Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 1 sierpnia 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 1 sierpnia 2012 r. w Lublinie

sprawy M. P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w S.

o wysokość emerytury

na skutek apelacji wnioskodawczyni M. P.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w S.

z dnia 14 marca 2012 r. sygn. akt IV U 279/11

I.  zmienia zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję i ustala od dnia 1 grudnia 2009 roku wysokość emerytury M. P. przy przyjęciu wskaźnika wysokości podstawy wymiaru wynoszącego 50,14 %;

II.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

III.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału
w S. na rzecz M. P. kwotę 30 (trzydzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego;

IV.  przyznaje adwokat K. M. od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Siedlcach kwotę 120 (sto dwadzieścia) złotych, powiększoną o należny podatek od towarów
i usług, tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu
w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt III AUa 522/12

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. decyzją z dnia 9 marca 2011 roku odmówił M. P. prawa do przeliczenia podstawy wymiaru emerytury. Podniósł organ rentowy, że na wniosek ubezpieczonej z dnia 28 grudnia 2009 roku decyzją z dnia 15 stycznia 2010 roku dokonał przeliczenia przysługującej jej emerytury, ustalając podstawę wymiaru z wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu społecznemu tj. z lat 1967-1973, 1976-1979, 1981-1985, 1987-1990. W okresach, w których ubezpieczona pozostawała w stosunku pracy, lecz nie udokumentowała wynagrodzeń za okresy 23.08.1966 r.-25.08.173 r., 8.07.1975 r.-26.06.1980 r., 16.05.1995 r.-31.08.1995 r. przyjęto kwoty obowiązującego w tych okresach minimalnego wynagrodzenia. Zaznaczył organ rentowy, że ustalony w oparciu o te dane wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury wynosi 50,14%.

Od tej decyzji odwołanie do Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Siedlcach złożyła M. P., wnosząc o jej zmianę, w sposób uwzględniający wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie w sprawie III AUa 1061/10 z dnia 27 stycznia 2011 roku. Bowiem Sąd Apelacyjny wskazał, że przy obliczaniu podstawy wymiaru emerytury w 2005 roku i 2007 roku organ rentowy i sądy popełniły szereg błędów, które może naprawić strona pozwana bez wznowienia postępowania, bo sądy stworzyły określony stan prawny.

Wyrokiem z dnia 14 marca 2012 roku Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Siedlcach oddalił odwołanie.

Sąd Okręgowy ustalił, że M. P. uprawniona jest do emerytury od dnia 3 stycznia 2008 roku. Decyzją z dnia 15 stycznia 2010 roku organ rentowy przeliczył od dnia l grudnia 2009 roku emeryturę M. P.. Do ustalenia podstawy wymiaru świadczenia została przyjęta podstawa wymiaru składek z 20 lat wybranych z całego okresu ubezpieczenia ubezpieczonej. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury został obliczony na 50,14 %. Wyrokiem z dnia 27 stycznia 2011 roku Sąd Apelacyjny w Lublinie uchylił decyzję organu rentowego z dnia 15 stycznia 2010 roku i przekazał sprawę temu organowi rentowemu do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu wyroku Sąd Apelacyjny wskazał, że patrząc wąsko i tylko formalnie, to apelacja wywiedziona w sprawie nie jest uzasadniona. Sąd Apelacyjny podkreślił jednak, że mając na uwadze fakt błędów organu rentowego i organów odwoławczych należało podjąć próbę ich naprawienia, w granicach, jakie określa ustawa. Zależy to jednak od dobrej woli organu rentowego, ponieważ nie ma on takiego prawnego obowiązku.

Ustalił Sąd, że skarga M. P. o wznowienie postępowania w sprawie zakończonej wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 28 stycznia 2009 roku, sygn. akt III AUa 1176/08 została postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 21 grudnia 2011 roku odrzucona.

W ocenie Sądu, odwołanie ubezpieczonej nie znajduje podstaw faktycznych i prawnych, aby je uwzględnić. Pozwany organ rentowy odmówił ubezpieczonej ponownego przeliczenia podstawy wymiaru emerytury, bowiem wskaźnik wysokości podstawy wymiaru nie jest wyższy od poprzednio obliczonego. Natomiast art. 111 ust. l ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS do ponownego ustalenia wysokości emerytury, od podstawy wymiaru ustalonej w myśl art. 15 na warunkach określonych w punktach 1-3, wymaga wyższego od poprzedniego obliczonego wskaźnika wysokości podstawy wymiaru. W tej sytuacji Sąd przyjął, że odwołanie M. P. jest bezzasadne i z mocy art. 477 ¹⁴ § l kpc podlega oddaleniu.

Od tego wyroku apelację wniosła M. P., zaskarżając go w całości. Podniosła, że nie uwzględnione zostały uwagi Sądu Apelacyjnego w Lublinie wyrażone w uzasadnieniu wyroku z dnia 27 stycznia 2011 roku III AUa 1061/10. Organ rentowy nie podjął prób naprawienia swoich błędów oraz sądów odwoławczych w zakresie ustalenia podstawy wymiaru emerytury. Za nieprawdzie uznała skarżąca twierdzenie Sądu, że wskaźnik nie jest wyższy od poprzedniego. Bowiem miała w decyzji z 2012 roku (data nieczytelna) obliczony na 41,57%, a w decyzji z dnia 15 stycznia 2010 roku na 50,14 %. Na rozprawie apelacyjnej pełnomocnik skarżącej sprecyzował wnioski, iż wnioskodawczyni domaga się wyrównania emerytury od dnia 26 kwietnia 2005 roku w wysokości najkorzystniejszej po przeliczeniu świadczenia na nowo. Wnosiła skarżąca o wyliczenie podstawy wymiaru z 10 najkorzystniejszych lat z okresu od 1966 roku do 1990 roku.

Ustanowiony z urzędu adwokat, w imieniu skarżącej, wnosił o zasądzenie kosztów postępowania na rzecz M. P. oraz kosztów pomocy prawnej udzielnej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym, oświadczając że koszty te nie zostały opłacone w całości ani w części.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest częściowo uzasadniona.

Sąd Okręgowy nie uwzględnił całokształtu materiału dowodowego, co miało wypływ na wydanie nieprawidłowego wyroku. Mylnie Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawczyni jest uprawniona do emerytury od dnia 3 stycznia 2008 roku.

W rzeczywistości M. P. uzyskała uprawnienie do emerytury od dnia 1 kwietnia 2005 roku z przyjęciem za podstawę jej wymiaru podstawy wymiaru renty z tytułu niezdolności do pracy, zgodnie z zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.), zwanej dalej ustawą emerytalną. Do ustalenia podstawy wymiaru renty, która była przyznana od dnia 20 grudnia 1990 roku na wniosek z dnia 29 listopada 1990 roku, posłużyła podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z czterech kwartałów obejmujących okres od dnia 1 października 1989 roku do dnia 30 września 1990 roku i wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wynosił 82,62% (decyzje k. 20, k. 30, k. 31 III tomu akt ZUS).

Odwołanie kwestionujące podstawę wymiaru emerytury, przyjętą w decyzji z dnia 11 maja 2005 roku przyznającej emeryturę, zostało oddalone wyrokiem Sądu Okręgowego w Siedlcach z dnia 9 listopada 2005 roku w sprawie IV U 684/05. Apelacja wniesiona przez wnioskodawczynię od tego wyroku została oddalona wyrokiem z dnia 4 października 2006 roku w sprawie III AUa 1938/05 przez Sąd Apelacyjny w Lublinie. Sądy uznały, że nie można ustalić podstawy wymiaru emerytury na nowo od podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu, gdyż wnioskodawczyni wykazała jednie wynagrodzenie z 13 lat.

Nienależycie Sąd Okręgowy ocenił decyzję z dnia 14 stycznia 2008 roku, którą organ rentowy przeliczył od dnia 3 stycznia 2008 roku emeryturę wnioskodawczyni, ustalając podstawę wymiaru na nowo od podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z 10 kolejnych lat kalendarzowych od dnia 1 stycznia 1985 roku do dnia 31 grudnia 1994 roku. W następstwie ustalenia podstawy wymiaru stosownie do art. 21 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej wskaźnik podstawy wymiaru wyniósł 41,57% (decyzja k. 92 IV tomu akt ZUS). Odwołanie od tej decyzji oddalone zostało przez Sąd Okręgowy w Siedlcach wyrokiem z dnia 14 października 2008 roku w sprawie IV U 267/08, a apelację oddalił Sąd Apelacyjny w Lublinie wyrokiem z dnia 28 stycznia 2009 roku III AUa 1176/08.

Przy wyliczaniu podstawy wymiaru emerytury uwzględnione zostały lata 1991, 1992, 1994, w których wnioskodawczyni nie pracowała. Zwrócił uwagę Sąd Apelacyjny, że od dnia 1 stycznia 2009 r. dodany został do ustawy o emeryturach i rentach z FUS przepis art. 15 ust. 2a, stanowiący że jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru składek w okresie pozostawania w stosunku wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury i renty za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników proporcjonalną do okresu podlegania ubezpieczeniu wymiaru czasu. Argumentował Sąd, że nie analizował wpływu nowego stanu prawnego na wysokość emerytury, gdyż badał legalność decyzji sprzed dokonanej zmiany.

Wnioskiem zgłoszonym w dniu 28 grudnia 2009 roku wnioskodawczyni domagała się ponownego przeliczenia emerytury przez wybranie najkorzystniejszej podstawy wymiaru emerytury zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 4 września 2008 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 192, poz. 1180) w związku z art. 15 ust. 2a przez uzupełnienie minimalnym wynagrodzeniem okresów pozostawania w stosunku pracy, za które nie udowodniła przychodów (k. 157 IV tomu akt ZUS).

Organ rentowy, rozpoznając wniosek z dnia 28 grudnia 2009 roku, decyzją z dnia 15 stycznia 2010 roku ponownie ustalił od dnia 1 grudnia 2009 roku wysokość emerytury M. P. od podstawy wymiaru stanowiącej podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu ubezpieczenia wynoszącego 22 lata 2 miesiące okresów składkowych i 11 miesięcy okresów nieskładkowych, z lat 1967-1973, 1976-1979, 1981-1985, 1987-1990. W okresach, w których ubezpieczona pozostawała w stosunku pracy, lecz nie udokumentowała wynagrodzeń organ rentowy uwzględnił minimalne wynagrodzenie pracowników obowiązujące w tych okresach. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury wyniósł 50,14% (k. 191 IV tom akt ZUS).

Sąd Okręgowy w Siedlcach wyrokiem z dnia 12 października 2010 roku w sprawie IV U 126/10 oddalił odwołanie wnioskodawczyni domagającej się obliczenia emerytury przy zastosowaniu wskaźnika wysokości podstawy wynoszącego 50,81% i wypłacenia wyrównania emerytury od dnia 1 stycznia 2009 roku. Na skutek apelacji wnioskodawczyni Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 27 stycznia 2011 roku uchylił zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.

Sąd II instancji zauważył, że sądy obu instancji popełniły szereg błędów, które miały wpływ na wysokość świadczenia, gdyż powinno być ono obliczone od podstawy wymiaru wyliczonej na nowo od podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu ubezpieczenia przy uwzględnieniu minimalnego wynagrodzenia pracowniczego za okresy, w których wnioskodawczyni pozostawała w stosunku pracy, lecz nie wykazała wynagrodzenia. Taką symulację przeprowadzał organ rentowy na żądanie Sądu, rozpoznającego odwołanie od decyzji z dnia 11 maja 2005 roku i wprawdzie omyłkowo wyliczył wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury na 50,81%, który rzeczywiście powinien wynosił 50,14%. Zdaniem Sądu Apelacyjnego powinna być podjęta próba naprawienia błędów w granicach zakreślonych ustawą, co jednak zależy od dobrej woli organu rentowego.

W tym stanie faktycznym organ rentowy wydał decyzję odmawiającą przeliczenia podstawy wymiaru emerytury, która jest przedmiotem niniejszego postępowania. Nie odpowiada prawdzie stwierdzenie organu rentowego, że wnioskodawczyni ma ustaloną wysokość emerytury w oparciu o wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury wynoszący 50,14% obliczony od podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie z 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu, przy uzupełnieniu niewykazanego wynagrodzenia w okresach pozostawania w stosunku pracy minimalnym wynagrodzeniem, stosownie do art. 15 ust. 2a ustawy emerytalnej.

Zapomina strona pozwana, że decyzja z dnia 15 stycznia 2010 roku wyliczająca w ten sposób emeryturę wnioskodawczyni została uchylona wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 27 stycznia 2011 roku. Oznacza to, że decyzja ta usunięta została z obrotu prawnego i nastąpił powrót do stanu stwierdzonego decyzją z dnia 14 stycznia 2008 roku. Ta z kolei decyzja wysokość emerytury ustaliła od wskaźnika wysokości podstawy wymiaru emerytury wynoszącego 41,57% od podstawy wymiaru składek z 10 kolejnych lat kalendarzowych (od dnia 1 stycznia 1985 roku do dnia 31 grudnia 1994 roku).

W tych okolicznościach faktycznych ma rację apelująca, że wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury obliczony od podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne 20 lat kalendarzowych a wynoszący 50,14% jest wyższy od dotychczas przyjętego w wysokości 41,57%. Tym samym wyrok Sądu Okręgowego nie jest prawidłowy, gdyż zaistniały przesłanki określone w art. 111 ust. 2 pkt 3 ustawy emerytalnej do ponownego ustalenia wysokości emerytury od podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe na podstawie przepisów prawa polskiego z 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu, przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku o ponowne ustalenie emerytury.

