Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 sierpnia 2014r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Bohdan Bieniek (spr.)

Sędziowie: SA Barbara Orechwa-Zawadzka

SA Dorota Elżbieta Zarzecka

Protokolant: Edyta Katarzyna Radziwońska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 12 sierpnia 2014 r. w B.

sprawy z odwołania P. C. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o ustalenie nieistnienia ubezpieczenia

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 18 grudnia 2013 r. sygn. akt V U 1949/13

I. zmienia zaskarżony wyrok w punkcie I i oddala odwołanie;

II. zmienia zaskarżony wyrok w punkcie III i zasądza od P. C. (1) na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. kwotę 60 zł (sześćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za I instancję,

III. zasądza od P. C. (1) na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. kwotę 120 zł (sto dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.

Sygn. akt III AUa 238/14

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z dnia 10.10.2013r. stwierdził, że P. C. (1) podlegał od 3.04.2000 r. do 30.06.2003r. obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. Dodatkowo określił wysokość podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne i ubezpieczenie zdrowotne.

W odwołaniu od powyższej decyzji ubezpieczony zarzucił naruszenie art.24 ust.4 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych polegające na nieuwzględnieniu, że roszczenie o zapłatę składek przedawniło się.

Sąd Okręgowy w Białymstoku wyrokiem z dnia 18 grudnia 2013r. zmienił zaskarżoną decyzję w pkt II i III w ten sposób, że P. C. (1) nie ma obowiązku sporządzenia i złożenia dokumentów zgłoszeniowych i rozliczeniowych dotyczących okresu od 3 kwietnia 2000 roku do 30 czerwca 2003 roku. W pozostałej części odwołanie oddalił i zniósł wzajemnie między stronami koszty zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że P. C. (1) został wyłączony z ubezpieczenia rolniczego jako domownik – w okresie od 1.10.2001 r. do 30.06.2003r. Pozwany postanowieniem z dnia 20 marca 2012r. zawiesił postępowanie w sprawie ustalenia podlegania przez P. C. (1) ubezpieczeniom społecznym. Odpis postanowienia doręczono J. C.. Postępowanie zostało podjęte 10.10.2013 r. Tego dnia została wydana też zaskarżona decyzja. Oba orzeczenia zostały doręczone J. C..

Zdaniem Sądu, czynności pozwanego w sprawie od początku do końca są nieprawidłowe. Całkowicie bezpodstawnie uznano J. C. za pełnomocnika syna.

Zgodnie z treścią art.123 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w sprawach uregulowanych w niej stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, chyba że stanowi ona inaczej.

Według art. 61 § 1 k.p.a. postępowanie administracyjne wszczyna się na żądanie strony lub z urzędu. O wszczęciu postępowania z urzędu należy zawiadomić osoby będące stronami w sprawie. W doktrynie i orzecznictwie sądowym przyjęto, że datą wszczęcia postępowania z urzędu jest data podjęcia przez organ pierwszej czynności w sprawie, której postępowanie dotyczy, przez organ do tego uprawniony, działający w granicach przysługujących mu kompetencji, pod warunkiem, że o czynności tej powiadomiono stronę. (Postanowienie NSA z 4.03.1981 – SA 654/81 – (...) 1981/1/15).

W niniejszej sprawie organ rentowy nie zawiadomił P. C. (1) o żadnej swojej czynności. O decyzji z 10.10.2013 r. dowiedział się chyba przy okazji odwiedzin rodziców. Brak wszczęcia postępowania ma istotny skutek prawny, jeśli chodzi o bieg terminu przedawnienia należności z tytułu składek. Nie doszło bowiem do zawieszenia biegu tego terminu. W dacie wydania zaskarżonej decyzji składki były już przedawnione. Okoliczność tę organ rentowy potwierdził w swoim piśmie z dnia 28.11.2013 r.

Prawdą jest, że rolnik lub domownik, który nie spełnia warunków do podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników podlega ubezpieczeniom na podstawie przepisów ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, jeśli prowadzi działalność gospodarczą.

P. C. (1) prowadził w spornym okresie taką działalność. Z mocy prawa podlegał więc obowiązkowym ubezpieczeniom. Obowiązek ten nie ulega przedawnieniu. Stwierdzenie przez pozwanego jego istnienia w stosunku do P. C. (1) ma swoje uzasadnienie prawne. Całkowicie niezrozumiałe jest natomiast żądanie od niego złożenia dokumentów zgłoszeniowych i rozliczeniowych.

Ustawodawca na mocy art.38 ust.2 ustawy nałożył na płatnika składek obowiązek przekazania w terminie 7 dni od uprawomocnienia się decyzji Zakładowi dokumentów związanych z ubezpieczeniami społecznymi określonymi w ustawie za okres objęty decyzją. Płatnik jest także obowiązany obliczyć, rozliczyć oraz opłacić należne składki. W tym samym terminie musi przesłać deklarację rozliczeniową, imienne raporty miesięczne oraz opłacić składki. Złożenie samych dokumentów w przypadku P. C. (1) byłoby czynnością jałową, skoro nie ma on zamiaru opłacić składek. Obliczenie przez O/ZUS wysokości składek niewątpliwie miało na celu wywołanie u niego przekonania, że jest nadal dłużnikiem FUS i FUZ i powinien je opłacić. Prawdziwe swoje intencje O/ZUS ujawnił w uzasadnieniu postanowienia z 20.03.2012 r., w którym zawarł informację, że zawieszenie postępowania nie wstrzymuje naliczania odsetek. Kwestionowanie przez P. C. (1) pkt II i III decyzji należało więc uznać za zasadne.

Z podanych wyżej względów Sąd Okręgowy na mocy art.477 ¹⁴ § 1 i 2 kpc orzekł jak w sentencji wyroku.

Od powyższego orzeczenia apelację wywiódł pozwany, zaskarżając orzeczenie Sądu Okręgowego w pkt I i III oraz zarzucając rozstrzygnięciu naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 477 ⁹ kpc i art. 477 ¹⁴ kpc poprzez wydanie wyroku w zakresie nie objętym rozstrzygnięciem zaskarżonej decyzji.

Mając powyższe na uwadze apelujący domagał się zmiany zaskarżonego orzeczenia i oddalenie odwołania od zaskarżonej decyzji wraz z zasądzeniem kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje.

W uzasadnieniu swego stanowiska apelujący wskazał, że zaskarżona decyzja nie obejmuje swym zakresem obowiązku sporządzenia i złożenia dokumentów rozliczeniowych. Tym samym Sąd powinien orzekać wyłącznie w zakresie, w jakim zaskarżona decyzja rozstrzyga o uprawnieniach strony. W tym stanie rzeczy apelacja zasługuje na uwzględnienie.

W odpowiedzi na apelację wnioskodawca wniósł o jej oddalenie.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego zasługuje na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności należy zauważyć, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przedmiot postępowania wyznacza treść zaskarżonej decyzji [vide postanowienie SN z dnia 13 maja 1999r. w sprawie II UZ 52/99]. Pozwany podmiot został uprawniony przez ustawę z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych [Dz. U z 2013r. poz. 1442 t.j.] do realizacji zadań związanych z obowiązkiem ubezpieczenia społecznego. W tej płaszczyźnie może dojść do sporu pomiędzy organem rentowym a osobą prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na tle obowiązkowego podlegania ubezpieczeniu społecznemu. Ten ostatni obowiązek powstaje z mocy prawa i jest niezależny od woli stron. W sytuacji, gdy pozwany stwierdzi na podstawie posiadanych informacji podstawy do objęcia określonego podmiotu obowiązkiem ubezpieczenia społecznego jest zobowiązany do wydania decyzji.

W niniejszej sprawie impulsem do takiego działania stanowiło pismo Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddział (...) w B. z dnia 23 stycznia 2012r., informujące pozwanego o ustaniu ubezpieczenia społecznego rolników P. C. (2). Następnie pismem z dnia 24 lutego 2012r. pozwany został powiadomiony przez matkę odwołującego, że korespondencję kierowaną do syna należy doręczać na adres rodziców. Potwierdzenie upoważnienia do odbierania korespondencji wynika także z pisma P. C. (1) –k-14 akt sprawy V U 224/12], który w tym czasie przebywał w B..

W orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntowany jest pogląd, że sąd w postępowaniu cywilnym, w tym sąd ubezpieczeń społecznych, może i powinien dostrzegać wady decyzji administracyjnej, które decyzję tę dyskwalifikują w stopniu odbierającym jej cechy aktu administracyjnego jako przedmiotu odwołania. W kontekście wyżej podniesionych okoliczności nie można w niniejszym postępowaniu stwierdzić takich wad, które kwalifikowałby rozstrzygnięcie pozwanego w katalogu takich wad, które daną decyzją dyskwalifikują. Nie można zatem mówić, że decyzja jest bezwzględnie nieważna (nieistniejąca prawnie) i nie wywołuje skutków prawnych (koncepcja tzw. bezwzględnej nieważności decyzji administracyjnej - por. wyrok z dnia 10 czerwca 2010 r., I UK 376/07, OSNP 2009 nr 21-22, poz. 295). Nie doszło tez do naruszenia praw podmiotowych odwołującego, który mógł swoje racje przedstawić w merytorycznym procesie odwoławczym od decyzji organu rentowego.

Przedmiot decyzji w punkcie I , co też trafnie zauważył Sąd pierwszej instancji, obejmował zagadnienie podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowym oraz wypadkowemu od dnia 3 kwietnia 2000r. do dnia 30 czerwca 2003r. W tej części Sąd Okręgowy prawidłowo oddalił odwołanie.

Natomiast akceptacja obowiązku podlegania ubezpieczeniu społecznemu prowadzi do konieczności rozstrzygnięcia kolejnego zagadnienia objętego treścią decyzji, a mianowicie podstawy wymiaru składek na te ubezpieczenie. Pozwany w dalszej części decyzji określił podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne oraz zdrowotne [pkt II i III]. Stąd też obowiązkiem Sądu była kontrola decyzji w tym zakresie, czy wskazana wysokość podstawy wymiaru została obliczona prawidłowo, niezależnie od faktu że doszło do przedawnienia należności z tego tytułu. Z przebiegu postępowania nie wynika, by ubezpieczony negował wskazaną przez pozwanego podstawę wymiaru składek. W sprawie nie ma podstaw do uznania, że uzasadnienie decyzji zmieniło treść jej sentencji. Uzasadnienie, będąc integralną częścią decyzji, służy wyjaśnieniu rozstrzygnięcia, które zawarte jest w sentencji, w związku z czym z uzasadnienia nie można wywodzić wniosków co do zakresu praw przyznanych stronie lub obowiązków nałożonych na nią [wyrok SN z dnia 8.10.2008 I UK 81/08].

W konsekwencji apelacja pozwanego zasługuje na uwzględnienie. W sytuacji, gdy pozwany nie nałożył na stronę obowiązku złożenia dokumentów rozliczeniowych w treści decyzji administracyjnej, to brak jest przesłanek materialnoprawnych do jej zmiany. Natomiast poza kontrolą sądu pozostaje przyszłe zachowanie stron, chociażby zapowiedź określonego postępowania została określona w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Zatem zaskarżony wyrok podlega zmianie w myśl art. 386 § 1 kpc.

O kosztach postępowania orzeczono na zasadzie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz § 12 ust. 1 pkt 2 w zw. z §11 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2002 r. Nr 163, poz. 1349 z zm.).