Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 września 2014 r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu – Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSR del. Ewa Rudkowska – Ząbczyk

Protokolant: Alina Drogosz

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 września 2014 r. we Wrocławiu

sprawy z powództwa Banku (...) SA w W.

przeciwko M. Z. (1)

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

I.  oddala powództwo;

II.  zasądza od strony powodowej Banku (...) SA w W. na rzecz pozwanej M. Z. (1) kwoty 7217,00 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Sygnatura akt I C 1310/13

UZASADNIENIE

Strona powodowa Bank (...) SA w W. w dniu 9 września 2013 r. wystąpiła przeciwko pozwanej M. Z. (1) z pozwem, w którym domagała się uznania za bezskuteczną w stosunku do strony powodowej czynności prawnej z dnia 20 kwietnia 2012 r. w postaci ustanowienia na rzecz pozwanej przez jej córkę M. Z. (2) – dłużniczkę strony powodowej, nieodpłatnej osobistej służebności mieszkania polegającej na bezpłatnym i dożywotnim korzystaniu przez pozwaną ze wszystkich pomieszczeń znajdujących się w budynku jednorodzinnym położonym we W. przy ul. (...), stanowiącej własność M. Z. (2), dla której Sąd Rejonowy dla Wrocławia – Krzyków prowadzi księgę wieczystą nr (...), dokonanej przed notariuszem M. L. z Kancelarii Notarialnej we W. przy ul. (...), aktem notarialnym Rep. A nr (...). Ponadto strona powodowa wniosła o zasądzenie od pozwanej na jej rzecz kosztów postepowania, w tym kosztów zastępstwa prawnego w kwocie 7 217,00 zł.

W uzasadnieniu powyższego żądania strona powodowa podniosła, że w dniu 25 maja 2006 r. Bank (...) SA, którego strona powodowa jest następcą prawnym, udzielił kredytu konsolidacyjnego J. G. i A. G. w wysokości 148 245,33 CHF w oparciu o Umowę Kredytu Konsolidacyjnego nr (...)- (...). Prawne zabezpieczenie spłaty udzielonego kredytu stanowiła wpisana na pierwszym miejscu hipoteka zwykła w wysokości 148 245,33 CHF z tytułu udzielonego kredytu i hipoteka kaucyjna do kwoty 80 100 CHF z tytułu odsetek umownych i kosztów udzielonego kredytu na nieruchomości położonej we W. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy dla Wrocławia – Krzyków prowadzi księgę wieczystą nr (...), stanowiącej własność osoby trzeciej – M. Z. (2). Egzekucja sądowa prowadzona do majątku dłużników głównych J. G. i A. G. nie przyniosła jakichkolwiek rezultatów, dlatego też strona powodowa podjęła czynności mające na celu zaspokojenie się z zabezpieczenia udzielonego kredytu. W tym celu powodowy Bank pismem z dnia 31 maja 2011 r. wezwał do zapłaty istniejącego zadłużenia dłużniczkę rzeczową M. Z. (2), jednak bezskutecznie. Strona powodowa podniosła, że w dniu 18 stycznia 2012 r. skierowała wniosek do Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Fabrycznej o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu nr (...) z 18 stycznia 2012 r. wystawionemu przeciwko dłużnikowi rzeczowemu M. Z. (2). Po uzyskaniu klauzuli wykonalności postanowieniem z dnia 15 marca 2012 r. strona powodowa skierowała do Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Wrocławia – Fabrycznej T. W. wniosek o wszczęcie egzekucji z nieruchomości należącej do dłużnika rzeczowego M. Z. (2), położonej we W. przy ul. (...), stanowiącej prawne zabezpieczenia spłaty kredytu. W czasie trwania postępowania egzekucyjnego okazało się, że w dniu 20 kwietnia 2012 r. przed notariuszem M. L. z Kancelarii Notarialnej we W. dłużniczka rzeczowa M. Z. (2) ustanowiła na nieruchomości stanowiącej jej własność, na rzecz pozwanej M. Z. (1), która jest jej matką, nieodpłatną osobistą służebność mieszkania, polegającą na bezpłatnym i dożywotnim korzystaniu przez uprawnioną ze wszystkich pomieszczeń znajdujących się w budynku jednorodzinnym. W rozmowie przeprowadzonej z pracownikami strony powodowej dłużniczka rzeczowa M. Z. (2) wraz ze swoim mężem stwierdzili, że poradzono im dokonanie tej czynność albowiem utrudni, czy wręcz uniemożliwi ona stronie powodowej przeprowadzenie egzekucji z nieruchomości.

Strona powodowa podniosła, że powyższa czynność miała na celu pokrzywdzenie wierzyciela albowiem z wyceny biegłego powołanego w ramach postępowania egzekucyjnego ze spornej nieruchomości, na skutek ustanowienia powyższej służebności wartość rynkowa egzekwowanej nieruchomości zmniejszyła się o kwotę 227 994,00 zł i wynosi obecnie 341 991,00 zł, podczas gdy dochodzona przez stronę powodową wierzytelność w stosunku do dłużniczki M. Z. (2) wynosi równowartość kwoty 155 754,71 CHF wraz z odsetkami umownymi.

Strona powodowa podniosła, że oświadczenie dłużniczki M. Z. (2) złożone przed pracownikami strony powodowej dobitnie świadczy o tym, że dłużniczka zdawała sobie sprawę , że dokonana przez nią czynność prawna może spowodować niemożność zaspokojenia się strony powodowej z jej majątku.

Z uwagi na domniemanie zawarte w art. 527 § 3 k.c. strona powodowa uznała, że nie musi wykazywać, że pozwana wiedziała lub przy dołożeniu należytej staranności mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

W odpowiedzi na pozew z dnia 23 października 2013 r. pozwana M. Z. (1) wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od strony powodowej na jej rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego w kwocie 7200,00 zł wraz z opłat skarbową od pełnomocnictwa w kwocie 17,00 zł.

