Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 czerwca 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Grzegorz Krężołek (spr.)
Sędziowie:	SSA Regina Kurek SSO del. Bartosz Pniewski
Protokolant:	starszy sekretarz sądowy Beata Zaczyk

po rozpoznaniu w dniu 15 czerwca 2021 r. w Krakowie na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa A. G. (1)

przeciwko J. K. (1)

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach

z dnia 22 czerwca 2020 r. sygn. akt I C 2113/16

uchyla zaskarżony wyrok w punktach: I, III, IV, V i VI i w zakresie objętym tymi punktami sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Kielcach do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania apelacyjnego.

SSO del. Bartosz Pniewski SSA Grzegorz Krężołek SSA Regina Kurek

Sygn. akt : I ACa 896/20

UZASADNIENIE

W częściowym uwzględnieniu żądania A. G. (1) , skierowanego przeciwko J. K. (1), w ramach którego domagała się zwrotu równowartości nakładów inwestycyjnych poniesionych na nieruchomość składającą się z działki ewidencyjnej nr (...) , położonej w S. , którą zwróciła pozwanej, w następstwie odwołania darowizny dokonanej uprzednio przez matkę ,

Sąd Okręgowy w Kielcach , wyrokiem z dnia 22 czerwca 2020r. :

- zasądził od pozwanej J. K. (1) na rzecz powódki A. G. (1) kwotę 72 460zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 22 lipca 2016r. do dnia zapłaty[ pkt I ] ,

- oddalił powództwo w pozostałej części[ pkt II] ,

- zasądził od J. K. (1) na rzecz A. G. (1) kwotę 3985,20zł , w tym podatek VAT, tytułem kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu[ pkt III] ,

- zasądził od powódki na rzecz pozwanej J. K. (1) kwotę 3969,35zł , tytułem kosztów procesu[ pkt IV ],

- przyznał adwokatowi S. S. ze środków Skarbu Państwa -Sądu Okręgowego w Kielcach- kwotę 4870,80 , tytułem kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu[ pkt V ] oraz

- odstąpił od obciążania powódki kosztami sądowymi od oddalonej części powództwa[ pkt VI sentencji orzeczenia ].

Sąd I instancji ustalił następujące fakty istotne dla rozstrzygnięcia :

A. G. (1) jest córką J. K. (1).

Na podstawie umowy darowizny dokonanej na rzecz powódki przez pozwaną w dniu 5 czerwca 2002 r., stała się właścicielką nieruchomości położonej w obrębie S., gminie O., złożonej z działek ewidencyjnych nr (...) o łącznej powierzchni 1,93 ha, której część była zabudowana budynkami mieszkalnym i gospodarczymi.

W tym samym akcie notarialnym ustanowiono na rzecz J. i T. małżonków K. dożywotną służebność osobistą polegającą na prawie korzystania z połowy domu mieszkalnego, ¼ części zabudowań gospodarczych i prawie użyczenia 30 arów działki na (...) w miejscu jednorazowo dowolnie przez nich wybranym.

Zabudowę nieruchomości stanowiły : budynek mieszkalny z gankiem, stodoła z przybudówkami, stajnia z przybudówką garażową, piwnica ziemna. Działka[ (...) w części siedliskowej była ogrodzona z utwardzonym dojściem do budynku mieszkalnego.

Za zgodą powódki, pozwana wraz z mężem przeprowadziła generalny remont domu, w którym mieszkali rodzice.

Wyremontowana została wówczas łazienka, wykonano szpachlowanie i malowanie całego domu, położono terakotę w pokoju, kuchni, przedpokoju, ganku, panele ścienne w ganku i przedpokoju. Dom został ocieplony, wykonano elewację zewnętrzną. Pozwana wraz z mężem z własnych środków w 2002r. wybudowała także garaże oraz letnią kuchnię. Przy pracach budowlanych pomagał także mąż A. G. (1).

Czynnością dokonaną w formie aktu notarialnego z dnia 27 listopada 2002 r. A. G. (1) darowała siostrze E. Ż. ½ udziału w wyżej opisanej nieruchomości.

Aktem notarialnym z dnia 16 listopada 2004 r. siostry zniosły współwłasność darowanej nieruchomości w ten sposób, że E. Ż. otrzymała na własność niezabudowaną nieruchomość położoną w S., składającą się z działek o numerach:(...) i (...) o łącznej powierzchni 0,96 hektara, a A. G. (1) otrzymała na własność zabudowaną nieruchomość położną w tej miejscowości , składającą się z działek o [ówczesnych]numerach:(...) i (...) o łącznej powierzchni 0,97 hektara.

Tym samym aktem notarialnym J. i T. małżonkowie K. zwolnili nieodpłatnie nieruchomość z ustanowionego na ich rzecz prawa dożywotniego użytkowania 30 arów działki numer (...) w miejscu jednorazowo dowolnie wybranym.

Po zniesieniu współwłasności powódka podjęła decyzję o rozbudowie starego domu wybudowanego przez rodziców , na działce nr ewid.(...). Rozbudowa miała polegać na powiększeniu ganku, wykonaniu podpiwniczenia i wykonaniu centralnego ogrzewania w całym domu, na co rodzice wyrazili zgodę.

W dniu 1 kwietnia 2008 r. złożyła wniosek o pozwolenie na budowę.

