Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 czerwca 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 27 maja 2014 r. w Szczecinie

sprawy A. T.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K.

o emeryturę pomostową

na skutek apelacji ubezpieczonego

od wyroku Sądu Okręgowego w Koszalinie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 6 lutego 2013 r. sygn. akt IV U 915/12

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 2 oraz poprzedzającą go decyzję i przyznaje A. T. prawo do emerytury pomostowej od dnia 1 kwietnia 2012 roku,

II.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w K. na rzecz A. T. kwotę 60 zł (sześćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za pierwszą instancję,

III.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w K. na rzecz A. T. kwotę 852,07 zł (osiemset pięćdziesiąt dwa złote i 07/100) tytułem zwrotu kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt III AUa 247/13

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. decyzją z dnia 6 czerwca 2012 r. odmówił A. T. prawa do emerytury pomostowej wywodząc, że ubezpieczony nie udowodnił 10 lat pracy w charakterze rybaka morskiego wymienionej w pkt 22 załącznika nr 1 do ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U. nr 237, poz. 1656; dalej jako „ustawa pomostowa”). Organ rentowy uznał jedynie za pracę w warunkach szczególnych pracę wymienioną w pkt 22 załącznika nr 1 do ustawy pomostowej w wymiarze 2 lat, 11 miesięcy i 29 dni okresy zatrudnienia ubezpieczonego od 1 września do 6 października 1987 r., od 7 lutego do 1 lipca 1988 r. oraz od 1 października 2009 r. do 29 marca 2012 r.

A. T. nie zgodził się z powyższą decyzją i wniósł o uwzględnienie pominiętych w decyzji okresów pracy: od 8 września 1977 r. do 13 listopada 1985 r. w Przedsiębiorstwie (...) w K. na stanowisku rybaka, od 1 września 1987 r. do 1 lipca 1988 r. u Armatora Kutra (...) M. Ł. na stanowisku mechanika kutra. Podniósł również, że okoliczność nieopłacenia przez jego pracodawcę składek za okres pracy od 7 października 1987 r. do 6 lutego 1988 r. nie powinna obciążać ubezpieczonego.

Ponadto w piśmie procesowym z 30 lipca 2012 r. A. T. wniósł dodatkowo o uwzględnienie okresu pracy od 21 stycznia do 31 maja 1989r. w charakterze rybaka.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o umorzenie postępowania na podstawie art. 477 ¹³ k.p.c. w części, w jakiej okres od 30 marca do 30 października 1989 r. został uznany decyzją z dnia 16 lipca 2012 r.; a w pozostałej części o oddalenie odwołania.

Wyrokiem z dnia 6 lutego 2013 r. Sąd Okręgowy w Koszalinie, IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych umorzył postępowanie w części obejmującej żądanie A. T. uwzględnione decyzją z dnia 16 lipca 2012 r. (pkt 1), a w pozostałej części odwołanie ubezpieczonego od decyzji z dnia 6 czerwca 2012 r. oddalił (pkt 2).

Sąd pierwszej instancji ustalił, że A. T. urodził się w dniu (...), a w dniu 6 kwietnia 2012 r. zgłosił wniosek o emeryturę pomostową. Na dzień złożenia wniosku ubezpieczony ukończył 55 lat, rozwiązał stosunek pracy, udokumentował ponad 25-letni okres składkowy i nieskładkowy, a po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy pomostowej.

Za pracę w warunkach szczególnych w wymiarze 2 lat, 11 miesięcy i 29 dni organ rentowy uznał jedynie okresy od 1 września do 6 października 1987 r., od 7 lutego do 1 lipca 1988 r. oraz od 1 października 2009 r. do 29 marca 2012 r. Nie uwzględnił natomiast pracy wykonywanej:

- od 2 czerwca do 31 sierpnia 1977 r. w KWK (...), ponieważ pracodawca nie powołał się na załącznik 1 lub 2 ustawy pomostowej, ale na przepisy zarządzenia Ministra Górnictwa i Energetyki;

- od 8 września 1977 r. do 13 listopada 1985 r. w Przedsiębiorstwie (...) w K., ponieważ zaświadczenie wystawiło Archiwum, a nie płatnik składek;

- od 4 grudnia 1983 r. do 11 września 198 r. oraz od 11 marca 1985 r. do 3 marca 1986 r. (praca na statkach obcych bander), ponieważ do pracy w szczególnych warunkach nie uwzględnia się okresów pracy polskiego rybaka u armatora zagranicznego, do którego został skierowany przez przedsiębiorstwo nie będące jego pracodawcą;

- od 30 marca do 30 października 1989 r. gdyż pracodawca „(...) M. Ż.” nie powołał się na załącznik nr 1 lub 2 do ustawy pomostowej, ale na rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r.;

- od 7 października 1987 r. do 6 lutego 1988 r. z uwagi na niezgłoszenie ubezpieczonego w tym okresie do ubezpieczeń społecznych. Płatnik dokonał zgłoszenia jedynie za okres od 1 września do 6 października 1987 r. oraz od 7 lutego do 1 lipca 1988 r.

