Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 lutego 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 23 stycznia 2013 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa T. W.

przeciwko Spółdzielni (...) w S.

o uznanie uchwał za nieważne lub nieistniejące

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej

z dnia 24 lutego 2012r., sygn. akt I C 387/11

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

1)  stwierdza nieważność uchwały Rady Nadzorczej Spółdzielni (...) w S. nr (...) z dnia 25 stycznia 2010 roku o powołaniu Prezesa Zarządu,

2)  oddala powództwo w pozostałej części,

3)  znosi między stronami koszty procesu;

II.  znosi wzajemnie koszty postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I ACa 591/12

UZASADNIENIE

Powód T. W. w pozwie skierowanym przeciwko Spółdzielni (...) w S. wnosił o uznanie za nieistniejącą uchwałę Zarządu pozwanej nr (...) z dnia 6 września 2011r. jako podjętej przez podmiot nie będący zarządem w rozumieniu prawa spółdzielczego, a nadto jako niezawierającej uzasadnienia oraz pouczenia o możliwości zaskarżenia.

Uchwała ta dotyczyła podwyżki opłat za lokale spółdzielcze.

Ponadto powód wnosił o uznanie za nieważną uchwały Rady Nadzorczej pozwanej o nr (...) dotyczącej powołania Prezesa Zarządu ze względu na sprzeczność tej uchwały z art. 35 § 2 prawa spółdzielczego.

Powód zarzucił, że głosowaniu Rady Nadzorczej poddana była tylko jedna kandydatura mimo, że powołany przepis prawa spółdzielczego stanowi, iż wybory do organów spółdzielni dokonywane są w głosowaniu tajnym z nieograniczonej liczby kandydatów, a na stanowisko Prezesa Zarządu pozwanej zgłosiło się skutecznie czterech kandydatów.

Pozwana w odpowiedzi na pozew wnosiła o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów. Zarzuciła, że powód nie ma interesu prawnego w kwestionowaniu istnienia lub nieistnienia uchwały zarządu o podwyżce opłat za lokale, gdyż swych praw może dochodzić w sprawie o oświadczenie lub ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego.

Zdaniem pozwanej kwestionowana uchwała nie jest wadliwa i istnieje, gdyż została podjęta przez dwóch członków zarządu w sytuacji, gdy prawo przewiduje zarząd trzyosobowy ale głosowanie nad uchwałami wielkością głosów, a za kwestionowaną uchwałą głosowali obydwaj członkowie zarządu funkcjonującego u pozwanej w składzie „kadłubowym”.

Odnośnie kwestionowania uchwały Rady Nadzorczej dotyczącej wyboru Prezesa Zarządu pozwana nie podniosła, że o niewadliwości tej uchwały świadczy okoliczność, iż sąd rejestrowy wpisał do rejestru prezesa zarządu powołanego kwestionowaną uchwałą, czego nie mógłby uczynić, gdyby uchwała została podjęta niezgodnie z prawem.

Ponadto pozwana podniosła, że z powództwa innego członka Spółdzielni była badana zgodność tej uchwały z przepisami prawa i sądy obu instancji powództwo oddaliły. W związku z powyższym moc wiążącą prawomocnego orzeczenia na podstawie art. 365 § 1 kpc nie pozwala na ponowne podnoszenie tego rodzaju zarzutów w kolejnym procesie wytoczonym przez innego członka Spółdzielni.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 24 lutego 2012r. Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej oddalił powództwo i obciążył powoda kosztami procesu.

Orzeczenie zostało oparte na następujących ustaleniach Sądu pierwszej instancji:

Wobec rezygnacji dotychczasowego Prezesa Zarządu pozwanej Spółdzielni z tej funkcji, w grudniu 2009r., Rada Nadzorcza ogłosiła konkurs na zwolnione stanowisko. Zgłosiło się siedmiu kandydatów, z czego trzy oferty odrzucono jako nie spełniające wymogów formalnych. Z pozostałymi osobami Rada Nadzorcza przeprowadziła rozmowy i wyłoniła jednego kandydata tj. J. S..

Następnie, na posiedzeniu w dniu 25 stycznia 2010r. Rada Nadzorcza podjęła w tajnym głosowaniu uchwałę nr (...) o powołaniu z dniem 1 lutego 2010r. na stanowisko Prezesa Zarządu Spółdzielni J. S.. Za przyjęciem uchwały głosowało wszystkich siedmiu obecnych członków Rady Nadzorczej.