Decyzją z dnia 11 kwietnia 2008 r. zatwierdzony został projekt budowlany i udzielone zostało pozwolenie na rozbudowę budynku mieszkalnego jednorodzinnego z wewnętrznymi instalacjami: elektryczną, wodną, kanalizacyjną, centralnego ogrzewania.

A. G. (1) dobudowała do istniejącego budynku mieszkalnego od strony północnej budynek składający się z parteru, piwnicy, poddasza wraz z budową wewnętrznych instalacji. Wyburzony został ganek w starym domu, który stanowił wejście do pomieszczeń zajmowanych przez J. i T. K.. Na miejscu ganku wybudowana została dobudówka składająca się z pokoju na parterze oraz łazienki i kuchni na użytkowym poddaszu.

Przebudowa była prowadzona była metodą gospodarczą, w większości z materiałów nowych, a w części z materiałów porozbiórkowych. Do prac budowlanych wykorzystane zostały materiały pochodzące z rozburzenia ganku oraz drewno pochodzące z lasu pozwanej i jej męża- w tym na budowę dachu i elementy drewniane.

W związku z wyburzeniem ganku oraz powstałą dobudówką wejście do domu powódki i jej męża prowadziło przez wspólny dla nich i rodziców korytarz w nowo wybudowanej części domu. Centralne ogrzewanie ostatecznie zostało wykonane tylko w niej .

W trakcie wykonywania robót ziemnych- wykopów fundamentowych przy realizacji fundamentów podpiwniczonej dobudowy do istniejącego budynku , wybrano znaczną ilość ziemi bez zabezpieczenia północnej ściany istniejącego budynku. Nie dokonano podbicia fundamentów pod tą ścianą, co doprowadziło do naruszenia struktury gruntu, osiadania fundamentu i powstanie drobnych rys w większości pionowych w górnych częściach ścian wewnętrznych wraz z odspojeniem się otworów drzwiowych w kuchni i łazience oraz miejscowymi, krótkimi rysami poziomymi w ścianie północnej budynku i na stropie w kuchni. Obecnie proces osiadania budynku ustabilizował się.

J. i T. małżonkowie K. pomagali powódce przy rozbudowie domu. Ojciec pracował na budowie, nadzorował robotników. Powódka przygotowywała posiłki. Wraz z mężem przekazała synowi córki, który miał zamieszkać w nowo budowanym domu, 2000 zł na glazurę, 2000 zł na malowanie, kwotę 2000 zł na remont łazienki. Kwoty te były darowiznami , które nie zostały odwołane.

Rodzice przekazywali A. G. (1) na potrzeby budowy drewno z ich lasu, które zostało wykorzystane między innymi do budowy dachu oraz okien w „dobudówce”. Część materiału na rozbudowę pochodziła z rozburzonego ganku, pozostała cześć została zakupiona przez powódkę i jej męża. Prace zostały zakończone na przełomie 2011r. 2012r

W dobudowanej części domu zamieszkał syn pozwanej M. G. wraz z żoną - od września 2011 r.

Jeden z pokoi w starym budynku mieszkalnym zajmowała powódka wraz z mężem. Korzystała także z łazienki w starej części oraz początkowo z kuchni - do czasu powstania konfliktu pomiędzy stronami .

A. G. (1) nie zawiadomiła organów budowlanych o zakończeniu inwestycji, która formalnie nie została odebrana, a nowo powstałe pomieszczenia nie zostały dopuszczone do użytkowania.

Pismem z dnia 6 października 2014 r. J. i T. małżonkowie K. odwołali darowiznę dokonaną na rzecz córki.

Na dzień 6 października 2014 r. (datę złożenia przez pozwaną oświadczenia o odwołaniu darowizny) – zabudowę działki nr (...), stanowił budynek mieszkalny z trójkondygnacyjną dobudową – piwnica parter poddasze, stodoła z przybudówkami, stajnia z przybudówką, piwnica ziemna z skalniakiem, budynek gospodarczy , kuchnia letnia z garażem, wiata przy garażu, szambo. W części siedliskowej działka była ogrodzona, z utwardzonymi chodnikami i dojściami , z drobnowymiarowej kostki betonowej, żwiru i płytek chodnikowych.

Jak wynika z dalszej części ustaleń Sądu I instancji , wyrokiem Sądu Okręgowego w K. z dnia 30 grudnia 2015 r. w sprawie o sygnaturze sygn. (...) , A. G. (1) została zobowiązana do złożenia oświadczenia woli, przenoszącego nieodpłatnie na rzecz powódki J. K. (1) własność nieruchomości obejmującej działki o numerach – (...)o powierzchni 0,72 ha oraz o nr(...)o powierzchni 0,25 ha, położonej w miejscowości S., objętej księgą wieczystą nr (...).

W dniu 21 lipca 2016 r. powódka zwróciła nieruchomość właścicielce. Uczyniła to w obecności matki , która nie zgłaszała faktu zniszczeń na nieruchomości, ani nie formułowała żadnych roszczeń wobec poprzedniej właścicielki.

A. G. (1) nie stawiła się u notariusza , celem złożenia zwrotnego oświadczenia woli . Pozwana pokryła koszty tej czynności , w tym opłatę notarialną, w łącznej w wysokości wysokości 774,84 zł.

Pismem z dnia 25 lipca 2016 r. pozwana wezwała powódkę do zapłaty tej kwoty w terminie 7 dni, co okazało się nieskuteczne.

