Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 czerwca 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – Wydział V Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 27 czerwca 2014 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa P. K.

przeciwko J. B.

o zachowek

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w T.

z dnia 24 lutego 2014 r., sygn. akt I C 2171/13

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od pozwanego J. B. na rzecz powoda P. K. kwotę 2.700 zł (dwa tysiące siedemset złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

Na oryginale właściwe podpisy.

V ACa 334/14

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 24 lutego 2014r. Sąd Okręgowy w T. zasądził od pozwanego J. B. na rzecz powoda P. K., tytułem zachowku, kwotę 119.230zł z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia się wyroku ( daty wnioskowanej w pozwie ) oraz rozstrzygnął o kosztach procesu.

Sąd I instancji dokonał następujących ustaleń faktycznych.

Zmarły w dniu (...) spadkodawca J. K. w chwili śmierci (...)i miał jednego syna – powoda.

J. K. sporządził w dniu 5 marca 2004r. testament notarialny, w którym powołał do całości spadku swojego siostrzeńca – pozwanego. Obciążył go zapisami polegającymi na przeniesieniu nieodpłatnie na rzecz J. D. spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego, położonego w T. przy ul. (...) oraz na wypłaceniu synowi spadkodawcy kwot znajdujących się w chwili otwarcia spadku na dwóch książeczkach oszczędnościowych, opisanych w testamencie.

Postanowieniem z dnia 30.10.2012r.Sąd Rejonowy w T. w sprawie o sygn. (...)stwierdził, że spadek po J. K. na podstawie testamentu notarialnego z 5.03.2004r. nabył w całości siostrzeniec J. B..

W skład spadku po zmarłym J. K. wchodzą wyłącznie :

- własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, położonego w T. przy ul. (...), o wartości 120.000zł.

- udział wynoszący (...) części w prawie własności nieruchomości rolnej o pow. 9,01.00ha położonej w M., gmina C., o wartości 120.000zł

- kwota 767 zł znajdująca się na wskazanych w testamencie książeczkach oszczędnościowych.

Na wezwanie powoda z 28.02.2013r. pozwany wykonał zapis i wypłacił mu przed sporem kwotę 767zł znajdującą się na w/ wym. książeczkach oszczędnościowych.

Sąd I instancji stwierdził, że spór między stronami dotyczy wykładni art. 993 k.c., zasad obliczenia należnego powodowi zachowku.

Powód stał na stanowisku, że może żądać połowy wartości mieszkania w T. i połowy wartości udziału w nieruchomości położonej w M. oraz, że po odliczeniu wypłaconego mu zapisu ( 767 zł ) do zapłaty pozostała kwota 119.230 zł tytułem należnego mu zachowku.

Zdaniem pozwanego, jak stwierdził Sąd I instancji, przepis art. 993 k.c. nie pozwala na uwzględnienie przy obliczaniu zachowku zapisu zwykłego. W tej sytuacji przy obliczaniu zachowku można uwzględnić wyłącznie udział w nieruchomości położonej w M., wartości 120.000zł. Należny powodowi zachowek wyniósłby kwotę 60.000zł.

Sąd I instancji uznał żądanie pozwu za zasadne.

Miał na uwadze, że ustalenie substratu zachowku jest operacją czysto rachunkową, od wartości aktywów odlicza się długi spadkowe. Art.993 k.c. nakazuje jednak uwzględniać, przy ustalaniu czystej wartości spadku, uczynione przez spadkodawcę zapisy i polecenia. Stąd też wartość zapisów i poleceń stanowi podstawę do obliczenia zachowku, nie odejmuje się ich od wartości aktywów, mimo, że są długami spadkowymi.

W tej sytuacji wartość stanu czynnego spadku powinna zostać ustalona przy uwzględnieniu zapisów – także zapisu własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego, położonego w T. przy ul. (...) o wartości 120.000zł. Łączna wartość strony czynnej spadku po J. K. wynosi : 240.767zł.

Pozwany, wykonując zapis na rzecz powoda, wypłacił mu 767zł. Do ustalenia wysokości należnego zachowku pozostała kwota 240.000zł

Powód jest jedynym spadkobiercą ustawowym zmarłego J. K. i w świetle art.991 k.c. ma, prawo do zachowku wynoszącego (...) ustalonej wartości stanu czynnego spadku.

Rozstrzygnięcie Sąd I instancji oparł, jak wskazał, na przepisach art. 991 k.c. i art.993 k.c. O kosztach procesu Sąd ten orzekł na podstawie art. 98 k.p.c.

Przedstawiony wyrok zaskarżył apelacją pozwany, wskazując wartość przedmiotu zaskarżenia : 60.000zł. Zaskarżył wyrok w części zasądzającej od pozwanego na rzecz powoda kwotę 60.000zł z odsetkami i wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez obniżenie zasądzonej kwoty o kwotę 60.000zł z odsetkami i oddalenie powództwa co do kwoty 60.000zł z odsetkami lub uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy w tej części do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji ( k. 90 ).

