Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 czerwca 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Ewa Naze

Sędziowie: SSA Anna Szczepaniak-Cicha (spr.)

SSA Iwona Szybka

Protokolant: st. sekr. sądowy Aleksandra Słota

po rozpoznaniu w dniu 12 czerwca 2014 r. w Łodzi

sprawy S. J.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziałowi w Ł.

o emeryturę,

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi

z dnia 18 czerwca 2013 r., sygn. akt: VIII U 4512/12;

zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie.

Sygn. akt III AUa 1535/13

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 30 października 2012 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w Ł. odmówił S. J. prawa do emerytury w obniżonym wieku wobec nieuznania 15 lat zatrudnienia w warunkach szczególnych.

W odwołaniu z dnia 28 listopada 2012 roku S. J. wniósł o przyznanie mu prawa do emerytury przez zaliczenie wszystkich okresów pracy w charakterze palacza c.o. do stażu pracy w warunkach szczególnych. Organ rentowy domagał się oddalenia odwołania.

Wyrokiem z dnia 18 czerwca 2013 roku Sąd Okręgowy w Łodzi zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał S. J. prawo do emerytury od dnia 1 stycznia 2013 roku.

Sąd Okręgowy ustalił, że S. J., urodzony (...), w dniu 1 października 2012 rok wystąpił z wnioskiem o emeryturę. Ubezpieczony nie przystąpił do OFE. Pozostaje w stosunku pracy. W postępowaniu przed organem rentowym S. J. wykazał 25 lat ogólnego stażu pracy. ZUS uznał także za udowodniony staż pracy w warunkach szczególnych w wymiarze 12 lat 2 miesiące i 23 dni. Organ rentowy nie zaliczył do okresu pracy w warunkach szczególnych zatrudnienia ubezpieczonego w (...) Szkole (...)w Ł., w Przedsiębiorstwie (...) w P. Rejon (...) w Ł. oraz w Państwowym Ośrodku (...) w Ł..

S. J. w okresach od: 15 października 1974 roku do 15 kwietnia 1975 roku, a następnie od 15 października 1975 roku do 30 kwietnia 1976 roku pracował w (...) Szkole (...) w Ł. w pełnym wymiarze czasu pracy jako palacz c.o. W ramach swych obowiązków ubezpieczony palił w piecu, wrzucał węgiel, szlakował, wyrzucał szlakę, pilnował pieca, czyścił płomieniówki. Była to praca trzyzmianowa. W czasie ferii i przerw świątecznych wnioskodawca także pracował, gdyż budynek w tym czasie również był ogrzewany. Otrzymywał dodatek za pracę w warunkach szczególnych. Urząd Miejski w Ł. w dniu 27 kwietnia 2012 roku wystawił ubezpieczonemu świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych w obu wymienionych okresach.

Z kolei od dnia 6 października 1976 roku do dnia 9 kwietnia 1977 roku odwołujący pracował jako palacz c.o. w Przedsiębiorstwie (...) w Ł. w pełnym wymiarze czasu pracy. W zakładzie tym odwołujący obsługiwał kotły centralnego ogrzewania, palił w dwóch piecach, które ogrzewały dwa bloki w Ł.. Zajmował się załadunkiem węgla i czyszczeniem pieca. Pobierał dodatek za pracę w warunkach szczególnych. Za okres tego zatrudnienia wnioskodawca nie otrzymał świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach.

Od 19 października 1977 roku do 31 marca 1979 roku S. J. pracował w Państwowym Ośrodku (...) w Ł. jako palacz c.o. w pełnym wymiarze czasu pracy. W tym zakładzie ubezpieczony obsługiwał cztery piece. Jeden piec ogrzewał wodę, toteż palacz zatrudniony był przez cały rok, nie tylko w sezonach grzewczych. Wnioskodawca otrzymywał dodatek za pracę w szczególnych warunkach oraz mleko. Ten zakład nie wystawił ubezpieczonemu świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych.

