Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 7 listopada 2013 roku Sąd Rejonowy w Łowiczu oddalił powództwo M. J. przeciwko pozwanemu Skarbowi Państwa – Zakładowi Karnemu w Ł. o zadośćuczynienie, zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 1200 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego oraz nie obciążył stron nieuiszczonymi kosztami sądowymi.

Powyższy wyrok zapadł przy następujących ustaleniach faktycznych:

M. J. odbywał karę pozbawienia wolności w Zakładzie Karnym w Ł. od 1 września 2011 roku. W czasie odbywania kary przebywał między innymi w celach 213, 230, 101, 110. Osadzeni otrzymywali środki higieny osobistej i środki czystości raz w miesiącu zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości i rozporządzeniem Dyrektora Zakładu Karnego. Skazanym przysługiwało raz w tygodniu prawo do korzystania z łaźni, gdzie była ciepła woda. W łaźni nie było półeczek na środki czystości, ani wyodrębnionych ścianami stanowisk pod prysznicami. Ręczniki wymienianie były raz w tygodniu, a prześcieradła raz na dwa tygodnie. Były to rzeczy wyprane, o różnym stopniu zużycia. Na prośbę osadzonego rzeczy te były wymieniane jeśli ich stan nie odpowiadał osadzonemu. Za zgodą dyrektora osadzeni mogli posiadać w celach czajniki elektryczne i grzałki. W Zakładzie Karnym w Ł. odbywały się zajęcia kulturalno – oświatowe. Osadzeni mogli też uczestniczyć w zajęciach sportowych: grać w pikę nożną, piłkę siatkową i ping-ponga. Były organizowane konkursy wiedzy, spotkania z ciekawymi ludźmi. Udział w zajęciach był dobrowolny, osadzeni sami musieli zgłosić chęć uczestnictwa. Istniała możliwość korzystania z zasobów biblioteki. W każdej celi zainstalowany był radiowęzeł nadający programy. W Zakładzie Karnym w Ł. były i nadal są prowadzone prace remontowe w celach. Do 2011 roku wyremontowane zostały wszystkie cele, a następnie kontynuowano remonty w celach najdawniej remontowanych. Wymienianie były okna z drewnianych na okna PCV. Sanepid kontrolował stan cel. W wyniku kontroli nie stwierdzono istnienia grzyba na ścianach. W przypadku występowania szarego nalotu na ścianach odnawiane były powłoki malarskie. Każdy osadzony miał prawo do spaceru. Jeżeli zachodziła konieczność zejścia ze spaceru osadzony musiał to zgłosić funkcjonariuszowi i ten podejmował decyzje.

Zgodnie z porządkiem wewnętrznym ustalonym w pozwanym zakładzie karnym każdy osadzony ma prawo skorzystania z telefonu w celu wykonania jednej rozmowy w czasie 5 minut w okresie czasu określonym w grafiku dla poszczególnych cel. Jeżeli osadzony przedłuża czas rozmowy jest ponaglany przez funkcjonariusza do jej zakończenia. Wobec powoda wystosowany został wniosek o karę porządkową z powodu przedłużania rozmowy telefonicznej.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy w pierwszej kolejności rozważał, czy warunki, w jakich powód odbywał karę pozbawienia wolności naruszały dobra osobiste powoda w postaci jego godności.

Wymogi dotyczące warunków bytowych w celach więziennych określa przepis art. 110 k.k.w., który stanowi m. in., że powierzchnia celi mieszkalnej przypadająca na skazanego wynosi nie mniej niż 3m ². Cele muszą też być wyposażone w odpowiedni sprzęt zapewniający skazanemu osobne miejsce do spania, odpowiednie warunki higieny, dostateczny dopływ powietrza i odpowiednią temperaturę i oświetlenie. Jedynie w szczególnie uzasadnionych wypadkach, przy zachowaniu trybu wskazanego w tym przepisie, może dojść do ograniczenia powierzchni w celi na jednego skazanego poniżej 3m ², jednakże tylko na czas określony.

