Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 maja 2024 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: Sędzia del. Agnieszka Onichimowska

Protokolant: Maksymilian Obrębski

po rozpoznaniu w dniu 18 kwietnia 2024 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa K. L.

przeciwko A. S. (1)

o zachowek

I.  zasądza od pozwanego A. S. (1) na rzecz powódki K. L. kwotę 79.729,00 zł (siedemdziesiąt dziewięć tysięcy siedemset dwadzieścia dziewięć i 00/100) złotych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 17 maja 2024 roku do dnia zapłaty;

II.  oddala powództwo w pozostałym zakresie;

III.  ustala, że pozwany ponosi koszty postępowania w 100%, z tym, że ich rozliczenie pozostawia Referendarzowi sądowemu.

Sędzia del. Agnieszka Onichimowska

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 29 sierpnia 2016 r. złożonym do Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie przez K. L., reprezentowaną przez pełnomocnika profesjonalnego, przeciwko A. S. (1), na zasadzie art. 991 par. 1 k.p.c. w zw. art. 39 k.p.c. oraz art. 126 i 187 k.p.c., powódka wniosła o:

1.  wyznaczenie komornika Sądowego do dokonania spisu inwentarza masy spadkowej po zmarłym w dniu 12 września 2012 r. B. S. ostatnio zamieszkałym w (...), przy ul. (...).

2.  na zasadzie art. 634 k.p.c. i art 635 par. 1 i 2 k.p.c. zabezpieczenie spadku w trybie art. 636 par. 1 k.p.c.

3.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki należnego jej zachowku w kwocie ustalonej w trakcie postępowania (art. 991 par. 1 k.c.) wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 12 września 2012 r. (tj. śmierci testatora) do dnia zapłaty.

4.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów postępowania sądowego w tym kosztów zastępstwa procesowego.

W uzasadnieniu powódka wskazała, że jest córką zmarłego w dniu 12 września 2012 r B. S., po którym spadek na mocy testamentu w całości przypadł pozwanemu. Powódka zaznaczyła, że pozwany nigdy nie wyszedł z inicjatywą zakończenia rozliczenia się z powódką, jako uprawnioną do zachowku na podstawie art. 991 k.c. W ocenie powódki w niniejszej sprawie nie zachodzą okoliczności wynikające z art 1008 kc., wobec czego jest ona uprawniona do otrzymania należnego jej zachowku. ( pozew k. 3-7).

Zarządzeniem z dnia 09 lutego 2017 oku wniosek o sporządzenie spisu inwentarza został wyłączony do odrębnego rozpoznania (k. 17)

W odpowiedzi na pozew pozwany A. S. (1) uznał roszczenia powódki do zachowku, zaznaczając, przy tym że od początku wykazywał wolę polubownego załatwienia sprawy. W ocenie pozwanego zasadnym jest wyjaśnienie i uwzględnienie darowizn, jakie spadkodawca przekazał powódce. Pozwany zaznaczył, ze posiada wiedzę o 2 darowiznach. Pierwsza w kwocie co najmniej 5.000 zł na wykup mieszkania w W. przy ulicy (...). Zdaniem pozwanego wartość tej darowizny należy do obecnej wartości przedmiotowego mieszkania. Druga z darowizn podlegających zaliczeniu dotyczy sfinansowania wystawnego wesela powódki z jej pierwszym mężem. Pozwany wniósł również o proporcjonalne rozłożenie kosztów procesu na obie strony postępowania sądowego. ( odpowiedź na pozew k. 28-32)

W piśmie procesowym z dnia 24 września 2018 r. strona powodowa wskazała, że wnosi o zasądzenie od pozwanego kwoty 75.000,00 zł ( pismo procesowe - k. 74-75)

W piśmie procesowym złożonym w dniu 15 lutego 2022 r. pozwany podtrzymując swoje dotychczasowe stanowisko wniósł o zaliczenie do długów spadkowych kosztów związanych z pogrzebem B. S. w wysokości 19 941,04 zł;

Pismem procesowym z dnia 10 lutego 2023 r. powódka precyzując żądania pozwu wskazała, że wnosi o zasądzenie na jej rzecz kwoty 79.728,66 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia doręczenia pozwanemu pisma powódki z dnia 24 września 2018 r. do dnia zapłaty. ( pismo procesowe - k. 353-354).