Prawomocnym wyrokiem z dnia 26 października 2010r. sygn. akt IC 179/10 Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej oddalił powództwo członka R. M. przeciwko Spółdzielni (...) w S. o uchylenie m.in. w/w uchwały względnie stwierdzenie jej nieważności, stwierdzając zgodność z prawem zaskarżonej uchwały i brak interesu prawnego powoda w jej zaskarżeniu.

Zarząd Spółdzielni na posiedzeniu w dniu 6 września 2011r. działając w składzie dwuosobowym tj. Prezesa Zarządu J. S. i Członka Zarządu T. Z. podjął jednomyślnie uchwalę nr (...)w sprawie ustalenia opłat na pokrycie wydatków związanych z eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości oraz lokali określonych w art. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych.

Pismem dat. 15.09.2011r. powód został zawiadomiony, że uchwałą nr (...) z dn. 06.09.2011r. zmieniono wysokość opłaty czynszowej za lokal użytkowy.

Zgodnie z § (...) ust. (...) Statutu pozwanej Spółdzielni Zarząd składa się z trzech członków tj. prezesa i dwóch członków.

Zgodnie z § (...) ust.(...)Regulaminu Zarządu uchwały Zarządu zapadają zwykłą większością głosów; do ważności uchwał konieczna jest obecność dwóch członków Zarządu.

Mając na względzie powyższe ustalenia Sąd Okręgowy uznał powództwo za bezzasadne. W części ważącej Sąd pierwszej instancji podzielił w całości argumentację prawną przytoczoną przez pozwaną w odpowiedzi na pozew.

Wyrok został w całości zaskarżony przez powoda. Skarżący zarzucił nierozpoznanie istoty sporu, sprzeczność ustaleń z treścią zebranego materiału dowodowego oraz naruszenie przepisów procesowych.

Zdaniem skarżącego wykazał on interes prawny nakazujący Sądowi badanie ważności kwestionowanych uchwał, wykazał nieistnienie uchwały Zarządu dotyczącej podwyżek opłat przez brak odpowiedniego składu Zarządu oraz wykazał sprzeczność uchwały Rady Nadzorczej poprzez dokonanie wyboru Prezesa Zarządu z ograniczonego kręgu kandydatów z naruszeniem art. 35 § 2 prawa spółdzielczego. W ocenie skarżącego niesłuszne było oddalenie wniosków dowodowych poza tymi, które zostały uwzględnione przez Sąd Okręgowy. Powołując się na powyższe powód wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku lub o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Pozwana wnosiła o oddalenie apelacji i o zasądzenie kosztów podtrzymując dotychczasowe stanowisko procesowe.

Sąd Apelacyjny w Katowicach zważył co następuje:

Apelacja powoda jest zasadna częściowo.

Ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd Okręgowy nie są kwestionowane przez żadną ze stron, a ponadto znajdują one oparcie w powołanych dowodach.

Dlatego Sąd Apelacyjny traktuje je jako swoje własne, z niewielką korektą o jakiej mowa niżej.

Dla oceny trafności zaskarżonego wyroku niezbędne jest uzupełnienie ustaleń o kilka okoliczności, które także są bezsporne a mają znaczenie dla rozstrzygnięcia.

Bezspornym jest, że zarząd pozwanej wypowiedział powodowi umowę najmu lokalu użytkowego (kopia pisma z dnia 11 marca 2010r., k. 104), a pismem z dnia 12 stycznia 2012r. zapowiedział wykluczenie powoda z grona członków spółdzielni ze względu na zaległości w opłatach (kopia pisma z dnia 12 stycznia 2012r., k. 10). Ponadto wymaga uściślenia, że rozmowy z kandydatami na prezesa prowadziła nie Rada Nadzorcza pozwanej lecz powołana przez nią komisja kwalifikacyjna (kopia uchwały o powołaniu komisji, k. 112).

Mając na względzie tak uzupełnione ustalenia faktyczne należy uznać, że nie jest zasadny zarzut apelacji kwestionujący oddalenie powództwa o uznanie za nieistniejącą uchwały zarządu pozwanej nr (...) z dnia 6 września 2011r., dotyczącej zmiany wysokości opłat za lokale.

Podstawą prawną tego rodzaju powództwa jest przepis art. 189 kpc stanowiący, że powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego, gdy ma w tym interes prawny.