W ustalonym stanie faktycznym Sąd uznał odwołanie za zasadne. Przywołał treść art. 184 w zw. z art. 32 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz przepisy § 2-4 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. Sąd zważył, iż ze zgromadzonych dokumentów, zeznań świadków oraz wnioskodawcy wynika, że S. J. pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w Zbiorczej Szkole Gminnej w Ł. w dwóch sezonach (6 miesięcy i 2 dni oraz 6 miesięcy i 17 dni), w Przedsiębiorstwie (...) w P. Rejon (...) w Ł. (6 miesięcy) oraz w Państwowym Ośrodku (...) w Ł. (1 rok 5 miesięcy i 13 dni). Prace nie zautomatyzowane palaczy i rusztowych kotłów parowych lub wodnych typu przemysłowego są pracami w szczególnych warunkach, wymienionymi w wykazie A, dział XIV, pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku. Sąd Okręgowy skonkludował, że mając na uwadze okresy udowodnione w procesie oraz uznane przez organ rentowy, ubezpieczony wykazał przesłankę 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Ponieważ jednak S. J. pracuje, prawo do emerytury należało mu przyznać dopiero od 1 stycznia 2013 roku, gdyż od tej daty przepis art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie przewiduje wymogu rozwiązania stosunku pracy. Dochodząc do powyższych wniosków Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję z mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. i orzekł jak w sentencji.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wywiódł organ rentowy. Zaskarżył wyrok w całości i zarzucił mu naruszenie prawa procesowego, tj. art. 233 k.p.c. polegające na wydaniu wyroku bez wyjaśnienia wszystkich okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy oraz naruszenie prawa materialnego, a w szczególności art. 184 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z FUS poprzez niewłaściwe jego zastosowanie i ustalenie prawa do emerytury pomimo nie udokumentowania wymaganego stażu pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Apelujący wniósł o zmianę wyroku i oddalenie odwołania ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.

W motywach środka odwoławczego organ rentowy podniósł, że Sąd pierwszej instancji przyjął błędne założenie, iż każda praca palacza c.o. jest pracą w warunkach szczególnych. Tymczasem nie we wszystkich wykazach resortowych takie stanowisko zostało umieszczone, co wskazuje, że praca w charakterze palacza nie przekłada się samoczynnie na pozycję 1 działu XIV wykazu A załącznika do rozporządzenia RM z dnia 7 lutego 1983 roku. W zarządzeniu dla resortu oświaty wymienia się tylko oczyszczaczy przemysłowych kotłów parowych i wodnych. Sąd nie uwzględnił treści pisma Urzędu Miasta w Ł. z dnia 22 października 2012 roku. Wykonywanie pracy przez palaczy w szkole różni się co do uciążliwości od pracy przy kotłach typu przemysłowego w innych zakładach. Jeśli praca nie może być kwalifikowana według konkretnej pozycji wykazu, to zeznania świadków co do zakresu obowiązków mają mniejsze lub zbędne znaczenie. Sąd dokonał zatem błędnej oceny charakteru pracy odwołującego na stanowisku palacza w szkole, a w konsekwencji nie było podstaw do uznania, że spełniona jest przesłanka 15 lat pracy w warunkach szczególnych.

W odpowiedzi na apelację S. J. wniósł o jej oddalenie.

Sąd Apelacyjny ustalił dodatkowo, że pismem z dnia 22 października 2012 roku Urząd Miejski w Ł. wyjaśnił, iż w praca S. J. jako palacza c.o. w Zbiorczej Szkole Gminnej w Ł. w okresach: 15.10.1974-15.04.1975 oraz 15.10.1975-30.04.1976 nie może być wskazana jako praca w szczególnych warunkach, gdyż w wykazie stanowisk stanowiącym Załącznik Nr 1 do Zarządzenia Ministra Oświaty i Wychowania z dnia 15 czerwca 1984 roku w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu oświaty i wychowania (Dz.Urz. MEN Nr 8, poz. 46) nie jest wymieniony palacz c.o. (pismo k. 115 akt emerytalnych).

Sąd Apelacyjny w Łodzi zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego jest uzasadniona.

