Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 września 2014 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie – Wydział I Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący SSO Przemysław Jagosz

Protokolant p.o. sekr. sąd. Aleksandra Bogusz-Dobrowolska

po rozpoznaniu w dniu 29 września 2014 r., w O., na rozprawie,

sprawy z powództwa K. J.

przeciwko E. J. i A. G.

o zapłatę zachowku

I.  umarza postępowanie w części dotyczącej żądania zapłaty kwoty 35 194,67 zł;

II.  zasądza od pozwanych solidarnie na rzecz powoda kwotę 103 500 zł (sto trzy tysiące pięćset złotych) z ustawowymi odsetkami od dnia 13.03.2014 r. do dnia zapłaty;

III.  oddala powództwo w pozostałej części;

IV.  zasądza od pozwanych solidarnie na rzecz powoda kwotę 7 039 zł tytułem zwrotu kosztów procesu;

V.  wyrokowi nadaje rygor natychmiastowej wykonalności w pkt II w zakresie kwoty 25 533,33 zł (dwadzieścia pięć tysięcy pięćset trzydzieści trzy złote trzydzieści trzy grosze).

UZASADNIENIE

K. J. żądał zasądzenia od pozwanych jednocześnie E. J. i E. G. kwoty 140 778 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu (13.03.2014 r.) do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu wskazał, że pozwane (siostry powoda) są spadkobierczyniami testamentowymi ojca powoda - Z. J., zmarłego 13.03.1995 r. Powód w chwili śmierci ojca był małoletni i aktualnie domaga się zachowku po zmarłym ojcu, gdyż nie otrzymał go w żadnej formie. Wartość spadku zgodnie z inwentarzem wynosi 633 500 zł, zaś powód jest uprawniony do zachowku w wysokości (...)udziału, jaki przypadłby mu w przypadku dziedziczenia ustawowego, czyli (...)z (...) wartości spadku, gdyż w krąg spadkobierców ustawowych wchodziłby on i pozwane. Powód podniósł nadto, że nie odniosły się do wezwania zapłaty zachowku z 18.02.2014 r., co spowodowało konieczność dochodzenia roszczenia na drodze sądowej.

(pozew, pismo k.10)

Pozwane E. J. i A. G. wniosły o oddalenie powództwa w części przekraczającej kwotę 25 533,33 zł i odroczenie płatności zachowku do 30.09.2015 r.

W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew podniosły, że nie kwestionują prawa powoda do zachowku, jednak jego wysokość została wyliczona nieprawidłowo i jest zawyżona. Wskazały, że osobą uprawnioną do zachowku po Z. J.jest również wdowa – U. J., której powód nie uwzględnił w swoich obliczeniach. Ponadto, powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego stwierdziły, że część nieruchomości, które wchodzą w skład spadku, zmarły otrzymał od swoich rodziców jako następca, a w związku z tym ich wartości nie uwzględnia się przy obliczaniu zachowku, zaś ciągnik objęty spisem inwentarza został nabyty w trakcie małżeństwa spadkodawcy, więc do spadku wchodzi tylko udział w prawie do niego w wysokości (...). W konsekwencji, wartość spadku obliczona na potrzeby zachowku wynosi 153 200 zł, co uzasadnia roszczenie powoda do kwoty wskazanej w odpowiedzi na pozew. Jednocześnie pozwane wskazały, że nie mają możliwości spełnienia świadczenia jednorazowo, a ewentualne postępowanie egzekucyjne stanowić będzie dodatkowe, trudne do przezwyciężenia obciążenie finansowe.

(odpowiedź na pozew k. 40-42)

Pismem z dnia 10.09.2014 r., po zapoznaniu się z odpowiedzią na pozew, powód wskazał, że przy obliczaniu należnego mu zachowku pominął jedną z osób uprawnionych do dziedziczenia ustawowego i dokonał korekty żądania na kwotę 105 583,33 zł, a na rozprawie w dniu 29.09.2014 r. cofnął powództwo, zrzekając się roszczenia ponad tę kwotę.