Dla oceny, czy powód może szukać sądowej ochrony swych interesów majątkowych w oparciu o ten przepis, istotne znaczenie ma wykładnia pojęcia istnienia interesu prawnego w dokonaniu przez sąd żądanego ustalenia.

W doktrynie i orzecznictwie utrwalony jest pogląd, że interes prawny w rozumieniu przytoczonego przepisu nie może być utożsamiany z interesem faktycznym.

Powód posiada interes faktyczny w kwestionowaniu istnienia uchwały o zmianie wysokości opłat, gdyż nie godzi się z ustaleniem opłat w wyższej wysokości z różnych względów. Tego rodzaju interes faktyczny może być realizowany jednak w inny sposób, np. w procesie o zapłatę zaległych należności wytoczonym przez pozwaną lub procesie o zwrot należności uiszczonych przez powoda w procesie wytoczonym pozwanej, w którym zakwestionuje zasadność lub skuteczność podwyższenia opłat.

Nie posiada interesu prawnego w powództwie ustalającym, opartym na przepisie art. 189 kpc, ten kto może dochodzić ochrony swych praw w inny sposób. Jednym z ostatnich orzeczeń, w którym Sąd Najwyższy podtrzymał to stanowisko, jest wyrok z 9.02.2012r., III CSK 181/11, OSNC 2012/7-8/101, w którym stwierdzono:

„Jeśli powództwo o ustalenie prawa jest jedynym możliwym środkiem jego ochrony, powód ma interes w żądaniu ustalenia”.

Dlatego np. osoba, która utraciła władztwo nad swoją nieruchomością nie ma interesu prawnego w ustaleniu przez sąd, że jest właścicielem spornej nieruchomości. Ochrony winna szukać wytaczając powództwo o wydanie nieruchomości, w którym sąd zobligowany będzie przesłankowo rozstrzygnąć sporną kwestię kto jest właścicielem nieruchomości, której dotyczy pozew windykacyjny.

Z tych względów zarzuty apelacji dotyczące oddalenia powództwa w tym zakresie nie mogły odnieść zamierzonego skutku.

Odmiennie należy ocenić zasadność zarzutów dotyczących oddalenia powództwa o ustalenie nieważności uchwały o wyborze Prezesa Zarządu pozwanej Spółdzielni.

Nie sposób zgodzić się z argumentacją pozwanej, że kwestia ta została przesądzona w postępowaniu przed sądem rejestrowym skoro ten dokonał w rejestrze wpisu J. S., jako prezesa zarządu, w oparciu o kwestionowaną uchwałę.

Sąd rejestrowy winien odmówić dokonania wpisu w przypadku, gdyby w oparciu o treść przedmiotowej uchwały stwierdził, że jest ona bezwzględnie nieważna. Sama treść uchwały Rady Nadzorczej pozwanej nr (...) nie daje podstaw do takich ustaleń.

Z jej treści wynika bowiem, że Rada Nadzorcza w głosowaniu tajnym, jednomyślnie powołała na Prezesa Zarządu J. S..

Zarzuty powoda nie dotyczą jednak okoliczności objętych treścią uchwały lecz poprzedzających jej podjęcie, a mianowicie tego w jaki sposób doszło do wyłonienia kandydata na prezesa zarządu.

Brak jest też podstaw do uznania, że w sprawie zachodzi związanie prawomocnym wyrokiem (art. 365 § 1 kpc) jaki zapadł odnośnie ważności wspomnianej uchwały w procesie wytoczonym przed Sądem Okręgowym w Bielsku-Białej przez innego członka spółdzielni.

Moc wiążąca prawomocnego orzeczenia odnosi się przede wszystkim do stron procesu i sądu. Natomiast, gdy chodzi o „inne osoby” w rozumieniu art. 365 § 1 kpc, ta może mieć swoje źródło w wypadkach w ustawie przewidzianych, czyli w przepisach szczególnych. Tak więc wyrok uchylający uchwałę walnego zgromadzenia spółdzielni lub ustalający ich nieistnienie lub nieważność ma moc prawną względem wszystkich członków spółdzielni, gdyż wynika to z art. 42 § 9 ustawy z dnia 16 września 1982r. Prawo spółdzielcze (tj. Dz. U. w 2003r. Nr 188, poz. 1848 ze zm.).