Postanowieniem z dnia 23 lutego 2023 roku Sąd Rejonowy dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie stwierdził swoją niewłaściwość i przekazał sprawę do rozpoznania tut. Sądowi (k. 356)

W pismach procesowych z dnia 08 i 15 lutego 2024 r. powódka wniosła o zasądzenie od pozwanego kwoty 82.228,66 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia doręczenia pozwanemu pisma powódki z dnia 24 września 2018 r. (w aktach sprawy) do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu powódka wskazała, że na podstawie dotychczas zgromadzonego materiału dowodowego przy obliczeniu wartości zachowku winny być uwzględnione następujące składniki majątku spadkodawcy:

1.  udział wynoszący 1/2 w samochodzie osobowym (...) o nr. Rej (...) o wartości 7.250,00 zł,

2.  udział wynoszący 1/2 w środkach zdeponowanych na rachunku bankowym w (...) Bank S.A. wynoszący 22.94 zł,

3.  udział wynoszący 1/2 w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego położonego w W. przy ul. (...), wynoszący 400.000 zł,

4.  udział wynoszący 1/2w darowiźnie dokonanej przez spadkodawcę wraz z L. S. (1) na rzecz pozwanego nieruchomości dla których Sąd Rejonowy w Bielsku Podlaskim, X Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych w Siemiatyczach prowadzi Księgi Wieczyste o numerach (...), a które to nieruchomości darowane zostały przez spadkodawcę i jego żonę na rzecz pozwanego aktem notarialnym z dnia 24 sierpnia 2006 r. Repertorium A numer (...), o wartości 49.335 zł,

5.  udział wynoszący 1/2 w darowiźnie dokonanej na rzecz pozwanego a stanowiącej środki pieniężne przelane z rachunku wspólnego spadkodawcy i L. S. (1) w kwocie 43.526,04 zł w dniu 30 lipca 2012 r. wynoszący 21.764,02 zł,

6.  udział wynoszący 1/2 w darowiźnie dokonanej na rzecz pozwanego a stanowiącej środki pieniężne przelane z rachunku wspólnego spadkodawcy i L. S. (1) (majątek wspólny) w kwocie 30.000 zł w dniu 22 kwietnia 2013 r. wynoszący 15.000 zł ( pismo procesowe – k. 401-402).

W piśmie procesowym z dnia 11 marca 2024 r. pozwany wskazał, iż kwota dochodzona przez pozwaną jest wygórowana. Podkreślono przy tym, iż w wyliczeniu strony powodowej nie uwzględniono zaliczenia do długów spadkowych kosztów związanych z pogrzebem B. S. w wysokości 19 941,04 zł. Ponadto przy ustaleniu kwoty zachowku nie uwzględniono darowizny B. S. na rzecz K. L. przeznaczonej na zakup mieszkania, która stanowiła 50% kwoty wykupu na własność mieszkania przy ul. (...) w W.. Zauważono ponadto, iż przy ustaleniu kwoty zachowku nie uwzględniono darowizny B. S. w postaci całkowitego opłacenia kosztów wesela K. L. na około 30 osób i zakupu sukni ślubnej (pismo procesowe – k. 406-407v).

Do czasu zamknięcia rozprawy strony podtrzymały swoje stanowiska procesowe.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

K. L. jest córką B. S. i jego pierwszej żony - A. S. (2). A. S. (1) jest synem B. S. i jego drugiej L. S. (1). W chwili śmierci w dniu 12 września 2012 r. B. S. pozostawał w związku małżeńskim z L. S. (1).

Dowód: okoliczność bezsporna,

W dniu 24 sierpnia 2006 roku B. S. oraz L. S. (1) dokonali na rzecz ich syna A. S. (1) darowizny zabudowanej nieruchomości o nr Kw (...) stanowiącej działkę o nr (...) o powierzchni 1800 m2 oraz nieruchomości o numerze Kw (...) stanowiącej działkę o nr (...) o powierzchni 2500 m ², położonych we wsi M.. Obie nieruchomości były objęte małżeńską wspólnością ustawową darczyńców. Wartość rynkowa prawa własności obu działek według stanu na dzień 12 września 2012 r. oraz cen na dzień 19 grudnia 2022 r. wynosi 98.670,00 zł