W wyniku rozpatrzenia nowych dowodów przedłożonych w postępowaniu przed organem rentowym Zakład Ubezpieczeń Społecznych uwzględnił ubezpieczonemu okres pracy jako rybaka morskiego od 30 marca do 30 października 1989 r. (okres zgłoszenia do ubezpieczenia i opłacenia składek) oraz wydał w dniu 16 lipca 2012 r. nową decyzję ponownie odmawiającą ubezpieczonemu prawa do emerytury pomostowej z uwagi na brak wymaganych 10 lat pracy wykonywanej w szczególnych warunkach, a wymienionej w pkt 22 załącznika nr 1 do ustawy pomostowej. Obecnie udowodniony okres pracy w szczególnych warunkach wynosi 3 lata, 4 miesiące i 29 dni. Organ rentowy ostatecznie uwzględnił do okresów pracy w warunkach szczególnych okresy: od 1 września do 6 października 1987 r., od 7 lutego do 1 lipca 1988 r., od 30 marca do 30 października 1989 r., od 1 października 2009 r. do 29 marca 2012 r.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że w okresie od 8 września 1977 r. do 13 listopada 1985 r. ubezpieczony był zatrudniony w Przedsiębiorstwie (...) w K.. Na stanowisku młodszego rybaka pracował w okresie od 8 września 1977 r. do 31 marca 1979 r. W późniejszym okresie, tj. od 1 kwietnia 1979 r. do 13 listopada 1985 r. ubezpieczony pracował na stanowisku motorzysty okrętowego. Z kolei od 14 listopada 1983 r. do 13 listopada 1985 r. A. T. korzystał z urlopu bezpłatnego. W okresie pracy w (...) pracował z J. M. i M. Ż.. W (...) ubezpieczony pracował na kutrach 17 i 24 metrowych. Na kutrach 17-metrowych pracowało po 5 osób, a na 24-metrowych po 8 osób. Na każdym z tych kutrów było zatrudnionych po 3 osoby na stanowisku rybaka. Na morzu pracowało się od 2 do 4 dni, tj. od wyjścia w morze do powrotu do portu.

Zgodnie z treścią zarządzenia nr 24 Ministra – Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z dnia 15 sierpnia 1983r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu gospodarki morskiej wydanym na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. do prac wykonywanych w szczególnych warunkach na stanowisku rybaka morskiego zalicza się prace wymienione w wykazie B w dziale IV poz. 4 (załącznika do zarządzenia nr 24) prace rybaków morskich wykonywane w wyżej wymienionym Przedsiębiorstwie (...) w K. a wykonywane na stanowiskach - młodszy rybak (pkt 13) i pozostałe etatowe stanowiska pracy na statku do wykonywania rybołówstwa morskiego (pkt 19) wymienione w Układzie Zbiorowym Pracy dla rybaków morskich zawartym w dniu 17 stycznia 1975 r. pomiędzy Ministrem Handlu Zagranicznego i Gospodarki Morskiej działającym na rzecz Państwowych Armatorów Gospodarki Rybnej m.in. Przedsiębiorstwa (...) w K. (tj. załoga na statkach łowczych i statkach zwiadowczych – stanowiska nieoficerskie w postaci motorzysty okrętowego (dział II pkt 30) i młodszego rybaka (dział II pkt 41)).

W okresie od 1 września 1987 r. do 8 lipca 1988 r. A. T. pływał na (...) w charakterze motorzysty u armatora kutra (...) M. Ł. (wyciąg pływania). Płatnik składek odprowadził za ubezpieczonego składki za okres od 1 września do 6 października 1987 r. oraz od 7 lutego do 1 lipca 1988 r. Nie odprowadził natomiast składek za okres od 7 października 1987 r. do 6 lutego 1988 r. W wyżej wymienionym okresie połowów ubezpieczony pracował z J. W.. Z przedłożonego świadectwa pracy z dnia 7 sierpnia 1999 r. i zaświadczenia wystawionego przez pracodawcę w dniu 7 lutego 2011 r. wynika, że od 1 września 1987 r. do 1 lipca 1988 r. ubezpieczony wykonywał pracę mechanika kutra i prace rybaków morskich.

Ubezpieczony w następnym okresie pracował u armatora kutra (...) M. Ż. od 21 stycznia do 7 lutego 1989 r. jako rybak (18 dni), a od 7 lutego do 3 sierpnia 1989 r. i od 3 sierpnia do 8 listopada 1989 r. jako kierownik maszyn (wyciąg pływania). Ze świadectwa pracy wystawionego w dniu 10 czerwca 2011 r. przez pracodawcę - (...) M. Ż. wynika, że ubezpieczony w okresie od 21 stycznia do 30 października 1989 r. pracował w charakterze rybaka na kutrze rybackim (...). (w okresie od 1 maja do 31 maja 1989 r. w wymiarze 1/2 etatu). Do systemu ubezpieczeń płatnik składek zgłosił go w okresie od 30 marca do 30 października 1989r. Na (...) ubezpieczony pracował z M. Ż. i J. P..