Zauważyć należy, że skarżąca w rozpoznawanej sprawie nie kwestionuje prawidłowości wyliczonego na 50,14% wskaźnika wysokości podstawy wymiaru emerytury i znajduje on potwierdzenie w opinii opracowanej przez biegłą sądową z zakresu rachunkowości dla potrzeb sprawy IV U 126/10 Sądu Okręgowego w Siedlcach. Z tych przyczyn zaskarżony wyrok oraz poprzedzająca go decyzja są wadliwie i podlegają zmianie z mocy art. 386 § 1 kpc.

Ustalona emerytura według powyższej zasady przysługuje wnioskodawczyni, zgodnie z art. 129 ust. 1 ustawy emerytalnej od miesiąca zgłoszenia wniosku, czyli od dnia 1 grudnia 2009 roku.

Uregulowanie zawarte w art. 365 § 1 kpc wyklucza uznanie za zasadne żądanie apelującej wyrównania emerytury od dnia 26 kwietnia 2005 roku, będącym dniem zgłoszenia wniosku o emeryturę. Regułą wynikającą z art. 365 § 1 kpc jest, że orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Tą zasadą kierował się Sąd Apelacyjny w Lublinie orzekający w sprawie III AUa 1061/10, co spowodowało uzależnienie jedynie od dobrej woli organu rentowego wyrównanie emerytury wnioskodawczyni od dnia nabycia świadczenia emerytalnego. Miał Sąd Apelacyjny bowiem na uwadze, że decyzje w sposób odmienny określający podstawę wymiaru emerytury były dwukrotnie kontrolowane przez sądy obu instancji, które zaakceptowały stanowisko strony pozwanej. Stąd apelacja w tej części ulega oddaleniu w trybie art. 385 kpc, bez wdawania się w materię dopuszczalności ustalenia przed dniem 1 stycznia 2009 roku wysokości świadczenia od podstawy wymiaru uwzględniającej minimalne wynagrodzenie pracownicze w miejsce nie udowodnionej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społecznie.

W trybie art. 385 kpc podlega również oddaleniu apelacja w zakresie zamierzającym do określenia podstawy wymiaru emerytury od podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z 10 kolejnych lat kalendarzowych wybranych z przedziału czasowego od 1966 roku do 1990 roku.

Przepis art. 111 ust. 1 pkt 2 przewiduje dla ponownego obliczenia wysokości emerytury alternatywny sposób ustalenia podstawy wymiaru emerytury. Może ją stanowić podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z kolejnych 10 lat kalendarzowych wybranych z 20 lat kalendarzowych, poprzedzających bezpośrednio rok kalendarzowy, w którym zgłoszono wniosek o ponowne ustalenie emerytury. Bądź za podstawę wymiaru emerytury może być przyjęta podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne również z kolejnych 10 lat kalendarzowych wybranych z 20 lat kalendarzowych, poprzedzających bezpośrednio rok kalendarzowy, w którym zgłoszono wniosek, z tym że o przyznanie emerytury.

Skoro wnioskodawczyni wniosek o emeryturę zgłosiła w 2005 roku. Ten właśnie rok wyznacza 20 lat kalendarzowych przypadające bezpośrednio przed nim, z których zainteresowany dokonuje wyboru 10 kolejnych lat kalendarzowych. W sytuacji skarżącej 10 kolejnych lat kalendarzowych może pochodzić jedynie z okresu obejmującego lata 1985-2004. Okres ten nie jest korzystny dla wnioskodawczyni, gdyż od uzyskania z dniem 20 grudnia 1990 roku renty inwalidzkiej w praktycznie nie pracowała, poza okresem od dnia 3 kwietnia 1993 roku do dnia 30 lipca 1993 roku i od dnia 16 maja 1995 roku do dnia 31 sierpnia 1995 roku. Tą kwestią zajmowały się decyzje z dnia 14 stycznia 2008 roku i z dnia 18 lutego 2010 roku, przy czym pierwsza z nich była kontrolowana przez sądy obu instancji.

W tym stanie rzeczy w przeważającej części apelacja wnioskodawczyni okazała się uzasadniona. Z tego powodu Sąd Apelacyjny, opierając się na art. 98 § 1 kpc w zw. art. 391 § 1 kpc zasądził od pozwanego organu rentowego kwotę 30 złotych kosztów postępowania apelacyjnego.

Z kolei przyznanie kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu przez adwokata ustanowionego z urzędu w postępowaniu apelacyjnym znajduje uzasadnienie w treści § 13 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 19 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. 2002 r. Nr 163, poz.1348 ze zm.).