Córka wezwała matkę do zapłaty 160 000 zł tytułem zwrotu poczynionych na nieruchomość nakładów. J. K. (1) świadczenia nie spełniła w jakimkolwiek zakresie.

Ponadto Sąd Okręgowy ustalił , iż pozwana i jej mąż, w dniu 17 listopada 2016 r. zawarli z córką E. Ż. umowę dożywocia nieruchomości obejmującej min. działkę nr ewid. (...) położoną w S. . W zamian za to E. Ż. zobowiązała się zapewnić darczyńcom dożywotnie utrzymanie.

Postanowieniem Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego w S. z dnia 11 lipca 2018 r. znak (...). (...) (...) (...) zostały wstrzymane roboty budowlane obejmujące rozbudowę wskazanego wyżej budynku , które prowadziła powódka, z powodu istotnego odstąpienia przez inwestora od ustaleń i warunków określonych projektem budowlanym zatwierdzonym decyzją o pozwoleniu na budowę z dnia 11 kwietnia 2008 r.

Decyzją z dnia 21 sierpnia 2018 r. Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego w S. nakazał aktualnej właścicielce nieruchomości E. Ż. , sporządzenie i przedstawienie zamiennego projektu budowlanego oraz wskazanie ewentualnych robót budowlanych i zmian niezbędnych do wykonania, celem doprowadzenia realizowanego obiektu budowlanego do stanu zgodnego z prawem.

Wobec nie przedstawienia takiego projektu, Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego w S. nakazał E. Ż. zaniechanie prowadzenia dalszych robot budowalnych.

Obecna właścicielka nieruchomości domagała się wznowienia postępowania administracyjnego w sprawie zatwierdzenia projektu budowlanego i udzielania pozwolenia na rozbudowę przedmiotowego budynku, jednak bezskutecznie.

W „starej” części spornej nieruchomości zamieszkuje do chwili obecnej powódka wraz z mężem. Dobudowana część nie jest przez nikogo wykorzystywana. Pozwana i obecna właścicielka nieruchomości rozważają rozebranie tej części zabudowy. Deklarują, że nie są zainteresowane przebudową budynku i dostosowywaniem go do wymogów prawa budowlanego.

W ramach oceny prawnej żądania A. G. (1) , Sąd I instancji , uznał je za usprawiedliwione co do zasady. Sformułowane przezeń wnioski można ująć generalnie w sposób następujący :

a/ rozliczenie nakładów dokonanych na przedmiot darowizny , w sytuacji jej odwołania reguluje art. 898 § 2 k.c., odsyłający w tym zakresie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Odbywa się ono na podstawie art. 408 k.c., co oznacza, że zobowiązany do zwrotu przedmiotu darowizny może żądać zwrotu nakładów koniecznych o tyle, o ile nie znalazły pokrycia w użytku, który z nich osiągnął, a zwrotu innych nakładów może żądać o tyle, o ile zwiększają wartość korzyści w chwili jej wydania .Ich wartość nakładów oblicza się według stanu z dnia zwrotu korzyści,

b/ powódka, będąc właścicielką nieruchomości , poczyniła nakłady w postaci: wybudowania budynku mieszkalnego, , a także związane z modernizacją piwnicy ziemnej i utwardzeniem terenu.

Bez znaczenia pozostaje podnoszony przez pozwaną zarzut, że nie wyrażała zgody na prowadzoną przez powódkę budowę, skoro powódka A. G. (1) w dacie czynionych nakładów była właścicielem przedmiotowej nieruchomości i miała prawo swobodnie nią dysponować.

Przedmiotu oceny Sądu I instancji nie stanowił nadto zarzut pozwanej, że budowa rozpoczęta została w rzeczywistości w 2006r., a zatem przez uzyskaniem pozwolenia na budowę, skoro postępowanie administracyjne w przedmiocie udzielenia go, tym samym legalności posadowienia budynku mieszkalnego , nie zostało skutecznie wzruszone w trybie postępowania administracyjnego.

Okolicznością przyznaną przez J. K. (1) jest także, że córka wykonała remont starej piwnicy ziemnej w postaci wymiany drzwi, obłożenia wejścia do niej i skalnika piaskowcem, wykonała izolację na piwnicy. Zakupiła i dokonała nasadzeń roślin ozdobnych.

Sąd uwzględnił nadto nakład w postaci utwardzenia terenu na nieruchomości - z kostki brukowej, żwiru, płyt chodnikowych, przedstawiający wartość użytkową i materialną. Przyjął, że , o równowartość tych nakładów zwrócona nieruchomość zwiększyła swoją wartość.

Nie uznał natomiast , jako podlegające wzajemnemu rozliczeniu pomiędzy stronami, wydatków A. G. (1) na na budynki gospodarcze, remont studni, szamba, odwodnienie, posadzenie drzewek owocowych albowiem żądająca nie udowodniła okoliczności ich rzeczywistego poniesienia,

c/ ustalając ich wartość Sąd oparł się na wnioskach opinii biegłej z zakresu budownictwa A. B. (1) , w łącznej wysokości 117 560 zł., uznając , iż wielkość ta nie była kwestionowana przez strony sporu,

d/ ustalenie wartości wzbogacenia pozwanej musi być dokonywane z uwzględnieniem decyzji administracyjnych wydanych w związku z przekroczeniem zakresu pozwolenia na budowę i przeprowadzeniem prac inwestycyjnych sprzecznie z założeniami projektowymi. Dodatkowe, podlegające uwzględnieniu przy jego ustalaniu, koszty wywołała także konieczność przygotowania projektu zamiennego, nałożona decyzja organu administracyjnego. Konieczne jest także wykonanie dodatkowych prac przy budynku mieszkalnym :zamontowanie balustrad na klatce schodowej i tylnych schodach zewnętrznych, wykonanie otworu nawiewu w kotłowni i w jej drzwiach , prawidłowego odprowadzenia wód opadowych, zabezpieczenie piwnic przed wodami poprzez wykonanie opaski wokół budynku, remont izolacji jego ścian północnej i południowej.