W okresach pracy u M. Ł. i M. Ż. ubezpieczony wykonywał prace motorzysty (mechanika kutra/kierownika maszyn) na kutrach rybackich 17-metrowych i przy załodze najczęściej składającej się z 3 osób: szypra, motorzysty i starszego rybaka. Praca motorzysty na jednostkach pływających wyglądała wszędzie tak samo. Do zakresu obowiązków motorzysty należała ocena jednostki przed wyjściem w morze, uruchomienie kutra, sprawdzenie silnika, urządzeń mechanicznych, sprawdzenie paliwa, olejów, stanu technicznego silnika, działania urządzeń elektrycznych – oświetlenia itp. Praca motorzysty odbywała się na pokładzie i w maszynowni. Po wypłynięciu kutra do obowiązków motorzysty należała obsługa maszyn i przygotowanie sprzętu do eksploatacji. Sprawował on nadzór nad pracą w maszynowni, a po wypłynięciu na łowisko miał za zadanie wydać sieci do wody, co robił razem z rybakami, gdy sieć już była w morzu motorzysta robił przegląd w maszynowni. Dopiero po wyciągnięciu ryb rybacy i motorzysta wykonywali tę samą pracę przy patroszeniu ryb i zabezpieczeniu surowca w ładowni. Wyciągał sieć razem z rybakami, następnie złowiony surowiec sortował, patroszył, lodował i układał skrzynie w ładowni. Jako członek załogi pomagał rybakom przed połowem ryb i przy obórce złowionej ryby. Wszyscy członkowie załogi jednostki brali udział w wyżej wymienionych pracach. W między czasie ubezpieczony nadzorował maszynownię i obsługiwał urządzenia mechaniczne. Następnie zwijał sieci, a po wpłynięciu do portu – wypompowywał wodę z ładowni, uzupełniał olej itp. Ubezpieczony będąc zatrudniony na stanowisku motorzysty wykonywał czynności związane ze stanowiskiem rybaka, pomagając rybakom w określonym czasie przy ich pracach. Wynagrodzenia pracowników kutra były ustalane procentowo od ilości złowionych ryb, przy czym szyper i motorzysta mieli wyższy procent ustalonego wynagrodzenia niż rybacy, albowiem do obowiązków rybaka należała jedynie: naprawa sieci, sprzętu połowowego, sortowanie ryb, ich patroszenie, lodowanie i układanie skrzyni w ładowni.

Na podstawie art. 477 ^{( 13)} k.p.c. Sąd Okręgowy umorzył postępowanie w części obejmującej żądanie ubezpieczonego uwzględnione decyzją z 16 lipca 2012 r. Ponadto na podstawie art. 4, art. 8 pkt 2 ustawy pomostowej odwołanie A. T. w pozostałej części oddalił.

Sąd pierwszej instancji miał na względzie, że ubezpieczony nie udowodnił 10-letniego okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach na stanowisku rybaka morskiego (pkt 22 załącznika nr 1 do ustawy pomostowej).

Z akt osobowych z Przedsiębiorstwa (...) w K. wynikało, że A. T. na stanowisku młodszego rybaka zatrudniony był od 8 września 1977 r. do 31 marca 1979 r., a na stanowisku motorzysty okrętowego od 1 kwietnia 1979 r. do 13 listopada 1983 r. I chociaż ubezpieczony posiada zaświadczenie o wykonywaniu pracy w szczególnych warunkach przez cały okres zatrudnienia, to w ocenie sądu pierwszej instancji okresu pracy na stanowisku motorzysty okrętowego nie można uznać pracę wykonywaną w szczególnych warunkach w charakterze rybaka morskiego, która jest wymienionej w pkt 22 załącznika nr 1 do ustawy pomostowej. Zdaniem Sądu Okręgowego przedstawienie świadectwa pracy w warunkach szczególnych nie przesądza jeszcze o uznaniu wykonywanej pracy za pracę w warunkach szczególnych. Świadectwo pracy stanowi dokument prywatny w rozumieniu art. 245 k.p.c., który jest jedynie dowodem tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie. Jak każdy dokument prywatny świadectwo pracy podlega ocenie sądu zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.). Ponadto świadectwo pracy musi znajdować oparcie w dokumentacji pracowniczej, a w konsekwencji może być przez tę dokumentację weryfikowane.

Sąd pierwszej instancji podkreślił, że prawo do emerytury pomostowej stanowi odstępstwo od zasady powszechnego wieku emerytalnego i w związku z tym musi zostać ono wykazane w sposób niezbity i nie budzący jakichkolwiek wątpliwości. Zeznania świadków J. M. iM. Z. oraz wyjaśnienia ubezpieczonego wskazują, że A. T. w okresie spornym wykonywał czynności motorzysty i na tym też stanowisku był zatrudniany każdorazowo na jednostkach pływających. Do zakresu obowiązków motorzysty należały inne czynności niż pozostałych członków załogi, dopiero po wyciągnięciu ryb rybacy i motorzysta wykonywali tę samą pracę przy patroszeniu ryb i zabezpieczeniu surowca w ładowni. Ubezpieczony będąc zatrudniony na stanowisku motorzysty wykonywał czynności związane ze stanowiskiem rybaka, ale jedynie pomocniczo, pomagając rybakom w określonym czasie przy ich pracach. Praca ta nie miała cech stałości i pełnowymiarowości, bowiem będąc motorzystą nie mógłby wykonywać pracy rybaka w pełnym wymiarze czasy pracy i stale. Wynagrodzenia pracowników kutra były ustalane procentowo od ilości złowionych ryb, przy czym szyper i motorzysta mieli wyższy procent ustalonego wynagrodzenia niż rybacy.