W uzasadnieniu powyższego stanowiska pozwana zarzuciła, że ustanowiona przez M. Z. (2) na jej rzecz osobista służebność mieszkania nie była związana z okolicznościami dotyczącymi zabezpieczenia spłaty udzielonego kredytu konsolidacyjnego oraz wszczętym postepowaniem egzekucyjnym względem M. Z. (2), a obejmującym budynek położony we W. przy ul. (...). Pozwana podniosła, że zaskarżona czynność miała jedynie na celu usankcjonowanie status quo istniejącego od czasu oddania do użytkowania budynku przy ul. (...), a więc realizowania przez M. Z. (2) względem pozwanej obowiązku alimentacyjnego, o którym mowa w art. 133 § 2 k.r.o.

Pozwana podniosła, że pismem z dnia 3 lipca 1963 r. Zarząd (...) Spółdzielni Mieszkaniowej przydzielił J. Z. lokal mieszkalny nr (...), w budynku Spółdzielni położonym przy ul. (...). W przydzielonym lokalu miały prawo zamieszkiwać wraz z J. Z. jego żona M. Z. (1) oraz córka M. Z. (2). Po otrzymaniu przydziału lokatorskiego prawa do lokalu J. Z. złożył wniosek o jego zamianę na lokal własnościowy, w związku z czym dokonał wpłaty określonego wkładu. Wnioskiem z dnia 29 listopada 1989 r. J. Z. złożył wniosek o przekształcenie własnościowego lokatorskiego prawa do lokalu na odrębne prawo własności, a następnie dokonał darowizny lokalu własnościowego przy ul. (...) na rzecz M. Z. (2). Pismem z dnia 24 grudnia 1992 r. Zarząd Spółdzielni Mieszkaniowej (...) przydzielił M. Z. (2) prawo do lokalu w budynku przy ul. (...). M. Z. (2) sprzedała powyższy lokal w celu pozyskania środków finansowych na budowę budynku mieszkalnego przy ul. (...) we W.. Pozwana podniosła, że zarówno budowa budynku mieszkalnego wolnostojącego przy ul. (...) (inwestycja D. i D. Z. (1)), jak również budowa budynku przy ul. (...) (inwestycja realizowana przez M. Z. (2) ze środków pozyskanych ze sprzedaży mieszkania przy ul. (...)) nadzorowane były przez J. Z., tj. ojca M. Z. (2) i D. Z. (1). J. Z. włożył w przedmiotową inwestycję pracę osobistą polegającą na nadzorowaniu budowy obu budynków, a więc wykorzystaniu swoich kwalifikacji zawodowych. Ponadto J. Z. wraz z pozwaną wspomagali córkę finansowo, aby miała ona możliwość zakończenia budowy budynku przy ul. (...) we W.. M. Z. (2) zapewniała rodziców, że po zakończeniu budowy będą mogli zamieszkać wraz z nią i jej mężem w powyższym budynku mieszkalnym, a tym samym na emeryturze będą mieli zapewnione bezpieczne mieszkanie, bez konieczności wynajmowania lokalu, na co nie byłoby ich stać.

Po zakończeniu budowy budynków przy ul. (...) w 1998 r. pozwana wprowadziła się do budynku mieszkalnego córki M. Z. (2), która wraz z mężem miała pomagać pozwanej. Umową z dnia 31 sierpnia 2001 r. M. Z. (2) oraz D. Z. (2) i D. Z. (1) zawarli umowę nieodpłatnej zamiany praw do nieruchomości położonych przy ul. (...). Celem powyższej umowy było uregulowanie stanu faktycznego inwestycji. M. Z. (2) finansowała bowiem budowę budynku położonego przy ul. (...) we W., natomiast faktycznymi inwestorami budynku przy ul. (...) byli D. Z. (2) i D. Z. (1).

W niedługim czasie po zakończeniu inwestycji przy ul. (...) J. Z. opuścił żonę, nie dokładał się do jej utrzymania, które musiała zapewnić sobie sama. Od 1998 r. J. Z. i pozwana pozostawali w faktycznej separacji, a w 2009 r. ich małżeństwo zostało rozwiązane przez rozwód.

Pozwana podniosła, że obecnie utrzymuje się ze świadczenia emerytalnego w wysokości 717,35 zł, które nie daje jej możliwości w pełni samodzielnego utrzymania się. Z uwagi na powyższe, oprócz zapewnienia przez córkę M. Z. (2) i jej męża mieszkania w budynku przy ul. (...) od momentu jego wybudowania, córka wspomaga pozwaną także finansowo. Pozwana jest osobą w podeszłym wieku, schorowaną, cierpi na miażdżycę uogólnioną, nadciśnienie tętnicze z zajęciem serca I stopnia dysfunkcji rozkurczowej serca, przerost przegrody między komorami, dyslipidemię, kamicę woreczka żółciowego, chorobę zwyrodnieniowo – zniekształcającą uogólnioną kręgosłup szyny, piersiowy, lędźwiowy, zmiany zwyrodnieniowe stawów oraz niewydolność naczyń krwionośnych. Średniomiesięczny koszt zakupu leków przez pozwaną wynosi około 200,00 zł.

Z powyższych względów pozwana podniosła, że ustanowienie aktem notarialnym z dnia 20 kwietnia 2012 r. na nieruchomości na rzecz pozwanej nieodpłatnej osobistej służebności mieszkania, stanowiło jedynie usankcjonowanie istniejącego już od 1998 r. status quo. Tym samym służyło ono uregulowaniu przez M. Z. (2) jej obowiązku alimentacyjnego względem swojej matki, której z uwagi na wysokość świadczenia emerytalnego groziły niedostatek.