(pismo k. , protokół rozprawy k. 71)

Sąd ustalił, co następuje:

Strony są dziećmi Z. J., zmarłego w dniu 13.03.1995r. W chwili śmierci Z. J. był żonaty z U. J..

W tej dacie powód, ur. (...), był małoletni.

Postanowieniem z dnia 22.02.2012 r. Sąd Rejonowy w Bartoszycach, po uprzednim otwarciu i ogłoszeniu testamentu notarialnego z dnia 16.09.1992 r., stwierdził, że spadek po Z. J. na podstawie tego testamentu nabyły córki E. J. i A. G. w ½ części (również w zakresie gospodarstwa rolnego wchodzącego w skład spadku).

(bezsporne, dokumenty w aktach I Ns 8229/11 SR w Bartoszycach)

Postanowieniem z dnia 24.04.2012 r. Sąd Rejonowy w Bartoszycach zarządził sporządzenie inwentarza majątku spadkowego i zlecił jego wykonanie komornikowi.

Spis taki został dokonany w dniu 27.11.2012 r., a następnie uzupełniony w dniu 30.12.2013 r. przez Komornika przy Sądzie Rejonowym w Bartoszycach w sprawie o sygn. KM 1011/12. W jego toku ustalono, że w skład majątku spadkowego wchodziły:

a)  własność nieruchomości objętej księgą wieczystą o nr Kw (...) – prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Bartoszycach,

b)  własność nieruchomości objętej księgą wieczystą o nr Kw (...) – prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Bartoszycach,

c)  udział (...) w prawie własności nieruchomości objętej księgą wieczystą o nr Kw (...)– prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Bartoszycach,

d)  ciągnik rolniczy m-ki F. (...), r. prod. 1990.

W ramach tego postępowania wartość składników spadku została oszacowana na kwoty:

a) w odniesieniu do nieruchomości z pkt a) - na kwotę 415 200 zł (w oparciu o operat sporządzony przez rzeczoznawcę),

b) w odniesieniu do nieruchomości z pkt b) - na kwotę 140 700 zł (w oparciu o operat sporządzony przez rzeczoznawcę),

c) w odniesieniu do udziału w prawie własności nieruchomości z pkt c) - na kwotę 52 600 zł (w oparciu o operat sporządzony przez rzeczoznawcę),

d) w odniesieniu do ciągnika z pkt d) – na kwotę 25 000 zł.

Uwzględniając ustalenie, że spadkodawca nie figurował jako zadłużony w ewidencji Urzędu Skarbowego w B., ani placówce KRUS w L. W.. i nie stwierdzono innych zaległości, komornik wskazał, że czysta wartość spadku po Z. J. wynosi 633 500 zł.

Część z nieruchomości wymienionych w pkt a-c) zmarły nabył na podstawie umowy z następcą od swoich rodziców.

Ciągnik wymieniony w pkt d) spadkodawca nabył w trakcie małżeństwa z U. J. i wszedł on do wspólności majątkowej między małżonkami.

(bezsporne, dokumenty w aktach I Ns 2075/12 SR w Bartoszycach, odpisy ksiąg wieczystych i umowa sprzedaży k. 47-59, oświadczenia stron na rozprawie k. 71)

Pismem z dnia 14.02.2014 r., powód zawiadomił pozwane, że zgodnie z ustawą należy mu się zachowek w kwocie 140 778 zł i spłatę tej kwoty mogą uzgodnić między sobą, bez kierowania sprawy do sądu, wobec czego oczekuje na kontakt do końca lutego 2014 r.

(pismo z dowodem doręczenia k. 4-5)

Sąd zważył, co następuje:

Ponieważ w piśmie z dnia 10.09.2014 r. i na rozprawie w dniu 29.09.2014 r. powód ograniczył powództwo o kwotę 35 194,67 zł (różnica między żądaną ostatecznie kwotę 105 583,33 zł a pierwotnym żądaniem pozwu 140 778 zł), ze zrzeczeniem się roszczenia w tym zakresie, postępowanie w tej części podlegało umorzeniu, o czym orzeczono w pkt I sentencji wyroku, po myśli art. 355 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego (kpc) w związku z art. 203 § 1 kpc.