Powołując się na stanowisko wyrażone w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 2011 r. (sygn. II UK 356/10) Sąd Okręgowy podniósł, że charakter pracy na kutrach rybackich na stanowiskach „motorzysta kutrowy” (okrętowy) lub „mechanik kutrowy” (okrętowy) nie może być utożsamiany ze stanowiskiem stricte rybaka na kutrze, albowiem samo uczestnictwo w połowach prowadzonych na Bałtyku nie stanowi pracy w charakterze rybaka morskiego w pełnym wymiarze czasu pracy. Każdy z członków załogi pełni przede wszystkim funkcje przypisane mu na kutrze, a dopiero potem bierze udział w połowach. Już w zarządzeniu resortowym, konkretnie zarządzeniu nr 24 Ministra – Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z dnia 15 sierpnia 1983 r. rozróżniano prace rybaków morskich zajmujących się połowem ryb, od tych rybaków morskich wykonujących swą pracę w dziale służby mechanicznej. I tak do prac rybaków morskich objętych wykazem B załącznika zaliczone zostały prace wynikające z rodzaju czynności wykonywanych na ustalonym w służbie pokładowej stanowisku rybaka (niewątpliwie prace wykonywane bezpośrednio przy połowie ryb), tym samym prace rybaków morskich wykonywane na stanowiskach ustalonych w dziale służby mechanicznej i sprowadzające się do obsługi oraz dozoru maszyn, nie mogą być uznane za prace na stanowisku stricte rybaka pracującego przy połowie ryb.

Sąd pierwszej instancji miał na względzie, że A. T. wykonywał prace motorzysty również w trakcie zatrudnienia u M. Ł. i M. Ż.. Ponadto u armatora kutra (...) ubezpieczony pracował w charakterze rybaka w okresie od 21 stycznia do 7 lutego 1989 r., tj. przez 18 dni i jedynie ten okres powinien zostać uwzględniony jako okres pracy wykonywanej w szczególnych warunkach, tj. zgodnie z pkt 22 załącznika nr 1 do ustawy pomostowej. W pozostałym bowiem okresie ubezpieczony od 7 lutego do 3 sierpnia 1989 r. i od 3 sierpnia do 8 listopada 1989 r. był kierownikiem maszyn (wyciąg pływania). Z przeprowadzonego postępowania dowodowego w ocenie Sądu Okręgowego wynika, że praca ubezpieczonego na kutrach rybackich we wskazanych okresach na stanowiskach motorzysty i kierownika maszyn była jego głównym zajęciem. Zdaniem Sądu pierwszej instancji ubezpieczony mógł pracować w okresie zatrudnienia również przy obróbce i sortowaniu ryb, jak reszta załogi, lecz była to praca dodatkowa wynikająca z faktu bycia częścią załogi kutra rybackiego, aniżeli z faktycznego zatrudnienia na tym stanowisku.

Uwzględnienie okresów pracy w charakterze młodszego rybaka od 8 września 1977 r. do 31 marca 1979 r. i rybaka od 21 stycznia do 7 lutego 1989 r. nie pozwoliło Sądowi Okręgowemu na uzupełnienie stażu pracy ubezpieczonego w charakterze rybaka morskiego do wymaganych 10 lat.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł A. T., który zaskarżył rozstrzygnięcie w części, tj. co do pkt 2 oddalającego odwołanie ubezpieczonego od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

I. naruszenie prawa materialnego poprzez błędną wykładnię art. 3 ust. 1 i 2 oraz art. 8 ustawy pomostowej oraz pkt 22 załącznika nr 1 do tejże ustawy w związku z poz. 4 Działu IV Wykazu B stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (zwanego dalej „rozporządzeniem z 1983 r.”) oraz pominięcie Wykazu B, Działu IV poz. 4 pkt 19 stanowiącego załącznik do zarządzeniem nr 24 Ministra - Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z dnia 15 sierpnia 1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu gospodarki morskiej (zwanego dalej „zarządzeniem z 1983 r.”) oraz art. 3 pkt 3 ustawy z dnia 1991 r. o pracy na morskich statkach handlowych (Dz.U. nr 61, poz. 258), co doprowadziło do zawężającej wykładni terminu „prace rybaka morskiego” wyłącznie do stanowiska rybaka morskiego i błędnego uznania, że praca rybaka morskiego na stanowisku motorzysty okrętowego i mechanika okrętowego wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy nie stanowi pracy rybaka morskiego wykonywanej w szczególnych warunkach, o której mowa w pkt 22 załącznika nr 1 do ustawy pomostowej i nie pozwala na przyznanie emerytury po przepracowaniu co najmniej 10 lat.

II. naruszenie prawa procesowego, które miało istotny wpływ na wynik postępowania, a mianowicie:

a). art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie swobody dowodowej i dokonanie dowolnych, błędnych i wewnętrznie sprzecznych ustaleń stanu faktycznego, polegających na przyjęciu, że ubezpieczony w okresie:

1)  od 1 kwietnia 1979 r. do 13 listopada 1983 r. w Przedsiębiorstwie (...) w K.