Apelujący zarzucił naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię przepisu art. 993 k.c. i przyjęcie, że przy obliczaniu zachowku konieczne jest uwzględnienie jako podstawy zachowku także zapisu zwykłego ujętego w testamencie.

Według wywodów apelacji, błędny, sprzeczny z przepisem art. 993 k.c. jest pogląd Sądu I instancji, że przy obliczaniu zachowku uwzględnia się zapisy zwykłe. W świetle aktualnego orzecznictwa należy przyjąć, że dla potrzeb obliczania wysokości należnego zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń.

Zdaniem apelującego, brak jest podstaw do uwzględnienia w obliczaniu zachowku (...) wartości mieszkania tj. 60.000zł., będącego przedmiotem zwykłego zapisu. Do obliczenia zachowku należy uwzględnić wyłącznie udział w nieruchomości położonej w M., gmina C.. Należny powodowi zachowek z tego tytułu wynosi 60.000zł.

W odpowiedzi na apelację, powód, wnosząc o oddalenie apelacji, wniósł o zasądzenie na jego rzecz zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny rozpoznając sprawę w granicach apelacji miał na uwadze, co następuje.

Sąd Apelacyjny podziela i przyjmuje za własne ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd I instancji. Ustalenia te nie zostały skutecznie podważone przez apelującego.

Stosownie do art. 991 § 1 k.c. zstępnym, małżonkowi oraz rodzicami spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału ( zachowek ).

Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo jego uzupełnienia.

Powodowi przysługuje roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku, którego część otrzymał w postaci zapisu, w kwocie 767zł.

Stosownie do art. 993 k.c., w brzmieniu obowiązującym w dacie zgonu spadkodawcy, mającym zastosowanie w sprawie, przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów i poleceń, natomiast dolicza się do spadku darowizny uczynione przez spadkodawcę.

Zmieniony z dniem 23.10.2011r. przepis art. 933 k.c. stanowi, że przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę. Pozostaje w korelacji z wprowadzonym z wyżej wymienioną datą zapisem windykacyjnym ( art. 981 ¹ – 981 ⁶ k.c.) .

Roszczenie o zachowek jest roszczeniem o zapłatę sumy pieniężnej wysokością odpowiadającą wartości połowy lub dwóch trzecich udziału spadkowego, który przypadałby uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym ( art. 991 § 1 k.c.)

Przy dziedziczeniu ustawowym powodowi przypadałby cały spadek. Z tytułu zachowku może zaś żądać połowy; nie dotyczy powoda uregulowanie zawarte w art. 991 § 1 k.c. odnoszące się do osób małoletnich lub trwale niezdolnych do pracy.

Na substrat zachowku składa się czysta wartość spadku powiększona o wartość podlegających doliczeniu darowizn. Czystą wartość spadku ustala się odejmując od aktywów spadkowych wartość długów spadkowych. Dokonując tej operacji nie uwzględnia się jednak zapisów i poleceń.

W sprawie niniejszej aktywa spadkowe stanowią sumę 240.767zł. ( wartość spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego – 120.000; wartość udziału w nieruchomości rolnej – 120.000zł; wartość wkładu na książeczkach oszczędnościowych – 767zł). Chociaż zapisy ( zwykłe ) zmarłego spadkodawcy, ustanowione w testamencie, stanowią długi spadkowe, to przy wyliczeniu czystej wartości spadku nie uwzględnia się zapisów i poleceń, czyli nie odlicza się ich ( nie odejmuje ) od aktywów spadkowych.

Należny powodowi zachowek stanowi połowę sumy : 240.767zł. Powód otrzymał od pozwanego kwotę 767 zł. Tym samym zasądzenie zaskarżonym wyrokiem od pozwanego na rzecz powoda kwoty 119.230zł tytułem zachowku nie może być w żadnym zakresie skutecznie kwestionowane.

Odmienne stanowisko apelującego sprzeczne jest z dyspozycją art. 993 k.c. ,zarówno w aktualnym brzmieniu, jak i w brzmieniu sprzed nowelizacji.

Apelacja pozwanego podlegała zatem oddaleniu jako bezzasadna, z mocy art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono stosownie do wyniku sporu, w oparciu o art. 98, 99 k.p.c. w związku z art. 108 § 1 k.p.c. Powodowi należy się zwrot kosztów zastępstwa procesowego w wysokości 2700 zł ( § 6 pkt. 6 w związku z § 13 ust. 1 pkt. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu – Dz. U. Nr 163, poz. 1348 ze zm. ).