Pozwana zarzuciła, że podstawą prawną dochodzonych roszczeń powinien być przepis art. 59 k.c., a nie 527 k.c. Ponadto zarzuciła, że strona powodowa nie wykazała, aby ma skutek zaskarżonej czynności nastąpiło pokrzywdzenie wierzyciela, ani też aby dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia. Podniosła, że ustalenie wartości nieruchomości położonej we W. przy ul. (...) nastąpiło na podstawie aneksu do operatu szacunkowego tejże nieruchomości sporządzonego w ramach opisu i oszacowania przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Wrocławia – Fabrycznej T. W., która to czynność została zakwestionowana w drodze skargi na czynności komornika. Pozwana podniosła, że w wyniku ustanowienia zaskarżonej służebności osobistej mieszkania strona powodowa nie utraciła możliwości zaspokojenia swojej wierzytelności, a tym samym brak jest pomiędzy zaskarżoną czynnością a niewypłacalnością dłużnika szczególnego związku przyczynowego, o którym mowa w art. 527 k.c.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 25 maja 2006 r. J. G. i A. G. zawarli Bankiem (...) SA umowę kredytu konsolidacyjnego w wysokości 148 245,33 CHF.

(dowód: umowa kredytu konsolidacyjnego nr (...)- (...) z dnia 25 maja 2006 r., k. 38-42)

Celem zabezpieczenia spłaty powyższej wierzytelności M. Z. (2) ustanowiła na rzecz strony powodowej hipoteki na swojej nieruchomości położonej we W. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy dla Wrocławia – Krzyków prowadził księgę wieczystą nr (...). W ten sposób M. Z. (2) ustanowiła hipotekę zwykłą w wysokości 148 245,33 CHF oraz na zabezpieczenie spłaty odsetek od udzielonego kredytu oraz kosztów Banku hipotekę kaucyjną do wysokości kwoty 80 100,00 CHF.

(dowód: oświadczenie M. Z. (2) o ustanowieniu hipoteki umownej na zabezpieczenie kredytu o oprocentowaniu zmiennym z dnia 25 maja 2006 r., k. 43; wydruk treści księgi wieczystej nr (...), k. 53-66)

W związku z zaprzestaniem spłaty rat kredytu, pismem z dnia 31 maja 2011 r. M. Z. (2) – jako dłużnik rzeczowy – została wezwana przez powodowy Bank do uregulowania zadłużenia, które na dzień 31 maja 2011 r. wynosiło 135 036,74 CHF.

(dowód: ostateczne wezwanie do zapłaty z dnia 31 maja 2011 r. wraz ze zwrotnym potwierdzeniem odbioru, k. 46, 47)

W dniu 18 stycznia 2012 r. powodowy Bank wystawił bankowy tytuł egzekucyjny przeciwko M. Z. (2), któremu Sąd Rejonowy dla Wrocławia – Fabrycznej postanowieniem z dnia 15 marca 2012 r. nadał klauzulę wykonalności. Powstały w ten sposób tytuł wykonawczy obejmował kwotę należności głównej w wysokość 135 036,74 CHF, kwotę odsetek karnych umownych w wysokości 20 717,97 CHF oraz dalsze należne odsetki w wysokości czterokrotności obowiązującej stopy kredytu lombardowego NBP w stosunku rocznym, liczonych od kwoty 135 036,74 CHF od dnia 18 stycznia 2012 r. do dnia zapłaty.

(dowód: bankowy tytuł egzekucyjny nr (...) z dnia 18 stycznia 2012 r., k. 48-49; postanowienie Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Fabrycznej z dnia 15 marca 2012 r., sygnatura akt XIV C 522/12, k. 50)

W dniu 20 kwietnia 2012 r. M. Z. (2)ustanowiła na rzecz pozwanej – swojej matki – nieodpłatną osobistą służebność mieszkania, polegającą na bezpłatnym i dożywotnim korzystaniu przez uprawnioną ze wszystkich pomieszczeń znajdujących się w budynku jednorodzinnym wolnostojącym nr(...), położnym we W.przy ul. (...), na co pozwana wyraziła zgodę.

(dowód: oświadczenie o ustanowieniu służebności osobistej mieszkania zawarte w akcie notarialnym z dnia 20 kwietnia 2012 r., sporządzonym przed notariuszem M. L.w Kancelarii Notarialnej M. L., (...) spółka cywilnawe W., Rep. A nr (...), k. 108-110; akt notarialny – protokół z dnia 23 kwietnia 2012 r., sporządzony przez notariusz M. L.w Kancelarii Notarialnej M. L., (...) spółka cywilnawe W., Rep. A (...), k. 111; oświadczenie pozwanej, k. 112; zeznania świadka M. Z. (2), e – protokół z dnia 14 kwietnia 2014 r., 00:02:58-00:26:41, k. 178)

Wnioskiem z dnia 27 kwietnia 2012 r., na podstawie powołanego tytułu wykonawczego, strona powodowa wszczęła postępowanie egzekucyjne, wnosząc o przeprowadzenie egzekucji z nieruchomości położonej we W. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy dla Wrocławia – Krzyków prowadzi księgę wieczystą nr (...) stanowiącej własność dłużnika M. Z. (2).

(dowód: wniosek egzekucyjny z dnia 27 kwietnia 2012 r., k. 51-52)

Jeszcze pod koniec 2011 r. M. Z. (2) rozpoczęła rozmowy z powodowym Bankiem na temat spłaty zadłużenia. Podczas jednego z tego typu spotkań, na którym obecny był także A. Z., we wrześniu 2012 r., M. Z. (2) oświadczyła pracownikom strony powodowej, że powodem ustanowienia służebności na rzecz pozwanej była chęć uniknięcia sprzedaży nieruchomości przy ul. (...) we W. w drodze egzekucji oraz, że taką poradę uzyskali od znajomego prawnika. Innego powodu ustanowienia służebności dłużniczka wówczas nie podawała.