2)  od 7 października 1987 r. do 6 lutego 1988 r. u armatora Kutra (...) M. Ł.

3)  od 8 lutego do 30 marca 1989 r. u armatora Kutra (...) i (...) M. Ż.

nie wykonywał stałe i w pełnym wymiarze czasu pracy rybaka morskiego ujętej w pkt 22 załącznika nr 1 do ustawy pomostowej uprawniającej go do skorzystania z uprawnień emerytalnych, pomimo tego że zeznania świadków J. W., M. Ż., J. M. oraz M. Ż. potwierdzają, iż ubezpieczony w spornym okresie czasu wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wszystkie prace rybaków morskich, a dodatkowe obowiązki motorzysty wykonywał przed i po wypłynięciu w morze.

b). art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 227 k.p.c. poprzez pominięcie i nieuwzględnienie części materiału dowodowego, tj.: świadectw pracy oraz zaświadczeń wystawionych przez pracodawców M. Ż., M. Ł. oraz P. K. za zlikwidowane przedsiębiorstwo (...) dotyczących wykonywania pracy rybaka morskiego znajdujących się w aktach sprawy, co doprowadziło do błędnego uznania, że praca rybaka na stanowisku motorzysty nie stanowi pracy rybaka morskiego ujętej w pkt 22 załącznika nr 1 do ustawy pomostowej;

Wskazując na powyższe A. T. wniósł o:

1. zmianę wyroku w zaskarżonej części poprzez ustalenie, że ubezpieczony w trakcie całego okresu zatrudnienia w przedsiębiorstwie (...) oraz u armatorów M. Ł. i M. Ż. stale i w pełnym wymiarze godzin wykonywał w szczególnych warunkach pracę rybaka morskiego wymienioną w pkt 22 załącznika nr 1 do ustawy pomostowej oraz ustalenie, że ubezpieczonemu przysługuje prawo do emerytury pomostowej wobec wykazania, że posiada okres pracy na stanowisku rybaka morskiego w szczególnych warunkach wynoszący powyżej 10 lat,

2.  na podstawie art. 382 k.p.c. apelujący wniósł o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z dokumentacji zdjęciowej obrazującej warunki pod pokładem na kutrze rybackim oraz sprawozdania z badania środowiska pracy na kutrze, na którym pływał ubezpieczony, na okoliczność wykonywania przez niego prac na wodzie w szczególnych warunkach środowiska pracy determinowanych siłami natury, o której mowa w art. 3 ust. 1-2 ustawy pomostowej i pkt 22 jej załącznika nr 1,

3.  zasądzenie od organu rentowego na rzecz ubezpieczonego zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego przed sądem pierwszej i drugiej instancji.

W uzasadnieniu apelacji poniesiono, że przepisy ustawy pomostowej określają jedynie rodzaje prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze - bez podania konkretnych stanowisk pracy, których zajmowanie warunkowałoby uzyskanie prawa do emerytury. Nie podają także definicji rybaka czy pracy rybaka morskiego. Wobec tego w celu ustalania jaka praca stanowi pracę rybaka morskiego należy odnieść się do aktów prawnych definiujący termin „rybak” lub „prace rybaków morskich”. Zgodnie z art. 3 pkt 3 ustawy o pracy na morskich statkach handlowych rybakiem lub marynarzem jest osoba posiadającą morskie kwalifikacje zawodowe, stwierdzone zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie ustawy z dnia 9 listopada 2000 r. o bezpieczeństwie morskim. W rezultacie rybakiem jest każdy członek załogi kutra rybackiego dopuszczony do pracy na morzu. Potwierdzeniem takiego szerokiego rozumienia pracy rybaka morskiego jest poz. 4, działu IV, wykazu B załącznika do rozporządzenia z 1983 r. i określenie stanowisk pracy, obejmujących pracę rybaka morskiego zawarte w zarządzeniu nr 24 z 1983 r. W załączniku nr 1 do zarządzenia w Wykazie B, Dziale IV, pkt 4, ppkt 19 do prac rybaków morskich zakwalifikowano także prace wykonywane na „pozostałych etatowych stanowiskach pracy na statku do wykonywania rybołówstwa morskiego, wymienione w Układzie Zbiorowym Pracy dla Rybaków Morskich”. W układzie zbiorowym pracy dla rybaków morskich wydanym przez Urząd Gospodarki Morskiej Zarząd Główny Związku Zawodowego Marynarzy i Portowców z dnia 17 stycznia 1975 r. w załączniku nr 1 określono skład załogi na statkach łowczych i statkach zwiadowczych i wymieniono etatowe stanowiska na statku do wykonywania rybołówstwa morskiego, w tym stanowisko motorzysty okrętowego w pkt 30. Zdaniem skarżącego podobne regulacje szeroko ujmujące definicję rybaka morskiego znajdują się również w art. 3 lit. b rozporządzenia Rady (WE) nr 1198/2006 z dnia 27 lipca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rybackiego (Dz.U. UE L 223 z 15 sierpnia 2006 r., str. 1) oraz w Konwencji nr 188 Międzynarodowej Organizacji Pracy z 2007 r. dotyczącej pracy w sektorze rybołówstwa.

