzecz pozwanego S. W. kwotę 12.517 zł, na którą składają się: opłata za czynności pełnomocnika ustalona na podstawie §5 pkt 9 i §2 pkt 8 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (12.500 zł) i opłata skarbowa od pełnomocnictwa.

Nadto, na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c. Sąd zasadził odsetki ustawowe za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

W pkt III. wyroku Sąd na podstawie art. 98 §1 k.p.c. obciążył powódkę kosztami procesu w stosunku do pozwanego J. W. (1), uznając je za poniesione.