(dowód: zeznania świadka R. M., e – protokół z dnia 7 lutego 2014 r., 00:36:38-00:49:14, k. 165; zeznania świadka B. S., e – protokół z dnia 7 lutego 2014 r., 00:49:14-00:55:35, k. 165)

W toku egzekucji z nieruchomości położonej we W. przy ul. (...), na potrzeby opisu i oszacowania, został sporządzony operat szacunkowy, uzupełniony w dniu 24 października 2012 r. o aneks dotyczący ustalenia wartości służebności osobistej mieszkania. Biegły z zakresu szacowania nieruchomości Z. I. ustalił wartość rynkową brutto spornej nieruchomości na kwotę 569 985,00 zł, przyjmując, że po potrąceniu wartości służebności mieszkania wynosi ona 341 991,00 zł.

(dowód: aneks do operatu szacunkowego z dnia 24 października 2012 r. z dnia 24 października 2012 r., k. 67-83)

Pismem z dnia 10 grudnia 2012 r. M. Z. (2) wraz z mężem A. Z. zadeklarowali stronie powodowej, że po podpisaniu restrukturyzacji gwarantują „zdjęcie” służebności mieszkania ustanowionej na rzecz pozwanej. Do zawarcia porozumienia jednak nie doszło.

(dowód: pismo M. Z. (2) i A. Z. z dnia 10 grudnia 2012 r., k. 145; zeznania świadka R. M., e – protokół z dnia 7 lutego 2014 r., 00:36:38-00:49:14, k. 165; zeznania świadka B. S., e – protokół z dnia 7 lutego 2014 r., 00:49:14-00:55:35, k. 165)

Pozwana utrzymuje się z emerytury, której miesięczna wysokość wynosi około 725,00 zł. Powyższe świadczenie emerytalne stanowi jedyne źródło utrzymania pozwanej.

(dowód: potwierdzenie wypłaty z dnia 15 września 2013 r., k. 138; zeznania świadka A. Z., e – protokół z dnia 5 września 2014 r., 00:01:33-00:20:10, k. 190-191; przesłuchanie pozwanej M. Z. (1), e – protokół z dnia 5 września 2014 r., 00:20:49-00:30:36, k. 190-191)

Pozwana ma obecnie 73 lata i choruje na miażdżycę uogólnioną, nadciśnienie tętnicze z zajęciem serca I stopnia dysfunkcji rozkurczowej serca, przerost przegrody między komorami, dyslipidemię, kamicę woreczka żółciowego, chorobę zwyrodnieniowo – zniekształcającą uogólnioną kręgosłup szyny, piersiowy, lędźwiowy, zmiany zwyrodnieniowe stawów oraz niewydolność naczyń krwionośnych. Na leczenie pozwana miesięcznie wydaje kwotę około 200,00 zł. Zdarza się, że niektóre leki kupuje dla pozwanej jej córka M. Z. (2) lub zięć A. Z..

(dowód: zaświadczenie lekarskie z dnia 22 października 2013 r., k. 139; zeznania świadka M. Z. (2), e – protokół z dnia 14 kwietnia 2014 r., 00:02:58-00:26:41, k. 178; zeznania świadka C. T. (1), e – protokół z dnia 14 kwietnia 2014 r., 00:26:41-00:33:15, k. 178V; zeznania świadka A. Z., e – protokół z dnia 5 września 2014 r., 00:01:33-00:20:10, k. 190-191; przesłuchanie pozwanej M. Z. (1), e – protokół z dnia 5 września 2014 r., 00:20:49-00:30:36, k. 190-191)

Pozwana zamieszkuje w budynku przy ul. (...) we W. od 1997 r. W domu tym mieszka także jej córka M. Z. (2) wraz z mężem, jednak każda z nich ma urządzone osobne wejście do domu i osobne mieszkanie.

(dowód: zeznania świadka M. Z. (2), e – protokół z dnia 14 kwietnia 2014 r., 00:02:58-00:26:41, k. 178; zeznania świadka C. T. (1), e – protokół z dnia 14 kwietnia 2014 r., 00:26:41-00:33:15, k. 178V; zeznania świadka E. M., e – protokół z dnia 14 kwietnia 2014 r., 00:33:15-00:42:00, k. 178V; zeznania świadka A. Z., e – protokół z dnia 5 września 2014 r., 00:01:33-00:20:10, k. 190-191; przesłuchanie pozwanej M. Z. (1), e – protokół z dnia 5 września 2014 r., 00:20:49-00:30:36, k. 190-191)

Pozwana sama prowadzi gospodarstwo domowe.

(dowód: zeznania świadka C. T. (1), e – protokół z dnia 14 kwietnia 2014 r., 00:26:41-00:33:15, k. 178V; zeznania świadka E. M., e – protokół z dnia 14 kwietnia 2014 r., 00:33:15-00:42:00, k. 178V; zeznania świadka A. Z., e – protokół z dnia 5 września 2014 r., 00:01:33-00:20:10, k. 190-191; przesłuchanie pozwanej M. Z. (1), e – protokół z dnia 5 września 2014 r., 00:20:49-00:30:36, k. 190-191)

Koszty utrzymania całości domu, także części zajmowanej przez pozwaną, ponosi M. Z. (2) wraz z mężem.

(dowód: zeznania świadka M. Z. (2), e – protokół z dnia 14 kwietnia 2014 r., 00:02:58-00:26:41, k. 178; zeznania świadka A. Z., e – protokół z dnia 5 września 2014 r., 00:01:33-00:20:10, k. 190-191; przesłuchanie pozwanej M. Z. (1), e – protokół z dnia 5 września 2014 r., 00:20:49-00:30:36, k. 190-191)

Nie zdarzało się, aby pozwana prosiła kogokolwiek o pomoc finansową.

(dowód: zeznania świadka C. T. (1), e – protokół z dnia 14 kwietnia 2014 r., 00:26:41-00:33:15, k. 178V; zeznania świadka E. M., e – protokół z dnia 14 kwietnia 2014 r., 00:33:15-00:42:00, k. 178V; zeznania świadka A. Z., e – protokół z dnia 5 września 2014 r., 00:01:33-00:20:10, k. 190-191)

Nie zdarzało się, aby M. Z. (2) lub jej mąż A. Z. domagali się wyprowadzenia pozwanej z domu przy ul. (...) we W..