Poniesienie tych dodatkowych kosztów pozwala na to , aby budynek nadawał się do zamieszkania .

Wyklucza to zasadność twierdzeń i zarzutów J. K. (1) zgodnie z którymi nadaje się on tylko do rozbiórki , a nakłady , których rozliczenia domaga się córka, są zupełnie pozbawione wartości,

e/ te jednak okoliczności decydują , zdaniem Sądu I instancji o tym , iż wartość nakładów podlegających rozliczeniu pomiędzy stronami nie jest możliwa do precyzyjnego określenia.

Sięgnięcie do kolejnej opinii biegłego z zakresu szacowania nieruchomości nie pozwoli na bardziej precyzyjne jej ustalenie Przyjęte przez biegłych założenia miałyby jedynie hipotetyczny charakter.

Taki wniosek pozwala na zastosowanie w tym celu art. 322 kpc. Na podstawie tej normy ocenił ,że A. G. (1) może w sposób usprawiedliwiony dochodzić od matki 60 % tej wartości , która określiła w swoim opracowaniu biegła A. B. , przyjmując za punkt wyjścia dla swoich wniosków , wartość odtworzeniową składników budowlanych. O skali przyjętego ograniczenia zdecydowała przede wszystkim wada prawna rozbudowanego przez A. G. budynku.

Łącznie zatem wysokość nakładów poczynionych przez powódkę na zwróconą nieruchomość podlegających rozliczeniu pomiędzy stronami sporu to kwota 75 598zł. (70 536zł + 1972zł +2788zł+302zł).

O skali przyjętego ograniczenia zdecydowała przede wszystkim , jak przyjął Sąd , wada prawna rozbudowanego przez A. G. budynku,

f/ spośród zarzutów obronnych pozwanej Sąd I instancji uwzględnił ten, w ramach którego J. K. (1) podniosła zarzut potrącenia wierzytelności wzajemnej z tytułu kosztów usunięcia uszkodzeń „starego” domu mieszkalnego w związku z prowadzonymi przez powódkę pracami budowlanymi, w zakresie sumy 3 000 złotych.

Jako niezasadny ocenił ten zarzut o ile dotyczył wierzytelności pozwanej w z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości przez córkę i członków jej rodziny pomiędzy 10 października 2014r do 21 lipca 2016r oraz z racji poniesienia przez J. K. kosztów i opłat notarialnych w łącznej wysokości 774,84 zł.

W przypadku pierwszej z tych wierzytelności uznał , iż na przeszkodzie podzieleniu tego zarzutu stała niewymagalność tej pretensji finansowej pozwanej wobec córki.

Ponadto , jego zdaniem , ta wierzytelność przysługiwała J. K. (1) jedynie za okres od daty prawomocności orzeczenia Sądu Okręgowego w Kielcach , który zobowiązał A. G. (1) do złożenia zwrotnego oświadczenia woli , prowadzącego do przeniesienia na matkę nieruchomości w S. do dnia wydania jej przez zobowiązana . Dotyczyć może wobec tego tylko okresu pomiędzy 8 , a 21 lipca 2016r.

Zarzut obejmujący wierzytelność wzajemną J. K. z tytułu kosztów poniesionych przez nią w związku z niedoszłą czynnością notarialną nie jest trafny dlatego , iż nie wykazała że wszystkie opłaty pobrane przez notariusza obciążają powódkę. W świetle art. 1047 k.p.c. prawomocne orzeczenie Sądu zastępowało oświadczenie woli A. G. (1) w zakresie przeniesienia własności nieruchomości. Nie była zatem obowiązana stawić się do notariusza,

g/ dlatego żądanie A. G. (1) zostało uwzględnione do kwoty łącznej 72 560zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 22 lipca 2016r. , odpowiadającemu dacie udzielenia przez pozwaną odpowiedzi na wezwanie powódki do spełnienia świadczenia, do dnia zapłaty. W pozostałej części roszczenie jako nieuzasadnione podlegało oddaleniu,

h/ niezasadny był zarzut pozwanej , że jego dochodzenie jest przejawem nadużycia prawa podmiotowego przez córkę i jako takie nie powinno korzystać z ochrony Pozwana nie dowiodła jakie konkretnie zasady współżycia społecznego powódka naruszyła występując z żądaniem zapłaty.

Podstawą rozstrzygnięcia o kosztach procesu była norma art. 100kpc.

Stosując go Sąd I instancji wzajemnie rozdzielił jej pomiędzy strony , odwołując się do kryterium rozmiaru w jakim każda z nich wykazała w sporze swoje racje procesowe.