Wymóg zapewnienia przez Państwo godziwych warunków odbywania kary pozbawienia wolności jest jednym z wymogów nowożytnego państwa prawa, co znajduje swoje odzwierciedlenie w wielu normach prawa międzynarodowego, np. w art. 10 ust. l ratyfikowanego przez Polskę Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych z dnia 19.12.1966r (Dz. U. nr 38 z 1977r, póz. 167 i 168). Zgodnie z tym przepisem każda osoba pozbawiona wolności będzie potraktowana w sposób humanitarny i z poszanowaniem przyrodzonej godności człowieka.

Te zasady prawa międzynarodowego zostały przeniesione na grunt prawa polskiego i znalazły swoje odzwierciedlenie w art. 40, 41 i 47 Konstytucji, zgodnie z którymi, nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu, zakazuje się stosowania kar cielesnych, każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób humanitarny i każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym.

W ocenie Sądu Rejonowego warunki, w jakich przebywał powód w pozwanym zakładzie nie powodowały cierpienia i upokorzenia w stopniu przekraczającym nieunikniony zakres dolegliwości związanych z odbywaniem kary pozbawienia wolności. Ocena, czy nastąpiło naruszenie dobra osobistego, jakim jest godność winna być dokonana przez pryzmat całokształtu okoliczności sprawy zgodnie z zasadami doświadczenia życiowego. Podnieść należy, iż w pozwanym zakładzie karnym cele, w których przebywał powód wyposażone były w odpowiedni sprzęt kwaterunkowy, odpowiedni węzeł sanitarny umożliwiający dbanie o higienę osobistą. Powód miał zapewnioną możliwość uczestniczenia w zajęciach kulturalno -oświatowych, miał też kontakt z wychowawcą i możliwość zgłaszania skarg i wniosków. Podkreślić należy, iż naturalnym jest, że pozbawienie wolności niesie za sobą określoną dozę cierpień, ograniczeń funkcjonowania i niedogodności. Istotne jest jednak, aby cierpienia i upokorzenia nie były nadmiernie dolegliwe. Zdaniem Sądu Rejonowego warunki panujące w pozwanym zakładzie karnym nie powodowały naruszenia godności powoda.

Odnosząc się do drugiej przesłanki, której spełnienie, przy jednoczesnym spełnieniu pierwszej przesłanki, rodziłoby odpowiedzialność cywilnoprawną po stronie pozwanego, a mianowicie do bezprawności działania stwierdzić należy, iż w okolicznościach niniejszej sprawy nie sposób przyjąć, iż działania pozwanej jednostki nosiły znamiona bezprawności. Zasady wykonywania kary określone zostały w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 sierpnia 2003 r. w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności (Dz. U. z dnia 29 sierpnia 2003 r.)., który stosowany był w zakładzie karnym w Ł..

Reasumując, powód nie udowodnił przesłanek przyznania zadośćuczynienia określonych w art. 23 i 24 k.c. w związku z art. 448 k.c.

Mając na uwadze wszystkie podniesione wyżej okoliczności Sąd Rejonowy oddalił powództwo.

O kosztach procesu Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 98 k.p.c., obciążając nimi powoda jako stronę przegrywającą.

Apelację od powyższego orzeczenia wywiódł powód, zaskarżając wyrok w całości i wnosząc o jego uchylenie oraz uwzględnienie powództwa.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

- nierozpoznanie istoty sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. w związku z art. 6 Traktatu o Unii Europejskiej;

- brak zapewnienia gwarancji wynikających z art. 23 k.c., art. 24 § 1 k.c., art. 415 k.c., 417 § 1 k.c., art. 445 § 1 k.c., art. 448 k.c. oraz art. 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna jedynie w części dotyczącej orzeczenia przez Sąd Rejonowy w przedmiocie kosztów procesu.

Ustalenia faktyczne, jak również ocena prawna w zakresie żądania zasądzenia zadośćuczynienia przedstawiona w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia przez Sąd Rejonowy, znajdują pełną akceptację Sądu Okręgowego.

Odnosząc się do poszczególnych zarzutów apelacji już na wstępie należy stwierdzić, iż w ustalonym stanie faktycznym niniejszej sprawy nie doszło do naruszenia jakiegokolwiek dobra osobistego powoda.