Dowód: akt notarialny nr (...)– k. 148-152, wydruk księgi wieczystej nr (...) – k. 98-102, wydruk księgi wieczystej nr (...) – k. 103-107, opinia o wartości rynkowej prawa własności nieruchomości gruntowej z dnia 19 grudnia 2022 r. – k. 291-308,

Postanowieniem z dnia 15 marca 2013 roku wydanym w sprawie o sygn. akt II Ns 16/13, Sąd Rejonowy dla Warszawy M. w W. stwierdził, że spadek po B. S., synu A. i R., zmarłym 12 września 2012 r. w W., ostatnio stale zamieszkałym w W. przy ul. (...) nabył w całości A. S. (1), syn B. i L..

Dowód: postanowienie Sądu Rejonowego dla Warszawy Mokotowa z dnia 28 kwietnia 2017 r., sygn. akt II Ns 169/17 – k. 76

Całość kosztów pogrzebu oraz budowy nowego pomnika nagrobnego B. S. pokryła jego żona L. S. (1).

Dowód: zeznania świadka L. S. (1) – k. 210 v, zeznania świadka P. B. - k. 248, zeznania powódki K. L. – k. 248v

Stan czynny spadku po B. S. obejmował:

⚫

udział w wysokości 1/2 w prawie własności samochodu osobowego (...) o nr rej. (...) o wartości 7.250,00 zł;

⚫

udział w wysokości 1/2 środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym w (...) Bank S.A. (45,87zł) tj. 22,94zł;

⚫

udział w wysokości 1/2 w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego położonego w W. przy ulicy (...).

Dowód: okoliczności bezsporne, protokół rozpoczęcia spisu inwentarza spadku – k. 94, protokół zakończenia spisu inwentarza spadku – k. 93,

Wartość rynkowa spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w W. przy ulicy (...) według stanu na dzień 12 września 2012 r. oraz cen na 19 grudnia 2022 r. wynosi 800.000,00 zł.

Dowód: Opinia o wartości rynkowej spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu z dnia 19 grudnia 2022 r. – k. 313-327

W dniu 30 lipca 2012 r. B. S. oraz L. S. (1) dokonali na rzecz ich syna A. S. (1) darowizny w postaci środków pieniężnych w kwocie 43.526,04 zł.

Dowód: historia rachunku nr (...) – k. 155-157v

W dniu 19 kwietnia 2013 r. Towarzystwo (...) dokonało wypłaty na rzecz L. S. (1) kwoty 30.729,00 zł z tytułu dożycia Ubezpieczonej do końca okresu ubezpieczenia w ramach Grupowego (...) na życie i dożycie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym (...).

W dniu 22 kwietnia 2013 r. L. S. (1) dokonała na rzecz jej syna A. S. (1) darowizny w postaci środków pieniężnych w kwocie 30.000,00 zł.

Dowód: historia rachunku nr (...) – k. 155-157v, pismo ubezpieczyciela z dnia 08 sierpnia 2023 r. – k. 382

K. L. pozostawała w dobrych relacjach z ojcem B. S.. Wspólnie z synem O. korzystali z gościny ojca w jego domu w M., spędzając tam wakacje. B. S. w ograniczony sposób wspierał córkę, np. częściowo uczestnicząc w organizacji wesela. Głównym wsparciem dla K. L. był jej matka A. S. (2), której sytuacja materialna pozwalała na finansowe pomaganie córce, m.in. w zakresie wykupu mieszkania.

Dowód: zeznania powódki K. L. – k. 248v, zeznania świadka O. L. - k. 209-210, zeznania świadka A. A. (2) -k. 210, zeznania świadka P. B. - k. 248;

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych wyżej dokumentów prywatnych i urzędowych, których wiarygodności strony nie podważały, tym samym brak było podstaw do ich kwestionowania. Sąd oparł się również na zeznaniach powódki K. L., uznając je za wiarygodne źródło dowodowe, albowiem korespondowały one z pozostałym zgromadzonym materiałem dowodowym (za wyjątkiem zeznań pozwanego oraz świadka L. S. (1)). Sąd nie miał wątpliwości co do wiarygodności zeznań świadków O. L. (k. 209-210) oraz A. A. (2) (k. 210, przy czym w zakresie ustalenia braku partycypacji przez B. S. w kosztach wesela powódki oraz wykupie mieszkania miały one charakter uzupełniający względem zeznań samej powódki, jako że świadkowie - z uwagi na swój wiek - nie mogli posiadać wiedzy w tych kwestiach w oparciu o własne obserwacje, a jedynie o relacje osób trzecich (A. S. (2)) oraz powódki.

