Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 czerwca 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 26 czerwca 2014 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa K. K. (1)

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Częstochowie

z dnia 31 października 2013 r., sygn. akt I C 360/13,

1)  zmienia zaskarżony wyrok w punktach 1., 3., 4. i 5. w ten sposób, że powództwo oddala i nie obciąża powoda kosztami procesu;

2)  nie obciąża powoda kosztami postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I ACa 227/14

UZASADNIENIE

Wyrokiem z 31. października 2013r., Sąd Okręgowy w Częstochowie zasądził od poz-wanego (...) SA w W. na rzecz powoda K. K. (1) 115.165,50 zł z ustawowymi odsetkami od 16 lipca 2013r. z tytułu zwaloryzowanego świadczenia z polisy posagowej, oddalił powództwo w pozostałej części i orzekł o kosztach procesu.

Rozstrzygnięcie to Sąd Okręgowy podjął po ustaleniu, iż 28. stycznia 1991r. powód zawarł z poprzednikiem prawnym pozwanego - Państwowym Zakładem (...) w K. - umowę ubezpieczenia zaopatrzenia dzieci, której ogólne warunki zostały zawarte w obwieszczeniu Prezesa Państwowego Zakładu (...) ((...). Strony ustaliły, iż uposażoną będzie córka powoda K. K. (2), suma ubezpieczenia wyniesie 5.mln. zł, okres ubezpieczenia - 22 lata, i będzie liczony od 1 lutego 1991r., a składka miesięczna będzie wynosić 23.000 zł. Nadto ustalono, iż nominalną sumę ubezpieczenia podwyższać się będzie corocznie o 82% oraz, że w przypadku zmiany oprocentowania lokat rezerw technicznych ubezpieczeń osobowych podwyżka ta może być odpowiednio zmieniona w okresie ubezpieczenia. Po upływie okresu ubezpieczenia pozwany poinformował powoda, że suma ubezpieczenia w wysokości 5 mln. starych złotych począwszy od 1992r. była systematycznie waloryzowana wskaźnikami wynoszącymi łącznie 574%, co dało do wypłaty sumę 2.872 zł. Powód odmówił przyjęcia zaproponowanej kwoty jako zbyt niskiej. Kwoty tej nie przyjęła także córka powoda.

Sąd Okręgowy stwierdził, iż strony zawarły umowę na rzecz osoby trzeciej w rozu-mieniu art. 393 k.c., w związku z czym powód jako wierzyciel z tej umowy jest materialnie legitymowany, by żądać spełnienia zastrzeżonego świadczenia. Przy czym legitymację czynną do wystąpienia z żądaniem zasądzenia należności wynikającej z powyższej umowy posiada również córka powoda K. K. (2), która jednakże nie przystąpiła skutecznie do sprawy w charakterze powódki (art. 196 k.p.c.). Sąd Okręgowy przyjął, że od daty zawarcia umowy do ustalonej daty wypłaty świadczenia nastąpił istotny spadek siły nabywczej pieniądza, wywołany zmianami w sferze społeczno- gospodarczej kraju, których skutkiem było między innymi zmniejszenie realnej wartości pieniądza, a tym samym wartości świadczenia ustalonego w umowie. Choć strony umowy przewidziały coroczny wzrost sumy ubezpieczenia o 82%, co zapewnić miało waloryzowanie tej kwoty, jednak żadna ze stron nie mogła przewidzieć tak znacznych zmian ekonomicznych, które musiały wywrzeć istotny wpływ na wykonanie łączącej tej umowy, co z kolei prowadzi to do przyjęcia, że spełnione zostały przesłanki do zastosowania art. 358 ¹ § 3 k.c. zgodnie z którym, w razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania Sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie.

Ustalając wysokość zwaloryzowanego świadczenia, Sąd Okręgowy stwierdził, że skoro strony ustaliły, iż nominalną sumę ubezpieczenia (5. mln. zł) podwyższać się będzie corocznie o 82% przez czas trwania umowy (22 lata), to po upływie okresu ubezpieczenia uposażone dziecko powinno otrzymać 95.200.000 zł (5.000.000 zł + 5.000.000 zł x 82% x 22 lata = 95.200.000 starych zł). Zatem przedmiotem waloryzacji winna być kwota 95.200.000 „starych” złotych. Do wypłacenia uprawnionej świadczenia w tej wysokości miało doprowadzić wpłacanie miesięcznych składek po 23.000 „starych” złotych. Jako miernik waloryzacji Sąd Okręgowy przyjął przeciętne miesięczne wynagrodzenie netto, które w I kwartale 1991r. (umowa obowiązywała od 1 lutego 1991r.) wynosiło 1.657.000 „starych” złotych (Obwieszczenie Prezesa GUS z 10 maja 1991r. M.P. 1991/17/115), co oznacza, iż umówione świadczenie ubezpieczyciela odpowiadało 57,45 przeciętnym wynagrodzeniom. Skoro w I kwartale 2013r. (koniec umowy przypadał na 1 lutego 2013r.) przeciętne wynagrodzenie brutto wynosiło 3.740,05 zł. (Komunikat Prezesa GUS z 13 maja 2013r; M.P. 2013/392), a po odliczeniu składek emerytalnych, rentowych, chorobowych, zaliczki na podatek i składki na ubezpieczenie zdrowotne - 2.672,83zł netto, zatem pełne zwaloryzowane świadczenie ubezpieczyciela odpowiadałoby sumie 153.554,08 zł (2.672,83 x 57,45), niemniej skoro zgodnie z art. 358 ¹ § 3 k.c. zmiana wysokości świadczenia pieniężnego powinna być dokonana po rozważeniu interesów obu stron zgodnie z zasadami współżycia społecznego, Sąd Okręgowy uznał za zasadne rozłożenie ryzyka inflacji na obie strony, z tym, że w 25% na powoda i 75% na pozwanego, jako stronę silniejszą ekonomicznie. Doprowadziło to Sąd Okręgowy do wniosku, iż zwalo-ryzowane świadczenie należne powodowi wynosi 115.165,50 zł. Kwotę tę Sąd Okręgowy zasądził od pozwanego na rzecz powoda z ustawowymi odsetkami od 16. lipca 2013r. O kosztach procesu, Sąd Okręgowy orzekł w oparciu o art. 100 k.p.c. i ustalając, że powód przegrał w 32%, zasądził od niego na jego rzecz pozwanego kwotę 1.157,40zł z tytułu zwrotu części kosztów zastępstwa procesowego. Na podstawie art. 113 ust. 1 i 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych nieuiszczoną częścią opłaty sądowej odpowiadającą przegranej w 68% Sąd obciążył pozwanego, a koszty nieobciążające przeciwnika, tj. 2.691 zł nakazał ściągnąć od powoda.