A. T. podniósł ponadto, że zakwalifikowanie stanowiska motorzysty okręgowego do pracy rybaka morskiego jest w pełni uzasadnione zakresem obowiązków pracowniczych wiążących się z tym stanowiskiem. Bowiem każda osoba będąca motorzystą w pełni uczestniczyła w pracach związanych z połowem ryb i przebywała na morzu z innymi członkami załogi, co wiązało się ze znaczną szkodliwością warunków pracy dla zdrowia zatrudnionych.

Ponadto skarżący wskazał, że za pomocą zeznań świadków wykazał, iż obowiązki motorzysty były czymś dodatkowym wykonywanym, gdy pozostali rybacy w ogóle nie świadczyli pracy. Czynności motorzysty nie mogły bowiem kolidować z obowiązkami związanymi z połowem ryb. Ponadto rybak-motorzysta w trakcie wypłynięcia w morze nie wykonuje czynności w maszynowni powyżej 10 minut w czasie doby. Na wszystkich kutrach rybackich urządzenia kontrolnopomiarowe pracy silnika usytuowane są w sterówce, nad którymi ciągły nadzór sprawuje szyper. Dopiero w przypadku awarii szyper zawiadamia rybaka-motorzystę, który lokalizuje awarię, a w razie konieczności korzysta z pomocy członka załogi (rybaka pokładowego). W poważniejszych awariach uczestniczą wszyscy członkowie załogi, którzy starają się ją usunąć wraz z rybakiem-motorzystą.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja A. T. okazała się uzasadniona i doprowadziła do zmiany rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego. W ocenie Sądu apelacyjnego sąd pierwszej instancji dokonał błędnej wykładni przepisów ustawy pomostowej mających zastosowanie w niniejszej sprawie.

Na wstępie Sąd apelacyjny przyznaje, że w swych wcześniejszych wyrokach z dnia 18 października 2012 r. (sygn. III AUa 261/12) oraz z dnia 3 grudnia 2014 r. (sygn. III AUa 477/13) dokonał odmiennej oceny pracy motorzystów zatrudnionych na kutrach rybackich w kontekście nabycia uprawnień do emerytury. Stanowisko to jednak zostało poddane kontroli Sądu Najwyższego w ramach wywiedzionej przez jedną ze stron skargi kasacyjnej, który uchylił wyrok Sądu apelacyjnego (patrz wyrok z dnia 24 stycznia 2014 r., sygn. III UK 33/13, dostępny na stronie www.sn.pl ). W obliczu najnowszej oceny dokonanej przez naczelny organ władzy sądowniczej w Polsce Sąd apelacyjny stwierdza, że w art. 3 ust. 1 ustawy pomostowej wskazuje się, że prace w szczególnych warunkach to prace związane z czynnikami ryzyka, mogące z wiekiem z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, stawiające przed pracownikami - mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej - wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku. Wykaz tych prac określa załącznik nr 1 do ustawy pomostowej. Z kolei z definicji prac o szczególnym charakterze zawartej w art. 3 ust. 3 ustawy wynika, że pojęciem tym objęte zostały prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się. Wykaz prac o szczególnym charakterze określa załącznik nr 2 do ustawy pomostowej. Wykaz prac określonych w art. 3 ust. 1 i 3 jest zamknięty i nie podlega uzupełnieniu, co oznacza, że cech pracy „o szczególnym charakterze” lub „w szczególnych warunkach” nie mogą posiadać inne prace, choćby sposób ich wykonywania i ich jakość mogła obniżyć się z wiekiem.