Na podstawie art. 102 k.p.c. odstąpił od obciążania powódki kosztami sądowymi od oddalonej części powództwa , mając na uwadze charakter niniejszej sprawy, jak również sytuację życiową A. G. , która m. in z tych przyczyn była zwolniona była od kosztów sądowych w całości.

Na podstawie § 8 pkt 7 oraz § 4 ust 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (t.j. Dz.U.2019.18) Sąd przyznał od Skarbu Państwa na rzecz reprezentującego powódkę adwokata S. S. kwotę 4870,80 zł., tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu powódce , pozostałą ich częścią , w skali w której spór przegrała , obciążając J. K. (1).

Apelację od tego wyroku złożyła pozwana , obejmując jej zakresem punkty : I, III, IV , V i VI jego sentencji.

We wniosku środka odwoławczego postulowała , w pierwszej kolejności wydanie przez Sąd Apelacyjny rozstrzygnijcie reformatoryjnego , którym powództwo A. G. (1) zostanie oddalone w całości, przy obciążeniu jej kosztami procesu i postępowania apelacyjnego.

W ramach wniosku ewentualnego domagała się uchylenia kwestionowanego orzeczenia w zaskarżonej części oraz przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Środek odwoławczy został oparty na następujących zarzutach :

- naruszenia prawa procesowego, w sposób mający dla treści zaskarżonego wyroku istotne znaczenie , a to :

a/ art. 322 kpc w zw. z art. 233 par. 1 , 278 par. 1 i 288 kpc oraz art. 898 par. 2 , 408 par. 2 i 6 kc., jako następstwa zupełnie dowolnego ustalenia rozmiaru roszczenia , które Sąd I instancji uznał za zasadne, przy wyrażeniu takiej oceny bez jakiejkolwiek inicjatywy dowodowej A. G. (1) zmierzającej do określenia wysokości należnej jej sumy .

Podnoszonej wady skarżąca upatrywała także w tym , że Sąd niższej instancji ostatecznie zaniechał prowadzenia dowodów na tę okoliczność mimo ,iż [ co wynika z podjętych decyzji procesowych z których ostatecznie wycofał się ] miał świadomości takiej potrzeby, a brak było przeszkód , aby zasięgnąć opinii biegłego odpowiedniej specjalności . Takiego dowodu ostatecznie , w postępowaniu nie przeprowadzono , a to zaważyło istotnie na jego ostatecznym wyniku.

b/ art. 233 par. 1 w zw. z art. 278 par. 1 i 286 kpc , wobec oparcia ustaleń faktycznych w części na wnioskach opinii biegłego A. B. (1) mimo , że Sąd niższej instancji dostrzegał , iż jej opracowanie nie pozwalało na ustalenie okoliczności istotnych z punktu widzenia przedmiotu sporu pomiędzy stronami.

W ramach tego zarzutu apelująca zwracała także uwagę na błędy metodologii opiniodawczej tej ekspertki , m. in. na brak precyzji w zakresie określenia podstaw skali wpływu ma wnioski opinii , jaki miałaby mieć , jej zdaniem, treść decyzji administracyjnych wydawanych w związku z inwestycją zrealizowana przez A. G. na nieruchomości później zwróconej matce ,

c/ art. 179 par.3 kpc wobec podejmowania przez Sąd Okręgowy istotnych z punktu widzenia treści podjętego orzeczenia czynności procesowych w czasie formalnego zawieszenia postępowania , pomiędzy 5 stycznia 2019r. i 8 czerwca 2020r,

d/ art. 233 par. 1 w zw. z art. 898 par.2 i 408 par. 2 , jako konsekwencji zupełnie dowolnego nie uwzględnienia przez Sąd niższej instancji zarzutu potrącenia , którym apelująca objęła zarówno wierzytelność wzajemną z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości przez córkę i członków jej rodziny , która wbrew stanowisku Sądu była wymagalna , obejmując okres na który powoływała się w postępowaniu J. K. (1) , jak i tę z tytułu poniesionych kosztów związanych z czynnością notarialną , która nie doszła do skutku z przyczyn obciążających powódkę,

- naruszenia prawa materialnego poprzez nieprawidłowe nie zastosowanie przez Sąd Okręgowy normy art. 5 kc jako podstawy dla oceny roszczenia dochodzonego w pozwie, jako przejawu nadużycia prawa podmiotowego po stronie córki pozwanej.

W szczególności nie rozważenie roszczenia A. G. z tego punktu widzenia zważywszy na przyczyny , które zdecydowały o skutecznym [ jak prawomocnie orzekł Sąd w innym postępowaniu pomiędzy stronami ] odwołaniu darowizny przez skarżącą z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanej.

Powódka nie zajęła merytorycznego stanowiska wobec środka odwoławczego J. K. (1).

Rozpoznając apelację Sąd Apelacyjny rozważył :

Apelacja jest uzasadniona i prowadzi do wydania , w granicach zaskarżenia , orzeczenia kasatoryjnego albowiem skala ilościowa i merytoryczna ranga błędów trafnie wytkniętych Sądowi I instancji w ramach polemiki apelacyjnej z nim prowadzi do oceny , że w istocie nie rozpoznał istoty sprawy.

Jej ocenę należy rozpocząć od zarzutu naruszenia art. 179 par. 3 kpc. , ten bowiem, jakkolwiek co do zasady usprawiedliwiony ,nie może być uznany ostatecznie za trafny.

Zarzut procesowy może zostać , w ramach kontroli instancyjnej orzeczenia Sądu niższej instancji uwzględniony jedynie wówczas , gdy w wyniku wykazanego w jego ramach błędu w sposobie postępowania Sądu doszło do następstw mających dla treści wydanego orzeczenia istotne znaczenie, na tę treść wpływając. Inaczej mówiąc , gdyby nie zasadnie wytknięty błąd formalny Sądu, orzeczenie byłoby inne. Bez istnienia takiego związku pomiędzy nim , a tak identyfikowanym następstwem, zarzut nie może by uznany za trafny , nawet gdyby do naruszenia proceduralnego rzeczywiście doszło.

Z taką właśnie sytuację należy potwierdzić w postępowaniu prowadzonym przez Sąd Okręgowy.

Zasadnie skarżąca wytyka to , że podejmował decyzje procesowe kształtujące przebieg postępowania rozpoznawczego w czasie kiedy postępowanie było formalnie zawieszone; pomiędzy pomiędzy 5 lutego 2019r / k.578 akt/ a 8 czerwca 2020 / k. 634 akt/.

Stanowiło to naruszenie art. 179 par. 3 kpc .

Tym nie mniej apelująca nie dowiodła , że ta nieprawidłowość Sądu miała istotny wpływ na wynik sprawy a w szczególności , że w warunkach jej nie popełnienia treść wyroku zaskarżonego apelacją byłaby inna - taka jak wnioskuje J. K. (1) w pierwszej kolejności w ramach weryfikowanego środka odwoławczego. Stąd zarzut ten jednak należy uznać za niezasadny.

Pozostałe zarzuty procesowe powiązane ściśle z wnioskami skarżącej co do nieprawidłowego zastosowania przez Sąd Okręgowy norm materialnych art. 898 par. 2 art. 408 par. 2 i art. 6 kc , a także art. 5 kc., wobec jej niezastosowania w ramach oceny roszczenia A. G., są natomiast zasadne , a ich podzielenie skutkuje koniecznością uchylenia zaskarżonego wyroku w zaskarżonych częściach.

Przede wszystkim podzielić należy ten zarzut J. K. (1) w ramach którego kwestionuje ona wniosek prawny Sądu niższej instancji , że w postępowaniu dla określenia wymiaru świadczenia należnego A. G. (1) może mieć zastosowanie art. 322 kpc.

Wskazane w motywach wyroku argumenty mające przemawiać za jego zastosowaniem w rozstrzyganej sprawie są zupełnie nie przekonujące i błędne.

Sąd Okręgowy formułując je nie uwzględnia , że -jak trafnie podnosi to apelująca- powódka nie podejmowała właściwie ukierunkowanej inicjatywy dowodowej , mającej na celu wykazanie okoliczności faktycznych wskazujących na rodzaj dokonywanych przez nią nakładów na przedmiot wzbogacenia, a także służących określeniu ich rzeczywistej wartości w dacie istotnej dla ich wzajemnego rozliczenia ze zubożoną powódką.

Odwołała się w tym zakresie , w toku postępowania rozpoznawczego, tylko do opinii biegłej A. B., chociaż zakres zadania eksperckiego , które Sąd przed nią postawił w postanowieniu dowodowym, wobec nieprawnego jego określenia nie mógł służyć ustaleniu rozmiaru ilościowego tego roszczenia, biorąc pod rozwagę jego, determinowane materialnie, jego granice.

W tych okolicznościach sięganie przez Sąd I instancji do wyjątkowego w zakresie zastosowania art. 322 kpc dla oznaczenia jego wysokości , było w sposób oczywisty , niepoprawne.

Możliwość odwoływania się przez Sąd do tego przepisu jako podstawy oznaczenia wysokości roszczenia podlegającego uwzględnieniu nie może stanowić środka zastępowania powoda w dowodzeniu podstaw oznaczenia granic ilościowych zgłoszonego roszczenia. Wynika to wprost z samego brzmienia tej normy i dalsze rozważania w tym przedmiocie są zbędne.

Nieprawidłowość stanowiska Sądu I instancji jest tym bardziej widoczna , gdy wziąć pod uwagę , że z uzasadnienia wyroku nie wynika dlaczego uznał , że zastosowanie tego przepisu daje podstawę z jednej strony do posiłkowania się w zakresie określenia wysokości należności powódki wnioskami opinii biegłej [przyjmujących wartości odtworzeniowe elementów budowlanych wykonanych przez nią ] a z drugiej, do obniżenia przyjętej wartości nakładów powódki [inwestycyjno - budowlanych oraz związanych z przebudową piwnicy ziemnej , utwardzeniem fragmentów podwórka oraz nasadzeniami roślin ] dokonanych yna nieruchomości , którą matce zwróciła o 40 %.

Wskazanie , że kryterium tego obniżenia jest wydanie decyzji administracyjnych wskazujących na odstępstwa w procesie budowy od założeń projektowych i warunków oznaczonych w pozwoleniu na budowę , jest zupełnie nieczytelne i dowolne , skoro przyjęty rozmiar obniżenia nie poddaje się w ten sposób jakiejkolwiek weryfikacji.

Jak już wskazano wyżej , sposób w jaki Sąd I instancji określił zakres zadania opiniodawczego dla biegłej był wadliwy, a to w ostatecznym wyniku doprowadziło do tego ,iż odwołanie się do wniosków jej opracowania jako punktu wyjścia dla oznaczenia wysokości należności, której A. G. (1) może domagać się od matki z tytułu poczynionych nakładów na przedmiot wzbogacenia , stanowiło o naruszeniu przez Sąd Okręgowy art. 898 par. 2 w sw z art. 408 par 2 i art. 6 kc.