(dowód: zeznania świadka M. Z. (2), e – protokół z dnia 14 kwietnia 2014 r., 00:02:58-00:26:41, k. 178; zeznania świadka A. Z., e – protokół z dnia 5 września 2014 r., 00:01:33-00:20:10, k. 190-191; przesłuchanie pozwanej M. Z. (1), e – protokół z dnia 5 września 2014 r., 00:20:49-00:30:36, k. 190-191)

Pozwana nie obawiała się, że córka z zięciem mogą kazać jej się wyprowadzić z domu przy ul. (...) we W.. Nigdy nie rozmawiała z nimi na ten temat, nigdy nie domagała się zabezpieczenia swojej przyszłości w tym zakresie. O ustanowieniu służebności dowiedziała się dopiero po dokonaniu tej czynności.

(dowód: oświadczenie pozwanej z dnia 24 kwietnia 2012 r., k. 112; przesłuchanie pozwanej M. Z. (1), e – protokół z dnia 5 września 2014 r., 00:20:49-00:30:36, k. 190-191)

Pozwana nie ma możliwości zamieszkania w innym mieszkaniu niż przy ul. (...) we W..

(dowód: zeznania świadka M. Z. (2), e – protokół z dnia 14 kwietnia 2014 r., 00:02:58-00:26:41, k. 178; zeznania świadka A. Z., e – protokół z dnia 5 września 2014 r., 00:01:33-00:20:10, k. 190-191; przesłuchanie pozwanej M. Z. (1), e – protokół z dnia 5 września 2014 r., 00:20:49-00:30:36, k. 190-191)

Strona powodowa jest następca prawnym Banku (...) SA w K..

(okoliczność bezsporna)

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości.

Strona powodowa Bank (...) SA w W. w pozwie wniesionym przeciwko pozwanej M. Z. (1) domagała się uznania za bezskuteczną w stosunku do niej czynności prawnej z dnia 20 kwietnia 2012 r. w postaci ustanowienia na rzecz pozwanej przez jej córkę M. Z. (2) – dłużniczkę strony powodowej, nieodpłatnej osobistej służebności mieszkania polegającej na bezpłatnym i dożywotnim korzystaniu przez pozwaną ze wszystkich pomieszczeń znajdujących się w budynku jednorodzinnym położonym we W. przy ul. (...), stanowiącej własność M. Z. (2), dla której Sąd Rejonowy dla Wrocławia – Krzyków prowadzi księgę wieczystą nr (...), dokonanej przed notariuszem M. L. z Kancelarii Notarialnej we W. przy ul. (...), aktem notarialnym Rep. A nr (...), w celu zaspokojenia wierzytelności strony powodowej wynikającej z tytułu wykonawczego w postaci bankowego tytułu egzekucyjnego nr (...) z 18 stycznia 2012 r., któremu Sąd Rejonowy dla Wrocławia – Fabrycznej postanowieniem z dnia 15 marca 2012 r. (sygnatura akt XIV Co 522/12) nadal klauzulę wykonalności. Zgodnie z art. 527 § 1 k.c., gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.

Z powołanego przepisu wynika, że do przesłanek roszczenia o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną zalicza się dokonanie przez dłużnika z osobą trzecią czynności prawnej, na skutek której osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową oraz doszło do pokrzywdzenia wierzycieli, istnienie godnego ochrony interesu wierzyciela w postaci wierzytelności, działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a także wiedza lub możliwość (przy zachowaniu należytej staranności) dowiedzenia się o tym przez osobę trzecią. Dla możliwości skorzystania przez wierzyciela z roszczenia przewidzianego w powołanym przepisie, wskazane powyżej przesłanki muszą być spełnione łącznie, a ciężar ich udowodnienia, w myśl reguły ogólnej z art. 6 k.c., spoczywa na wierzycielu.

W niniejszej sprawie pozwana zaprzeczyła, aby ustanowienie służebności osobistej mieszkania na jej rzecz nastąpiło z zamiarem pokrzywdzenia wierzyciela twierdząc, że stanowiło jedynie usankcjonowanie istniejącego już od 1998 r. status quo, a nadto służyło uregulowaniu przez M. Z. (2) jej obowiązku alimentacyjnego względem swojej matki, której z uwagi na wysokość świadczenia emerytalnego groziły niedostatek.

W świetle materiału dowodowego zebranego w niniejszym postępowaniu Sąd uznał, że nie został skutecznie wykazany fakt pokrzywdzenia strony powodowej zaskarżoną czynnością prawną. W szczególności nie zostało udowodnione, aby wskutek tej czynności dłużnik M. Z. (3) stała się niewypłacalna albo niewypłacalna w wyższym stopniu, niż była przed dokonaniem tej czynności, tj. przed dniem 20 kwietnia 2012 r.

Dla oceny wypłacalności dłużnika względem strony powodowej nie bez znaczenia w niniejszej sprawie miał fakt, że odpowiedzialność dłużniczki M. Z. (2) wobec powodowego Banku wynikała z faktu ustanowienia na jego rzecz hipoteki na nieruchomości dłużniczki położonej we W. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy dla Wrocławia – Krzyków prowadził księgę wieczystą nr (...). W ten sposób M. Z. (2) ustanowiła hipotekę zwykłą w wysokości 148 245,33 CHF oraz hipotekę kaucyjną do wysokości kwoty 80 100,00 CHF. Należy podkreślić, że z zapisów w księdze wieczystej spornej nieruchomości wynika, że powyższe hipoteki są jedynymi ograniczonymi prawami rzeczowymi nieruchomość tą obciążającymi. Niewątpliwie wierzyciel hipoteczny, jakim w niniejszej sprawie jest powodowy Bank, pozostaje w uprzywilejowanej sytuacji egzekucyjnej albowiem należności zabezpieczone hipoteką są zaspokajane z kwoty uzyskanej z egzekucji w piątej kategorii, po kosztach egzekucyjnych, należnościach alimentacyjnych, należnościach za pracę za okres 3 miesięcy do wysokości najniższego wynagrodzenia za pracę określonego w odrębnych przepisach oraz renty z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci i kosztach zwykłego pogrzebu dłużnika oraz należnościach zabezpieczonych hipoteką morską lub przywilejem na statku morskim (art. 1025 § 1 pkt 1-5 k.p.c.). Skoro tak, to dla oceny wpływu dokonania zaskarżonej czynności na pokrzywdzenie wierzyciela niezbędne jest ustalenie w jaki sposób ustanowienie służebności osobistej mieszkania wpłynęło na możliwość zaspokojenia strony powodowej w toku egzekucji z nieruchomości położonej we W. przy ul. (...).