Apelację od wyroku wniósł pozwany, zaskarżając wyrok w części uwzględniającej powództwo. Wnosił o jego zmianę przez oddalenie powództwa w całości, a ewentualnie domagał się uchylenia wyroku w zaskarżonej części i przekazania sprawy w tym zakresie Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania. Nadto domagał się zasądzenia zwrotu kosztów procesu za obie instancje. W pierwszej kolejności, w oparciu o art. 393 k.c. i art. 808 k.c. w zw. z §4 ust. 3 pkt. a) ogólnych warunków jednostkowych ubezpieczeń na życie, apelujący zarzucił, iż powód nie posiada legitymacji czynnej do występowania w procesie. W dalszej zaś kolejności podniósł, iż Sąd Okręgowy naruszył art. 358 ¹§ 3 k.c. przez przyjęcie, iż w niniejszej sprawie zachodzi stan "waloryzacyjności", uzasadniający zasto-sowanie tego przepisu i przyjęcie, iż kwota 153.664,08 zł uwzględnia interes obu stron i jest zgodna z zasadami współżycia społecznego.

Powód wniósł o oddalenie apelacji, wywodząc iż zaskarżony wyrok jest trafny.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zasadny był podniesiony w apelacji zarzut braku legitymacji czynnej powoda. Trafnie bowiem podniósł apelujący, iż przepis art. 393 k.c. normujący zasady ogólne zobowiązań cywilnoprawnych nie miał w sprawie zastosowania, jako że problematykę umów ubezpieczenia normują przepisy szczególne zawarte w tytule XXVII kodeksu cywilnego, w tym art. 808 § 3 k.c., a nadto ogólne warunki ubezpieczenia, na podstawie których została zawarta umowa ubezpieczenia pomiędzy powodem a pozwanym. Przywołany art. 808 §3 k.c. w brzmieniu z daty zawarcia umowy ubezpieczenia - zaopatrzenia dzieci stanowił, iż "jeżeli nie umówiono się inaczej, osobie trzeciej przysługuje bezpośrednio od zakładu ubezpieczeń odszkodowanie lub świadczenie należne z tytułu umowy". W realiach sprawy, strony nie umówiły się inaczej, ponieważ stosownie do § 4 ust. 3 pkt. a) ogólnych warunków jednostkowych ubezpieczeń na życie, pozwany zobowiązał się po upływie okresu ubez-pieczenia wypłacić uposażonemu dziecku (a nie powodowi) sumę ubezpieczenia. Osobą uposażoną jest jedynie córka powoda - K. K. (2). Tym samym, od chwili zajścia przewidzianego w umowie ubezpieczenia wypadku (upływ okresu ubezpieczenia) wyłącznie córka powoda jest uprawnioną do dochodzenia roszczeń z polisy posagowej nr (...). Konstatacja ta prowadziła do zmiany zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części przez oddalenie powództwa powoda K. K. (1) i zwalniała Sąd Apelacyjny od odnoszenia się do dalszych zarzutów apelacji, kwestionujących zasadę i wysokość zwa-loryzowanego świadczenia z polisy posagowej.

Z uwagi na charakter sprawy, jak i fakt kierowania przez pozwanego do powoda korespondencji przedsądowej dotyczącej świadczenia z polisy, powód działający w sprawie bez profesjonalnego pełnomocnika mógł pozostawać w przekonaniu, iż jest osobą uprawnioną do dochodzenia roszczeń z polisy posagowej. Okoliczność ta skutkowała zastosowaniem przez Sąd Apelacyjny art. 102 k.p.c. i nieobciążenia powoda kosztami procesu, zarówno w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, jak i w postępowaniu apelacyjnym.

Nadto, Sąd Apelacyjny nie mógł nie zauważyć, iż w aktach sprawy znajduje się pozew K. K. (2) (k. 49- 50), która z uwagi na brak zawiadomienia jej o procesie w trybie art. 196 k.p.c. nie przystąpiła skutecznie do sprawy w charakterze powódki. W tej sytuacji wniesiony przez nią pozew powinien zostać wyłączony i winien mu zostać nadany dalszy bieg procesowy. Stąd też Sąd Apelacyjny zaleca Sądowi Okręgowemu podjęcie tych czynności.