Prawidłowo Sąd Okręgowy zważył, że zgodnie z treścią art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. 2009r., Nr 153, poz. 1227 z zm.) ubezpieczeni urodzeni, jak wnioskodawca, po dniu 31 grudnia 1948 roku, uzyskują prawo do emerytury po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32 tej ustawy, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym oraz mają niezbędny okres składkowy i nieskładkowy, o którym stanowi art. 27 ustawy, tj. 25 lat dla mężczyzn. Niezbędnym warunkiem jest również nieprzystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenie wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa, jak też rozwiązanie stosunku pracy w przypadku pracowników (według brzmienia art. 184 ustawy emerytalnej obowiązującego do dnia 31 grudnia 2012 roku). Odnosząc się do przesłanki odpowiednio długiego okresu pracy w warunkach szczególnych wskazać należy, że zgodnie z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983r., Nr 8, poz. 43 ze zm.) winien on wynosić co najmniej 15 lat pracy wykonywanej stale i w pełnym wymiarze, na stanowiskach wymienionych w załączniku do przedmiotowego rozporządzenia.

Spór przed Sądem drugiej instancji, z uwagi na treść uzasadnienia apelacji, zogniskował się wokół charakteru zatrudnienia S. J. w Zbiorczej Szkole Gminnej w Ł., gdyż strona apelująca nie zakwestionowała ustaleń dotyczących uwzględnienia przez Sąd Okręgowy do okresu pracy w warunkach szczególnych zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) w P. Rejon (...) w Ł. oraz w Państwowym Ośrodku (...) w Ł.. Łącznie ze stażem pracy w warunkach szczególnych, w wymiarze 12 lat 2 miesięcy i 23 dni, uznanym przez organ rentowy, te dwa ostatnie okresy zatrudnienia, w wymiarze łącznym 1 roku 11 miesięcy i 13 dni, nie dają wymaganych 15 lat pracy w warunkach szczególnych na dzień 1 stycznia 1999 roku. Kluczowe znaczenie miało zatem ustalenie, czy S. J. pracował jako palacz c.o. w Zbiorczej Szkole Gminnej w Ł. w warunkach szczególnych w rozumieniu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku. Sąd Okręgowy przypisał owemu zatrudnieniu taki właśnie charakter opierając swe ustalenia na treści świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych z dnia 27 kwietnia 2012 roku, zeznaniach świadków oraz zeznaniach wnioskodawcy. Zasadnie zarzucił apelujący, że czyniąc te ustalenia Sąd pierwszej instancji nie dokonał wszechstronnej oceny materiału dowodowego, wymaganej normą art. 233 § 1 k.p.c., a nadto z poczynionych ustaleń wyprowadził błędne wnioski.

W świadectwie wykonywania pracy w warunkach szczególnych z dnia 27 kwietnia 2012 roku Urząd Miejski w Ł. stwierdził, że S. J. pracował w Zbiorczej Szkole Gminnej w Ł. od dnia 15.10.1974r. do dnia 15.04.1975r. i od dnia 15.10.1975r. do dnia 30.04.1976r., a więc w dwóch sezonach grzewczych, w pełnym wymiarze czasu pracy i wykonywał pracę - „prace niezautomatyzowane palaczy” na stanowisku palacza centralnego ogrzewania, wymienionym w wykazie A dziale XIV poz. 1 stanowiącym załącznik do rozporządzenia RM z dnia 7 lutego 1983 roku, jak też w ust. 1 pkt 1 załącznika Nr 4 do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 lipca 1990 roku w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych (t.j. Dz.U. z 1993r., Nr 111, poz. 493) oraz § 3 pkt 1 zarządzenia Nr 36 Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 kwietnia 1989 roku (Dz.Urz. MPiPS Nr 3, poz. 6). Zważyć należy, że zarówno wymienione rozporządzenie z dnia 9 lipca 1990 roku jak i zarządzenie z dnia 29 kwietnia 1989 roku wskazują w powołanych jednostkach redakcyjnych prace „w pomieszczeniach, w których konieczne jest stałe stosowania sztucznego oświetlenia”, a więc nie zostało w tych przepisach wymienione wprost stanowisko palacza c.o., nadto są to przepisy płacowe, w których przewidziano dla pracowników samorządowych dodatki z tytułu pracy w warunkach szkodliwych. Nie ma wątpliwości, że na gruncie art. 184 w zw. z art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz przepisów rozporządzenia RM z dnia 7 lutego 1983 roku pobieranie dodatku za pracę w warunkach szkodliwych bądź uciążliwych dla zdrowia nie jest elementem kształtującym uprawnienia emerytalne (tak Sąd Najwyższy m.in. w wyroku z dnia 10 czerwca 2013r., II UK 370/12, LEX nr 1341272). Dodatki te wypłacano według kryteriów przyjętych w różnych branżach gospodarki lub gałęziach przemysłu, często na podstawie postanowień układów zbiorowych pracy, pracownikom zatrudnionym zarówno na stanowiskach wskazanych w załączniku do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 roku, jak i niewymienionych w tym rozporządzeniu. Rację ma apelujący ZUS, że poczynienie ustaleń co do charakteru zatrudnienia wnioskodawcy na podstawie świadectwa pracy z dnia 27 kwietnia 2012 roku nie powinno nastąpić bez wnikliwej analizy treści tego dokumentu, w powiązaniu z pismem Urzędu Miejskiego w Ł. z dnia 22 października 2012 roku, w którym podmiot wystawiający świadectwo wyjaśnił, że okresy pracy S. J. na stanowisku palacza c.o. w Zbiorczej Szkole Gminnej w Ł. nie mogą być wskazane jako prace w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, ponieważ stanowisko palacza c.o. nie zostało wymienione w Załączniku Nr 1 do zarządzenia Ministra Oświaty i Wychowania z dnia 15 czerwca 1984 roku w sprawie pracy wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu oświaty w wychowania (Dz.Urz. MEN Nr 8, poz. 46).

