Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 listopada 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Iwona Szybka

Sędziowie:SSA Jolanta Wolska

SSA Lucyna Guderska (spr.)

Protokolant: stażysta Paulina Działońska

po rozpoznaniu w dniu 6 listopada 2012 r. w Łodzi

sprawy T. O.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddziałowi w Ł.

o zwrot nienależnie pobranych świadczeń z tytułu emerytury,

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi

z dnia 22 czerwca 2012 r., sygn. akt: VIII U 1524/12;

oddala apelację.

Sygn. akt III AUa 1301/12

UZASADNIENIE

Decyzją z 27 lutego 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Odział w Ł. stwierdził, że T. O. w okresie od 1 października 2011 r. do 29 lutego 2012 r. pobrała nienależnie świadczenia z tytułu emerytury w łącznej kwocie 14.299,95 zł i zobowiązał ją do zwrotu w/w kwoty.

W odwołaniu od tej decyzji T. O. wniosła o jej zmianę, podnosząc że o braku rozwiązania stosunku pracy powiadamiała organ rentowy wielokrotnie, wnosząc o doliczenie stażu pracy po kolejnych okresach zatrudnienia, jak też o ustalenie podstawy wymiaru świadczenia z uwzględnieniem wynagrodzeń osiągniętych po przyznaniu emerytury. Odwołująca wskazała, że ZUS wiedział, iż pozostaje w zatrudnieniu, jednak nie poinformował jej o zmianie przepisów od 1 października 2011 r., które uzależniają wypłatę emerytury od rozwiązania stosunku pracy.

Zaskarżonym wyrokiem z 22 czerwca 2012r. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi zmienił powyższą decyzję i ustalił, że T. O. nie ma obowiązku zwrotu świadczeń pobranych z tytułu emerytury za okres od 1 października 2011r. do 29 lutego 2012r. w łącznej kwocie 14.299,95zł.

Sąd I instancji ustalił, że T. O. od 7 lipca 1977 r. jest zatrudniona w Sądzie Okręgowym w Łodzi na podstawie umowy o pracę.

Decyzją z 21 sierpnia 2007 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Ł. przyznał T. O. prawo do emerytury od 1 lipca 2007 r., zawieszając jednocześnie wypłatę świadczenia w związku z kontynuowaniem zatrudnienia przez wnioskodawczynię bez uprzedniego rozwiązania umowy o pracę z pracodawcą, na rzecz którego wykonywała pracę bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury.

W 2009 r. świadczenie wnioskodawczyni podlegało zawieszeniu na mocy art. 104 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, z powodu uzyskiwania przychodu przekraczającego 130% przeciętnego wynagrodzenia.

Decyzją z 15 lutego 2010 r. organ rentowy z urzędu podjął wypłatę emerytury od 1 lutego 2010 r.

W dniu 23 lutego 2010 r. ubezpieczona wystąpiła z wnioskiem o podjęcie wypłaty emerytury w związku z ukończeniem w dniu 6 lutego 2010r. 60 - go roku życia, załączając 30 marca 2010 r. zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu za 2009 r. i wnosząc o jego uwzględnienie w podstawie wymiaru emerytury. Decyzją z 13 kwietnia 2010 r. dokonano przeliczenia świadczenia emerytalnego wnioskodawczyni od 1 marca 2010 r.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie poinformował T. O. o wejściu w życie z dniem 1 października 2011r. przepisu art. 103 a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zgodnie z którym prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego.

Kiedy odwołująca dowiedziała się o powyższych zmianach w przepisach, mających wpływ na wstrzymanie wypłaty przyznanej jej emerytury, pismem nadanym w urzędzie pocztowym 17 stycznia 2012 r. wystąpiła do ZUS o zawieszenie otrzymywanej emerytury, wskazując, że nadal pracuje i nie rozwiązała umowy o pracę.

21 lutego 2012 r. w ZUS ujawniono nadpłatę emerytury T. O. za okres od 1 października 2011 r. do 29 lutego 2012 r. w kwocie 14.299,95 zł, wskazując, że powstała ona z przyczyn zaistniałych po stronie świadczeniobiorcy.

