Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 9 lipca 2014 r.

Sąd Okręgowy w Kielcach Wydział II Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Ewa Piątkowska-Bidas

Sędziowie: SSO Beata Piwko (spr.)

SSO Barbara Dziewięcka

Protokolant: protokolant sądowy Iwona Cierpikowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 9 lipca 2014 r. sprawy

z wniosku A. N., S. N. (1) i R. M.

z udziałem (...)Kasy (...), Banku (...)w K., (...)Banku (...)w M., (...) Banku S.A.w W., (...) Banku (...) S.A., (...) Oddziału
w Polsce z siedzibą w W., (...) Banku S.A.we (...) Banku S.A.we W.

o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia oświadczeń o przyjęciu lub odrzuceniu spadku po Z. N. oraz S. N. (2)

na skutek apelacji uczestnika (...)Banku(...) w M.

od postanowienia Sądu Rejonowego w Sandomierzu z dnia 12 lutego 2014 r., sygn. akt

VI Ns 81/13

postanawia: oddalić apelację i zasądzić od (...)Banku (...)
w M.na rzecz S. N. (1)kwotę 120 (sto dwadzieścia) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt II Ca 557/14

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 12 lutego 2014 roku, sygn. akt VI Ns 81/13, Sąd Rejonowy w Sandomierzu zatwierdził oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku po Z. N. złożone przez R. M., A. N. i S. N. (1) w dniu 27 września 2012 roku oraz po S. N. (2) złożone przez R. M., A. N. i S. N. (1) w dniu 22 stycznia 2013 roku (pkt I-VI). (k. 697-697v.)