Mający dla oceny żądania powódki zastosowanie art. 898 par. 2 kc., odsyła , w zakresie rozliczenia nakładów na przedmiot wzbogacenia podlegający zwrotowi , do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.

Z kolei , współtworząca tę instytucję norma art. 408 kc., wyraźnie limituje zakres rozliczeń z tego tytułu pomiędzy wzbogaconym a zubożonym m. in. czyniąc rozróżnienie w jego granicach m. in. ze względu na rodzaj nakładów dokonanych przez tego , który jest zobowiązany zwrócić przedmiot darowizny.

Tego rozróżnienia na nakłady konieczne i nakłady innego rodzaju Sąd I instancji zupełnie nie dostrzegł. [ chociaż przytoczył w motywach wyroku treść tej normy].

Nie zwrócił też uwagi na to , że granice rozliczenia wartości nakładów innych niż konieczne, wyznacza zwiększenie wartości korzyści z chwili jej wydania [ w rozstrzyganej sprawie niespornie 21 lipca 2016r ].

Zatem dla określenia wysokości tego świadczenia , którego córka dochodzi przeciwko matce[ przy założeniu , że żaden dokonanych nakładów nie był nakładem koniecznym- służącym utrzymaniu przedmiotu wzbogacenia w niezmienionym stanie, wyłączając następstwa prawidłowego bieżącego wykorzystywania ] , niezbędne było przeprowadzenie porównania wartości korzyści z chwili jej wydania z wartością hipotetyczną z tej samej chwili przy przyjęciu , iż nakłady A. G. (1) nie zostały dokonane.

Znaczenie tego porównania [ za pośrednictwem właściwie ukształtowanej zakresowo opinii biegłego właściwej specjalności ] było w rozstrzyganej sprawie tym bardziej niezbędne gdy zważyć , że J. K. (1) stanowczo twierdziła ,że czynienie przez córkę nakładów w rozmiarze i w sposób przez nią realizowany , było przez nią i męża od początku kwestionowane , a w wyniku ich dokonania wartość korzyści [ zwróconej nieruchomości ], wręcz uległa obniżeniu w porównaniu z jej wartością uprzednią- przed obdarowaniem córki - albowiem koszt ich usunięcia jest wyższy od niż ta wartość , która reprezentują w chwili doniosłej dla rozstrzygnięcia.

Nie poddał swojej ocenie w zupełności także doniosłej dla weryfikacji roszczenia A. G. kwestii tego , czy czyniąc nakłady na nieruchomość w S. była w dobrej czy w złej wierze.

Przepis art. 898 par. 2 kc nakazuje traktować podmiot zobowiązany do zwrotu przedmiotu darowizny , jako pozostającego w złej wierze , już od daty zdarzenia /zdarzeń / , które uzasadniały jej odwołanie.

Ustalenie to ma zasadnicze znaczenie dla oceny roszczenia powódki w zakresie jej rozmiaru, skoro w takim przypadku , byłaby uprawniona do żądania zapłaty równowartości nakładów [ o ile zostałyby zakwalifikowane jako inne niż konieczne ] tylko o tyle o ile nie uzyskała z nich użytku – korzystając z nowo wybudowanej części budynku , mieszkając w niej z rodziną i nie wydatkując pieniędzy na zapewnienie sobie i najbliższym innego mieszkania.

Wyniki tej analizy , której Sąd Okręgowy zaniechał , co skutkuje wydaniem przez Sąd Apelacyjny orzeczenia kasatoryjnego ,[ o czym będzie jeszcze mowa w dalszej części uzasadnienia] , o ile dorowadziłyby do uznania , że roszczenie A. G. (1) jest jednak usprawiedliwione co do zasady , powinno było przenieść jego ocenę na płaszczyznę jego zgodności z zasadami współżycia społecznego.

W tym kontekście , jednozdaniowe odniesienie się Sądu I instancji do tego zagadnienia wyeksponowanego przez idący w tym kierunku zarzut pozwanej , w motywach zaskarżonego wyroku jest niedostateczne , co czyni zarzut apelacyjny naruszenia art. 5 kc usprawiedliwionym.

W warunkach , gdy wyrok podlega uchyleniu z innych powodów zagadnienie nadużycia prawa podmiotowego przez powódkę zostaje pozostawione ocenie Sądu I instancji przy ponownym rozpoznawaniu sprawy.

Trzeba jednak dostrzec , iż w ramach tej oceny należy uwzględnić sposób zachowania powódki wobec matki , który został prawomocnie oceniony przez Sąd Okręgowy wK. , w sprawie o sygnaturze (...) jako uzasadniona podstawa do odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności. Oczywistym jest też , że ocena tego zagadnienia wymaga analizy całokształtu okoliczności faktycznych ustalonych w sprawie, dotyczących relacji matki - i szerzej - rodziców z córką powódką , także w czasie , kiedy dokonywała nakładów - ówcześnie na jej realność.

Ocena roszczenia A. G. (1) jest błędna i niepełna , uzasadniając rozstrzygnięcie kasatoryjne także dlatego , że Sąd I instancji niepoprawnie , w sposób nie dający w ramach kontroli instancyjnej zweryfikować odniósł do obronnych zarzutów potrącenia sformułowanych przez J. K. (1).

