Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 lipca 2014 r.

Sąd Okręgowy w Toruniu VIII Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 25 czerwca 2014 r. w Toruniu

na rozprawie

sprawy z powództwa T. S.

przeciwko A. C. i M. M.

o ustalenie

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Toruniu

z dnia 3 lutego 2014 r.

sygn. akt I C 1623/13

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powoda T. S. na rzecz każdego z pozwanych: A. C. i M. M. kwoty po 900 (dziewięćset) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu za instancję odwoławczą.

Sygn. akt VIII Ca 283/14

UZASADNIENIE

Powód T. S. w pozwie przeciwko M. M. i A. C.domagał się ustalenia nieważności umowy sprzedaży nieruchomości z dnia 8 maja 2012 r.

Wyrokiem z dnia 3 lutego 2014 r. Sąd Rejonowy w Toruniu oddalił powództwo oraz zasądził od powoda na rzecz pozwanych w częściach równych 3617 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Sąd Rejonowy ustalił, że 24 listopada 2010 r. powód i pozwany M. M. zawarli umowę pożyczki i przeniesienia własności na zabezpieczenie wierzytelności z tej umowy, której przedmiotem była nieruchomość położona w S., kw (...). M. M. zobowiązał się do zwrotnego przeniesienia własności w ciągu 30 dni od spłaty zadłużenia. T. S. w umowie tej oświadczył, że w razie braku zwrotu pożyczki do 31 marca 2011 r., do 30 kwietnia 2011 r. opróżni i opuści budynek na przedmiotowej nieruchomości. W dniu 27 grudnia 2010 r. w dziale III księgi wieczystej wpisano roszczenie T. S. o zwrotne przeniesienie własności. Nie zwrócił on pożyczki w umówionym terminie, nadto nie opróżnił i nie wydał nieruchomości. W dniu 10 listopada 2011 r. przekazał pożyczkodawcy kwotę 32.000 zł, a 30 listopada 54.000 zł tytułem spłaty pożyczki. M. M. nie złożył oświadczenia woli rozwiązania umowy pożyczki w związku z jej zwrotem oraz zwrotnego przeniesienia własności nieruchomości . W dniu 10 stycznia 2012 r. T. S. pozwał M. M. o kwotę 51.000 zł tytułem nienależnego świadczenia stanowiącego różnicę między pożyczką zaciągniętą a spłaconą. Ostatecznie powództwo zostało uwzględnione co do kwoty 26.000 zł. W dniu 30 maja 2012 r. roszczenie T. S. o zwrotne przeniesienie własności zostało wykreślone z działu III księgi wieczystej, z uwagi na niezłożenie przez niego wniosku o wpis własności w ustawowym terminie tj. do 31 marca 2012 r. W dniu 8 maja 2012 r. M. M. przedmiotową nieruchomość A. C. (1).

Na tle tak ustalonego stanu faktycznego Sąd Rejonowy stwierdził, że brak podstaw by uznać umowę z 8 maja 2012 r. za naruszającą zasady współżycia społecznego a przez to nieważną. Powód natomiast powinien skorzystać z instytucji unormowanej w art. 59 k.c. Jednocześnie Sąd zaznaczył, że ze nie jest możliwe ustalenie nieważności umowy zawartej w warunkach tego przepisu tylko na tej podstawie, że strony wiedziały o istnieniu roszczenia osoby trzeciej. Niezbędne jest wykazanie dalszych okoliczności świadczących o sprzeczności umowy z zasadami współżycia społecznego

Powód złożył apelację od powyższego wyroku zaskarżając go w całości i zarzucając:

1.  naruszenie art. 58 § 2 k.c. poprzez niewłaściwą wykładnię jego przesłanek, przez bezzasadne przyjęcie, że brak było podstaw do uznania, iż umowa sprzedaży zawarta w dniu 8 maja 2012 r. dotycząca sprzedaży przedmiotowej nieruchomości nie narusza zasad współżycia społecznego i jako taka jest umową ważną, podczas gdy prawidłowa wykładnia przesłanek tego przepisu, poparta prawidłową oceną materiału dowodowego powinna prowadzić do odmiennych wniosków w tej materii i skutkować uznaniem umowy za bezwzględnie nieważną

2.  sprzeczność istotnych ustaleń sądu z materiałem dowodowym a w konsekwencji naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. przez przekroczenie zasad swobodnej oceny dowodów, dokonanej w sposób wybiórczy, wbrew zasadom logiki i doświadczenia życiowego. polegającej na zupełnym pominięciu faktów objętych materiałem dowodowym w tym faktu, iż pozwani przez swoje działanie pozbawili powoda możliwości realizacji swoich uprawnień, łamiąc zasady uczciwości i dobrych obyczajów w obrocie co odpowiadało hipotezie art. 58 § 2 k.c.