Strona powodowa swojego pokrzywdzenia upatrywała w obniżeniu wartości spornej nieruchomości powstałej wskutek dokonania zaskarżonej czynności. Na dowód powyższego strona powodowa przedstawiła operat szacunkowy sporządzony przez rzeczoznawcę Z. I. na zlecenie Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Wrocławia – Fabrycznej T. W. w ramach czynności opisu i oszacowania zajętej nieruchomości położonej we W. przy ul. (...). W pierwszej kolejności należy podnieść, że powyższy dokument nie mógł stanowić podstawy ustaleń wartości spornej nieruchomości albowiem nie pochodził od biegłego sądowego powołanego w niniejszej sprawie, a jako dokument prywatny mógł stanowić jedynie dowód na to, jakiej treści oświadczenie zostało złożone przez Z. I. w przedmiocie wartości służebności osobistej mieszkania ustanowionej na nieruchomości położonej we W. przy ul. (...) (postanowienie dowodowe z dnia 7 lutego 2014 r., k. 163V). Ponadto dokument ten pochodzi z 24 października 2012 r., a zatem zgodnie z art. 156 ust. 3 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz. U. z 2014 r., poz. 518) niedopuszczane jest już jego wykorzystanie do celu, dla którego został sporządzony, tj. określenia wartości rynkowej brutto nieruchomości dla celów „postępowania egzekucyjnego”. Jednocześnie strona powodowa nie wykazywała, aby dokonano potwierdzenia jego aktualności przez rzeczoznawcę majątkowego (art. 156 ust. 4 powołanej ustawy). Mając powyższe na uwadze Sąd uznał, że strona powodowa nie wykazała obniżenia wartości spornej nieruchomości wskutek ustanowienia służebności mieszkania, na którą to okoliczność powoływała się jako przesłankę swojego pokrzywdzenia.

Nawet gdyby jednak przyjąć, że faktycznie doszło do obniżenia wartości nieruchomości dłużniczki wskutek dokonania zaskarżonej czynności, to w ocenie Sądu fakt ten nie ma żadnego znaczenia dla sytuacji prawnej strony powodowej w toczącej się egzekucji z nieruchomości. W szczególności ustanowienie służebności mieszkania nie zmienia kolejności zaspokojenia strony powodowej z sumy uzyskanej z egzekucji.

Zgodnie z art. 1000 § 1 k.p.c. z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu własności wygasają wszelkie prawa i skutki ujawnienia praw i roszczeń osobistych ciążących na nieruchomości, przy czym na miejsce tych praw powstaje prawo do zaspokojenia z ceny nabycia z pierwszeństwem przewidzianym w przepisach o podziale ceny uzyskanej z egzekucji. Powołany przepis ustanawia ogólną zasadę wygaśnięcia praw i roszczeń ciążących na nieruchomości, a zatem także osobistej służebności mieszkania. Osoby dotknięte wygaśnięciem praw, biorące udział w postępowaniu zgodnie z art. 922 k.p.c. jako uczestnicy, uzyskują prawo do zaspokojenia się z ceny nabycia przez uczestnictwo w planie podziału sumy uzyskanej z egzekucji (art. 1036 § 1 pkt 3 k.p.c.). Wygaśnięcie praw następuje z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu własności, przy czym prawa te wygasają niezależnie od tego, czy wierzytelności z tych praw znajdą zaspokojenie z podziału sumy uzyskanej z egzekucji.

Z powyższego wynika, że służebność mieszkania ustanowiona na rzecz pozwanej w dniu 20 kwietnia 2012 r. wygaśnie jeżeli dojdzie do sprzedaży spornej nieruchomości w drodze egzekucji. Jej ustanowienie nie ma zatem żadnego wpływu na możliwość zbycia nieruchomości w drodze egzekucji, w szczególności nie powinna przekładać się na decyzje potencjalnych nabywców co do przystąpienia do przetargu.

Sytuacja prawna strony powodowej nie ulegnie zmianie także wówczas, gdyby pozwana uczestniczyła w planie podziału sumy uzyskanej z egzekucji domagając się zaspokojenia swojej pretensji wskutek wygaśnięcia służebności. Prawo pozwanej do zaspokojenia z ceny nabycia korzystałoby z pierwszeństwa przewidzianego w przepisach o podziale ceny uzyskanej z egzekucji, a zatem byłoby ono zaspokojone w piątej kategorii, tak jak należności zabezpieczone hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym i zastawem skarbowym albo korzystające z ustawowego pierwszeństwa (art. 1025 § 1 pkt 5 k.p.c.). Gdyby suma objęta podziałem nie wystarczyła na zaspokojenie w całości wszystkich należności i praw tej samej kategorii, należności zaliczone do kategorii piątej będą zaspokoję w kolejności odpowiadającemu im pierwszeństwu (art. 1026 § 1 k.p.c.). W przypadku ograniczonych praw rzeczowych, z jakimi mamy do czynienia w niniejszej sprawie, pierwszeństwo przysługuje prawu powstałemu wcześniej (art. 249 § 1 k.c.). Nie ulega wątpliwości, że hipoteka – zarówno zwykła jak i kaucyjna – na spornej nieruchomości została ustanowiona przed służebnością osobistą, bo jeszcze w 2006 r. Z powyższego wynika, że nawet gdyby środki uzyskane z egzekucyjnej sprzedaży obciążonej nieruchomości nie wystarczyły na zaspokojenie strony powodowej i pozwanej w całości, to pierwszeństwo w zaspokojeniu przysługuje powodowemu Bankowi przed pozwaną. Skoro tak, to ewentualny udział pozwanej w podziale sumy uzyskanej z egzekucji w żadnej sposób nie ogranicza możliwości zaspokojenia strony powodowej, a zatem nie może być mowy o jej pokrzywdzeniu.