Również zeznania świadka P. B. (k. 248) zasługiwały na uwzględnienie, przy czym podobnie jak w przypadku świadków O. L. oraz A. A. (2), miały one jedynie uzupełniający charakter.

W ocenie Sądu zeznania pozwanego oraz świadka L. S. (1) (k. 210-211) zasługiwały na uwzględnienie jedynie w zakresie w jakim znajdowały oparcie w pozostałym zgromadzonym materiale dowodowym. Sąd nie dał wiary tym zeznaniom w zakresie rzekomo dokonanych przez B. S. na rzecz powódki darowizn w postaci pokrycia kosztów organizacji wesela oraz przekazania kwoty 5.000,00 zł tytułem ½ wkładu pieniężnego na wykup mieszkania powódki. Uwagę Sądu zwróciła tu duża ogólnikowość zeznań. Odnosząc się do kwestii pokrycia kosztów wesela powódki, zaznaczyć trzeba, że osoby te nie były w stanie wskazać bliższych okoliczności tej darowizny, w tym w szczególności tego w jakiej wysokości miała być poczyniona owa darowizna. Wskazać należy, że zeznania pozwanego oraz jego matki – L. S. (1) pozostawały w tym względzie w sprzeczności z zeznaniami samej powódki. Sąd miał zaś na uwadze fakt, iż najpełniejszą wiedzę w tym zakresie posiadała sama powódka, która wskazał, że poza umożliwieniem zorganizowania wesela w restauracji resortowej oraz wypożyczeniem sukni, w żaden inny sposób nie partycypował w kosztach jego sprawienia, całość kosztów organizacji wesela (poza wypożyczeniem sukienki ślubnej) poniosła natomiast mama powódki. Sam pozwany oraz świadek L. S. (1) w swoich zeznaniach wskazywali nie tyle na własne bezpośrednie obserwacje ale na to, że spadkodawca miał rzekomo skarżyć się, że pomimo iż pokrył koszty wesela córki nie mógł zaprosić swoich gości. Zdaniem Sądu okoliczność jedynie potwierdza stanowisko strony powodowej co do tego, że spadkodawca nie uczestniczył (poza pomocą w wynajęciu Sali oraz pokryciu kosztów wypożyczenia sukni) w kosztach wesela.

W ocenie Sądu do zeznań pozwanego oraz świadka L. S. (1) należy odnieść się krytycznie również w kwestii rzekomej darowizny kwoty 5.000,00 zł. Osoby te przyznały, że nie były świadkami wręczenia powódce tych środków pieniężnych. Podobnie jak w przypadku darowizny w postaci pokrycia kosztów wesela, również w tej kwestii zabrakło wymaganych szczegółów co do okoliczności dokonania darowizny. Samo stwierdzenie o tym, że B. S. wziął kwotę 5.000,00 zł w gotówce i pojechał wręczyć ją powódce, jest wysoce nieprzekonujące. Na krytyczką ocenę zeznań powoda oraz świadka w tym względzie, miał również wpływ wyłaniających się ze złożonych zeznań - ogólny obraz B. S., jako rodzica stroniącego od wsparcia materialnego dla powódki. Na takie okoliczności zwróciła uwagę powódka w złożonych zeznaniach podając, że jej ojciec miał zasądzone alimenty i często się opóźniał się z ich opłacaniem. Co więcej również świadek L. S. (1) w swoich zeznaniach nie potrafiła wskazać na inne przykłady materialnego wsparcia dla powódki.

Uzupełniająco należy również wskazać, że okoliczności związane z kwestią użyczenia należącego do pozwanego samochodu (...), nie miały żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy i z tego względu Sąd pominął materiał dowodowy jak i twierdzenia stron w tym zakresie. Sąd w ustaleniach faktycznych pominął również całkowicie kwestię zbiorów numizmatycznych B. S.. Jak wynika bowiem ze złożonych zeznań przedmiotowe zbiory zaginęły w niewyjaśnionych okolicznościach, a zgromadzony materiał dowodowy nie pozwala ustalić zawartości tych zbiorów, ani tym bardziej ich wartości.