W pozostałym zakresie natomiast, w świetle poczynionych w sprawie ustaleń roszczenie powoda zasługiwało na uwzględnienie niemal w całości.

Zgodnie z art. 991 Kodeksu cywilnego (Kc) małoletnim zstępnym spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należy się zachowek w wysokości 2/3 wartości udziału spadkowego, który przypadałby im przy dziedziczeniu ustawowym. Jeżeli zaś nie otrzymali zachowku w części lub w całości, służy im roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do jego pokrycia lub uzupełnienia.

Poza sporem było, że spadek po Z. J. na podstawie testamentu nabyły pozwane siostry powoda, przy czym wobec braku złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, zgodnie z art. 1015 § 2 zd. 1 Kpc, przyjęcie spadku nastąpiło przez pozwane bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe.

Gdyby powołanie do spadku nastąpiło na podstawie ustawy, w myśl art. 931 § 1 Kc powód, jako syn Z. J., dziedziczyłby w zbiegu z pozwanymi oraz wdową po zmarłym – U. J.-(...) część tego spadku.

Zważywszy na datę śmierci spadkodawcy (13.03.1995 r.) powód jako małoletni dziedziczyłby również gospodarstwo rolne wchodzące w skład spadku (por. (...) kc w brzmieniu obowiązującym w tej dacie).

Wątpliwości nie budzi skład spadku, obejmującego prawo do własności nieruchomości wymienionych powyżej oraz udziału w prawie własności ciągnika. Ostatecznie nie było sporu, że ciągnik został nabyty w trakcie małżeństwa spadkodawcy, w którym obowiązywał ustrój wspólności majątkowej (por. oświadczenia stron na rozprawie). W konsekwencji, po śmieci Z. J.w skład spadku mógł wejść tylko jego udział w prawie własności tego ciągnika w wysokości (...), albowiem pozostały udział jest własnością wdowy po spadkodawcy - U. J..

Strona pozwana nie kwestionowała nadto wartości składników spadku wskazanej w pozwie, a ustalonej na podstawie inwentarza spadku, zaznaczając jedynie, że w odniesieniu do ciągnika powinno się uwzględnić tylko połowę wartości ustalonej dla całego ciągnika, zaś część nieruchomości nie powinna być uwzględniana przy obliczaniu zachowku.

Nie ma podstaw do zakwestionowania stanowiska w zakresie wartości udziału w wysokości (...) w prawie własności ciągnika, który można przyjąć na połowę jego wartości, ustalonej w spisie inwentarza na kwotę 25 000 zł, tj. na kwotę 12 500 zł .

W realiach sprawy nie ma jednak zastosowania przywołana przez stronę pozwaną uchwała Sądu Najwyższego z 19.02.1991 r. (III CZP 4/91). Została ona wydana na tle całkiem innego stanu faktycznego i dotyczy możliwości (a ściślej rzecz ujmując – braku możliwości) doliczania na poczet spadku wartości nieruchomości przekazanych przez spadkodawcę na rzecz spadkobierców w trybie umowy z następcą. Zarzut pozwanych w niniejszej sprawie dotyczy jednak nieruchomości przekazanych na rzecz spadkodawcy (Z. J.), a nie przez niego, co oznacza, że wartość tych nieruchomości podlega uwzględnieniu przy obliczaniu wartości spadku, stanowiącej podstawę do obliczenia zachowku.