Sąd Rejonowy ustalił, że S. N. (2)zmarł w dniu 16 czerwca 2008 roku, a Z. N.zmarła w dniu 30 marca 2009 roku. Spadkobiercy - R. M., A. N.i S. N. (1)nie złożyli w 6-miesięcznym terminie liczonym od daty otwarcia spadków po rodzicach oświadczeń o przyjęciu lub o odrzuceniu spadków. Postanowieniem z dnia 26 października 2012 roku, sygn. akt I Ns 380/12 w sprawie wszczętej z wniosku (...)Banku (...)w M.Sąd Rejonowy w Staszowie stwierdził, że spadek po S. N. (2)na podstawie ustawy nabyła żona Z. N.oraz dzieci R. M., A. N.i S. N. (1)po ¼ części każde z nich, zaś spadek po Z. N.na podstawie ustawy nabyły dzieci R. M., A. N.i S. N. (1)po 1/3 każde z nich. W dniu 11 marca 2008 roku (...)Bank(...)w M.zawarł z Z. N.umowę kredytową, której poręczycielem był S. N. (2). W dniu 2 czerwca 2009 roku Bank wystosował do małżonków N.pisemne upomnienia w związku z zaległościami w spłacie raty kredytu, a po uzyskaniu informacji o śmierci dłużników w dniu 15 lipca 2009 roku wypowiedział umowę i wezwał ich do zapłaty należności. Pismami z dnia 16 lipca 2012 roku Bank ten wezwał R. M., A. N.i S. N. (1)do uregulowania długu zaciągniętego przez ich zmarłych rodziców. W dniu 30 marca 2012 roku pozew przeciwko wnioskodawcom złożyła (...)Kasa (...)w G., domagając się zapłaty świadczeń pieniężnych wynikających z zawartej z Z. N.umowy pożyczki, a sprawa ta toczy się przed Sądem Rejonowym w Sandomierzu pod sygn. akt VI C 39/13. Nadto w dniu 1 grudnia 2008 roku zawarto z Z. N.umowę o kartę płatniczą, a do spłaty zobowiązań powstałych z tego tytułu zostali wezwani spadkobiercy pismami z dnia 1 marca 2012 roku. Pisma te zostały odebrane przez R. M.i S. N. (1), natomiast A. N.dowiedział się o tym fakcie od rodzeństwa, gdyż przesyłka została wysłana do niego na nieaktualny adres. W dniu 2 listopada 2007 roku Z. N.i S. N. (2)zawarli z (...) Bank S.A.w G.umowę kredytu gotówkowego na okres do dnia 2 listopada 2014 roku, a następcą prawnym tego podmiotu jest Bank (...) S.A.w K.. Z. N.posiadała także zobowiązania kredytowe w (...) Bank S.A.we W., (...) Bank (...) S.A.w W.oraz w S. (...) Oddziałw Polsce w W.. W dalszej kolejności Sąd I instancji poczynił ustalenia odnośnie sytuacji rodzinnej i materialnej spadkodawców przed ich śmiercią. Sąd stwierdził tu m.in., że Z.i S.małżonkowie N.mieszkali do czasu zgonu w miejscowości W.w domu znajdującym się na nieruchomości gruntowej, którą przekazali umową darowizny córce R. N.w dniu 27 maja 1999 roku, zgodnie z ustanowioną na ich rzecz służebnością dożywotniego mieszkania. Utrzymywali się ze świadczeń rentowych i żyli skromnie – nie wyjeżdżali na wczasy, nie mieli samochodu. Dzieci mieszkały w innych miejscowościach i odwiedzały rodziców sporadycznie. Po śmierci Z. N.nikt na nieruchomości tej nie zamieszkał, nie była odbierana korespondencja. W rzeczach osobistych zmarłej nie było dokumentów świadczących o zaciągniętych zobowiązaniach, a przed śmiercią rodzice nie informowali dzieci o tym, że mają jakiekolwiek problemy finansowe. O zadłużeniu w (...)Kasie (...)w G. R. M.i S. N. (1)dowiedzieli się w marcu 2012 roku w związku z wezwaniami do zapłaty, o czym poinformowali niezwłocznie A. N., zaś o roszczeniach (...)Banku (...)w M.wiedzę uzyskali w lipcu 2012 roku również z pisemnych wezwań do zapłaty. O pozostałych długach zmarłych dowiadywali się sukcesywnie w toku sprawy. W dacie śmierci spadkodawcy byli właścicielami nieruchomości rolnej o pow. 0,21 ha położonej w miejscowości W.. Przed śmiercią małżonkowie N.nie mieli żadnych zaległości związanych z regulowaniem opłat za media czy też w zakresie zobowiązań podatkowych, nie toczyły się także wobec nich żadne postępowania egzekucyjne.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy doszedł do przekonania, że wnioski złożone przez R. M., S. N. (1)i A. N.są zasadne. Sąd wyjaśnił, że materiał dowodowy zgromadzony w postępowaniu wskazuje na to, iż wnioskodawcy o zobowiązaniach finansowych zmarłych rodziców dowiedzieli się po raz pierwszy w marcu 2012 roku w związku z wezwaniami do zapłaty ze (...)Kasy (...)w G.. Natomiast brak jest podstaw do tego, aby przyjmować, że taką wiedzę uzyskali wcześniej. Nie przedstawiono też dowodów na to, że wnioskodawcy wiedzieli o kredytach i pożyczkach rodziców jeszcze za ich życia. W tej sytuacji, Sąd I instancji uznał, że wnioskodawcy zachowali przewidziany w art. 1019 §2 k.c. roczny termin do uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia żadnego oświadczenia w przedmiocie przyjęcia lub też odrzucenia spadku. Przyczyną niezłożenia przez nich tego rodzaju oświadczeń w terminie, o którym mowa w art. 1015 §1 k.c. było zaś pozostawanie w błędnym przekonaniu, że spadkodawcy nie pozostawili po sobie praktycznie żadnego majątku, jak też brak wiedzy o jakichkolwiek zobowiązaniach finansowych zmarłych. W ocenie Sądu Rejonowego, był to błąd istotny w rozumieniu art. 84 k.c., gdyż dotyczył przedmiotu spadku. Nadto spadkobiercy nie mieli podstaw ku temu, by podjąć inne, oprócz przeszukania rzeczy osobistych rodziców, działania zmierzające do ustalenia stanu masy spadkowej. Skoro byli oni przeświadczeni o tym, że rodzice wyzbyli się wszystkich nieruchomości za życia, a nie wiedzieli nic o ich długach, trudno zarzucać im tego, iż nie wystąpili o sporządzenie spisu inwentarza. Sąd Rejonowy podkreślił, że żaden z uczestników nie był w stanie wskazać, jakie konkretnie czynności – poza spisem inwentarza - mieliby podjąć spadkobiercy w celu ustalenia wartości spadku. W związku z powyższym Sąd I instancji zatwierdził oświadczenia złożone przez R. M., S. N. (1)i A. N.o uchyleniu się od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku po Z. N.oraz po S. N. (2). (k. 704-710)