W przedmiotowej sprawie Sąd oparł się również na opiniach biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości Ł. K. tj. opinii o wartości rynkowej spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu z dnia 19 grudnia 2022 r. (k. 313-327) oraz opinii o wartości rynkowej prawa własności nieruchomości gruntowej z dnia 19 grudnia 2022 r. (k. 291-308). Przedmiotowe opinie nie były kwestionowane przez strony, a Sąd nie dopatrzył się żadnych podstaw, by czynić to z urzędu.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie niemalże w całości.

Prawo spadkowe zapewnia członkom najbliższej rodziny spadkodawcy, zaliczonym do kręgu uprawnionych do zachowku, uzyskanie określonej korzyści ze spadku niezależnie od woli spadkodawcy, tj. choćby spadkodawca pozbawił ich tej korzyści przez rozrządzenia testamentowe lub dokonane darowizny. Instytucja zachowku ma charakter ustawowy i przyznaje uprawnienia określonym tylko osobom do dochodzenia roszczenia o zapłatę kwoty pieniężnej. Uprawnienie to przysługuje wyłącznie osobom, które należą do kręgu ściśle określonego w przepisie art. 991 § 1 k.c., jeżeli jednocześnie nie zostały powołane do spadku.

Zgodnie z art. 991 § 1 k.c. uprawnionymi do zachowku są zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Uprawnionym do zachowku należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach połowa wartości tego udziału (zachowek). Roszczenie z tytułu zachowku przysługuje osobie uprawnionej, jeżeli dziedziczyłaby z ustawy po danym spadkodawcy. Oznacza to konieczność odwołania się do art. 931-932 k.c. w celu ustalenia kręgu spadkobierców ustawowych. W rezultacie uprawnionymi do zachowku mogą być jednocześnie tylko zstępni oraz małżonek albo małżonek oraz rodzice spadkodawcy.

Zgodnie z art. 991 § 2 k.c. jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia (roszczenie o zachowek).

Spadkodawca B. S. zmarł w dniu 12 września 2012 r., zaś spadek po nim na podstawie testamentu nabył w całości pozwany A. S. (1), co zostało potwierdzone prawomocnym postanowieniem Sąd Rejonowy dla Warszawy Mokotowa w W. z dnia 15 marca 2013 roku wydanym w sprawie o sygn. akt II Ns 16/13. Gdyby B. S. nie pozostawił testamentu jego spadkobiercami ustawowymi byłyby jego dzieci tj. powódka K. L. i A. S. (1) oraz jego żona L. S. (1), każda z tych osób w 1/3 części. Tym samym, powódce, jako córce spadkodawcy przysługiwało prawo do zachowku w wysokości połowy jej udziału spadkowego. W związku z powyższym udział stanowiący podstawę do obliczenia zachowku wynosi 1/6.

Nadmienić należy, że żaden ze spadkobierców ustawowych nie został uznany za niegodnego dziedziczenia oraz żaden z nich nie odrzucił spadku. Odpowiedzialność pozwanego do zaspokojenia roszczenia powódki wynika zaś z faktu, iż jako jedyny został powołany do całości spadku.

W niniejszej sprawie strona powodowa stała na stanowisku, że przy wyliczeniu należnego zachowku należy uwzględnić: udział w 1/2 w samochodzie osobowym (...) (tj. 7.250,00 zł), udział w wysokości 1/2 w środkach na rachunku bankowym (tj. kwotę 22.94 zł), udział w wysokości 1/2 w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego położonego w W. przy ul. (...) (tj. kwotę 400.000 zł), udział w wysokości 1/2 w darowiźnie dokonanej z dnia 24 sierpnia 2006 r. (tj. kwotę 49.335 zł), udział w wysokości 1/2 w darowiźnie z dnia 30 lipca 2012 r. w postaci przelewu z rachunku wspólnego spadkodawcy i L. S. (1) (tj. kwotę 21.764,02 zł) oraz udział w wysokości 1/2 w darowiźnie z dnia 22 kwietnia 2013 r. w postaci przelewu z rachunku wspólnego spadkodawcy i L. S. (1) (tj. kwotę 15.000 zł)

Pozwany zasadniczo nie kwestionował swojej odpowiedzialności z tytułu zachowku, postulował natomiast uwzględnienie długów spadkowych w postaci kosztów pogrzebu, a także zaliczenie na poczet należnego powódce zachowku darowizn w postaci kosztów wesela powódki (które jego zdaniem w całości pokrył spadkodawca) oraz w kwocie 5.000,00 zł na wkład mieszkaniowy powódki, która to darowizna zdaniem pozwanego powinna zostać procentowo rozliczona względem obecnej wartości mieszkania powódki (w konsekwencji czego roszczenie powódki o zapłatę zachowku należałoby uznać za zaspokojone).