Wniósł o zmianę wyroku przez uwzględnienie powództwa wraz z kosztami procesu, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Toruniu z pozostawieniem mu orzeczenia o kosztach postępowania za instancję odwoławczą.

Pozwani wnieśli o oddalenie apelacji oraz o zasądzenie na ich rzecz kosztów procesu.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Apelacja podlegała oddaleniu jako bezzasadna.

Ustalenia faktyczne Sądu I instancji są prawidłowe, znajdują odzwierciedlenie w przeprowadzanych dowodach, ocenionych bez naruszenia zasady swobodnej oceny dowodów, która wymaga, aby sąd oceniał materiał dowodowy w sposób logiczny, spójny i zgodny z zasadami doświadczenia życiowego. Należy przywołać utrwalony w orzecznictwie pogląd, że do naruszenia przepisu art. 233 § 1 k.p.c. mogłoby dojść tylko wówczas, gdyby skarżący wykazał uchybienie podstawowym regułom służącym ocenie wiarygodności i mocy poszczególnych dowodów, tj. regułom logicznego myślenia, zasadzie doświadczenia życiowego i właściwego kojarzenia faktów (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2005 r., III CK 314/05, Lex nr 172176). Tylko w przypadku, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo wbrew zasadom doświadczenia życiowego nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo-skutkowych, przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona (wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 27 lutego 2007 r., I ACa 1053/06, Lex nr 298433). Skarżący tego typu uchybień nie wykazał. Sąd Okręgowy przyjmuje zatem ustalenia Sądu a quo za swoje i czyni je podstawą własnego rozstrzygnięcia.

Za punkt wyjścia do oceny zasadności powództwa należy przyjąć stwierdzenie, że badaniu co do niesprzeczności z zasadami współżycia społecznego podlega nie tylko treść czynności prawnej, ale i jej cel rozumiany jako stan rzeczy, który nie jest objęty treścią oświadczenia woli, ale ma być zrealizowany w następstwie wykonania uprawnień i obowiązków wynikających z dokonanej czynności prawnej i jest znany jej stronom. W stanie faktycznym sprawy takiego stanu teoretycznie można by upatrywać w niemożności realizacji przez powoda roszczenia o zwrotne przeniesienie własności, wynikającego z umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie z dnia 24 listopada 2010 r., wobec nabywcy nieruchomości. Niesporne jest, że umowa sprzedaży nieruchomości z dnia 8 maja 2012 r. czyniła niemożliwym dochodzenie tego roszczenia. Co do zasady, gdy umowa uniemożliwia zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej, możliwe jest ustalenie jej nieważności na podstawie art. 58 § 2 k.c. Jak jednak trafnie wskazał Sąd I instancji, niedopuszczalne jest w takim przypadku oparcie się tylko na wiedzy stron o roszczeniu osoby trzeciej. Konieczną przesłanką powództwa z art. 189 k.p.c. w zw. z art. 58 § 2 k.c. jest wykazanie interesu prawnego i istnienia innych (poza wiedzą) okoliczności świadczących o sprzeczności kwestionowanej czynności z zasadami współżycia społecznego. W razie udowodnienia takich okoliczności wypełniających hipotezę art. 58 § 2 k.c., poszukiwanie ochrony prawnej w oparciu o art. 59 k.c. byłoby już bezprzedmiotowe. Sankcja w postaci bezwzględnej nieważności wywołuje bowiem skutek wsteczny ( ex tunc) i prowadzi do eliminacji czynności prawa, która miałaby być ubezskuteczniona w trybie art. 59 k.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 902/99, Lex nr 54357).

Powoływanie się przez skarżącego na stanowisko wyrażone w wyrokach Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 10 września 2013 r., I ACa 736/13 i Sądu Najwyższego z 12 lutego 2002 r. jest niezrozumiałe, gdyż w pełni odpowiada ono poglądowi prawnemu Sądowi I instancji, przyjętemu w ślad za wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 16 marca 1993 r., II CRN 94/92 (Wokanda 1993/6/4). Nie ma więc potrzeby szerszego uzasadniania tezy, że w wypadku, gdy umowa uniemożliwia zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej, możliwe jest ustalenie jej nieważności na podstawie art. 58 § 2 k.c. jednak nieważność nie może wynikać jedynie z wiedzy stron o roszczeniu osoby trzeciej. Do uznania tej bezwzględnej nieważności niezbędne jest wykazanie dalszych okoliczności świadczących o sprzeczności umowy z zasadami współżycia społecznego. Do nich zaliczyć można przykładowo zawarcie umowy stron w celu pokrzywdzenia osoby trzeciej. Jak jednak podkreślił Sąd Najwyższy, nie będzie tu z reguły wystarczające ustalenie, iż strony zdawały sobie sprawę również i z tego, że wykonanie umowy uniemożliwi zadośćuczynienie roszczeniu tej osoby, choć świadomość takiego stanu rzeczy nie powinna uchodzić uwadze sądu przy ocenie zgodności umowy z zasadami współżycia społecznego na tle całokształtu okoliczności.