W dniu 27 marca 2012 r. T. O. ponownie złożyła wniosek o uwzględnienie w podstawie wymiaru świadczenia wynagrodzenia z okresu zatrudnienia w 2011 r.

Decyzją z 16 kwietnia 2012 r. organ rentowy dokonał przeliczenia emerytury wnioskodawczyni od 1 marca 2012 r. Wypłata emerytury podlegała jednak zawieszeniu z powodu kontynuowania zatrudnienia. Wnioskodawczyni została pouczona, że w celu podjęcia wypłaty powinna przedłożyć świadectwo pracy lub zaświadczenie potwierdzające fakt rozwiązania stosunku pracy z każdym pracodawcą, na rzecz którego praca ta była wykonywana bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury.

T. O. stanowi rodzinę zastępczą dla 11- letniej wnuczki, którą samotnie wychowuje. Wnioskodawczyni jest osobą niepełnosprawną w stopniu umiarkowanym.

W oparciu o powyższe ustalenia Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd wskazał, że na mocy art. 6 ustawy z 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw po art. 103 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych dodano art. 103a w brzmieniu:

„Prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego”. Zmiana ta weszła w życie z dniem 1 stycznia 2011 r., przy czym zgodnie z art. 28 ustawy z 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw do emerytur przyznanych przed dniem wejścia w życie tej ustawy, przepis art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych stosuje się poczynając od 1 października 2011 roku.

Sąd Okręgowy stwierdził, że skoro T. O. do końca września 2011r. nie rozwiązała stosunku pracy, zatem organ rentowy był zobowiązany do wstrzymania wypłaty emerytury, począwszy od 1 października 2011 r.

Sąd I instancji podniósł, że organ rentowy nie wywiązał się w stosunku do odwołującej z obowiązku nałożonego nań przepisem art. 27 ustawy z 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw, zgodnie z którym Zakład Ubezpieczeń Społecznych w terminie 30 dni od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy, poinformuje osoby pobierające emerytury o obowiązujących, od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy, warunkach pobierania emerytury w przypadku kontynuowania stosunku pracy u pracodawcy, z którym stosunek ten był zawarty przed dniem nabycia prawa do emerytury.

Przywołując treść art. 138 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych Sąd Okręgowy wskazał, że podstawą uznania świadczenia za nienależnie pobrane jest zaistnienie okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenia prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania. Chodzi tu o okoliczności, które nie istniały w chwili przyznania świadczenia, natomiast powstały w czasie jego pobierania.

W świetle cytowanych przepisów oraz na tle ustaleń faktycznych Sąd uznał, że decyzja organu rentowego zobowiązująca odwołującą do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia z tytułu emerytury, jest bezzasadna. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, mimo ciążącego na nim obowiązku poinformowania wnioskodawczyni o obowiązujących od dnia wejścia w życie ustawy, tj. od 1 stycznia 2011 r., warunkach pobierania emerytury w przypadku kontynuowania stosunku pracy u pracodawcy, z którym stosunek ten był zawarty przed dniem nabycia prawa do emerytury, nie wykonał tego obowiązku. W związku z powyższym brak jest – zdaniem tego Sądu - jakichkolwiek podstaw prawnych do obciążania T. O. obowiązkiem zwrotu świadczeń emerytalnych wypłaconych w okresie wskazanym w objętej sporem decyzji.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia złożył organ rentowy, zarzucając :

- naruszenie prawa materialnego, a w szczególności art. 138 ust. 1 w związku z art. 103a ustawy z 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z FUS poprzez niewłaściwe jego zastosowanie i ustalenie, iż wypłacona emerytura w kwocie 14.299,95 zł nie jest świadczeniem nienależnym i jako taka nie podlega zwrotowi;

- naruszenie prawa procesowego, tj. art. 233 k.p.c. polegające na wydaniu wyroku bez wyjaśnienia wszystkich okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy.