W ocenie Sąd stanowisko strony powodowej zasługiwało niemal na pełną aprobatę. Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy potwierdza bowiem, iż wszystkie (za wyjątkiem przelewu z dnia 22 kwietnia 2013 r. ) składniki majątkowe powinny być brane pod uwagę przy wyliczeniu zachowku bądź to z uwagi na fakt, że stanowiły one część nabytego przez pozwanego spadku bądź darowizny podlegające doliczeniu do spadku (art. 993 § 1 k.c.). Co oczywiste fakt niezgłoszenia określonych darowizn do urzędu skarbowego nie świadczy o braku darowizn, a jedynie o niedochowaniu obowiązku ustawowego w tym względzie. Trzeba również podkreślić, że pojęcie darowizny na gruncie przepisów o zachowku obejmuje nie tylko umowę z art. 888 k.c., ale również takie nieodpłatne czynności spadkodawcy, które następują z majątku spadkodawcy, powodują zmniejszenie spadku i z punktu widzenia osób uprawnionych prowadzą do takiego samego ich pokrzywdzenia, jak dokonanie darowizny.

Sąd nie zaaprobował stanowiska powódki jedynie w zakresie przelewu z dnia 22 kwietnia 2013 r. na kwotę 30.000,00 zł. Przedmiotowa kwota, jak wynika z pisma ubezpieczyciela z dnia 08 sierpnia 2023 r. (k. 382) stanowiła część świadczenia ubezpieczyciela wypłaconego L. S. (1) w dniu 19 kwietnia 2013 r. z tytułu dożycia. Pomimo więc, że wypłata świadczenia ze strony ubezpieczyciela nastąpiła na konto wspólne L. S. (1) i B. S., dokonany następnie przelew na konto pozwanego nie może być uznany (w 1/2 części) za darowiznę ze strony spadkodawcy. Przede wszystkim należy podkreślić, iż wypłata przedmiotowych środków nastąpiła już po śmierci spadkodawcy, a więc po otwarciu spadku, kiedy małżeńska wspólność ustawowa już nie istniała. Ponadto środki te zostały wypłacone przez ubezpieczyciela wyłącznie na rzecz L. S. (1). Do rozliczenia mogły by pozostać ewentualne nakłady z majątku wspólnego małżonków na majątek odrębny L. S. (2) w postaci uiszczonej składki/składek, jeśli takowy nakład faktycznie został poczyniony. Podkreślić w tym miejscu należy, iż strona powodowa nie wykazała powyższych okoliczności, w szczególności wysokości składki i faktu ewentualnego jej pokrycia z majątku wspólnego spadkodawcy oraz L. S. (1). Tym samym nie ma żadnych podstaw, aby wskazana przez powódkę kwota 15.000,00 zł (1/2 z 30.000,00 zł) została zakwalifikowana, jako darowizna podlegająca uwzględnieniu przy wyliczeniu zachowku.

Odnosząc się natomiast do postulatów strony pozwanej, stwierdzić należy, że nie mogły one zyskać aprobaty.

W pierwszej kolejności wyjaśnić należy, że koszty pogrzebu na które powoływał się pozwany nie mogły w niniejszej sprawie być uznane za długi spadkowe (art. 922 §3 k.c.), a to z tej przyczyny, że w świetle zeznań świadka L. S. (1) to ona a nie pozwany, pokryła całość kosztów związanych z pogrzebem i budową nowego nagrobka.