Decydujące znaczenie dla oceny zasadności twierdzenia o naruszeniu dobra osobistego ma nie tyle subiektywne odczucie osoby żądającej ochrony prawnej, ale to, jaką reakcję wywołuje w społeczeństwie to naruszenie, innymi słowy o dokonaniu naruszenia dobra osobistego decyduje obiektywna ocena konkretnych okoliczności, nie zaś subiektywne odczucie osoby zainteresowanej.

W okolicznościach niniejszej sprawy Sąd Okręgowy uznał, że powód nie udowodnił naruszenia jego dóbr osobistych, w szczególności prawa do godziwych warunków odbywania kary pozbawienia wolności, w czym powód upatrywał zasadności dochodzonego roszczenia. Wprawdzie w sprawach o ochronę dóbr osobistych mamy do czynienia z odwróceniem zasady ciężaru dowodu, niemniej jednak zasada ta odnosi się jedynie do bezprawności działania lub zaniechania pozwanego. Tymczasem bezprawność działania sprawcy naruszenia jako przesłanki udzielenia ochrony według art. 24 k.c. staje się przedmiotem rozważań Sądu po pozytywnym ustaleniu, że do naruszenia dobra osobistego w ogóle doszło.

Przede wszystkim należy podkreślić, iż z samej istoty odbywania kary pozbawienia wolności, wynika istotne ograniczenie niektórych praw podmiotowych. W konsekwencji, nie każda uciążliwość związana z odbywaniem kary pozbawienia wolności rodzi prawo do żądania zadośćuczynienia. Samo zaś przebywanie w niekomfortowych warunkach samo przez się nie przesądza o naruszeniu dóbr osobistych.

Sąd Okręgowy podziela w tym zakresie pogląd Sądu I instancji, że nie sposób przypisać pozwanemu działania niezgodnego z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 sierpnia 2003 roku w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności (Dz. U. z 2003 r. Nr 152, poz. 1493). Powód zasadności swojego roszczenia upatrywał m.in. w poczuciu braku intymności związanym z niewyizolowaniem kącików sanitarnych w obrębie celi. Ze stanowiskiem tym nie można się zgodzić. Wszakże uprawnienie do godnych warunków odbywania kary w zakładach karnych obejmują również zapewnienie prywatności i intymności, niemniej nie przewidują one zapewnienia samodzielności pomieszczeń przeznaczonych na toalety ani ich oddzielenia murem od pozostałej części celi (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 2012 roku w sprawie IV CSK 603/11, publ. Program Komputerowy LEX nr 1228452).

Te same argumenty odnieść należy do podnoszonej przez powoda okoliczności związanej z brakiem dostępu w celi do ciepłej wody. Sam fakt, że pomieszczenia, w których przebywają osadzeni nie są wyposażone w bieżącą ciepłą wodę nie rodzi po stronie pozwanego obowiązku zapłaty zadośćuczynienia. Ocena ta jest zasadna zwłaszcza wobec faktu, że powód miał możliwość korzystania z ciepłej kąpieli raz w tygodniu co jest zgodne z przepisami powołanego powyżej regulaminu.

Podobnie należy ocenić pozostałe zarzuty powoda formułowane w związku z warunkami odbywania przez niego kary pozbawienia wolności. Jak wynika ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, cele jak również pomieszczenia sanitarne przeznaczone dla osadzonych są systematycznie remontowane, a ich przejściowo niedostateczny stan wynika jedynie z dewastacji dokonywanej przez samych osadzonych. Z kolei wilgoć w celach spowodowana jest praniem i suszeniem ubrań przez osadzonych pomimo, iż ubrania, pościel i ręczniki są regularnie wymieniane. Z całą pewnością nie stwierdzono także nigdy w celach zagrzybienia, pod kątem występowania którego częste kontrole przeprowadza inspekcja sanitarna. Powód posiadał również dostęp do środków higieny osobistej oraz niezbędny sprzęt i środki do utrzymania czystości w celach. W celi powoda istniała możliwość podgrzania wody przy pomocy grzałki lub czajnika.

