Pełny tekst orzeczenia

Formularz UWO

Sygnatura akt

XII Ko 39/24

WNIOSKODAWCA

J. W., A. W.

ZWIĘZŁE PRZEDSTAWIENIE ZGŁOSZONEGO ŻĄDANIA

1.

Odszkodowanie (kwota główna)

Odsetki

1.

-

-

2.

Zadośćuczynienie (kwota główna)

Odsetki

1.

200.000,00 zł

-

2.

200.000,00 zł

-

3.

Inne

1.

-

Ustalenie faktów

Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Fakt

Dowód

Numer karty

3.1.1.

I. W. (1) urodził się w (...) r. Od ok. 1917/1918 r. przez ok. 7 lat służył w Wojsku Polskim. Ożenił się i miał czterech synów (Z., ur. (...), K., ur. (...), A., ur. (...), J., ur. (...)) i (...) (G.). Mieszkał we wsi W. (powiat (...) ówczesnego województwa (...)) i prowadził gospodarstwo rolne.

zeznania A. W.

71-72

zeznania J. W.

72-73, 74-75 (akta Ns 35.2022)

odpisy akt stanu cywilnego

21, 22, 65c, 81, 82

3.1.2.

Podczas II wojny światowej oraz w okresie tuż po jej zakończeniu I. W. (1) oraz inni członkowie jego rodziny pomagali działającym w okolicy oddziałom partyzanckim, ukrywając partyzantów, dostarczając oddziałom żywność, pomagając w ukrywaniu broni i oporządzenia wojskowego.

zeznania A. W.

71-72

zeznania J. W.

72-73, 74-75 (akta Ns 35.2022)

3.1.3.

W dniu 17 grudnia 1946 r. I. W. (1) został zatrzymany przez funkcjonariuszy Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w W.. Razem z nim został zatrzymany jego syn, A. W.. I. W. (1) został zatrzymany jako "współpracownik bandy L.". Został tymczasowo aresztowany i osadzonym w W.jako podejrzany o czyn z art. 4 § 1 m.k.k.

zeznania A. W.

71-72

zeznania J. W.

72-73, 74-75 (akta Ns 35.2022)

dokumentacja IPN

6, 25, 29-30, 31, 32-33, 43, 58, 61, 71-72 (akta Ns 35.2022)

3.1.4.

I. W. (1) wraz z synem A. zostali umieszczeni w celi, w której łącznie przebywało 36 osób. W budynku nie było ogrzewania. Z powodu dużej ilości osób w celi nie było czym oddychać, a oddechy powodowały topienie zmarzliny (była zima), przez co niewybetonowana podłoga zmieniała się w błoto. Wspólny szalet był umieszczony w celi. Za jedzenie dawano 1 kg chleba na 12 osób oraz zupę, którą stanowiła kasza wsypana na gorącą wodę (niegotowana). Więźniowie byli często bici kijami i rękami. Więźniowie pozostawali w tych samych ubraniach, w których zostali aresztowani. Nie dostawali środków czystości, myto się śniegiem. W celi nie było łóżek, spano na siedząco albo stojąco. Nie można było wychodzić na spacery.

A. W. został zwolniony w okolicach 6 stycznia 1947 r. I. W. (1) pozostał w areszcie i został umieszczony w separatce o wymiarach 1 m x 1 m. Nie było ogrzewania, a woda sięgała do kolan. Był tylko jeden stołek. I. W. (1) był często przesłuchiwany i bity podczas przesłuchań. Łamano mu palce. Przesłuchujący chcieli uzyskać informacje o partyzantach, ale I. W. (1) nic nie zeznał.

zeznania A. W.

71-72

zeznania J. W.

72-73, 74-75 (akta Ns 35.2022)

3.1.5.

Postępowanie karne przeciwko I. W. (1) prowadziła Wojskowa Prokuratura Rejonowa w B. pod sygn. (...). Postępowanie zostało umorzone w dniu 27 marca 1947 r. I. W. (1) został zwolniony w dniu 28 marca 1947 r.

dokumentacja IPN

71-72 (akta Ns 35.2022)

3.1.6.

Po opuszczeniu aresztu I. W. (1) miał odmrożone nogi, a w ranach zalęgły się robaki. Nie wrócił już do pracy na roli. Był w kiepskiej kondycji psychicznej i fizycznej. Stracił zęby, miał problemy z chodzeniem, trzęsły mu się ręce. Musiał sprzedać gospodarstwo rolne. Zmarł w (...) r.

zeznania A. W.

71-72

zeznania J. W.

72-73, 74-75 (akta Ns 35.2022)

3.1.7.

Akta postępowania przeciwko I. W. (1) o sygn. (...) zostały zniszczone w 1975 r.

Zarządzeniem z dni 2 listopada 2022r. prokurator Oddziałowej Komisji ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w B., w sprawie o sygn. akt Ns 35.2022, wykreślił z rejestru materiały dot. uznania za nieważne orzeczenia wydanego wobec I. W. (1) z uwagi na brak danych pozwalających na ustalenie treści i podstawy umorzenia postępowania przeciwko w/w, a co za tym idzie niemożności stwierdzenia, czy orzeczenie to podlega unieważnieniu na podstawie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

dokumentacja IPN

26-28 (akta Ns 35.2022)

zarządzenie z dn. 02.11.2022r.

83-86 (akta Ns 35.2022)

3.1.8.

Zeznania A. W., z uwagi na jego aktualny stan psychiczny oraz demonstrowany poziom funkcjonowania poznawczego, mogą stanowić wartościowy materiał dla potrzeb postępowania.

opinia sądowo-psychologiczna

91-94

Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Fakt

Dowód

Numer karty

3.2.1.

ocena DOWODów

Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 3.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

3.1.1

zeznania A. W. i J. W.

Sąd dał wiarę zeznaniom wnioskodawców, albowiem były one logiczne i spójne, korespondowały także z pozostałym materiałem dowodowym zebranym w sprawie.

opinia sądowo-psychologiczna

Brak podstaw do kwestionowania wiarygodności i rzetelności opinii.

odpisy akt stanu cywilnego, dokumentacja IPN

Brak podstaw do kwestionowania wiarygodności tych dokumentów.

Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 3.1 albo 3.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

3.1.1

pismo Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych (k. 59a)

Dowód nie miał znaczenia na poczynienia ustaleń faktycznych w przedmiotowej sprawie.

PODSTAWA PRAWNA

Odszkodowanie

1.

Kwota główna

Odsetki

1.

-

-

Zwięźle o powodach podstawy prawnej

-

Zadośćuczynienie

2.

Kwota główna

Odsetki

1.

200.000,00 zł

brak

Zwięźle o powodach podstawy prawnej

2.

200.000,00 zł

brak

Zwięźle o powodach podstawy prawnej

Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. z 2024 r. poz. 442; dalej: "ustawa lutowa"), osobie, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia, przysługuje od Skarbu Państwa zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wynikłe z wydania lub wykonania orzeczenia albo decyzji. W razie śmierci tej osoby uprawnienie to przechodzi na małżonka, dzieci i rodziców.

Art. 1 ust. 1 ustawy lutowej stanowi, że uznaje się na nieważne orzeczenia wydane przez polskie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub przez organy pozasądowe w okresie od rozpoczęcia ich działalności na ziemiach polskich, począwszy od 1 stycznia 1944 r. do 31 grudnia 1989 r., jeżeli czyn zarzucony lub przypisany był związany z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego albo orzeczenie wydano z powodu takiej działalności. Zgodnie z art. 4 ustawy lutowej stwierdzeniu nieważności orzeczenia nie stoi na przeszkodzie wykonanie kary, zastosowanie amnestii lub abolicji, zatarcie skazania, akt łaski, przedawnienie, zadośćuczynienie, śmierć osoby represjonowanej, której orzeczenie dotyczy, zawieszenie postępowania lub jego umorzenie z powodów innych niż te, o których mowa w art. 17 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k.

W art. 11 ust. 1 ustawy lutowej przewidziano, że przepisy art. 8 tej ustawy mają zastosowanie również wobec osób, co do których zachodzą przesłanki do stwierdzenia nieważności orzeczenia, jeżeli oskarżonego uniewinniono lub postępowanie umorzono z powodów, o których mowa w art. 17 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k., i nie zostało prawomocnie zasądzone odszkodowanie i zadośćuczynienie, a osoby te były zatrzymane lub tymczasowo aresztowane.

W przedmiotowej sprawie nie zostało przeprowadzone postępowanie w przedmiocie stwierdzenia nieważności postanowienia Wojskowej Prokuratury Rejonowej w B. z dnia 27 marca 1947 r. w sprawie Pr (...). Prokurator Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w B. zarządzeniem z dnia 2 listopada 2022 r., wydanym w sprawie o sygn. Ns 35.2022, wykreślił sprawę jako załatwioną, z uwagi na nieustalenie przyczyny umorzenia postępowania w sprawie Pr (...).

W ocenie Sądu Okręgowego taka sytuacja nie stoi na przeszkodzie możliwości zasądzenia zadośćuczynienia na rzecz wnioskodawców, albowiem w realiach przedmiotowej sprawy kwestia podstawy prawnej umorzenia postępowania prowadzonego przeciwko I. W. (1) ma znaczenie jedynie dla kwestii wyboru podstawy prawnej zasądzenia zadośćuczynienia, nie zaś na samą możliwość jego zasądzenia lub określenia jego wysokości.

Z zebranego materiału dowodowego niezbicie bowiem wynika, że przeciwko I. W. (2) Prokuratura Rejonowa w B. prowadziła pod sygn. akt (...) postępowanie o czyn z art. 4 § 1 dekretu z dnia 13 czerwca 1946 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa (m.k.k.), który przewidywał odpowiedzialność karną osoby, która bez zezwolenia wyrabiała, gromadziła lub przechowywała broń palną, amunicję, materiały lub przyrządy wybuchowe albo inne przedmioty mogące sprowadzić niebezpieczeństwo powszechne. Z zachowanych materiałów archiwalnych IPN wynika jednoznacznie, że I. W. (1) został zatrzymany jako "współpracownik bandy L." (tj. oddziału ppor. H. W., wchodzącego w skład 6 Wileńskie Brygady WiN), w dokumentach UBP określano go także jako "współpracownika" lub "pomocnika" WiN (k. 25, 29-30, 31, 32, 43 akt Ns 35.2022). Zeznania wnioskodawców również jednoznacznie wskazują, że I. W. (1) udzielał pomocy działającym w okolicy oddziałom partyzanckim, m.in. utrzymywał kontakt z mjr. Z. S. "Ł.", dowódcą 6 Brygady.

Powyższe okoliczności jednoznacznie świadczą, że czyn I. W. (1), którego dotyczyło postępowanie Pr (...), związany był z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Zrzeszenie (...), w ramach którego działał oddział partyzancki, któremu pomagał I. W. (1), miało za cel odbudowę suwerennego i demokratycznego Państwa Polskiego. Zatrzymanie I. W. (1) jako "współpracownika" WiN jednoznacznie wskazuje, iż stanowiło ono represję za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Wprawdzie wypis z repertorium Wojskowej Prokuratury Rejonowej w B. (k. 71-72 akt Ns 35.2022) nie wskazuje wprost, na czym polegał czyn zarzucany I. W. (1), jednak wskazany w tym repertorium okres pozbawienia I. W. (1) wolności w sprawie odpowiada okresowi pozbawienia wolności I. W. (1) wynikającymi z akt (...) (k. 25, 29-30, 31, 32, 43), w których I. W. (1) został opisany jako "współpracownik"/"pomocnik" WiN/"bandy L.". Okoliczności te w ocenie Sądu Okręgowego wskazują, że I. W. (1) został zatrzymany jako współpracownik oddziału WiN, a prokurator (...) w B. zakwalifikował następnie jego zachowanie jako wyczerpujące znamiona czynu z art. 4 § 1 m.k.k.

W ocenie Sądu Okręgowego nie ulega zatem wątpliwości, że czyn zarzucany I. W. (1) w sprawie Pr (...) związany był z jego działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego i istniały podstawy do stwierdzenia nieważności kończącego to postępowanie postanowienia (...) w B. z dnia 27 marca 1947 r. na podstawie art. 1 ust. 1 ustawy lutowej.

Z treści zarządzenia z dnia 2 listopada 2022 r. (sygn. Ns 35.2022) jednoznacznie wynika, że brak przeprowadzenia postępowania o stwierdzenie nieważności orzeczenia z dnia 27 marca 1947 r. wynikało jedynie z tego powodu, że prokuratorowi nie udało się ustalić, jaka była przyczyna umorzenia postępowania przeciwko ojcu wnioskodawców. Kwestia ta jest o tyle istotna, iż w przypadku stwierdzenia, że podstawą umorzenia postępowania są okoliczności określone w art. 17 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k. (tj. niepopełnienie czynu lub brak znamion czynu zabronionego) nie przeprowadza się postępowania o stwierdzenie nieważności takiego orzeczenia.

W ocenie Sądu Okręgowego nieprzeprowadzenie postępowania w przedmiocie stwierdzenia nieważności orzeczenia z dni 27 marca 1947 r., ani nieustalenie podstawy umorzenia postępowania przeciwko I. W. (1) nie stoją na przeszkodzenie zasądzeniu zadośćuczynienia w przedmiotowej sprawie. Niezależnie bowiem od tego, jaka była przyczyna umorzenia postępowania w sprawie Pr (...), w każdym przypadku wnioskodawcy uzyskaliby prawa do wystąpienia o zadośćuczynienie.

Gdyby ustalono, że przyczyna umorzenia postępowania w sprawie Pr (...) była inna, niż wskazana w art. 17 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k., istniałyby podstawy do stwierdzenia nieważności postanowienia o umorzeniu, gdyż, jak wyżej wskazano, czyn objęty tym postępowaniem niewątpliwie związany był z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, a co za tym idzie - wnioskodawcy zyskaliby prawo żądania zadośćuczynienia na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy lutowej.

Gdyby natomiast przyczyną umorzenia postępowania w sprawie Pr (...) były okoliczności, o których mowa w art. 17 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k., wówczas wnioskodawcy mogliby wystąpić z żądaniem zadośćuczynienia bez konieczności stwierdzenia nieważności postanowienia o umorzeniu, na podstawie art 11 ust. 1 ustawy lutowej, albowiem I. W. (1) był zatrzymany i tymczasowo aresztowany w w/w sprawie.

Powyższe jednoznacznie wskazuje, że niezależnie od tego, jaka była przyczyna umorzenia postępowania w sprawie Pr (...), wnioskodawcy tak czy inaczej mieliby prawo do żądania zadośćuczynienia. Jedyna różnica dotyczyłaby podstawy przyznania im zadośćuczynienia. W ocenie Sądu niemożność przeprowadzenia postępowania o stwierdzenie nieważności orzeczenia z dnia 27 marca 1947 r. jedynie z tej przyczyny, że nie udało się ustalić podstawy umorzenia, nie może stanowić dla wnioskodawców przeszkody do dochodzenia zadośćuczynienia, tym bardziej, że zebrany materiał dowodowy jednoznacznie wskazuje, że zachodzą przesłanki do stwierdzenia nieważności orzeczenia z dnia 27 marca 1947 r.

Sąd Okręgowy stanął zatem na stanowisku, że wnioskodawcom przysługuje prawo do żądania zadośćuczynienia w związku z pozbawieniem wolności I. W. (1) w sprawie Pr (...), przysługuje prawo żądania zadośćuczynienia. Ponieważ w stosunku do I. W. (1) nie przeprowadzono postępowania o stwierdzenie nieważności orzeczenia, podstawą prawną zasądzenia zadośćuczynienia winien być art. 11 ust. 1 w zw. z art. 8 ust. 1 ustawy lutowej.

W tym miejscu Sąd Okręgowy wskazuje, iż w pkt I i II sentencji wyroku z dnia 16 października 2024 r., przy przywołaniu podstawy prawnej rozstrzygnięcia, na skutek omyłki opuszczono art. 11 ust. 1 ustawy lutowej, pozostawiając tylko art. 8 ust. 1 w/w ustawy.

Inne

3.

1.

-

Zwięźle o powodach podstawy prawnej

-

ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU W PRZEDMIOCIE ŻĄDANIA

Zwięźle o powodach rozstrzygnięcia

Odszkodowanie

1.

Kwota główna

Odsetki

1.

-

-

Zadośćuczynienie

2.

Kwota główna

Odsetki

1.