W jednym przypadku osobista służebność mieszkania ustanowiona na rzecz pozwanej mogłaby nie wygasnąć z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu własności. Byłoby tak wtedy, gdyby służebność znalazła pełne pokrycie w cenie nabycia (art. 1000 § 3 k.p.c.).

W wypadku praw, które mogą pozostać w mocy po przysądzeniu własności w zależności od tego, czy znajdą pokrycie w cenie nabycia, wartość ich podlega zaliczeniu na cenę nabycia dopiero po sporządzeniu planu podziału, poprzez zwrot nabywcy części ceny nabycia odpowiadającej wartości wierzytelności wynikającej z prawa obciążającego nieruchomość (por. R. Drozd – Sweklej, Skutki wydania postanowienia o przysądzeniu własności nieruchomości dla ciążących na niej ograniczonych praw rzeczowych, „Przegląd Prawa Egzekucyjnego” z 2013 r., Nr 1-3, s. 41-45). Sprawdzenie, czy dane prawo obciążające nieruchomość ma pokrycie w jej cenie nabycia, odbywa się przez ustalenie, czy byłoby możliwe zaspokojenie wierzytelności osoby uprawnionej z ceny nabycia, według reguł kolejności zaspokojenia w planie podziału sumy uzyskanej z egzekucji wskazanych w art. 1025 k.p.c. Należy podkreślić, że wycena tego prawa jest dokonywana w opisie i oszacowaniu.

W niniejszej sprawie wartość wierzytelności wynikającej z obciążającej nieruchomość służebności osobistej mieszkania, ujawnionej w księdze wieczystej, będzie podlegała zaspokojeniu w kategorii piątej, podobniej jak należność strony powodowej zabezpieczona hipotecznie. Skoro tak, to o pierwszeństwie zaspokojenia ponownie decydować będzie data powstania danego ograniczonego prawa rzeczowego, która przemawia na korzyść strony powodowej. Z porównania wartości nieruchomości ustalonej w opisie i oszacowaniu (569 985,00 zł), która będzie podstawą ustalenia ceny wywołania oraz sumy obu hipotek ustanowionych na rzecz powodowego Banku (228 345,33 CHF, tj. ok. 753 539,60 zł) wynika, że szanse na to, aby sporna służebność wyceniona na kwotę 227 994,00 zł znalazła pokrycie w cenie nabycia są bardzo małe. Tym samym bardzo małe są szanse na to, aby sporna służebność pozostała w mocy z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu własności nieruchomości. Nawet gdyby tak się jednak stało, to z całą mocą należy powtórzyć, że nie wpływa to na możliwość zaspokojenia strony powodowej w toku egzekucji z nieruchomości. Pozostanie służebności w mocy skutkowałoby bowiem jedynie zwrotem jej wartości nabywcy nieruchomości, a nie obniżeniem o tą wartość wartości egzekwowanej nieruchomości (i tym samym obniżeniem ceny wywołania). Ten ostatni zabieg znajduje zastosowanie jedynie wtedy, gdy zostanie zgłoszone lub ujawnione prawo, którego charakter wskazuje, że pozostanie w mocy po nabyciu własności przez przysądzenie (por. art. 1000 § 2 k.p.c.). Wartość takiego prawa ustala się wówczas już na etapie sporządzania opisu i oszacowania i uwzględnia w wartości szacowanej nieruchomości w ten sposób, że od wartości nieruchomości wycenianej według stanu bez obciążeń odejmuje się kwotę odpowiadającą wartości prawa obciążającego nieruchomość pozostającego w mocy. Jedynie w takim wypadku, który jednak nie zachodzi w niniejszej sprawie, obciążenie nieruchomości powoduje obniżenie jej wartości.

Mając powyższe na uwadze Sąd uznał, że ustanowienie przez dłużniczkę M. Z. (3) na rzecz pozwanej osobistej nieodpłatnej służebności mieszkania, obciążającej nieruchomość położoną we W. przy ul. (...), nie nastąpiła z pokrzywdzeniem strony powodowej. Nawet gdyby uznać, że na skutek zaskarżonej czynności doszło do obniżenia wartości spornej nieruchomości – co jednak nie zostało w sprawie skutecznie wykazane – to i tak okoliczność ta nie ma żadnego znaczenia dla możliwych do osiągnięcia przez stronę powodową wyników egzekucji z nieruchomości, a tylko taką – jako wierzyciel dłużnika rzeczowego – powodowy Bank może inicjować.

Z tych względów powództwo podlegało oddaleniu, co orzeczono w sentencji.

Wobec wniosków dalej idących na marginesie jedynie należy podnieść, że strona powodowa wykazała pozostałe przesłanki roszczenia ze skargi pauliańskiej. W szczególności wykazane zostało istnienie wierzytelności stwierdzonej bankowym tytułem egzekucyjnym, któremu Sąd Rejonowy dla Wrocławia – Fabrycznej nadal klauzulę wykonalności postanowieniem z dnia 15 marca 2012 r. w sprawie o sygnaturze akt XIV Co 522/12.