Apelację od powyższego postanowienia wywiódł (...)Bank (...)w M., zarzucając Sądowi Rejonowemu naruszenia prawa materialnego, tj. art. 84 §1 i 2 k.c. poprzez błędną wykładnię prowadzącą do przyjęcia, że wnioskodawcy pozostawali w błędzie istotnym co do stanu spadku oraz art. 1019 §2 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie i przyjęcie, że wnioskodawcy skutecznie uchylili się od skutków prawnych złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku po rodzicach. Nadto powoływano się na naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 233 §1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i nierozważnie całości materiału dowodowego zebranego w sprawie, a w szczególności pominięcie tego, że wnioskodawcy w dniu 26 października 2012 roku w sprawie prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Staszowie pod sygn. akt I Ns 380/12 złożyli oświadczenia o przyjęciu spadku. Apelujący wskazywał też na niezgodność istotnych ustaleń faktycznych z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego poprzez przyjęcie, że wnioskodawcy pozostawali w błędzie co do stanu spadku. Wskazując na powyższe, uczestnik wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie wniosków R. M., S. N. (1)i A. N.oraz o zasądzenie od nich solidarnie kosztów postępowania, ewentualnie – o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji. (k. 724-726)

W odpowiedzi na apelację wnioskodawca S. N. (1) wnosił o jej oddalenie i o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego. (k. 752-756v.)

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja jest bezzasadna.

Według Sądu Okręgowego, Sąd Rejonowy w sposób prawidłowy przeprowadził postępowanie dowodowe w sprawie, dokonując następnie oceny wiarygodności i mocy dowodów na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału zgodnie z treścią art. 233 §1 k.p.c. Dokonane przez Sąd Rejonowy na tej podstawie ustalenia w zakresie zaistniałego stanu faktycznego Sąd Okręgowy przyjął jako własne.

Należy przy tym podkreślić, że Sąd Okręgowy nie podzielił podniesionych przez uczestnika w apelacji zarzutów dotyczących naruszenia przez Sąd I instancji przepisów postępowania, skutkujących wadliwością wydanego wyroku. Granice swobodnej oceny dowodów wyznacza w pierwszej kolejności obowiązek wyprowadzenia przez sąd z zebranego materiału dowodowego wniosków logicznie poprawnych, zgodnych z zasadami racjonalnego rozumowania. Respektowane muszą być również przepisy proceduralne, w szczególności art. 227-234 k.p.c. Swobodna ocena dowodów dokonywana jest zatem przez pryzmat własnych przekonań sądu, jego wiedzy i posiadanego zasobu doświadczeń życiowych, ale powinna także uwzględniać wymagania prawa procesowego oraz reguły logicznego myślenia, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i - ważąc ich moc oraz wiarygodność - odnosi je do pozostałego materiału dowodowego (por. uzasadn. wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 1999 r., II UKN 685/98, OSNAPiUS 2000/17/655; uzasadn. wyroku Sądu Najwyższego z dnia 2 sierpnia 2000 roku, sygn. akt I PKN 756/99, OSNP 2002/4/89). W taki też sposób ocenił materiał dowodowy zgromadzony w toku postępowania Sąd Rejonowy, wskazując, które dowody stanowiły podstawę wydanego rozstrzygnięcia. Zdaniem Sądu Okręgowego, wywód przedstawiony w tym zakresie przez Sąd Rejonowy jest przekonywujący i nie można tu mówić o dowolnym czy wybiórczym traktowaniu dowodów. Wprost przeciwnie, Sąd Rejonowy przeprowadził wyczerpujące postępowanie dowodowe, a jego wyniki w sposób kompleksowy omówił w uzasadnieniu wyroku, które zostało sporządzone poprawnie, zgodnie z wymogami art. 328 §2 k.p.c.

Argumenty podniesione w tym zakresie przez uczestnika sprowadzają się do stwierdzenia, że Sąd I instancji pominął fakt, iż wnioskodawcy w dniu 26 października 2012 roku w sprawie prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Staszowie pod sygn. akt I Ns 380/12 złożyli oświadczenia o przyjęciu spadku po S. N. (2)i po Z. N., kiedy to mieli już wiedzę o długach spadkowych. Zarzut ten jest całkowicie chybiony, ponieważ w dacie tej spadkobiercy Z. N.i S. N. (2)nie mogli już składać takich oświadczeń, gdyż zgodnie z art. 1015 §1 k.c. oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Termin ten zatem wnioskodawcom upłynął już znacznie wcześniej, gdyż S. N. (2)zmarł w dniu 16 czerwca 2008 roku, a Z. N.w dniu 30 marca 2009 roku, o czym spadkobiercy od razu wiedzieli. W tej sytuacji postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po S. N. (2)i po Z. N.wydane przez Sąd Rejonowy w sprawie o sygn. akt I Ns 380/12 w dniu 26 października 2012 roku sankcjonowało jedynie zaistniały stan faktyczny i prawny zgodnie z przewidzianą przez ustawodawcę w art. 1015 §2 zd. 1 k.c. fikcją prawną, według której brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku. Okoliczność ta pozostaje więc bez wpływu na bieg rocznego terminu wskazanego w art. 88 §2 k.c. w zw. z art. 1019 §1 i 2 k.c., w ciągu którego wnioskodawcy mogli uchylić się od skutków prawnych uchybienia terminowi z art. 1015 §1 k.c. oraz złożyć oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Podkreślenia przy tym wymaga, że Sąd Rejonowy ustalił, iż wnioskodawcy pierwszą informację o istnieniu długów spadkowych uzyskali w marcu 2012 roku, zaś o roszczeniach (...)Banku(...)w M.- w lipcu 2012 roku z pisemnych wezwań do zapłaty, a zatem powoływanie się przez uczestnika fakt, że najpóźniej w dacie 26 października 2012 roku dowiedzieli się oni o nieuregulowanych zobowiązaniach finansowych rodziców nie ma żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Nie mówiąc już o tym, że oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych uchybienia terminowi, o którym wyżej mowa, co do spadku po Z. N.wnioskodawcy złożyli już na rozprawie w dniu 27 września 2012 roku (po S. N. (2)– w dniu 22 stycznia 2013 roku), jednak oświadczenia te wymagały zatwierdzenia prze Sąd w myśl art. 1019 §3 k.c.