Do przesłanek przyznania prawa do emerytury pomostowej określonych w art. 8 ustawy pomostowej, mających zastosowanie w niniejszej sprawie, należy wykonywanie przez okres co najmniej 10 lat prac w szczególnych warunkach wymienionych w punkcie 20, 22 i 32 załącznika nr 1 do ustawy, spełnienie warunków z art. 4 pkt 1, 4-7 ustawy oraz ukończenie 55 lat życia w przypadku mężczyzny. Z kolei w punkcie 22 załącznika nr 1 do ustawy pomostowej zostały wymienione prace rybaków morskich. Ustawa nie definiuje tego pojęcia, dlatego pomocniczo można odnieść się do znaczenia nadanego im w rozporządzeniu Rady Ministrów z 1983 r., które w swoim załączniku zawiera bowiem określenie: „prace rybaków morskich” i wymienia je w dwóch odrębnych pozycjach - w wykazie A, Dziale VIII (w Transporcie i łączności) pod pozycją 9 oraz w Wykazie B, Dziale IV (Prace rożne) pod pozycją 4. W przypadku prac rybaków morskich, dla ustalenia, jakiego rodzaju prace ustawodawca zaliczył do poszczególnych wykazów, konieczne jest posłużenie się resortowymi wykazami stanowisk, które jakkolwiek nie stanowią samodzielnej podstawy przyznania indywidualnych uprawnień, posiadają jednak charakter informacyjny, techniczno-porządkujący i uściślający, w szczególności wówczas, gdy w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia nie wymienia się określonych stanowisk, lecz operuje się pojęciem ogólnym. W zarządzeniu nr 24 z 1983 r. do wykazu B zostały zaliczone prace rybaków morskich w służbie pokładowej, a do wykazu A prace rybaków morskich w służbie mechanicznej, zgodnie z podziałem wynikającym z § 58 i § 62 ust. 1 i § 64 ust. 3 rozporządzenia Ministra Żeglugi z dnia 30 października 1971 r. w sprawie kwalifikacji zawodowych członków załóg polskich statków morskich (Dz.U. nr 33, poz. 299 ze zm.), w § 54, 58 i 61 ust. 3 rozporządzenia Ministra - Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z dnia 17 sierpnia 1983 r. w sprawie kwalifikacji zawodowych członków polskich statków morskich (Dz.U. nr 52, poz. 232 ze zm.), w § 26, 27, 30 i 31 rozporządzenia z dnia 23 maja 1992 r. Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej w sprawie kwalifikacji zawodowych i składu załóg polskich statków morskich (Dz.U. nr 49, poz. 227 ze zm.) oraz § 38 i § 49 rozporządzenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 24 sierpnia 2000 r. w sprawie wyszkolenia i kwalifikacji zawodowych, pełnienia wacht oraz składu załóg statków morskich o polskiej przynależności (Dz.U. nr 105, poz. 1117). Sąd apelacyjny podziela zatem pogląd Sądu Najwyższego wrażony w najnowszym wyroku z dnia 24 stycznia 2014 r. sygn. III UK 33/13, iż ustawa pomostowa nie ogranicza możliwości zaliczenia do prac rybaków morskich prac poszczególnych członków załogi kutra rybackiego w zależności od przynależności do załogi pokładowej czy mechanicznej. Zgodne jest to z poglądem wyrażonym w apelacji, że pojęcie rybaka morskiego obejmuje nie tylko tych członków załogi, którzy zatrudnieni są na stanowisku rybaka czy starszego rybaka, ale również tych zajmujących stanowisko mechanika czy motorzysty.

Ponadto trafnie podnosi skarżący, że utożsamianie pojęcia rybaka morskiego z zatrudnieniem na stanowisku mechanika czy motorzysty wynika z przepisów prawa krajowego, jak i międzynarodowego. W art. 3 pkt 3 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o pracy na morskich statkach handlowych (Dz.U. nr 61, poz. 258) wskazano, że marynarzem lub rybakiem jest osoba posiadająca morskie kwalifikacje zawodowe, stwierdzone zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie ustawy z dnia 9 listopada 2000 r. o bezpieczeństwie morskim (Dz.U. nr 109, poz. 1156), a więc każdy członek załogi kutra rybackiego dopuszczony do pracy na morzu, w tym również mechanik czy motorzysta. Zgodnie natomiast z art. 3 lit. b rozporządzenia Rady /WE/ nr 1198/2006 z dnia 27 lipca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rybackiego (Dz. U. UE L 223 z 15.08.2006 r., str. 1) rybak to osoba, której zajęciem - uznanym przez państwo członkowskie, jest zawodowe rybactwo na pokładzie czynnego statku rybackiego, co przy uwzględnieniu angielskiej i francuskiej wersji językowej można przetłumaczyć jako „osoba zatrudniona, zaangażowana w profesjonalne, zawodowe rybactwo” czy „każda osoba wykonująca rybactwo”. Brak definicji w ustawie o emeryturach pomostowych ogólnego pojęcia „pracy rybaków morskich” pozwala przyjąć, że ustawodawca obejmuje nim wszystkich członków załogi kutra rybackiego i wszystkie prace rybaków morskich, na wszystkich wyszczególnionych na liście załogi stanowiskach.

A. T. jako członek załogi kutra rybackiego zasadniczo pełnił obowiązki motorzysty okrętowego, ale również wykonywał czynności związane ze stanowiskiem rybaka, jak wydawanie i wyciąganie sieci oraz sortowanie, patroszenie i lodowanie ryb, a także układanie skrzyń w ładowni. Jako członek załogi A. T. pomagał rybakom przed połowem ryb i przy obórce złowionej ryby. Wszyscy członkowie załogi jednostki brali udział w wyżej wymienionych pracach. Ubezpieczony wykonywał zatem pracę związaną bezpośrednio z łowieniem i wstępnym przetwórstwem ryb.

Powyższe ustalenia doprowadziły Sąd apelacyjny do wniosku, że wymienionego w pkt 22 załącznika nr 1 do ustawy pomostowej pojęcia „prace rybaków morskich” nie można ograniczać tylko do stanowiska rybka i obejmuje ono także pracę wykonywaną na statku rybackim przez innych członków załogi zatrudnionych m.in. na stanowisku motorzysty. Oznacza to, że A. T. posiada dłuższy staż zatrudnienia w charakterze rybaka morskiego z racji zatrudnienia w okresach:

- 08.09.1977 r.-13.11.1983 r. w przedsiębiorstwie (...) - 6 lat, 2 miesiące, 6 dni;

- 07.10.1987 r.-06.02.1988 r. M. Ł. – 4 miesiące, 1 dzień;

- 07.02.1989 r.-29.03.1989 r. M. Ł. – 1 miesiąc, 20 dni.