Reasumując, na gruncie twierdzeń i dowodów przedstawionych przez strony należy uznać, że w razie powołania do spadku na podstawie ustawy powód odziedziczyłby (...)część spadku, w skład którego weszły prawa do nieruchomości opisane w pkt a – c powyżej o łącznej wartości 608 500 oraz udział w wysokości (...) w prawie własności ciągnika z pkt d) o wartości 12 500 zł, tj. ½ wartości całego ciągnika. Zaznaczyć przy tym trzeba, że w zakresie tej wartości strony zgodnie powoływały się na wartość ustaloną w toku sporządzania spisu inwentarza. Zważywszy, że został on sporządzony w oparciu o przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 1.10.1991 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania przy zabezpieczaniu spadku i sporządzaniu spisu inwentarza (Dz. U. nr 92, poz. 411), a wyniki tego postępowania nie były kwestionowane, Sąd uznał je za miarodajne i wystarczające do ustalenia wartości spadku stanowiącej podstawę do obliczenia zachowku należnego powodowi.

Oznacza to, że wartość całego spadku po Z. J. wyniosła 621 000 zł.

Skoro powód nie dziedziczył na podstawie ustawy i nie otrzymał należnego mu zachowku w żadnej formie (czemu pozwane nie zaprzeczały), po jego stronie zaktualizowało się przewidziane w art. 991 § 2 Kc roszczenie przeciwko spadkobiercom o zapłatę sumy pieniężnej odpowiadającej (...)wartości udziału spadkowego, jaki przypadłby jej w razie dziedziczenia ustawowego, tj. (...)wartości spadku ((...)z (...)). Ponieważ wartość całego spadku podlegająca uwzględnieniu przy obliczaniu zachowku wyniosła 621 000 zł, oznacza to, że powodowi należy się zachowek w kwocie 103 500 zł (1/6 z 621 000 zł).

Żadna ze stron nie wskazywała, aby doszło do działu spadku, co oznacza, że zgodnie z art. 1034 § 1 kc pozwane, jako spadkobierczynie, ponoszą solidarną odpowiedzialność za zapłatę długu spadkowego, jakim jest należny powodowi zachowek.

Z tych względów, w oparciu o art. 991 § 1 i 2 kc w zw. z art. 1034 § 1 kc na rzecz powoda należało zasądzić z tytułu zachowku kwotę 103 500 zł i oddalić powództwo dalej idące, o czym orzeczono w pkt II i III sentencji wyroku. Zważywszy przy tym, że żądanie zapłaty zachowku powód zgłosił pozwanym pismem z dnia 14.02.2014 r., zaznaczając, że oczekuje ustalenia sposobu zapłaty w terminie do końca lutego 2014 r., można przyjąć, że po upływie tego terminu, czyli również w dacie składania pozwu (13.03.2014 r.), pozwane znajdowały się w opóźnieniu w spełnieniu tego świadczenia. To natomiast, w świetle art. 481 § 1 i 2 kc uzasadniało żądanie odsetek ustawowych od zasądzonej kwoty od dnia złożenia pozwu do dnia zapłaty (pkt II sentencji wyroku).

Sąd nie znalazł przy tym podstaw do uwzględnienia wniosku pozwanych o odroczenie terminu płatności zachowku lub rozłożenia na raty zasądzonej z tego tytułu kwoty. Brak bowiem dostatecznych danych uzasadniających przyjęcie, że spełnienie tego świadczenia wiązałoby się z nadmiernym obciążeniem finansowym pozwanych, zwłaszcza gdy zważyć na wartość całego uzyskanego przez nie spadku, w skład którego wchodzą nieruchomości, a nadto okoliczność, że od daty śmierci spadkodawcy upłynęło już niemal 20 lat, co wydaje się czasem wystarczającym do zabezpieczenia środków na pokrycie roszczeń z tytułu zachowku.

Ponieważ powództwo zostało uwzględnione niemal w całości, zaś jego wytoczenie było konieczne wobec braku odpowiedzi pozwanych na żądania powoda, zgodnie z art. 98 Kpc na jego rzecz zasądzono całość kosztów procesu, obejmujących opłatę od pozwu (pkt IV sentencji wyroku).

Zważywszy, że powództwo zostało uznane co do kwoty 25 533,33 zł (por. odpowiedź na pozew) wyrokowi w tej części nadano rygor natychmiastowej wykonalności – w oparciu o art. 333 § 1 pkt 2 kpc (pkt V sentencji wyroku).