Nie sposób uznać, że wyrok oddalający powództwo R. M. o ustalenie nieważności uchwały Rady Nadzorczej pozwanej nr (...), jaki zapadł przed Sądem Okręgowym w Bielsku-Białej w sprawie o sygn. akt I C 179/10 przesądził o ważności tej uchwały, skoro główną przyczyną odmowy uwzględnienia powództwa było stwierdzenie przez sądy obu instancji, że powód w tamtej sprawie nie wykazał interesu prawnego, w rozumieniu art. 189 kpc, w uzyskaniu takiego orzeczenia.

Dlatego rzeczą Sądu Okręgowego było rozstrzygnięcie istoty sporu, a w szczególności ocena czy opisany w pozwie tryb wyboru prezesa pozwanej nastąpił z naruszeniem przepisu art. 35 § 2 Prawa spółdzielczego. Zasadnie skarżący podniósł, że istota sporu w tym zakresie nie została rozstrzygnięta.

W ocenie Sądu Okręgowego nie było takiej potrzeby, gdyż powód nie wykazał interesu prawnego w ustaleniu nieważności wspomnianej uchwały. Ze stanowiskiem takim nie można się zgodzić.

Sąd Najwyższy w jednym ze swych orzeczeń wyraził pogląd, że wadliwy wybór członka organu spółdzielni powoduje względną nieważność wyboru, a stwierdzenie jego nieważności może nastąpić w wyniku zaskarżenia we właściwym czasie tego wyboru w drodze powództwa wytoczonego przez członka spółdzielni. Sąd nie może w innym procesie powoływać się na taką nieważność jako na przesłankę orzeczenia (wyrok SN z 22.XI.1988r., III CRN 371/88 nie publikowany, którego tezę przedstawiono w publikacji autorstwa Krzysztofa Pietrzykowskiego, Prawo spółdzielcze. Ujednolicone teksty ustaw, orzeczenia Sądu Najwyższego. Wyd. Agencja Rozwoju Regionalnego SA w Zielonej Górze, 1995r., str. 138).

Pogląd ten wyrażony, w poprzednim brzmieniu art. 42 Prawa spółdzielczego, w ocenie Sądu Apelacyjnego, ma zastosowanie także w obecnym stanie prawnym, a to ze względu na brzmienie przepisu art. 49 § 9 Prawa spółdzielczego.

Spółdzielca, który w procesie o świadczenie lub ukształtowanie prawa, kwestionuje uchwałę organu spółdzielni zarzucając, że nie została ona w istocie podjęta, ze względu na braki osobowe w składzie organu, wynikające z wadliwości uchwały o powołaniu poszczególnych jego członków, nie może tego czynić, jeśli wcześniej nie zakwestionował na drodze sądowej uchwały o wyborze członka organu.

Skoro przepis art. 42 § 9 Prawa spółdzielczego przewiduje moc wiążącą dla wszystkich członków spółdzielni orzeczenia ustalającego nieważność lub nieistnienie uchwały walnego zgromadzenia, to skutek taki ma także wyrok ustalający nieistnienie lub nieważność uchwały rady nadzorczej (por. uchwałę SN z 22.02.2007r., III CZP 141/06, OSNC 2007/12/180).

Niedopuszczalnym byłby stan, w którym w procesie wytoczonym przez jednego z członków spółdzielni sąd stwierdziłby nieważność lub nieistnienie uchwały, ze względu na przesłankowe ustalenie wadliwości powołania członków organu, który podjął kwestionowaną uchwałę, a dla innych członków uchwała odnosząca się do powołania organu miałaby moc wiążącą.

Dlatego należy uznać, że członek spółdzielni, kwestionujący w procesie o świadczenie (np. o zapłatę zaległych opłat) lub o ukształtowanie (np. o skuteczność wykluczenia z grona członków spółdzielni), zasadność żądania pozwanej z powołaniem na nieskuteczność uchwały winien uprzednio w procesie ustalającym zakwestionować ważność uchwały powołującej daną osobę w skład członków organu spółdzielni.

Przenosząc te rozważania na grunt niniejszej sprawy należy uznać, że powód nie mógłby skutecznie podważać uchwały o wykluczenie go z grona członków pozwanej z powołaniem się, że została ona podjęta przez organ nie mający statusu zarządu pozwanej bez wcześniejszego wykazania w niniejszej sprawie, że powołanie J. S. na Prezesa Zarządu było nieważne, a co za tym idzie, że zarząd w składzie jednoosobowym nie mógł podjąć ważnej uchwały o wykluczeniu.