Tymczasem w rozpoznawanej sprawie powód nie wykazał choćby tego, że obok pozwanego M. M., również A. C. miał świadomość, że przedmiotowa nieruchomość objęta jest umową przewłaszczenia na zabezpieczenie i że obowiązek zwrotnego przeniesienia własności jest aktualny. Skarżący prezentuje w tej kwestii swoją wersję przebiegu wydarzeń, która na płaszczyźnie dowodowej mogłaby znajdować potwierdzenie jedynie w jego własnych zeznaniach złożonych przed sądem. Z zeznań tych wynika jednak tylko tyle, że poinformował on A. C. o sytuacji prawnej nieruchomości w czerwcu lub lipcu 2012 r. - a więc już po sprzedaży - kiedy ten, jako nowy właściciel nieruchomości okazał mu akt notarialny.

Z uwagi na brak innych dowodów, okoliczności związane ze stanem wiedzy A. C. musiały zostać ustalone w sposób daleki od precyzji, z pominięciem jakiegokolwiek tła stosunków łączących pozwanych i szczegółów dokonanej transakcji. Nie było również możliwe ustalenie istotnych dla sprawy faktów, a więc wiedzy obu pozwanych o roszczeniu powoda i ich świadomym dążeniu do zniweczenia tego prawa, w drodze domniemań faktycznych (art. 231 k.p.c.). Nie ma bowiem dostatecznych argumentów by podważyć słowa pozwanego A. C., że nie była mu znana treść ustaleń co do zwrotnego przeniesienia własności nieruchomości. Tym bardziej trudno dostrzec inne przesłanki wskazujące np. że umowa sprzedaży zawarta dnia 8 maja 2012 r. była fikcyjna, nie wiązała się z transferem pieniędzy lub miała na celu wyłącznie zamknięcie powodowi prawnej drogi do odzyskania nieruchomości. Z zeznań A. C. wynikało, iż nie znał współpozwanego, o ofercie sprzedaży dowiedział się z ogłoszenia, nieruchomość kupił dla syna, wiedział że jest zamieszkała co znalazło swój wyraz w obniżeniu ceny, a o roszczeniach powoda dowiedział się już po zawarciu umowy. Trudno je zdyskwalifikować w sytuacji gdy żadne inne dowody nie składają się odmienny obraz przebiegu wydarzeń i przyjąć za podstawę wyroku fakty przeciwstawne tym zeznaniom.

Same wątpliwości co do intencji M. M. są niewystarczające do przypisania pozwanym działania w warunkach art. 58 § 2 k.c. Po pierwsze, nie jest oczywiste, że w chwili sprzedaży tj. 8 maja 2012 r. był on świadomy, że powód wywiązał się z pożyczki z dnia 24 listopada 2010 r. Fakt zwrotu pożyczki był wyjątkowo wątpliwy i został przyjęty dopiero w wyroku w sprawie I C 374/12 (zapadłym już po 8 maja 2012 r.), w którym sąd orzekający zwrócił uwagę na nietransparentność i niejasności w rozliczeniach między powodem a M.. Po drugie, gdyby nawet w chwili sprzedażyM. wiedział, że powód powinien odzyskać przewłaszczoną nieruchomość, nie znaczy to jeszcze, że wiedza ta istniała po stronie drugiego z kontrahentów.

W niniejszym procesie powód powinien udowodnić, że działanie obu pozwanych w związku ze sprzedażą nieruchomości naruszało reguły uczciwego obrotu i elementarnej uczciwości, będąc zmową ukierunkowaną na jego pokrzywdzenie. Ponieważ takich okoliczności nie wykazał, nie ma przesłanek do potraktowania umowy sprzedaży nieruchomości zawartej przez pozwanych jako naruszającej zasady współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.).

Z tych względów apelację należało oddalić zgodnie na podstawie art. 385 k.p.c. O kosztach procesu za II instancję orzeczono po myśli art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. § 6 pkt 6 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 461).