Co zaś się tyczy wspomnianych darowizn, to jak już wskazano we wcześniejszej części uzasadnienia, pozwany nie wykazał, aby takowe darowizny rzeczywiście miały miejsce. Jedynie tytułem uzupełnienia Sąd pragnie zaznaczyć, że nawet gdyby pozwany w należyty sposób udowodnił, zarówno sam fakt że spadkodawca rzeczywiście pokrył całość kosztów organizacji wesela powódki, jak też wykazał wysokość takiej darowizny (czego pozwany również nie uczynił), to w dalszym ciągu tutejszy Sąd nie uznałby takiej darowizny jako podlegającej zaliczeniu na podstawie art. 996 § 1 k.c. Powszechnym zwyczajem jest bowiem, że to rodzice pokrywają koszty wesela dzieci, tym bardziej, że z ujawnionych okoliczności wynika, że wesele powódki miało skromny wymiar (30 osób). Co oczywiste przyznany przez stronę powodową fakt pokrycia przez spadkodawcę kosztów wypożyczenia sukni ślubnej, jako drobna zwyczajowa darowizna nie podlega zaliczeniu na należny powódce zachowek.

W odniesieniu zaś do darowizny na wykup mieszkania, podobnie jak w przypadku darowizny weselnej, strona pozwana nie sprostała spoczywającemu na niej (na gruncie art. 6 k.c.) ciężarowi dowodu wykazania, że do takowej darowizny w ogóle doszło. Pozwany nie przedstawił w tym względzie żadnych innych, poza zeznaniami swoimi oraz swojej matki (L. S. (1)) dowodów, ani nawet nie przywołał żadnych szczegółowych okoliczności, które uwiarygodniałyby, że przedmiotowa darowizna rzeczywiście miała miejsce. Należy przy tym wskazać, iż w okolicznościach przedmiotowej sprawy, nawet gdyby hipotetycznie założyć, że B. S. rzeczywiście przekazał powódce kwotę 5.000,00 zł na wkład mieszkaniowy, to w dalszym ciągu, nie byłoby podstaw aby przekładać (jak to czyni pozwany) proporcje w jakich pozostawała kwota darowizny z całością wkładu mieszkaniowego na obecną wartość lokalu. Taka kalkulacja nie znajduje żadnych podstaw. Pozwany zdaje się zapominać, że przedmiotem darowizny była określona kwota stanowiąca część wkładu mieszkaniowego, nie zaś prawo do lokalu.

W kolejnym etapie należało ustalić tzw. substrat zachowku (art. 993 k.c. - art. 995 k.c.). Ustalenie substratu zachowku wymaga przede wszystkim określenia czystej wartość spadku, która stanowi różnicę pomiędzy stanem czynnym spadku, czyli wartością wszystkich praw należących do spadku, według ich stanu z chwili otwarcia spadku, i cen z chwili orzekania o zachowku (vide:. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 1985 roku., III CZP 75/84), a stanem biernym spadku, czyli sumą długów spadkowych, z pominięciem jednak długów wynikających z zapisów i poleceń.

Postępowanie dowodowe wykazało, że w skład spadku po B. S. weszły udziały w wysokości 1/2 w: samochodzie osobowym (...) (tj. 7.250,00 zł), środkach zgromadzonych na rachunku bankowym (tj. 22.94 zł), spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego położonego w W. przy ul. (...) (tj. 400.000 zł).

Łączna wartość udziałów w powyższych składnikach majątkowych, czyli czysta wartość spadku wynosi 407.272,94 zł, co Sąd ustalił w oparciu o dokumenty w postaci protokołu rozpoczęcia spisu inwentarza spadku (k. 94), protokołu zakończenia spisu inwentarza spadku (k. 93) oraz opinii o wartości rynkowej spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu z dnia 19 grudnia 2022 r. (k. 313-327).

Po określeniu czystej wartości spadku dolicza się do niej, dla ustalenia substratu zachowku, wartość darowizn dokonanych przez spadkodawcę, bez względu na to, czy były one uczynione na rzecz spadkobierców, uprawnionych do zachowku, czy też innych osób. Wartość przedmiotu darowizny na potrzeby doliczenia oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalenia zachowku (art. 995 § 1 k.c.). Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. (art. 994 § 1 kc)

Ograniczenie czasowe doliczania darowizn z art. 994 § 1 kc dotyczy tylko darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Oznacza to, iż darowizny uczynione przez spadkodawcę na rzecz spadkobierców lub uprawnionych do zachowku zostaną doliczone przy obliczaniu zachowku także wtedy, gdy doszło do nich w czasie wynoszącym więcej niż 10 lat przed otwarciem spadku. ( vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 3 sierpnia 2016 r., VI ACa 868/15).