Tego rodzaju powództwo ustalające uzasadnione jest nie tylko w razie podjęcia uchwały, jaką zainteresowany członek zamierza kwestionować, ale także w przypadku zagrożenia sfery praw cywilnych członka wynikających z członkostwa (por. orzeczenie SN z 24.09.1969r., II PR 348/69 OSNCP 1970/135).

Powód wykazał, że Zarząd pozwanej działający w składzie dwuosobowym, uprzedził go o zamiarze wykluczenia z grona członków spółdzielni ze względu na zaległości w opłatach, przy czym zagrożenie te pochodzi od organu, który przy skutecznym zakwestionowaniu powołania J. S. na Prezesa Zarządu pozwanej, nie może być uznawany za organ spółdzielni.

W orzecznictwie sądów można nadto spotkać się z poglądem, a Sąd Apelacyjny w Katowicach go podziela, że interes prawny w powództwie o ustalenie uzasadnia samo istnienie niepewności co do składu poszczególnych organów spółdzielni (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dn. 7.01.2009 r., sygn. akt I ACa 681/08 ujawniony w systemie informacji prawnej LEX).

Reasumując tę cześć wywodów należy uznać, że powód ma interes prawny w ustaleniu czy uchwała Rady Nadzorczej pozwanej nr (...) o powołaniu J. S. na Prezesa Zarządu pozwanej jest ważna i kwestia ta winna być rozstrzygnięta przez sąd.

Przechodząc do oceny tego zagadnienia należy przytoczyć przepis art. 35 § 2 Prawa spółdzielczego, który stanowi, że wybory do organów spółdzielni, o których mowa w paragrafie poprzedzającym (w tym do zarządu – art. 35 § 1) dokonywane są w głosowaniu tajnym spośród nieograniczonej liczby kandydatów. Z niekwestionowanych ustaleń wynika, że powołanie J. S. na Prezesa Zarządu pozwanej odbyło się w głosowaniu tajnym i jego kandydaturę poparli wszyscy głosujący członkowie Rady Nadzorczej.

Nie jest jednak także sporne, że był to jedyny kandydat, co do którego członkowie Rady Nadzorczej wypowiedzieli się w głosowaniu tajnym.

W procedurze konkursowej wyłoniono jednak czterech kandydatów, z którymi rozmowy kwalifikacyjne przeprowadziła sześcioosobowa komisja kwalifikacyjna, wyłoniona z członków Rady Nadzorczej. Komisję tą powołano uchwałą z dnia 28 grudnia 2012r.

Oznacza to, że wybór członka zarządu pozwanej nie nastąpił z nieograniczonej liczby kandydatów (czterech, których wyłoniono w procedurze kwalifikacyjnej), lecz głosowaniu poddano jedynie jedną kandydaturę wyłonioną przez ciało kolegialne nie mające statusu Rady Nadzorczej, które w nieustalonym trybie odrzuciło pozostałych kandydatów.

W judykaturze utrwalony jest pogląd, że uchybienia proceduralne związane z podejmowaniem uchwał przez organy spółdzielni mogą skutkować ich uchyleniem lub ustaleniem nieważności jedynie w takim przypadku, gdy mogły one mieć wpływ na treść uchwały.

W ocenie Sądu Apelacyjnego w przedstawionych wyżej okolicznościach faktycznych można uznać, że naruszenie wymogu dokonania wyboru do organów spółdzielni z nieograniczonej liczby kandydatów mogło mieć wpływ na treść uchwały. Nie sposób bowiem wykluczyć, że poddana pod głosowanie tajne kandydatura innej osoby, która zgłosiła chęć bycia Prezesem Zarządu pozwanej Spółdzielni, także uzyskałaby siedem głosów poparcia, tak jak to miało miejsce w przypadku tajnego głosowania nad kandydaturą J. S.. Ciężar dowodu, że naruszenie wymogu wyboru w tajnym głosowaniu nad nieograniczoną liczbą kandydatów nie miał wpływu na treść uchwały obciążał pozwaną Spółdzielnię. Pozwana tego nie wykazała.

Dlatego Sąd Apelacyjny na mocy art. 35 § 2 ustawy Prawo spółdzielcze w związku z art. 58 § 1 kc oraz art. 189 kpc zmienił zaskarżony wyrok i orzekł jak w sentencji.

O kosztach orzeczono na mocy art. 100 kpc.