Następnie należy wyjaśnić, że podnoszenie w apelacji jednocześnie zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia i powoływanie się na naruszenie prawa materialnego obarczone jest błędem logicznym. Kwestionowanie rozstrzygnięcia jako naruszającego prawo materialne wymaga bowiem wykazania, że stan faktyczny ustalony w sprawie nie odpowiada hipotetycznemu stanowi faktycznemu przewidzianemu daną normą prawną, przez co skutki prawne wynikające z tej normy w konkretnym przypadku nie mają miejsca, bądź na wykazanie mylnego rozumienia samej treści lub znaczenia konkretnego przepisu prawa. Inaczej mówiąc, błędną subsumcję lub też nieprawidłową wykładnię przepisów prawa materialnego można zarzucać jedynie przy braku zastrzeżeń co do prawidłowości ustaleń faktycznych w sprawie (por. uzasadn. wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 1998 roku, I CKN 749/97, LEX nr 1219549; uzasadn. wyroku z dnia 20 kwietnia 2004 r., V CK 92/04, LEX nr 194083).

Odnosząc się do podniesionego w apelacji zarzutu naruszenia prawa materialnego w postaci art. 84 §1 i 2 k.c. w zw. z art. 1019 §2 k.c. należy zaś stwierdzić, że uczestnik porusza tylko i wyłącznie kwestię dokładnie i wyczerpująco wyjaśnioną przez Sąd Rejonowy. (...)Bank (...) w M.podnosił bowiem, że wnioskodawcy nie poczynili żadnych kroków w celu ustalenia tego, co wchodzi w skład masy spadkowej. Tymczasem problem ten Sąd I instancji szczegółowo omówił, wyjaśniając, że w okolicznościach niniejszej sprawy nie można zarzucić spadkobiercom, iż bezzasadnie nie podjęli działań zmierzających do określenia wartości spadku. Sąd podkreślił m.in., że brak było podstaw nawet ku temu, aby sporządzić spis inwentarza, skoro wnioskodawcy pozostawali w usprawiedliwionym przekonaniu o tym, że rodzice nie pozostawili żadnego majątku i nie mieli zobowiązań finansowych. Zresztą apelujący nie wskazuje, jakie – jego zdaniem – czynności spadkobiercy powinni byli przedsięwziąć, aby wcześniej niż to faktycznie miało miejsce dowiedzieć się o zadłużeniu rodziców z tytułu zaciągniętych kredytów i pożyczek (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2012 roku, II CSK 172/12, LEX nr 1299156). Dlatego też nie należało uznać, że uczestnik nie podważył oceny dokonanej przez Sąd Rejonowy, zgodnie z którą wnioskodawcy pozostawali w błędzie co do przedmiotu spadku i był to błąd istotny, prawnie doniosły w rozumieniu art. 84 k.c., a jednocześnie nie można im zarzucić tego, że nie dołożyli należytej staranności w ustalaniu rzeczywistego stanu majątku spadkowego.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 §2 k.p.c. oddalił apelację i zasądził od (...)Banku (...)w M.na rzecz S. N. (1)kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego w oparciu o treść art. 98 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. ustalając wysokość wynagrodzenia pełnomocnika wnioskodawcy na podstawie §12 ust. 1 pkt 1w zw. §10 ust.1 pkt 3 i §2 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 roku poz.490).