Przenosząc powyższe na realia niniejszej sprawy należy wskazać, że spadkodawca wraz z żoną L. S. (1), pozostając w ustroju małżeńskiej wspólności ustawowej, dokonali na rzecz pozwanego darowizny nieruchomości w postaci działek o numerach (...) położonych we wsi M.. Biegły wyliczył, że łączna wartość nieruchomości według stanu na dzień 12 września 2012 r. oraz cen na 19 grudnia 2022 r. wynosi 98.670,00 zł. Biorąc zatem pod uwagę, że darowizna została dokonana przez spadkodawcę jego żonę, doliczeniu do spadku podlega ½ z tej kwoty czyli 49.335,00 zł.

Ponadto w dniu 30 lipca 2012 r. B. S. oraz jego żona L. S. (1) dokonali na rzecz ich syna A. S. (1) darowizny w postaci środków pieniężnych w kwocie 43.526,04 zł. Biorąc zatem pod uwagę, że darowizna została dokonana przez spadkodawcę i jego żonę, doliczeniu do spadku podlega ½ z tej kwoty czyli 21.764,02 zł.

Obliczanie zachowku zamyka operacja mnożenia substratu zachowku przez udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. W rozpoznawanej sprawie substrat zachowku wynosił zatem 478.371,96 zł (407.272,94 zł + 49.335,00 zł + 21.764,02 zł). Udział stanowiący podstawę do obliczenia zachowku po spadkobiercy wynosił 1/6. Tym samym należy powódce zachowek po ojcu wynosi 79.728,66 zł, co po zaokrągleniu do pełnego złotego daje 79.729,00 zł. Taką też kwotę Sąd zasądził na rzecz powódki w pkt. I. sentencji wyroku, oddalając powództwo w pozostałym zakresie (pkt. II. Sentencji wyroku).

Podstawę do zasądzenia odsetek za opóźnienie stanowi art. 481 k.c. Zgodnie z art. 481 § 1 k.c. jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Przy tym, jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry ustalona, należą się odsetki ustawowe (art. 481 § 2 k.c.)

Zgodnie z dominującym obecnie poglądem w orzecznictwie wymagalność roszczenia o zachowek ustalana powinna być na dzień wyrokowania w sprawie (vide: uchwałę składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 1985 r., III CZP 75/84, LEX nr 3078, wyroki tego Sądu: z dnia 15 grudnia 1999 r., I CKN 248/98, LEX nr 898244, 10 lutego 2000 r., II CKN 725/98, LEX nr 40488, z dnia 25 maja 2005 r. I CK 765/04, LEX nr 180835 oraz wyroki Sądów Apelacyjnych: w W. z dnia 18 listopada 1997 r., I ACa 690/97, LEX nr 34066 i z dnia 9 września 2009 r., VI ACa 286/09, LEX nr 1120244, w P. z dnia 15 lutego 2012 r., I ACa 1121/11, LEX nr 1133334, we W. z dnia 2 marca 2012 r. I ACa 110/12, LEX nr 1129357). W świetle powyższego żądanie zasądzenia odsetek od dnia 24 września 2018 roku, a tym bardziej od dnia śmierci spadkodawcy (o czym była mowa w pozwie) było nieuzasadnione. Wato przy tym nadmienić, iż dopiero w piśmie datowanym na dzień 24 września 2018roku (k. 74) po raz pierwszy została sprecyzowana wysokość dochodzonego żądania określona na kwotę 75.000,00 złotych. Wobec powyższego Sąd zasądził wyżej wskazaną kwotę wraz z odsetkami od dnia 17 maja 2024 r., tj. od dnia wyroku.

O kosztach sądowych Sąd orzekł na podstawie art. 100 zd. 2 k.p.c w zw. z art. 108 k.p.c, nakładając na stronę pozwaną obowiązek poniesienia całości kosztów procesu, jednocześnie pozostawiając szczegółowe ich rozliczenie Referendarzowi sądowemu. Powyższe rozstrzygnięcie wynika z faktu, iż powódka jest de facto strona wygrywającą proces w całości, albowiem żądanie zostało oddalone jedynie w zakresie około 3%.

Mając powyższe na uwadze, orzeczono jak w sentencji.

Sędzia del. Agnieszka Onichimowska