________________________

= 6 lat, 7 miesięcy, 27 dni

Po zsumowaniu tego okresu z dotychczas ustalonym przez sąd pierwszej instancji okresem 3 lat, 5 miesięcy i 17 dni A. T. spełnia warunki niezbędne do przyznania mu emerytury pomostowej z tego względu, że udowodnił ponad 10 lat pracy wymienionej w pkt 22 załącznika nr 1 do ustawy pomostowej.

Zarazem Sąd apelacyjny wyjaśnia, że przyznał rację skarżącemu, iż zaliczeniu do stażu uprawniającego do świadczenia podlegał okres od 7 października 1987 r. do 6 lutego 1988 r., mimo braku odprowadzenia przez pracodawcę składek na ubezpieczenie społeczne za A. T.. Dla uznania okresu zatrudnienia wykonywanego przed wejściem w życie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych za okres składkowy w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 2 i art. 6 ust. 2 tej ustawy, nie jest wymagane wykazanie przez osobę ubiegającą się o emeryturę lub rentę opłacania przez pracodawcę składek na pracownicze ubezpieczenie społeczne, co znajduje potwierdzenie w bogatym orzecznictwie, w tym w przywoływanym przez skarżącego wyroku Sądu Najwyższego z 6 kwietnia 2007 r. (sygn. II UK 185/06, OSNP 2008/9-10/143). Zdaniem judykatury uzależnienie uznania okresu zatrudnienia wykonywanego w poprzednim stanie prawnym za okres składkowy od opłacenia przez pracodawcę składek, kłóciłoby się z zasadą równego traktowania wszystkich ubezpieczonych sformułowaną w art. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Wprowadzałoby także zróżnicowanie pracowników pozostających w zatrudnieniu przed wejściem w życie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przez nałożenie obowiązku wykazania faktu opłacenia składek na pracownicze ubezpieczenie społeczne tylko na niektórych a nie wszystkich pracowników. Warunki uzyskania prawa do świadczeń lub ich wysokości nie mogą być zróżnicowane w stosunku do pracowników w zależności od wielkości zatrudniającego ich zakładu pracy. W konsekwencji dla uznania okresu zatrudnienia wykonywanego przed wejściem w życie ustawy o FUS za okres składkowy w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 2 i art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. a tej ustawy nie jest wymagane wykazanie przez osobę ubiegającą się o emeryturę lub rentę faktu opłacenia przez pracodawcę składek na pracownicze ubezpieczenie społeczne. Z zeznań świadków, a także ze świadectwa pracy z 7 sierpnia 1999 r. oraz zaświadczenia wystawionego przez M. Ł. (k. 63 i 64 liku akt rentowych) wynika, że ubezpieczony był u niego zatrudniony nieprzerwanie od 1 września 1987 r. do 1 lipca 1988 r. Okoliczność, że płatnik nie odprowadził za pracownika obowiązkowych składek na ubezpieczenie społeczne w okresie 4 miesięcy, nie stanowi przeszkody do tego, aby wobec faktycznego wykonywania przezeń obowiązków pracowniczych, okres ten traktować jako okres składkowy wymagany ustawą do nabycia prawa do emerytury.

Z tych wszystkich względów Sąd apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w zakresie jego punktu 2 oraz poprzedzającą go decyzję i przyznał A. T. prawo do emerytury pomostowej od dnia 1 kwietnia 2012 r., tj. od miesiąca w którym ubezpieczony złożył wniosek (pkt I).

Wobec zmiany rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji A. T. jako stronie wygrywającej proces przysługiwał zwrot kosztów zastępstwa procesowego za tę instancję w kwocie wynikającej z § 11 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 490); o czym orzeczono w punkcie II wyroku.

Natomiast w oparciu o art. 98 k.p.c. i art. 99 k.p.c. w punkcie III wyroku zasądzono od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w K., jako strony przegrywającej sprawę, kwotę 852,07 zł, na którą składały się:

- koszty zastępstwa procesowego A. T. przez radcę prawnego przed sądem drugiej instancji wynoszące 120,00 złotych - § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r.;

- opłata od apelacji 30 zł;

- zwrot kosztów podróży strony na rozprawy w dniach 18 września 2013 r., 4 marca 2014 r. oraz 27 maja 2014 r. ustalone w wysokości 702,07 zł.

Dojazd ubezpieczonego z K. do S. ustalony został w oparciu o art. 86 ust. 1 w zw. z art. 91 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. nr 167, poz. 1398 ze zm.) oraz § 5 ust. 3 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju (Dz.U. nr 236, poz. 1990 ze zm.).Wyliczenie tej należności nastąpiło przy uwzględnieniu odległości między wskazanymi miastami, która wynosi 140 km oraz stawki 0,8359 zł, która stanowi ryczałt przewidziany w pkt 1a rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 25 marca 2002 r. w sprawie warunków ustalania oraz sposobu dokonywania zwrotu kosztów używania do celów służbowych samochodów osobowych, motocykli i motorowerów niebędących własnością pracodawcy (Dz.U. nr 27, poz. 271). A. T. trzykrotnie stawiał się w sądzie dlatego przysługuje mu się zwrot kosztów podróży w wysokości 702,07 zł (140 km x 2 x 3 x 0,8359 zł).

SSA Urszula Iwanowska SSA Anna Polak del. SSO Beata Górska