W związku z kwestią regulacji resortowej, do której nawiązuje Zakład, wskazać trzeba, że jurydycznie utrwalony jest pogląd, iż przepisy resortowe, o których traktuje § 1 ust. 2 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 roku nie stanowią źródła prawa w rozumieniu art. 87 Konstytucji RP, a określenie stanowisk w tych aktach ma znaczenie techniczne i nie jest rezultatem tworzenia, tylko stosowania prawa. Zarządzeniom resortowym przypisuje się charakter informacyjny, techniczno-porządkujący, uściślający. Mogą one więc być pomocne przy dokonywaniu wykładni oraz kwalifikacji stanowisk pracy określonych w załączniku do rozporządzenia (post. Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 2012r., (...) UK 403/11, LEX nr 1214549, z dnia 14 lutego 2008r., (...) UK 313/07, niepubl., wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku, III AUa 573/09, OSA Gdańsk 2010/1/5/139). Oznacza to, że wykonywanie pracy na stanowisku określonym w zarządzeniu resortowym, której nie wymieniono w wykazie A załącznika do rozporządzenia z 7 lutego 1983 roku nie uprawnia do uzyskania emerytury na podstawie art. 184 w zw. z art. 32 ustawy emerytalnej. Jednakże w przypadku, gdy rozporządzenie określa stanowisko pracy w sposób ogólny (np. obsługa urządzeń i narzędzi wibracyjnych lub udarowych), a zarządzenie resortowe uściśla charakter pracy lub urządzenie (nitowanie, szlifowanie szlifierkami pneumatycznymi), to wówczas nie dochodzi do przekroczenia granic regulacji wskutek ustalenia, że ubezpieczony wykonywał pracę w warunkach szczególnych na stanowisku wskazanym w rozporządzeniu, a stypizowanym w przepisach resortowych. Odmiennie natomiast ocenia się wykraczanie w wykazach resortowych poza materię rozporządzenia Rady Ministrów i ustanawianie nowych stanowisk pracy. Brak w zarządzeniu resortowym danego stanowiska pracy, wymienionego w rozporządzeniu, nie pozbawia oczywiście możliwości przyznania prawa do emerytury. Podsumowując, zarządzenia resortowe nie stanowią źródła prawa, a więc nie można z nich wywodzić uprawnień emerytalnych, ale na etapie stosowania prawa dopuszcza się posiłkowanie ich treścią dla wykładni i właściwej kwalifikacji stanowisk pracy określonych w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku.