Określając wysokość zadośćuczynienia Sąd miał na względzie czas pozbawienia I. W. (1) wolności (ponad 3 miesiące), warunki, w jakich przebywał I. W. (1) podczas pobytu w areszcie, a także skutki pozbawienia wolności dla zdrowia I. W. (1) oraz konsekwencje pozbawienia wolności I. W. (1) dla wnioskodawców.

Z zeznań wnioskodawców, co do wiarygodności których Sąd nie ma wątpliwości, wynika, że I. W. (1) był osadzony w ponadprzeciętnie uciążliwych warunkach. I. W. (1) przebywał w ciasnej, nieogrzewanej celi (co stanowiło dodatkową dolegliwość, gdyż I. W. (1) był pozbawiony wolności w miesiącach zimowych), a później został osadzony w separatce o wymiarach ok. 1 m x 1 m. I. W. (1) pozbawiony był możliwości spacerów, mógł spać jedynie na krześle lub na stojąco, nie zapewniano mu należytego wyżywienia i środków higieny. Dodatkowo stosowano wobec niego przemoc fizyczną, w szczególności był bity podczas przesłuchań (łamano mu palce).

Pobyt w areszcie odcisnął wyraźne piętno na dalszym życiu I. W. (1). Stan zdrowia I. W. (1) uniemożliwiał mu dalszą pracę w gospodarstwie rolnym, co w konsekwencji zmusiło go do sprzedaży gospodarstwa. I. W. (1) stracił zęby, miał odmrożone i zarobaczywione nogi, trzęsły mu się ręce. J. W. opisał ojca po opuszczeniu aresztu jako "wrak człowieka" (k. 73).

Aresztowanie I. W. (1) miało także wpływ na życie wnioskodawców. A. W. został zatrzymany wraz z ojcem. W swoich zeznaniach opisał, że ojca brakowało, rodzina za nim tęskniła (k. 71). J. W. opisał z kolei, że z powodu aresztowania ojca miał "reperkusje i w szkole i w pracy" (k. 73). Nie ulega wątpliwości, że sam fakt aresztowania ojca musiał znaleźć odbicie w psychice jego synów, z których jeden miał wówczas 16, a drugi 6 lat. Wpływ na psychikę wnioskodawców musiał mieć także stan zdrowia ojca po opuszczeniu aresztu.

Mając na uwadze powyższe okoliczności, Sąd stanął na stanowisku, że wnioskowane zadośćuczynienie w wysokości 200.000 zł dla każdego z wnioskodawców nie może być w realiach niniejszej sprawy uznane za nadmierne. Warunki, w jakich I. W. (1) był pozbawiony wolności oraz skutki aresztowania dla samego I. W. (1) oraz wnioskodawców w pełni uzasadniają przyznanie wnioskodawcom zadośćuczynienia w żądanej wysokości.

Wnioskodawcy nie żądali zasądzenia odsetek.

Inne

3.

1.

-

Inne ROZSTRZYGNIĘCIA Zawarte w WYROKU

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

KOszty procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

III, IV

Zgodnie z art. 554 § 4 zd. drugie k.p.k. w zw. z art. 8 ust. 3 ustawy lutowej, w razie uwzględnienia roszczeń choćby w części wnioskodawcy przysługuje od Skarbu Państwa zwrot uzasadnionych wydatków, w tym z tytułu ustanowienia jednego pełnomocnika.

W przedmiotowej sprawie jedynym wydatkiem wnioskodawców było ustanowienie pełnomocnika. Sąd zatem zasądził od Skarbu Państwa na rzecz każdego z wnioskodawców zwrot wydatków z tytułu ustanowienia pełnomocnika. Ich wysokość Sąd ustalił w oparciu o § 11 ust. 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2023 r. poz. 1964, z późn. zm.) na kwotę 240 zł, powiększając ją, zgodnie z § 17 pkt 1 w/w rozporządzenia, o 60% w związku z udziałem pełnomocnika w trzech kolejnych terminach rozpraw.

V

Mając na uwadze, iż stosownie do dyspozycji art. 554 § 4 zd. pierwsze k.p.k. w zw. z art. 8 ust. 3 ustawy lutowej, postępowanie jest wolne od kosztów sądowych, Sąd kosztami postępowania obciążył Skarb Państwa.

PODPIS