Nie jest trafnym wyrażone w motywach orzeczenia zapatrywanie, zgodnie z którym wierzytelność pozwanej z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie przez powódkę z przedmiotu wzbogacenia , może dotyczyć okresu jedynie pomiędzy 8 lipca a 21 lipca 2016r.

Trzeba zwrócić uwagę , że powoływana już wyżej norma art. 898 par. 2 kc., w sposób szczególny określa początkowy termin traktowania podmiotu obowiązanego do zwrotu przedmiotu wzbogacenia jako jego posiadacza w złej wierze , identyfikując go ze zdarzeniem będącym przyczyną odwołania darowizny.

Rzeczą Sądu Okręgowego było zatem określenie tego okresu w którym wierzytelność pozwanej z tytułu tak kwalifikowanego korzystania przez powódkę i członków jej rodziny z przedmiotu wzbogacenia miało miejsce oraz ocena czy wierzytelność ta w chwili zgłoszenia do potrącenia miała walor wymagalności.

Takiej oceny w motywach zaskarżonego wyroku brak.

Nie zostało w nich też wyjaśnione dlatego wierzytelność z tytułu poniesionych kosztów niedoszłej czynności notarialnej, nie została w ramach tego zarzutu uwzględniona chociażby w części , mimo , iż podstawa dla takiej odmowy została podana przez Sąd tylko w odniesieniu do opłat notarialnych pokrytych przez pozwaną. / por. k. 647 akt/.

Te wszystkie nieprawidłowości w sposobie postępowania Sądu oraz oceny prawnej roszczenia powódki , które determinowały sposób prowadzenia postępowania dowodowego , skutkować muszą uchyleniem zaskarżonego orzeczenia

Nierozpoznanie istoty sprawy polega na wydaniu przez Sąd niższej instancji wyroku , które nie odnosi się do tego, co było przedmiotem roszczenia powoda w zaznaczeniu procesowym albo też na zaniechaniu zbadania materialnej podstawy żądania lub materialnych i formalnych zarzutów strony przeciwnej.

/ por . także wyrażające podobne stanowisko , powołane jedynie dla przykładu , judykaty Sądu Najwyższego z 22 kwietnia 1999r , sygn. II UKN 589/98 oraz z dnia 27 czerwca 2014 , sygn. V CZ 45/14 , powołane za zbiorem Legalis /.

Do takiej sytuacji doszło w rozpoznawanej sprawie.

Przyjęcie nieoprawnych założeń co do przesłanek materialnych oceny zgłoszonego roszczenia spowodowało , że przeprowadzone dowody [ jak dowód z opinii biegłej A. B. (1) ] nie mogły doprowadzić do ustaleń doniosłych dla rozstrzygnięcia a te, [ osobowe ] , które do tego celu były przydatne nie wystarczały do tego aby sprawę uznać za dostatecznie wyjaśnioną do rozstrzygnięcia.

W ten sposób istota sprawy, wyznaczona treścią roszczenia procesowego A. G. (1) nie została rozstrzygnięta.

Sąd pominął też ocenę zarzutów obronnych J. K. (1) albowiem nie sposób za taką uznać pobieżne , jednozdaniowe odniesienia się do nich w motywach orzeczenia, o treści , która nie daje się zweryfikować przez pryzmat zgromadzonego materiału dowodowego a przy tym odniesienia , które opierają się na nieprawnie przyjętych założeniach natury faktycznej [ jak ten dotyczący braku podstaw do uznania , że roszczenie powódki stanowi przejaw nadużycia prawa podmiotowego].

Należy także zaznaczyć , że także w warunkach obowiązywania modelu apelacji pełnej w którym, w granicach zaskarżenia i w granicach jego podstaw , Sąd Odwoławczy w dalszym ciągu rozpoznaje tę samą sprawę, nie oznacza to , że ten Sąd w ramach postępowania odwoławczego, ma przeprowadzać w istocie od nowa wszystkie lub większość zasadniczych dla rozstrzygnięcia dowodów pominiętych lub nie prowadzonych wobec oczywistej niepoprawności materialnego ukierunkowania przez Sąd niższej instancji postępowania rozpoznawczego , sam je oceniać z punktu widzenia wiarygodności [ bez możliwości weryfikowania tych decyzji przez strony w środku odwoławczym ] oraz po raz pierwszy i ostateczny dokonywać oceny roszczenia z punktu widzenia zastosowania relewantnych norm prawa materialnego, a poprawność przyjętych przezeń w tym zakresie wniosków także nie mogłaby być skontrolowana w trybie instancyjnym.

Taki efekt przejęcia i kontynuowania postępowania przez Sad II instancji we wskazanym zakresie [ który dla rozstrzygnięcia o żądaniu A. G. (1) byłby , w świetle poczynionych uwag i wniosków prawnych konieczny ] , nie daje się pogodzić z konstytucyjnie gwarantowaną w każdej sprawie rozstrzyganej przez Sąd Powszechny dwuinstancyjnością.

Dlatego Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji wyroku , na podstawie art. 386 par. 4 kpc w zw z art. 108 par.2 kpc. i art. 898 par.2 kc. i 408 kc.

SSO/ del/ Bartosz Pniewski SSA Grzegorz Krężołek SSA Regina Kurek