Roszczenie powoda nie było także zasadne w związku z jego twierdzeniami co do złych warunków odbywania kary pozbawienia wolności innych, niż omówione powyżej. W szczególności chybione są zarzuty dotyczące możliwości udziału w zajęciach kulturalno-oświatowych lub sportowych. Wbrew twierdzeniom powoda, miał on w warunkach odbywanej kary możliwość wzięcia udziału w takich zajęciach. Stwierdzić jednak trzeba, że niższa częstotliwość organizowania dodatkowych form oddziaływania na skazanych, aniżeli oczekiwał tego powód nie daje podstaw do przyjęcia naruszenia dobra osobistego osoby pozbawionej wolności. Cały czas nie można bowiem tracić z pola widzenia, iż kara pozbawienia wolności jest środkiem represyjnym i ze swej istoty warunki jej odbywania mają odbiegać od standardu jakiego można oczekiwać na wolności. Do naruszenia dóbr osobistych dochodzi jedynie wówczas, gdy cierpienie i upokorzenie, jakiego doznaje osoba pozbawiona wolności przekracza nieunikniony element cierpienia wpisanego w karę pozbawienia wolności – co niewątpliwie w niniejszej sprawie nie miało miejsca.

Nie znajduje również akceptacji postawa powoda wyrażająca się oczekiwaniem zapewnienia mu w warunkach odbywania kary pozbawienia wolności dostępu do Internetu. Dostęp do wspomnianego środka komunikacji znacznie wykracza poza przyjęty standard warunków egzystencji, do zapewnienia których zobowiązane jest Państwo. Zważyć należy, iż także w warunkach przebywania na wolności stanowi udogodnienie podnoszące warunki bytu i nie jest dobrem powszechnie dostępnym, a tym samym dostęp do niego nie może być źródłem roszczenia dla osób pozbawionych wolności.

Odnosząc się z kolei do zarzutu naruszenia prawa procesowego przez nierozpoznanie istoty sprawy wyrazić należy przekonanie, iż Sąd Rejonowy nie dopuścił się żadnych uchybień w procedowaniu.

O nierozpoznaniu istoty sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. można mówić jedynie w przypadku nierozstrzygnięcia przez Sąd o żądaniu strony, czyli niezałatwienia przedmiotu sporu. W niniejszej sprawie Sąd Rejonowy zbadał przesłanki zawartego w pozwie żądania zadośćuczynienia z tytułu nieodpowiednich warunków obywania kary pozbawienia wolności i wynik tego badania zyskał pełną akceptację Sądu Okręgowego. Sąd Rejonowy rozważył podstawę merytoryczną dochodzonego roszczenia z uwzględnieniem wszelkich okoliczności sprawy, przeprowadzając w tym zakresie postępowanie dowodowe w sposób prawidłowy. Natomiast wynik sprawy niezgodny z oczekiwaniami strony nie może stanowić podstawy do skutecznego postawienia zarzutu nierozpoznania istoty sprawy – co usiłuje osiągnąć apelujący.

Apelacja okazała się zasadna jedynie w zakresie w jakim kwestionuje zawarte w zaskarżonym wyroku postanowienie o kosztach postępowania.

Sąd I instancji rozstrzygnięcie o kosztach procesu prawidłowo oparł na przepisie art. 98 k.p.c. uznając powoda za stronę przegrywającą sprawę, jednak zastosował błędną stawkę wynagrodzenia pełnomocnika pozwanego z tytułu zastępstwa prawnego. W niniejszej sprawie bowiem, zgodnie z § 10 pkt 25 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu z dnia 28 września 2002 r. (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm. ) stawka wynagrodzenia stanowi kwotę 120 złotych, a nie jak przyjął omyłkowo Sąd Rejonowy 1200 złotych.

W konsekwencji istniały podstawy do wydania orzeczenia reformatoryjnego w oparciu o przepis art. 386 § 1 k.p.c. i obniżenia kwoty zastępstwa prawnego, o czym Sąd Okręgowy orzekł jak w punkcie 1 sentencji.

W pozostałej części apelację jako bezzasadną należało oddalić z mocy art. 385 k.p.c..