Takiej refleksji nie poczynił Sąd Okręgowy dokonując oceny świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych z dnia 27 kwietnia 2012 roku pod kątem kwalifikacji pracy na stanowisku palacza c.o. w szkole. Niewątpliwie w zarządzeniu Ministra Oświaty i Wychowania z 15 czerwca 1984 roku w ogóle nie ujęto stanowiska pracy palacza c.o. Zdaniem Sądu Apelacyjnego nie jest to zwykłe przeoczenie. Dział XIV „Prace różne” odnosi się wprawdzie do wszystkich branż, jednak porównanie brzmienia tego działu z rozporządzenia RM oraz z zarządzenia MOiW świadczy, że Minister Oświaty i Wychowania nie powtórzył regulacji zawartej w punktach 1, 3, 5-11, 14-16, 20-23, 25 działu XIV rozporządzenia. W wykazie A dziale XIV poz. 1 załącznika do rozporządzenia RM z dnia 7 lutego 1983 roku wymienia się „prace nie zautomatyzowane palaczy i rusztowych kotłów parowych lub wodnych typu przemysłowego”. Kotły typu przemysłowego są w placówkach oświatowych rzadkością, toteż nie doszło do powielenia w zarządzeniu regulacji odnoszącej się do palaczy i rusztowych. W tym przypadku analiza treści zarządzenia Ministra Oświaty i Wychowania prowadzi do właściwej kwalifikacji charakteru pracy palacza c.o. w szkole, w aspekcie poz. 1 działu XIV wykazu A załącznika do rozporządzenia RM z dnia 7 lutego 1983 roku. Sąd Okręgowy nie zwrócił także uwagi, że w analizowanym świadectwie wykonywania pracy w warunkach szczególnych stwierdzono, że S. J. wykonywał „prace nie zautomatyzowane palaczy”, jednak bez rozwinięcia, że była to praca przy kotłach „typu przemysłowego”. Tymczasem brzmienie poz. 1 działu XIV wykazu A załącznika do rozporządzenia z 7 lutego 1983 roku nie pozostawia wątpliwości, że tylko praca palaczy kotłów typu przemysłowego uznana została za pracę w warunkach szczególnych, a nie praca przy wszelkich kotłach (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 marca 2013r., (...) UK 517/12, LEX nr 1383245). Także z zeznań świadków ani wnioskodawcy nie wynika, że S. J. obsługiwał w szkole kotły typu przemysłowego.

Brak jest zatem w zgromadzonym materiale jakichkolwiek miarodajnych dowodów pozwalających na poczynienie ustaleń, że S. J. jako palacz c.o. obsługiwał w Zbiorczej Szkole Gminnej w Ł. kotły typu przemysłowego. Piece, przy których pracował ubezpieczony służyły do podgrzewania wody, która miała zastosowanie także do ogrzewania pomieszczeń, a nie do wzbudzania procesów technologicznych. Wnioskodawca nie udowodnił w procesie, że piece w szkole były wykorzystywane do przeprowadzania procesów technologicznych (przemysł), bądź że były to urządzenia, w których wsad był ogrzewany do takiej temperatury, że zachodziły odpowiednie przemiany fizyczne lub reakcje chemiczne przewidywane w danym procesie wytworzenia lub obróbki (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 8 maja 2013 roku, III AUa 282/13, LEX nr 1314812). Należy mieć przy tym na uwadze, że w postępowaniu odwoławczym o prawo do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach wszystkie obowiązki dowodowe w zakresie wykazania, że praca miała charakter pracy w warunkach szczególnych, obciążają osobę ubiegającą się o świadczenie. Oznacza to również, że to nie organ rentowy ma w sporze o emeryturę obowiązek wykazania, że praca wykonywana przez wnioskodawcę nie była pracą w warunkach szczególnych, lecz wnioskodawca ma obowiązek udowodnić, że taki charakter praca miała (tak m.in. Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 21 marca 2013r., III AUa 1570/12, LEX nr 1298891).

Sumując, zebrany w sprawie materiał dowodowy nie uzasadnia przyjęcia, że w spornym okresie S. J. jako palacz c.o. w szkole wykonywał prace w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 32 ustawy emerytalnej, przy zastosowaniu rozporządzenia Rady Ministrów z 1983 roku. W świetle powyższych ustaleń i rozważań brak jest podstaw do uznania, że ubezpieczony spełnił wszystkie warunki konieczne do otrzymania emerytury w trybie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, skoro nie legitymuje się on co najmniej 15-letnim okresem pracy w szczególnych warunkach na dzień 1 stycznia 1999 roku, a tym samym nie nabył prawa do żądanego świadczenia. Zarzut obrazy prawa materialnego okazał się uzasadniony. Dochodząc do powyższych konstatacji Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie.