Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 kwietnia 2014 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu – Wydział I Cywilny w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 4 kwietnia 2014 r. we Wrocławiu na rozprawie

sprawy z powództwa D. M., M. M., P. M. i I. M.

przeciwko Towarzystwu (...) S.A. z/s w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powodów i strony pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Opolu

z dnia 24 października 2013 r. sygn. akt I C 351/13

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie I w ten sposób, że termin od jakiego liczone są ustawowe odsetki ustala na 5 stycznia 2013 r., nie naruszając dalszych postanowień tego punktu oraz w punkcie II, w ten sposób, że zasądza od strony pozwanej na rzecz powodów: D. M., P. M. i M. M. rentę uzupełniającą
w kwotach po 276 zł (dwieście siedemdziesiąt sześć) od dnia 10 czerwca 2013 r. w miejsce tego świadczenia wypłacanego przez stronę pozwaną, płatne do dnia 15-go dnia każdego miesiąca z ustawowymi odsetkami
w razie opóźnienia w płatności, a dalej idące powództwo oddala;

2.  oddala apelację powodów w pozostałym zakresie, a apelację strony pozwanej w całości;

3.  znosi wzajemnie koszty postępowania apelacyjnego.

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 24 października 2013 roku Sąd Okręgowy w Opolu zasądził od pozwanej Towarzystwa (...) S.A. z/s
w W. na rzecz powodów I. M., D. M., M. M.
i − P. M. kwoty po 60 000 zł ( pkt I), oddalił powództwo w pozostałej części
(pkt II) i zasądził od pozwanego Towarzystwa (...) S.A. z/s w W. na rzecz powodów I. M., D. M., M. M., P. M. kwotę 9171 zł tytułem zwrotu części kosztów procesu (pkt III).

Sąd Okręgowy rozstrzygnięcie swoje oparł na następujących istotnych ustaleniach faktycznych: T. M. − mąż powódki I. M. i ojciec powodów P. M., D. M. i M. M. zmarł w wyniku obrażeń doznanych w wypadku komunikacyjnym z 11 sierpnia 2012 roku, spowodowanego przez P. P. (1), który kierował samochodem osobowym marki B. i posiadał ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej u strony pozwanej.

T. M. z wykształcenia był ślusarzem, ukończył kurs spawacza,
a przez dłuższy okres czasu pracował w branży budowlanej jako zbrojarz, a jego wynagrodzenie stanowiło źródło utrzymania rodziny. W roku 2010 T. M. osiągnął roczne dochody w wysokości 32.663,00 zł, tj. 2722 zł miesięcznie, a nadto uzyskiwał dochody oficjalnie nie ewidencjonowane, świadcząc usługi budowlane,
a we wcześniejszych latach wyjeżdżał do pracy za granicę. Powódka I. M. nie pracowała, sprawując opiekę na małoletnimi dziećmi. Po śmierci T. M. sytuacja życiowa i materialna powodów diametralnie się zmieniła, na powódkę I. M. spadł ciężar zapewnienia materialnego bytu czteroosobowej rodziny. Powódka jest osobą bezrobotną bez prawa do zasiłku. Z powodu konieczności sprawowania opieki nad małoletnim powodem M. M. powódka nie może w chwili obecnej podjąć pracy zarobkowej. Małoletni powód − z uwagi na śmierć ojca, wymaga szczególnej troski ze strony jedynego rodzica, jakim jest matka. Bardzo przeżył śmierć ojca, nie może zrozumieć dlaczego tata nie wraca do domu.

Powodowie utrzymują się obecnie z renty z ZUS w wysokości 869,54 zł łącznie dla powódki I. M. oraz małoletnich powodów w wieku 16,15,2 lata,
a także z renty wyrównawczej przyznanej przez pozwaną małoletnim powodom decyzją z dnia 11.02.2013 r. w kwocie po 135,47 zł. Na jesieni 2012 r. z Ośrodka Pomocy (...) w O. powódce przyznano świadczenie pieniężne
na zakup posiłków w ramach programu wieloletniego „Pomoc państwa w zakresie dożywiania” w kwocie 360zł jednorazowo, a także dodatek do zasiłku rodzinnego
w okresie od 11.08.2012r. do 31.10.2012r. na P. M. i M. M.
w łącznej kwocie 340 zł. Powódka otrzymała także od dnia 1 września 2012r. zasiłek okresowy w wysokości 367 zł, a od 1 października 2012r. do dnia 31 grudnia 2012 r. w wysokości 577 zł.

Śmierć męża i ojca jej dzieci wywołała u powódki I. M. depresyjne przeżywanie jego nieobecności, obniżony nastrój, głębokie uczucie osamotnienia, ciągły smutek i żal, przygnębienie i osłabienie energii życiowej, ponieważ straciła oparcie, jakie miała w mężu. Małoletnie dzieci zmarłego T. M. zostały pozbawione ojcowskiej troski oraz szansy na normalne, szczęśliwe i beztroskie dzieciństwo w pełnej rodzinie.

Szkoda została zgłoszona stronie pozwanej pismem z dnia 24.09.2012 r.,
a pozwana pismem z dnia 05.10.2012. potwierdziła przyjęcia zawiadomienia
o szkodzie i zażądała przedstawienia dodatkowych dokumentów. W piśmie z dnia 02.11.2012 r. pozwana poinformowała powodów, że roszczenia związane ze śmiercią T. M. nie mogą zostać rozpatrzone w terminie 30 dni od ich zgłoszenia. Pismem z dnia 07.11.2013 r. pełnomocnik powodów uzupełnił dokumentację, a następnie pismem z dnia 14.01.2013 r. wezwał pozwaną
do zapłaty. Pozwana przyznała każdemu z powodów zadośćuczynienie w wysokości 30.000 zł oraz odszkodowanie z tytułu pogorszenia się sytuacji życiowej po śmierci osoby bliskiej w wysokości 30.000 zł, a każdemu z małoletnich powodów przyznano rentę alimentacyjną w wysokości 135,47 zł.

Na podstawie poczynionych ustaleń Sąd Okręgowy uznał, że powództwo zasługiwało na uwzględnienie w części, przy czym odpowiedzialność strony pozwanej nie była kwestionowana, a sporna pomiędzy stronami była wysokość adekwatnego w rozumieniu art. 446 § 4 k.c. zadośćuczynienia za doznaną krzywdę wskutek śmierci T. M., jak również wysokość dochodzonego przez powodów na postawie art. 446 § 2 i 3 k.c., odszkodowania i renty.

Oceniając rozmiar krzywdy Sąd Okręgowy miał na uwadze więź łączącą powodów z tragicznie zmarłym T. M., przeżycia związane z tym wydarzeniem, tj. ból po stracie męża i ojca, fakt, że małoletnie dzieci zostały pozbawione ojcowskiej troski oraz szansy na normalne, szczęśliwe i beztroskie dzieciństwo w pełnej rodzinie, brał również pod uwagę aktualną praktykę orzeczniczą co do wysokości przyznawanych zadośćuczynień za krzywdę polegającą na utracie bliskiej osoby.

Ostatecznie Sąd doszedł do wniosku, że adekwatną dla doznanej krzywdy powodów jest kwota 60.000 zł dla każdego z powodów, zatem uwzględniając,
iż strona pozwana wypłaciła po 30.000 zł na rzecz z każdego z powodów z tytułu zadośćuczynienia, Sąd zasądził na rzecz każdego z powodów kwoty po 30.000 zł wraz z odsetkami od 12.02.2013r. Rozstrzygnięcie w przedmiocie odsetek oparte zostało na przepisach art. 817 k.c. art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 455 k.c. Pozwana decyzją z dnia 11.02.2013r. uwzględniła częściowo żądanie powodów w zakresie żądania zadośćuczynienia, dlatego, według Sądu I instancji, uznać należało,
iż pozwana pozostawała w zwłoce z zapłatą dalszego należnego powodom zadośćuczynienia od dnia 12.02.2013r.

W ocenie Sądu, łączna kwota zadośćuczynienia przyznana powodom stanowi właściwą rekompensatę za cierpienia i ból po stracie męża i ojca. Nie jest ona nadmierna i jest właściwa ze względu na cele zadośćuczynienia. Dalej idące roszczenie powodów Sąd oddalił jako zbyt wygórowane i nie mające uzasadnienia
w okolicznościach sprawy.

Odnosząc się do roszczenia powodów o odszkodowania za znaczne pogorszenie się jej sytuacji życiowej po śmierci T. M. na podstawie
art. 446 § 3 k.c., Sąd I instancji wskazał, że przy ocenie pogorszenia sytuacji życiowej, znaczenie mają zarówno ujemne następstwa o charakterze majątkowym, jak i niemajątkowym w sferze dóbr niematerialnych uprawnionego wywołanych przez śmierć osoby bliskiej, już istniejące oraz dające się przewidzieć w przyszłości
na podstawie zasad doświadczenia życiowego, a dla okoliczności podlegające uwzględnieniu muszą nawiązywać do tych, jakie istniałby, gdyby T. M. nadal żył. Jednocześnie ponieważ powodowie dochodzili odszkodowania
i zadośćuczynienia, cierpienia psychiczne powodów związane z utratą osoby najbliższej, zostały uwzględnione w ramach przyznanego zadośćuczynienia.

Sąd Okręgowy wskazał, ze sytuacja życiowa powodów należących do kręgu osób najbliższych zmarłemu pogorszyła się w sposób znaczny, tak pod względem materialno-bytowym, jak i emocjonalnym, a skutki tej zmiany odczuwane są przez powodów obecnie, i będą również odczuwalne dla nich w przyszłości. Powódka I. M. utraciła bliską osobę, dającą jej realną możliwość polepszenia warunków życia, bowiem jej mąż był człowiek młodym w chwili śmierci miał 37 lat, sprawnym,
o licznych umiejętnościach i mógł zapewnić żonie godziwe zabezpieczenie.

Zdaniem Sądu Okręgowego, adekwatną do pogorszenia się sytuacji życiowej powódki jest kwota 60.000 zł i uwzględniając wypłacone przez stronę pozwaną
kwoty, tj. 30.000 zł Sąd zasądził na rzecz powódki kwotę 30.000 zł wraz z odsetkami 12.02.2013r. Rozstrzygnięcie w przedmiocie odsetek oparte zostało na przepisach art. 817 k.c. art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 455 k.c. Pozwana decyzją z dnia 11.02.2013r. uwzględniła częściowo żądanie powodów w zakresie żądania odszkodowania, dlatego też Sąd uznał, iż pozwana pozostawała w zwłoce z zapłatą dalszego należnego powodom zadośćuczynienia od dnia 12.02.2013r.

W odniesieniu do dzieci Sąd Okręgowy zauważył, że w chwili śmierci ojca małoletni powodowie P. i D. mieli 15,14 lat, natomiast małoletni powód M. miał zaledwie 20 miesięcy, a utrata w tak młodym wieku ojca jest stratą szczególnie dotkliwą, rzutującą na pogorszenie się jego sytuacji życiowej w wielu aspektach, nie tylko czysto materialnych, ale także psychicznych, skutkujących trudnościami adaptacyjnymi, a w konsekwencji wpływających na całe ich dalsze życie, bowiem w okresie dorastania, powodowie pozbawieni zostali styczności
z męskim wzorcem. Utrata drugiego rodzica niesie gorszą perspektywę budowania dorosłości, bowiem powodowie nie będą już mogli liczyć na wsparcie emocjonalne czy też materialne z jego strony.

Powodowie w tak młodym wieku stali się zagrożeni pod względem materialnym, od śmierci ojca powodów utrzymuje tylko matka, a uzyskiwane w ten sposób dochody są o wiele niższe niż te, które uzyskiwane były przez ojca i które uzyskiwane byłyby w dalszej perspektywie przez oboje rodziców. Tym samym środki na rozwój edukacyjny powodów są skromniejsze, w związku z czym mają one mniejsze możliwości rozwoju.

Sąd Okręgowy uznał, iż stosownym odszkodowaniem dla wszystkich trzech małoletnich powodów P., D. i M. będzie kwota po 60.000 zł na każde z nich, jednakże po uwzględnieniu wypłaconej przez stronę pozwaną kwoty,
tj. 30.000 zł wraz z odsetkami, tak jak w stosunku do I. M. od 12.02.2013r.

Roszczenie o zasądzenie renty po 500 zł na każdego z powodów
Sąd I instancji oddalił, uznając je za nieuzasadnione. Wskazując, że renta zmierza do naprawienia szkody spowodowanej utratą możliwości dochodzenia roszczeń alimentacyjnych na skutek śmierci poszkodowanego, mając na uwadze przesłanki
z art. 135 k.r. i o. i art. 446 § 2 k.c., według Sądu Okręgowego, z ustalonego
w przedmiotowej sprawie stanu faktycznego możliwości zarobkowe i majątkowe zmarłego na tle obowiązków alimentacyjnych, jakie ciążyłyby na zmarłym
z wynagrodzenia za pracę kształtowały się w wysokości ok 2722 zł netto miesięcznie. Zmarły, gdyby nadal żył, uzyskiwane wynagrodzenie przeznaczałby na potrzeby całej rodziny, utrzymanie wspólnego mieszkania, opłaty za media, a więc dzieląc jego dochody, wysokość obowiązku alimentacyjnego poszkodowanego na rzecz małoletnich powodów kształtowałby się w wysokości ok. 350 zł, co mieści się
w granicach możliwości zarobkowych. W ocenie Sądu I instancji powódka I. M. wskazując, że możliwości zarobkowe jej zmarłego męża byłyby wyższe,
a zmieniająca się sytuacja społeczno-ekonomiczna stwarzała sposobność ich realizacji, nie sprostała obowiązkowi uprawdopodobnienia tych okoliczności.
Mając na uwadze, iż powodowie utrzymują się obecnie z renty z ZUS w wysokości 869,54 zł łącznie dla powódki I. M. oraz małoletnich powodów w wieku 16,15,2 lata, a także z renty wyrównawczej przyznanej przez pozwaną małoletnim powodom, decyzją z dnia 11.02.2013 r. w kwocie po 135,47 zł uznał, że kwota 351,47 zł (869,54:4=217+134,47 zł = 351,47zł) miesięcznie dla każdego
z małoletnich powodów wyczerpuje obowiązek pozwanej wypłaty renty, biorąc pod uwagę możliwości zarobkowe zmarłego ojca. Roszczenie powódki I. M.
o rentę uznał Sąd Okręgowy za nieuzasadnione, wskazując, iż nie przeszkód, by powódka w niedalekiej przyszłości, będąc osobą młodą (38 lat), zdolną do pracy zarobkowej podjęła zatrudnienie, by w ten sposób partycypować w kosztach utrzymania rodziny. Powodowie P. M. i D. M. są już w takim wieku, że nie potrzebują stałej opieki matki, a w przypadku M. M. po osiągnięciu przez niego 3 lat, może uczęszczać do przedszkola, co pozwoli powódce zaktywizować się zawodowo.

Orzeczenie o kosztach oparto na art. 100 k.p.c., przyjmując, że powodowie wygrali proces w 30%, a pozwana w 70% roszczenia. Pozwana winna zwrócić powodom kwotę 14.228 zł, zaś powodowie winni zwrócić pozwanej kwotę 5.057 zł, wobec czego zasądzono od pozwanej na rzecz powodów kwotę 9.171 zł stanowiącą różnicę.

Apelacje od powyższego wyroku wniosły obie strony.

Powodowie zaskarżyli powyższy wyrok w części, tj. w punkcie II w zakresie
w jakim Sąd I instancji oddalił żądanie powodów, co do zasądzenia zadośćuczynienia w wysokości po 60.000 zł na podstawie art. 446 §4 k.c. wraz
z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia 05.01.2013 r. do dnia zapłaty na rzecz każdego z powodów oraz zasądzenia renty w wysokości po 500 zł płatnej do 15-tego dnia wraz z ustawowymi odsetkami w razie opóźnienia w płatności każdej raty na rzecz każdego z powodów oraz w punkcie II w zakresie w jakim Sąd I instancji przyjął początkowy termin liczenia odsetek zasądzonych na rzecz powodów ad 1,
ad 2, ad 3, ad 4, kwot i w punkcie III w zakresie w jakim Sąd I instancji dokonał stosunkowego rozliczenia kosztów procesu.

Powodowie zarzucili wyrokowi:

1.  naruszenie przepisów prawa procesowego, tj.:

a)  art. 233 § 1 k.p.c. przez dokonanie oceny dowodów w sposób niewszechstronny, bowiem:

−

z pominięciem dowodów z zeznań świadków K. L., H. M., Z. M., B. Z., A. W., którzy złożyli zeznania na okoliczność wysokości dochodów osiąganych przez T. M., standardu i jakości życia rodziny powodów przed śmiercią T. M.,

−

z pominięciem dowodów z dokumentów i oświadczenia powódki ad)1 na okoliczność wysokości wydatków i kosztów utrzymania gospodarstwa domowego powodów;

b)  art. 98 § 3 k.p.c. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na uznaniu,
że powodowie reprezentowani przez tego samego pełnomocnika nie są uprawnieni do zażądania zwrotu kosztów z tym związanych na rzecz każdego z nich;

2.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

−

art. 446 § 2 k.c. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na uznaniu,
że wysokość renty przyznanej przez pozwaną jest stosowna do potrzeb powodów i możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego, co w rezultacie doprowadziło do nieuwzględnienia powództwa w tej części,

−

art. 446 § 4 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i w rezultacie uznanie,
że żądanie każdego z powodów na podstawie art. 446 § 4 k.c. w zakresie wysokości zadośćuczynienia ponad łączną kwotę 60.000 zł (w tym 30.000 zł wypłacone w postępowaniu przedsądowym) było wygórowane, zasądzenie zadośćuczynienia w kwocie niższej od żądanej i uznanie, że kwota łączna 60.000 zł jest kwotą odpowiednią,

−

art. 817 § 1 k.c. w zw. z art. 481 k.c. i 455 k.c. poprzez jego zastosowanie,
w sytuacji gdy w ustalonym stanie faktycznym zastosowanie winien mieć
art. 817 § 2 k.c.

Wskazując na powyższe zarzuty powodowie wnieśli o zmianę orzeczenia
w zaskarżonym zakresie przez:

−

zasądzenie na rzecz każdego z powodów tytułem zadośćuczynienia ponad dotychczas zasądzoną kwotę 30.000 zł dalszych 60.000 zł z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia 05.01.2013 r. do dnia zapłaty,

−

zasądzenie na rzecz każdego z powodów tytułem renty kwoty 500 zł płatnej
do 15-tego dnia każdego miesiąca z góry wraz z odsetkami ustawowymi
w razie opóźnienia w płatności którejkolwiek z rat oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz każdego z powodów kosztów procesu.

Strona pozwana zaskarżyła powyższy wyrok w pkt I w części ponad kwotę 120.000 zł i pkt III w całości, zarzucając:

1.  naruszenie prawa procesowego mające wpływ na treść wydanego orzeczenia,
a to:

−

art. 233 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów wskutek uchybienia zasadom logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego w części dotyczącej ustaleń faktycznych i wybiórczą ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego, w szczególności dopuszczonych i przeprowadzonych w postępowaniu dowodów, w tym zeznań powódki I. M., zeznań świadków przesłuchanych w toku postępowania, dokumentacji z PUP w N., Ośrodka Pomocy Społecznej, ZUS, dokumentów zgromadzonych w aktach szkodowych pozwanego, zeznań podatkowych T. M. odnośnie pogorszenia sytuacji życiowej powodów, w tym finansowej, wysokości osiąganych przez powodów dochodów, możliwości zarobkowych poszkodowanego T. M. przed śmiercią, a także stanu psychicznego powodów po śmierci męża i ojca,

−

art. 328 § 2 k.p.c. poprzez nienależyte wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia i niewłaściwe uzasadnienie, które fakty, zdaniem Sądu, zostały udowodnione oraz niepodanie w sposób przekonywujący przyczyn, które legły u podstaw rozstrzygnięcia w zakresie wysokości odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej powodów po śmierci T. M., a także niewskazanie przyczyn, które spowodowały, że Sąd pewnym dowodom dał wiarę i w jakim zakresie;

2.  błąd w ustaleniach faktycznych mający wpływ na treść wydanego orzeczenia w szczególności przez przyjęcie, że:

−

wskutek śmierci poszkodowanej doszło do znacznego pogorszenia sytuacji życiowej powodów uzasadniającego przyznanie wszystkim powodom dodatkowo po 30.000 zł, czyli po 60.000 zł łącznie z kwotami wypłaconymi przez pozwanego w toku likwidacji szkody, podczas gdy materiał dowodowy zgromadzony w sprawie nie pozwala dokonać takich ustaleń, a kwota wypłacona przez pozwanego wyczerpuje roszczenia z tego tytułu w całości,

−

T. M. w znacznym stopniu pomagał powódce I. M.
w codziennych obowiązkach,

−

powód M. M. wymaga szczególnej troski ze strony powódki I. M. i z tego względu powódka nie może podjąć pracy zarobkowej,

−

powodowie nie posiadają żadnego majątku podczas gdy w skład masy spadkowej po T. M. wchodzi m.in. nieruchomość − dom jednorodzinny w którym wszyscy wspólnie zamieszkują;

3. naruszenie prawa materialnego, poprzez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, a to:

−

art. 6 k.c. poprzez jego pominięcie i uznanie, iż w myśl w/w przepisu powodowie wykazali zasadność swoich roszczeń w zaskarżonej części oraz poprzez uznanie, iż wskutek śmierci poszkodowanego nastąpiło znaczne pogorszenie sytuacji życiowej powodów, uzasadniające przyznanie z tego tytułu odszkodowania ponad kwotę wypłaconą w postępowaniu likwidacyjnym,

−

art. 361 § 1 k.c. poprzez uwzględnienie roszczeń pomimo, iż nie pozostają
w adekwatnym związku przyczynowym z zaistniałą szkodą i nie stanowią normalnych następstw działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła,

−

art. 446 § 3 k.c. polegające na przyznaniu każdemu z powodów odszkodowania z tytułu stosownego odszkodowania ponad kwotę 30.000 zł (wypłaconą przez pozwanego w toku postępowania likwidacyjnego każdemu
z powodów), pomimo tego, iż powodowie nie wykazali, aby nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej, które nie zostałoby zrekompensowane przez pozwanego.

Pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w zaskarżonej części oraz zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów procesu za obie instancje według norm przepisanych lub uchylenie zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, z jednoczesnym przekazaniem temuż Sądowi kwestii rozstrzygnięcia o kosztach procesu.

Powodowie wnieśli o oddalenie apelacji pozwanej i zasądzenie od pozwanej na ich rzecz kosztów postępowania, zaś pozwana wniosła o oddalenie apelacji powodów i zasądzenie od nich na jej rzecz kosztów postępowania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Za trafne należy uznać argumenty apelacji przedstawione przez obie skarżące strony, choć ostatecznie jedynie w części zasługiwała na uwzględnienie apelacja powodów.

Na wstępie wskazać należy, iż za podstawę swojego orzeczenia
Sąd Apelacyjny przyjął ustalenia faktyczne dokonane w sprawie przez
Sąd Okręgowy, jako znajdujące odzwierciedlenie w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym. Niemniej jednak Sąd Odwoławczy nie w pełni zgadza
się z wnioskami wyprowadzonymi przez Sąd I instancji i w tym zakresie zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., formułowany przez obie strony uznać należy za zasadny.

Apelacja powodów kwestionowała wysokość zasądzonego na rzecz powodów zadośćuczynienia, zaś pozwana w swej apelacji odnosiła się do wysokości stosownego odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej powodów.

W ocenie Sądu I instancji z obu tytułów każdy z powodów winien otrzymać
po 60.000 zł, a ponieważ pozwana przed procesem przyznała powodom i wypłaciła po 30.000 zł tytułem zadośćuczynienia i 30.000 zł tytułem odszkodowania, zasądzono dodatkowo na rzecz każdego z powodów łącznie po 60.000 zł.

Przypomnieć należy, że na podstawie art. 446 § 3 k.c. najbliższym członkom rodziny przysługuje odszkodowanie, a zatem jest to podstawa prawna
do kompensaty szkody majątkowej, choć o szczególnym charakterze, nie poddającą się ścisłemu ustaleniu. Dlatego ustawodawca przyznał sądowi uprawnienie do określenia "stosownego" odszkodowania, tj. uwzględniającego wszelkie okoliczności danej sprawy.

Art. 446 § 4 k.c. jest podstawą roszczenia o zadośćuczynienie za doznanie szkody niemajątkowej (krzywdy) wskutek śmierci najbliższego członka rodziny.

Wprowadzenie regulacji z art. 446 § 4 k.c. wyłączyło potrzebę przyjmowanej uprzednio interpretacji art. 446 § 3 k.c., polegającej na uwzględnieniu w ramach odszkodowania zasądzanego z tytułu istotnego pogorszenia sytuacji życiowej także elementów szkody niemajątkowej.

W niniejszej sprawie poprzez śmierć T. M. powodowie, którzy utracili męża i ojca, który był jedyną osobą zarabiającą na utrzymanie rodziny, niewątpliwie doznali zarówno szkody majątkowej, jak i niemajątkowej.

Zadośćuczynienie ma naprawić powodom krzywdę niematerialną, a więc niewymierną i ma być adekwatne do rozmiarów krzywdy, rozumianej jako nagła, nieprzewidziana, przedwczesna utrata osoby najbliższej. W wyniku wypadku komunikacyjnego, za którego skutki ponosi odpowiedzialność pozwana, doszło
do zerwania więzów rodzinnych, powódka I. M. została pozbawiona bliskości i oparcia, jakie dawał jej mąż, zaś dzieci utraciły ojca, szansę na jego pomoc
przy wkraczaniu w dorosłe życie. W ocenie Sądu Apelacyjnego rozmiar krzywd każdego z powodów, opisany dokładnie przez Sąd I instancji, uzasadniał przyznanie zadośćuczynienia w wyższej, niż przyznana kwota z tego tytułu.

Zdaniem Sądu Odwoławczego, za adekwatną kwotę, która zrekompensuje krzywdę i złagodzi ból po stracie T. M. należy uznać sumę 90.000 zł
dla każdego z powodów.

Jednocześnie rację ma pozwana, iż powodowie nie wykazali w niniejszym postępowaniu, by na skutek śmierci osoby najbliższej T. M. nastąpiły
tak niekorzystne zmiany w ich sytuacji życiowej, które uzasadniałyby przyznanie odszkodowania w kwocie wyższej niż 30.000 zł, przyznane przez pozwanego decyzją z 11.02.2013 roku. Pogorszenie o którym mowa w art. 446 § 3 k.c. musi mieć charakter obiektywny, a powodowie winni przedstawić stosowne dowody
na tą okoliczność. Powodowie w toku procesu wykazywali, jak zmieniły się dochody rodziny w stosunku do tej, jaka istniała gdy żył T. M., co miało uzasadniać żądanie zasądzenia renty. Natomiast okoliczności opisane przez Sąd Okręgowy
na uzasadnienie odpowiedniego odszkodowania w istocie dotyczyły elementów szkody niemajątkowej i nie zostało wykazane, jakie konkretnie przełożenie mają
na sferę materialną, finansową. Dlatego w ocenie Sądu Apelacyjnego, brak było wykazanych podstaw dla zwiększenia przyznanego przez pozwanego świadczenia odszkodowawczego.

W konsekwencji uznać należy, że zasądzone od pozwanej na rzecz każdego

z powodów kwoty po 60.000 zł są prawidłowe, przy czym w całości odnosić się one powinny do zadośćuczynienia, które pozwana w decyzji z 11.02.2013 roku przyznała w zbyt niskiej kwocie, zamiast do w części do odszkodowania na podstawie
art. 446 § 3 k.c.

Za uzasadnione uznać należało stanowisko powodów co do terminu,
od jakiego powinny być liczone odsetki za opóźnienie w wypłacie zadośćuczynienia, na podstawie art. 481 § 1 k.c.

Art. 455 k.c. stanowi, że jeśli termin spełnienia świadczenia nie wynika
z treści ani z właściwości zobowiązania, to zobowiązanie ma charakter bezterminowy, a o jego przekształceniu w zobowiązanie terminowe decyduje wierzyciel, wzywając dłużnika do spełnienia świadczenia w określonym rozmiarze.
W orzecznictwie utrwalone jest przy tym stanowisko, że zobowiązaniem bezterminowym jest m. in. zobowiązanie do zapłaty zadośćuczynienia pieniężnego za krzywdę (por. wyrok SN z dnia 22 lutego 2007 r., I CSK 433/06, Lex nr
274209; wyrok SN z dnia 28 czerwca 2005 r., I CK 7/05, Lex nr 153254). Szkoda została zgłoszona stronie pozwanej pismem z dnia 24.09.2012 r., co pozwana potwierdziła pismem z dnia 05.10.2012 roku, którym wezwała powodów do przedstawienia określonych dokumentów.

Pozwana nie zdołała wypłacić świadczenia w terminie 30 dni, o jakim mowa
w art. 817 § 1 k.c., a mimo, że dokumenty zostały złożone wraz z pismem
z 7.11.2012 roku pozwana wydała decyzję o przyznaniu świadczeń na rzecz powodów dopiero 11.02.2013 r. Należy zatem uznać, że pozwana nie zachowała należytej staranności, o jakiej mowa w art. 817 § 2 k.c., a przy której możliwe było zakończenie postępowania przed ubezpieczycielem znacznie wcześniej. Dlatego,
w ocenie Sądu Apelacyjnego na uwzględnienie zasługiwało żądanie powodów
w zakresie odsetek za opóźnienie już od 5 stycznia 2013 r., bowiem posiadając stosowne dokumenty strona pozwana mogła wydać decyzję i wypłacić świadczenie do tej daty.

Przyznanie odsetek dopiero od daty 12.02.2013 roku jest nieuzasadnionym uprzywilejowaniem dłużnika, który swoje obowiązki związane z ustaleniem i wypłatą należnych świadczeń wykonywał opieszale, doprowadzając do nieuzasadnionego opóźnienia. W tym więc zakresie orzeczenie Sądu Okręgowego podlegało zmianie,
na podstawie art. 386 § 1 k.p.c.

W odniesieniu do żądania renty, zdaniem Sądu Apelacyjnego, apelacja
w części zasługiwała na uwzględnienie. Ustalając wysokość osiąganych przez T. M. dochodów należało oprzeć się na miarodajnych dokumentach,
z których dochody te wynikały. Stanowią je niewątpliwie deklaracje o wysokości podatku dochodowego, jaki uiszczał T. M. w poszczególnych latach. Nieuzasadnione było ustalanie wysokości osiąganych dochodów zmarłego na podstawie zeznań świadków − członków rodziny i znajomych zmarłego, a powodowie nie zawnioskowali w charakterze świadków żadnego z pracodawców, czy zleceniodawców, którzy mogliby potwierdzić, iż T. M. uzyskiwał dodatkowe dochody. Sąd Apelacyjny miał na uwadze, że sytuacja na rynku pracy, szczególnie w budownictwie, gdzie zatrudniał się T. M. zmieniała się, wobec czego należało wziąć pod uwagę wszystkie złożone deklaracje za okres
od 2007 do 2011 roku. W 2007 roku zmarły wykazał dochód 72.229,07 zł, w 2008 roku – 27.691,20 zł, w roku 2009 – 36.332,74 zł; w roku 2010 – 32.663,33 zł,
a w roku 2011 − 16.128,54 zł. Łącznie za okres od 2007 do 2011 roku
T. M. zarobił 185.044,88 zł, to jest rocznie średnio 37.009,97 zł,
a miesięcznie 3.084 zł za ten okres.

Zasadnie przyjął Sąd Okręgowy, że zmarły uzyskiwane dochody przeznaczałby na potrzeby całej rodziny, utrzymanie wspólnego mieszkania, opłaty za media. Stąd można przyjąć, że wysokość obowiązku alimentacyjnego na rzecz małoletnich dzieci kształtowałby się w wysokości ok. 500 zł. Mając na uwadze,
iż powodowie otrzymują razem rentę rodzinną z ZUS w wysokości 955,29 zł netto
(k. 49 akt), a nie jak przyjął Sąd Okręgowy 869,54 zł, strona pozwana winna
uiszczać na rzecz małoletnich dzieci kwoty po 276 zł zamiast świadczenia jakie wypłaca (135,47 zł).

Sąd Apelacyjny podziela stanowisko Sądu I instancji, że renta uzasadniona jest jedynie w stosunku do dzieci, co do których na zmarłym ciążył obowiązek alimentacyjny. Powódka I. M. jest osobą młodą, zdrową i zdolną do pracy
i brak jest przeszkód, by zaczęła samodzielnie zarabiać. Wprawdzie zmarły dostarczał jej środków utrzymania, lecz nie można uznać, by zasady współżycia społecznego (art. 446 § 2 zd. 2 k.c.), wymagały przyznania renty. Starsze dzieci
są już samodzielne, a najmłodsze jest w wieku przedszkolnym i jak to zauważył
Sąd I instancji, powódka może uaktywnić się zawodowo.

Ponieważ zgłaszając szkodę powodowie nie sprecyzowali jakiej renty domagali się, a zrobili to dopiero w pozwie złożonym 10 czerwca 2013 roku.
Dlatego Sąd Apelacyjny, zmieniając wyrok Sądu I instancji w przedmiocie renty na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., przyznał ustalone świadczenie, w miejsce tego,
które ustaliła i wypłacała stronę pozwaną, od dnia 10 czerwca 2013 r., płatne do dnia 15-go dnia każdego miesiąca z ustawowymi odsetkami w razie opóźnienia
w płatności.

W pozostałym zakresie apelacja powodów, a apelacja strony pozwanej, wobec powyżej wskazanych argumentów w całości podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

Orzeczenie o kosztach postępowania apelacyjnego oparto na art. 100 zdanie 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. poprzez ich wzajemne zniesienie.

KP