Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 maja 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – Wydział V Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 7 maja 2014 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa J. K.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w G.

o zapłatę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w (...)

z dnia 31 marca 2011 r. sygn. akt I C 237/08

I.  zmienia zaskarżony wyrok:

a)  w punkcie 1 (pierwszym) w ten sposób, że zasądzoną tam od pozwanego na rzecz powoda R. J. kwotę 214.751zł (dwieście czternaście tysięcy siedemset pięćdziesiąt jeden złotych) obniża do kwoty 18.643,04 zł (osiemnaście tysięcy sześćset czterdzieści trzy złote i cztery grosze) z ustawowymi odsetkami od dnia 31 marca 2011r., którą zasądza od pozwanego na rzecz powódki J. K., a w pozostałym zakresie powództwo oddala,

b)  w punkcie 3 (trzecim) w ten sposób, że nie obciąża powódki kosztami procesu;

II.  oddala apelację pozwanego w pozostałej części;

III.  oddala apelację powódki;

IV.  nie obciąża powódki kosztami postępowania apelacyjnego.

Na oryginale właściwe podpisy

V ACa 102/12

UZASADNIENIE

Powód R. J. domagał się zasądzenia na swoją rzecz od pozwanej (...) Spółki Akcyjnej w G. kwoty 300.000 zł tytułem odszkodowania za obniżenie wartości dzierżawy gruntu za okres 10 lat, wraz z odsetkami od dnia wystąpienia szkody do dnia zapłaty oraz kwoty 201.312 zł tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie przez pozwaną z jego nieruchomości, w związku z posadowieniem na niej słupa elektrycznego i linii wysokiego napięcia 100 kV.

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa, wywodząc, iż nabyła w drodze zasiedzenia służebność przesyłu, obciążającą nieruchomość powoda, a także, że powód nie wykazał zaistnienia opisanej w pozwie szkody.

Sąd Okręgowy w (...) wyrokiem z dnia 31 marca 2011r. zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 214.751 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 31 marca 2011r., oddalił powództwo w pozostałym zakresie i pozostawił rozliczenie kosztów procesu referendarzowi sądowemu.

Powyższe rozstrzygnięcie zostało oparte na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych.

Powód jest właścicielem niezabudowanej nieruchomości o powierzchni 0,7033 ha położonej w K., przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w (...) prowadzi księgę wieczystą nr KW (...). Nieruchomość ta usytuowana jest bezpośrednio przy drodze krajowej nr (...), łączącej S. z K. i S.. Na przełomie 1977 r. i 1978 r. na opisanej wyżej nieruchomości został posadowiony słup energetyczny i część linii wysokiego napięcia 110 kV.

Pozwana nie posiadała żadnego tytułu prawnego do wskazanej nieruchomości, ani pozwolenia jej właściciela na zajęcie części działki pod budowę stalowej konstrukcji słupa energetycznego oraz na przeprowadzenie linii wysokiego napięcia. Powód wielokrotnie zwracał się do pozwanej o ugodowe uregulowanie kwestii przebiegu przez jego działkę spornej linii energetycznej, jednak jego starania w tym zakresie nie spotkały się z akceptacją pozwanej.

Obecnie na spornej nieruchomości znajduje się skład materiałów budowalnych, a na tej części, która przylega bezpośrednio do drogi krajowej nr (...) usytuowane są również nośniki reklam powierzchniowych.

Na podstawie opinii biegłego z zakresu wyceny nieruchomości Sąd Okręgowy ustalił, że w związku z posadowieniem na nieruchomości powoda stalowego słupa energetycznego i przeprowadzenie przez nią linii wysokiego napięcia, jej wartość obniżyła się o 214.751 zł.

Sąd Okręgowy wskazał, że żądanie powoda oparte na art. 415 kc nie zasługiwało na uwzględnienie, gdyż działanie pozwanej, polegające na posadowieniu bez jego zgody urządzeń energetycznych na jego nieruchomości, nie może być kwalifikowane jako delikt. Powodowi przysługiwała ochrona prawna, wynikająca z art. 222 i nast. kc.

Żądanie powoda okazało się częściowo zasadne w świetle art. 225 kc. Posadowienie na gruncie powoda elementów sieci energetycznej, stanowiących własność pozwanej, ograniczyło zakres dostępnych dla powoda możliwości wykorzystania spornej nieruchomości, m.in. nie można w bezpośrednim sąsiedztwie z tą siecią wybudować stacji benzynowej. Napowietrzna sieć energetyczna wyklucza także możliwość posługiwania się przez powoda maszynami, które z uwagi na parametry, mogłyby naruszyć zawieszone nad ziemią kable energetyczne.

W ocenie Sądu I instancji sposób korzystania przez pozwaną z nieruchomości powoda odpowiada treścią służebności przesyłu, tj. ograniczonego prawa rzeczowego, na podstawie którego przedsiębiorąca może korzystać w oznaczonym zakresie z usytuowania na nieruchomości obciążonej urządzeń przemysłowych, ograniczając tym samym zakres władztwa właściciel a nad nieruchomością.

Nadto Sąd Okręgowy ustalił, że w chwili zamknięcia rozprawy doszło do zasiedzenia służebności przez pozwaną, wobec upływu terminu przewidzianego w art. 172 kc w zw. z art. 292 kc . Skoro infrastruktura energetyczna została posadowiona na nieruchomości powoda na przełomie lat 1997 i 1978, to z początkiem 2008r. upłynął 30-letni termin zasiedzenia służebności. Powyższe ustalenie nie stanowiło jednak przeszkody, w ocenie Sądu, do uznania zasadności roszczenia powoda, bowiem powód domagał się wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z jego gruntu za okres 30 lat, tj. od chwili posadowienia urządzeń energetycznych na jego gruncie.

Skoro pozwana była posiadaczem służebności przesyłu, to gdyby jej posiadanie opierało się na prawie, powód mógłby uzyskać tylko wynagrodzenie za ustanowienie służebności, które zwykle przybiera formę jednorazowego świadczenia pieniężnego.

Z opracowanej na potrzeby procesu opinii biegłej z zakresu wyceny nieruchomości wynikało, że na skutek posadowienia na nieruchomości stalowego słupa energetycznego i przeprowadzenia przez nią linii wysokiego napięcia, wartość działki powoda zmniejszyła się o 214.751 zł. Kwota ta stanowi równowartość jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie na działce powoda służebności przesyłu. Tak określona wartość służebności uwzględnia zarówno obniżenie wartości działki, związane z utrudnieniami i ograniczeniami w sposobie jej wykorzystywania, jak i obniżenie wartości w związku z trwałym wyłączeniem z użytkowania tej części działki, która została zajęta przez konstrukcję słupa energetycznego. Biorąc pod uwagę, że wynagrodzenie za bezumowne korzystanie ma wynagradzać straty właściciela, a nie zapewnić jednolitość wartości służebności w obrębie działania pozwanej, Sąd Okręgowy zasądził od pozwanej na rzecz powoda, w oparciu o art. 225kc, kwotę 214.751 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 31 marca 2011r. , mając na uwadze, iż wysokość wynagrodzenia została określona w oparciu o aktualne ceny nieruchomości.

Obie strony zaskarżyły powyższy wyrok apelacjami.

Pozwana w swojej apelacji zarzuciła naruszenie prawa materialnego, art. 225 kc, przez uznanie, że powodowi należy się z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z jego nieruchomości kwota 214.751 zł. Wskazała, iż wynagrodzenie to powinno odpowiadać równowartości wynagrodzenia należnego za służebność przesyłu, a nie wynagrodzenie, jakie powód mógłby uzyskać oddając tę nieruchomość w dzierżawę. W konsekwencji skarżąca domagała się uchylenia orzeczeń zawartych w punktach 1 i 3 zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, ewentualnie zmiany wskazanych punktów wyroku przez obniżenie należnego powodowi wynagrodzenia i stosunkowe rozliczenie kosztów procesu.

Powód w zgłoszonej apelacji zaskarżył oddalenie powództwa co do kwoty 286.561 zł zarzucając sprzeczność istotnych ustaleń z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, naruszenie zasady pełnej rekompensaty szkody, jaką poniósł w związku z bezprawnym zajęciem jego gruntu przez pozwaną, niezasadne zasądzenie odsetek od zasądzonej kwoty od dnia wyrokowania oraz błędne ustalenie, że na dzień zamknięcia rozprawy doszło do zasiedzenia przez pozwaną służebności. Skarżący domagał się zamiany zaskarżonego wyroku przez zasądzenie na jego rzecz od pozwanej całości dochodzonego pozwem roszczenia pieniężnego.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył:

Po wydaniu zaskarżonego wyroku i zaskarżenia go przez strony apelacjami zmarł powód R. J., a na jego miejsce w procesie wstąpiła jego jedyna spadkobierczyni – J. K. (k. 429, 434).

W związku ze złożeniem przez pozwaną do Sądu Rejonowego w (...) Wydziału (...) wniosku o stwierdzenie zasiedzenia służebności przesyłu, Sąd Apelacyjny w Gdańsku postanowieniem z dnia 16 lutego 2012r. (k. 527) zawiesił postępowanie apelacyjne, do czasu zakończenia postępowania o zasiedzenie tej służebności.

Prawomocnym postanowieniem z dnia 3 czerwca 2013 r. Sąd Rejonowy w (...) stwierdził, że Zakład (...) Spółka Akcyjna w S. nabył przez zasiedzenie w dniu 1 lipca 2000r. służebność przesyłu obciążającą nieruchomość powoda (k.605), co skutkowało podjęciem zawieszonego postępowania apelacyjnego postanowieniem z dnia 23 lipca 2013r. Wobec nowej okoliczności, tj. stwierdzenia zasiedzenia służebności przesyłu przez poprzednika prawnego pozwanej, z dniem 1 lipca 2000r., strony zweryfikowały swoje stanowiska w sprawie.

Pozwana w pismach procesowych z dnia 7 października 2013r. i 7 lutego 2014r. powołując się na stanowisko Sądu Najwyższego, zawarte w uzasadnieniu wyroku z dnia 12 stycznia 2012r. sygn. akt II CSK 258/11, domagała się zmiany zaskarżonego wyroku przez oddalenie powództwa w całości. Wywodziła, że funkcja zasiedzenia sprzeciwia się przyznaniu byłemu właścicielowi wobec posiadacza, który stał się właścicielem , także wszelkich innych roszczeń, u których podstaw leży prawo własności, w tym roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, za okres poprzedzający datę zasiedzenia.

Na rozprawie apelacyjnej w dniu 10 października 2013r. pełnomocnik powódki oświadczył, iż domaga się zasądzenia wynagrodzenia za bezumowne korzystanie przez pozwaną z nieruchomości za okres poprzedzający datę zasiedzenia służebności przesyłu, tj. od 1 listopada 1998r. do końca czerwca 2000r. Nie cofnął jednak powództwa w pozostałym zakresie.

Sąd Apelacyjny dopuścił dowód z opinii biegłej E. H. w celu ustalenia wysokości wynagrodzenia za korzystanie przez pozwaną z nieruchomości powódki, w zakresie posiadania przez nią służebności przesyłu w okresie od 1 listopada 1998r. do 30 czerwca 2000r.

Biegła w sporządzonej opinii określiła wysokość należnego powódce wynagrodzenia na łączną kwotę 18.643,04zł.

Żadna ze stron nie zgłosiła zastrzeżeń ani uwag do opinii biegłej.

Sąd Apelacyjny uznał zasadność roszczenia powódki w zakresie wynagrodzenia za bezumowne korzystanie przez pozwaną z jej nieruchomości, za okres od 1 listopada 1998r. do 30 czerwca 2000r., nie podzielając tym samym zapatrywania, iż zasiedzenie służebności pozbawia właściciela nieruchomości roszczeń uzupełniających za okres poprzedzający datę zasiedzenia, w tym wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości.

Należy podzielić te poglądy, wyrażone w orzecznictwie Sądu Najwyższego i przytoczone w uzasadnieniu Uchwały Sądu Najwyższego z dnia 24 lipca 2013r. III CZP 36/13 (OSNC z 2014r., nr 3, poz.24), według których roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy ma charakter obligacyjny i gdy powstanie, uzyskuje byt samodzielny, niezależny od roszczeń chroniących własność (art. 222 § 1 i 2 kc) a zatem może być dochodzone niezależnie od roszczenia windykacyjnego lub negatoryjnego i może być przedmiotem obrotu. Utarta własności rzeczy nie powoduje więc utraty możliwości żądania wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy w okresie, w którym właścicielowi prawo to przysługiwało.

W związku z powyższym apelacja pozwanej zasługiwała na częściowe uwzględnienie. W oparciu o art. 386 § 1 kpc zaskarżony wyrok podlegał zmianie w punkcie 1 w ten sposób, że zasądzona tam od pozwanej na rzecz powoda R. J. kwota 214.751 zł podległa obniżeniu do kwoty 18.643,04 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 31 marca 2011r., którą należało zasądzić od pozwanej na rzecz powódki J. K., z oddaleniem dalej idącego powództwa.

W pozostałym zakresie apelację pozwanej oraz apelację powódki w całości należało oddalić, na podstawie art. 385 kpc.

Na mocy art. 102 kpc Sąd Apelacyjny nie obciążył powódki kosztami procesu, zarówno w odniesieniu do postępowania przed Sądem Okręgowym (zmiana postanowienia zawartego w punkcie 3 zaskarżonego wyroku), jak i postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny doszedł do przekonania, iż zachodzi szczególnie uzasadniony przypadek, w którym mimo przegrania przez powódkę procesu w znacznej części, nie należy obciążać jej kosztami procesu. Zauważyć należy, że powódka wstąpiła do sprawy na miejsce swojego zmarłego ojca, który korzystał ze zwolnienia od kosztów sądowych, po wydaniu wyroku przez Sąd I instancji i po jego zaskarżeniu, a na treść rozstrzygnięcia Sądu Apelacyjnego wpływ miało przede wszystkim wydanie przez Sąd Rejonowy w (...) postanowienia z dnia 3 czerwca 2013r. o stwierdzeniu nabycia przez zasiedzenie przez pozwaną służebności przesyłu, po przeprowadzeniu postępowania zainicjowanego przez pozwaną dopiero po wydaniu zaskarżonego wyroku.