Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 maja 2024 r.

Sąd Okręgowy w Kaliszu V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Romuald Kompanowski

Protokolant: st.sekr.sądowy Piotr Durajczyk

po rozpoznaniu w dniu 13 maja 2024 r. w Kaliszu

odwołania W. G.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

z dnia 12 lutego 2024 r. Nr (...)

w sprawie W. G.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia

1.  Oddala odwołanie.

2.  Nie obciąża odwołującego W. G. kosztami zastępstwa procesowego organu rentowego.

Sędzia Romuald Kompanowski

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 12 lutego 2024 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. po dokonaniu rozliczenia emerytury pomostowej w związku z przychodem osiągniętym w listopadzie 2022 r. przez W. G. stwierdził, iż pobierający świadczenie zobowiązany jest do zwrotu kwoty 3 589,02 zł tytułem nienależnie pobranej emerytury za okres od dnia 12 listopada 2022 r. do dnia 29 listopada 2022 r.

Odwołanie do Sądu złożył W. G. wskazując, że poinformował Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O., że pozostawał w stosunku pracy do dnia 29 listopada 2022 r. Ponadto odwołujący podniósł, że przedłożył do organu rentowego świadectwo pracy potwierdzające rozwiązanie stosunku pracy z dniem 29 listopada 2022 r. Odwołujący twierdzi, iż nie wprowadził organu rentowego w błąd i nie zataił żadnych istotnych informacji.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania oraz o zasądzenie od odwołującego na rzecz organu rentowego kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd ustalił, co następuje:

Poza sporem pozostaje przyznanie odwołującemu W. G. emerytury pomostowej od dnia (...) r. tj. od osiągnięcia wieku uprawniającego do emerytury pomostowej. Poza sporem pozostaje również, że odwołujący był zatrudniony na podstawie umowy o pracę w (...) Sp. z o.o. do dnia 29 listopada 2022 r.

W związku z rozliczeniem przychodów osiągniętych w 2022 r. przez odwołującego organ rentowy uzyskał od pracodawcy informację o wysokości przychodu W. G. za 2002 r. w rozbiciu miesięcznym. Zaświadczenie z dnia 12 stycznia 2024 r. wystawione przez (...) Sp. z o.o. wskazywało, że w miesiącu listopadzie 2022 r. odwołujący uzyskał wynagrodzenie w wysokości 7 119,27 zł oraz ekwiwalent za urlop wypoczynkowy w wysokości 1 984,80 zł, co daje łącznie wysokość przychodu w kwocie 9 104,07 zł.

(dowód – świadectwo pracy i zaświadczenie pracodawcy w aktach organu rentowego)

Sąd zważył, co następuje:

Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie jest ustalenie, czy odwołujący W. G. pobrał za miesiąc listopad 2022 r. nienależnie emeryturę pomostową,
a w konsekwencji czy istnieje po jego stronie obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia w łącznej kwocie 3 589,02 zł.

Zgodnie z treścią art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 164) prawo do emerytury pomostowej ulega zawieszeniu lub emerytura ta ulega zmniejszeniu na zasadach określonych w art. 103 ust. 3 i art. 103a-106 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Natomiast w myśl art. 28 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych w zakresie postępowania w sprawie zwrotu nienależnie pobranej emerytury pomostowej, egzekucji i potrąceń stosuje się odpowiednio przepisy art. 138-144 ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz przepisy art. 84 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Stosownie do treści art. 104 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2023 r., poz. 1251) zwaną dalej „ustawą emerytalną” prawo do emerytury lub renty ulega zawieszeniu lub świadczenia te ulegają zmniejszeniu, na zasadach określonych w ust. 3-8 oraz w art. 105, w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, o której mowa w ust. 2 oraz z tytułu służby wymienionej w art. 6 ust. 1 pkt 4 i 6. Zgodnie z art. 104 ust. 2 ustawy emerytalnej za działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, o której mowa w ust. 1, uważa się zatrudnienie, służbę lub inną pracę zarobkową albo prowadzenie pozarolniczej działalności, z uwzględnieniem ust. 3.

Z kolei w myśl art. 104 ust. 7 prawo do emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy oraz renty rodzinnej, do której uprawniona jest jedna osoba, ulega zawieszeniu w razie osiągania przychodu w kwocie wyższej niż 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.

Zgodnie z komunikatem Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 11 sierpnia 2022 r. w sprawie kwot przychodu odpowiadających 70% i 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłoszonego za II kwartał 2022 r. stosowanych przy zmniejszaniu albo zawieszaniu emerytur i rent na podstawie art. 104 ust. 10 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 504 i 1504) od dnia 1 września 2022 r. kwota przychodu odpowiadająca:

1.  70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłoszonego za II kwartał 2022 r. wynosiła 4309,40 zł;

2.  130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłoszonego za II kwartał 2022 r. wynosiła 8003,20 zł.

Odwołujący w odwołaniu podnosi kwestię, że poinformował Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O., że pozostawał w stosunku pracy do dnia 29 listopada 2022 r. oraz nie zataił żadnych informacji. Sąd odnosząc się do zarzutów odwołującego wskazuje, że okoliczności, które stanowiły przesłankę do wydania zaskarżonej decyzji zaistniały dopiero po wydaniu decyzji z dnia 19 grudnia 2022 r. o przyznaniu emerytury pomostowej. Mianowicie Zakład Ubezpieczeń Społecznych dopiero w następnym roku kalendarzowym dokonuje rozliczenia przychodów za poprzedni rok kalendarzowy. W związku z powyższym dopiero w styczniu 2024 r. organ rentowy uzyskał informację o wysokości uzyskanych przychodów w roku 2022 r. z tytuł zatrudnienia na podstawie umowy o pracę.

Wprawdzie ustawodawca dopuścił, nie stawiając żadnych przeszkód prawnych, do nieograniczonego łączenia dwóch świadczeń z pracy i ubezpieczeń społecznych, ale tylko w stosunku do emerytów, którzy ukończyli 60 lat (kobiety) i 65 lat (mężczyźni), co wynika z art. 103 ust. 2 ustawy emerytalnej.

W przedmiotowej sprawie odwołujący nie nabył prawa do emerytury po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego, lecz nabył prawo do emerytury pomostowej. Mając na względzie powyższe uregulowania prawne wobec odwołującego obowiązuję limit osiągnięcia przychodu w kwocie nie wyższej niż 130 % przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy.

Odwołujący w miesiącu listopadzie 2022 r. uzyskał przychód z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę w wysokości 7 119,27 zł oraz ekwiwalent za urlop wypoczynkowy w wysokości 1 984,80 zł, co daje łącznie wysokość przychodu w kwocie 9 104,07 zł. Natomiast zgodnie z komunikatem Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 14 listopada 2022 r. w sprawie granicznych kwot przychodu dla 2022 r. stosowanych przy zmniejszaniu albo zawieszaniu emerytur i rent, kwota przychodu odpowiadająca 130 % przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia obowiązująca w miesiącu listopadzie 2022 r. wynosiła 8 105,80 zł.

Przekroczenie wskazanej wyżej kwoty powoduje zawieszenie prawa do świadczenia co z kolei prowadzi do uznania, że świadczenie za okres, w którym nastąpiło przekroczenie nie przysługuje. Zasady zwrotu świadczenia wypłaconego w takich okolicznościach zawarte są w art. 138 ustawy emerytalnej. Zgodnie z zawartymi tam uregulowaniami świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących zawieszenie prawa do świadczenia są traktowane jako nienależnie pobrane świadczenie (art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy). Zgodnie z art. 138 ust. 5 ustawy kwoty nienależnie pobranych świadczeń w związku z osiągnięciem przychodów podlegają zwrotowi za okres nie dłuższy niż 1 rok kalendarzowy poprzedzający rok, w którym wydano decyzję o rozliczeniu świadczenia, jeżeli osoba pobierająca świadczenie powiadomiła organ rentowy o osiągnięciu przychodu, w pozostałych przypadkach – za okres nie dłuższy niż 3 lata kalendarzowe poprzedzające rok wydania decyzji.

Resumując w przedmiotowej sprawie odwołujący uzyskał przychód w miesiącu listopadzie 2022 r. z tytułu umowy o pracę w wysokości przekraczającej kwotę 8 003, 20 zł.

W związku z powyższym dokonane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w O. rozliczenia emerytury pomostowej za 2022 r. wskazujące kwotę zwrotu
w wysokości 3 589,02 zł są prawidłowe.

W zakresie kosztów postępowania Sąd orzekł w myśl art. 102 Kodeksu postępowania cywilnego. Zgodnie z powyższym przepisem w przypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasadzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Przepis ten ustanawia zasadę słuszności, będącą odstępstwem od zasady odpowiedzialności za wynik procesu przewidzianej z kolei w art. 98 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego. Powyższa norma wprowadza rozwiązanie szczególne, niepodlegające wykładni rozszerzającej, wykluczające stosowanie wszelkich uogólnień oraz wymagające do swego zastosowania wystąpienia wyjątkowych okoliczności. Nie konkretyzuje on pojęcia wypadków szczególnie uzasadnionych, pozostawiając ich kwalifikację, przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności danej sprawy, sądowi (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20.12.1973 r., II CZ 210/73, LEX nr 7366).

Do okoliczności branych pod uwagę przez sąd przy ocenie przesłanek zastosowania dyspozycji omawianego przepisu, według doktryny, zaliczyć można nie tylko te związane z samym przebiegiem postępowania, ale również dotyczące stanu majątkowego i sytuacji życiowej strony (por. Joanna Bodio, Tomasz Demendecki, Andrzej Jakubecki, Olimpia Marcewicz, Przemysław Telenga, Mariusz P. Wójcik „Komentarz bieżący do art. 102 Kodeksu postępowania cywilnego [Dz.U.64.43.296]” LEX 2010). Do tych pierwszych zaliczane są między innymi: podstawa oddalenia żądania, zgodność zamiarów stron w sprawach dotyczących stosunku prawnego, który może być ukształtowany tylko wyrokiem, szczególna zawiłość lub precedensowy charakter sprawy albo subiektywne przekonanie powoda co do zasadności zgłoszonego roszczenia, a nadto sposób prowadzenia procesu przez stronę przegrywającą albo niesumienne lub oczywiście niewłaściwe postępowanie strony wygrywającej, która w ten sposób wywołała proces i koszty połączone z jego prowadzeniem. Zalicza się do nich także okoliczność, że rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło na podstawie faktów ustalonych na podstawie dowodów dopuszczonych przez sąd z urzędu, jak również niewspółmierność wysokości kosztów pomocy prawnej poniesionych przez stronę wygrywającą proces do stopnia zawiłości sprawy i nakładu pracy pełnomocnika.

Nie określenie przez ustawodawcę „wypadku szczególnie uzasadnionego” opisanego w przedmiotowym artykule jest zrozumiałe, gdyż dynamika postępowania cywilnego, różnorodność występujących w nim stanów faktycznych, a także rozmaitość stron i nieprzewidywalność ich zachowań nie pozwalają na sformułowanie uniwersalnej definicji normatywnej. Prawodawca pozostawia ocenę w tym zakresie sądowi, odwołując się do jego kompetencji, bezstronności, doświadczenia oraz poczucia sprawiedliwości. Ocena sądu w tym zakresie ma zatem charakter dyskrecjonalny, oparty na swobodnym uznaniu, kształtowanym własnym przekonaniem oraz oceną okoliczności rozpoznawanej sprawy.

W ocenie Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie wystąpiły przesłanki do odstąpienia od obciążania odwołującego w całości kosztami zastępstwa procesowego strony przeciwnej. Decyduje głównie o tym przedmiot niniejszego postępowania, tok postępowania wskazujący na to, iż odwołujący był przekonany o słuszności swojego odwołania, gdyż pozostawał
w przeświadczeniu, że wszystkie niezbędne informacje przekazał Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. przed wydaniem decyzji przyznającej odwołującemu emeryturę pomostową.

Kluczowa w przedmiotowej sprawie w zakresie nieobciążania odwołującego kosztami zastępstwa procesowego była treść zaskarżonej decyzji. Mianowicie organ rentowy w treści decyzji zobowiązał tylko odwołującego do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia za okres od dnia 12 listopada 2022 r. do 29 listopada 2022 r. w kwocie 3 589,02 zł. Organ rentowy nie zawarł przesłanek wydania zaskarżonej decyzji, w żaden sposób nie uzasadnił na jakich postawach oparł się stwierdzając nadpłatę świadczenia. W związku z powyższym odwołujący był subiektywnie przekonany do zasadności swojego stanowiska, gdyż nie miał możliwości zapoznania się z przesłankami wydania zaskarżonej decyzji. Odwołujący był przekonany, iż wszystkie niezbędne informacje i dokumenty przekazał organowi rentowemu przed wydaniem decyzji przyznającej emeryturę pomostową i w związku z powyższym w jego ocenie decyzja była nieuzasadniona.

Stosując art. 102 Kodeksu postępowania cywilnego Sąd Okręgowy wziął pod uwagę przede wszystkim konkretne okoliczności przedmiotowej sprawy, świadczące o tym, że obciążenie odwołującego kosztami procesu, byłoby nie tylko nie słuszne, ale wręcz niesprawiedliwe.

Nie oznacza to, iż Sąd odstępuje od przyjętego w orzecznictwie stanowiska, zgodnie z którym zasadą powinno być obciążenie kosztami postępowania strony przegrywającej, albowiem zasada odpowiedzialności za wynik procesu nie ma i nie powinna mieć charakteru absolutnego, jednakże sytuację odwołującego należy uznać jako „wypadek szczególny” w rozumieniu art. 102 Kodeksu postępowania cywilnego.

Mając na względzie powyższe odwołanie jako nieuzasadnione podlegało oddaleniu, z jednoczesnym zwolnieniem odwołującego od obowiązku zwrotu organowi rentowemu kosztów zastępstwa procesowego o czym Sąd orzekł w odpowiednio w punkcie 1 i 2 sentencji wyroku.

Sędzia Romuald Kompanowski