Zdaniem Sądu wykazana została także świadomość dłużnika M. Z. (2) działania z pokrzywdzeniem wierzycieli, choć ostatecznie okazało się, że do takiego pokrzywdzenia nie doszło. Jak bowiem wynika z zeznań świadków R. M. i B. S., dokonując zaskarżonej czynności dłużniczka zakładała, że utrudni w ten sposób dochodzenie roszczeń stronie powodowej. Powyższe zeznania były wiarygodne, były bowiem spójne i logiczne, wzajemnie się uzupełniały. Wersja zdarzeń z zeznań tych wynikająca komponuje się w logiczną całość z innymi elementami stanu faktycznego wynikającymi z dowodów z dokumentów oraz przesłuchania samej pozwanej. Fakt dokonania zaskarżonej czynności na kilka dni przed wszczęciem egzekucji z nieruchomości, ale już w toku rozmów dotyczących spłaty zadłużenia, brak wiedzy pozwanej o ustanowieniu na jej rzecz służebności w dacie jej ustanawiania, a w szczególności brak obiektywnej potrzeby ustanowienia powyższego prawa na rzecz pozwanej pozwalają na uznanie, że czynność ta została dokonana w związku z grożącą dłużniczce egzekucją z nieruchomości, ze świadomością, że czynność ta może utrudnić stronie powodowej dochodzenie przez nią roszczeń.

Z powyższych względów bez znaczenia pozostawało to, że przez zaskarżoną czynność prawną doszło do usankcjonowania istniejącego już od 1998 r. status quo w zakresie zamieszkiwania pozwanej w spornej nieruchomości. Wśród przesłanek udzielenia ochrony w ramach skargi pauliańskiej pozostaje bowiem działanie dłużnika jedynie ze świadomością, a nie z zamiarem pokrzywdzenia wierzyciela. Jeżeli zatem dokonując zaskarżonej czynności dłużnik zdaje sobie sprawę, że staje się przez to niewypłacalny, bądź niewypłacalny w wyższym stopniu, to niezależnie od faktycznych przyczyn, dla których czynności tej dokonał odpowiada względem wierzyciela za jego pokrzywdzenie. Powyższe legło u podstaw oddalenia wniosków dowodowych pozwanej o dopuszczenie dowodów z dokumentów wnioskowanych na okoliczność sposobu nabycia przez dłużniczkę M. Z. (2) własności nieruchomości położonej we W. przy ul. (...) oraz z zeznań świadków J. Z., D. Z. (1), M. Z. (2), A. Z., W. G., U. O., C. T. (2) i E. M. na okoliczności określone w punkcie II postanowienia dowodowego z dnia 7 lutego 2014 r. (k. 163V-165).

Zdaniem Sądu przesłanka wiedzy osoby trzeciej (możności dowiedzenia się przy dołożeniu należytej staranności) o tym, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli w niniejszej sprawie nie warunkuje zasadności żądania uznania za bezskuteczną czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem strony powodowej. Zgodnie bowiem z art. 528 k.c. jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Tym samym bez znaczenia pozostaje to, czy pozwana wiedziała o zadłużeniu córki M. Z. (2) oraz to, czy pozostawała z nią w bliskich stosunkach (art. 527 § 3 k.c.).

W ocenie Sądu nie zasługiwał na uwzględnienie zarzut pozwanej, jakoby ustanowienie na jej rzecz służebności mieszkania służyło uregulowaniu przez M. Z. (2) jej obowiązku alimentacyjnego względem swojej matki, której z uwagi na wysokość świadczenia emerytalnego „groziłby” niedostatek. Już samo ujęcie powyższego zarzutu budzi wątpliwości albowiem zgodnie z art. 133 § 2 k.r.o. uprawniony do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku, a nie ten, któremu stan ten dopiero grozi. Niedostatek nie musi wiązać się z sytuacją, w której wierzyciel alimentacyjny nie ma żadnych środków utrzymania, gdyż wystarczy, aby nie był on w stanie samodzielnie zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb w zakresie utrzymania. Materiał dowodowy zebrany w niniejszym postępowaniu pozwala na uznanie, że pozwana może być zaliczona do osób pozostających w niedostatku. O powyższym świadczy bardzo niski poziom świadczenia emerytalnego pozwanej, które nie pozwala jej na zaspokojenie chociażby potrzeb w zakresie opłat za korzystanie z mieszkanie, czy częściowo wykup lekarstw. Należy jednak zauważyć, że obowiązek dostarczania środków utrzymania (art. 128 k.r.o.) nie musi oznaczać zapewnienia uprawnionemu prawa do zamieszkiwania konkretnym lokalu (budynku). Innymi słowy dłużniczka M. Z. (2), chcąc zadośćuczynić spoczywającemu na niej obowiązkowi alimentacyjnemu względem matki, nie miała obowiązku ustanowienia na jej rzecz nieodpłatnej służebności osobistej mieszkania akurat w budynku przy ul. (...). Już samo zamieszkiwanie pozwanej w spornym budynku bez ponoszenia na rzecz córki jakichkolwiek opłat z tego tytułu stanowiło realizację obowiązku alimentacyjnego dłużniczki względem matki i nie wymagało legalnego „usankcjonowania” takiego stanu rzeczy. Należy przypomnieć, że zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego (art. 135 § 1 k.r.o.). Jeżeli zmieniłyby się majątkowe możliwości dłużniczki na skutek przeprowadzonej egzekucji z nieruchomości, to niewątpliwie ograniczeniu uległby także jej obowiązek alimentacyjny względem pozwanej.

Orzeczenie o kosztach procesu zawarte w pkt II wyroku zapadło na podstawie art. 98 k.p.c. Zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sprawy i zwrotu kosztów celowych, obowiązek zwrotu tychże kosztów spoczywał na stronie powodowej jako na stronie przegrywającej sprawę. Koszty poniesione przez pozwaną obejmowały koszty wynagrodzenia pełnomocnika w kwocie 7 217,00 zł (§ 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu; t.j. Dz. U.z 2013 r., poz. 490), w tym 17,00 zł tytułem opłaty sądowej od pełnomocnictwa.