Wskazując na te zarzuty skarżący wniósł o zmianę wyroku i oddalenie odwołania od decyzji z 27.02.2012r. w całości,

Skarżący podniósł, że w styczniu 2011 r. do wszystkich emerytów, którzy nabyli prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011r., wysłał listem poleconym informację dotyczącą zasad wynikających z art. 103 a ustawy emerytalnej. Nazwisko wnioskodawczyni, jako adresatki takiego zawiadomienia, figuruje w tabulogramie akcyjnym ZUS, ale przede wszystkim w pocztowej książce nadawczej przesyłek poleconych pod poz. 59, a to oznacza, iż organ rentowy dopełnił wskazanego wyżej ustawowego obowiązku poinformowania T. O. o okolicznościach mających wpływ na zawieszenie jej emerytury. Do apelacji skarżący załączył kserokopię pouczenia i kserokopię odnośnej pozycji pocztowej książki nadawczej informując, iż w aktach rentowych nie został odnotowany zwrot przez urząd pocztowy przesyłki poleconej, co jest równoznaczne z jej doręczeniem.

Nie bez znaczenia jest także, zdaniem skarżącego, prowadzona na szeroką skalę akcja medialna z udziałem i istotnym wkładem informacyjnym ZUS, która stanowiła szczególną formę pouczania emerytów o treści nowej regulacji zawartej w przepisie art. 103a ustawy. Prasa co najmniej od stycznia 2011r. szeroko informowała opinię publiczną o wprowadzonych zmianach w tym przedmiocie.

W tej sytuacji dochodzenie nadpłaty w trybie art. 138 ustawy o emeryturach i rentach z FUS znajduje – w ocenie organu rentowego - uzasadnienie, gdyż mamy tu do czynienia z nienależnie pobranym świadczeniem w przypadku, w którym świadczeniobiorczyni była pouczona o okolicznościach wpływających na zawieszenie prawa do wypłaty emerytury ale w innej formie niż wynikającej z informacji zawartej w treści pouczenia zawartego w decyzji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny w pełni akceptuje stanowisko Sądu Okręgowego, iż w okolicznościach przedmiotowej sprawy nie można uznać, że świadczenie wypłacone odwołującej w okresie od 1 października 2011r. do 29 lutego 2012r., stanowi świadczenie nienależnie pobrane w rozumieniu art. 138 ust. 2 ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 2009r., Nr 153, poz. 1227 ze zm.).

Szczególnie istotnym elementem regulacji art. 138 ust. 2 pkt 1 w/w ustawy jest wymóg pouczenia osoby pobierającej świadczenie o braku prawa do pobierania świadczenia (w ogóle lub w określonej wysokości). W treści obowiązujących przepisów wyraźnie został wyeksponowany czynnik świadomości pobrania świadczenia nienależnego, przy czym o jej istnieniu przesądza dokonanie pouczenia o okolicznościach ustania prawa do świadczeń albo wstrzymania ich wypłaty. W powołanym wyżej przepisie ustawy o emeryturach i rentach z FUS za nienależnie pobrane świadczenia uznaje się świadczenia uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania. Wynika stąd, że świadomość nienależności świadczenia ma wypływać z pouczenia uprawnionego przez organ rentowy o okolicznościach powodujących wypłatę świadczeń nienależnych, a pouczenie stanowi warunek sine qua non obowiązku ich zwrotu (por. wyroki Sądu Najwyższego z 9 lutego 2005r., III UK 181/04, OSNP 2005/17/275 i z 16 stycznia 2009r., I UK 190/08, OSNP 2010/15-16/194).

W orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z 4 września 2007r., I UK 90/07, OSNOP 2008/19-20/301) zwrócono uwagę na szczególne znaczenie pouczenia, o którym mowa w art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach. Pouczenie powinno być wyraźne, konkretne i wyczerpująco wskazywać okoliczności mające wpływ na pobieranie świadczeń oraz jasno wskazywać okoliczności powodujące pobranie nienależnego świadczenia w sposób zrozumiały dla osoby, do której jest skierowane.

Z art. 27 ustawy z 16 grudnia 2010r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 257, poz. 1726) jednoznacznie wynika, iż ustawodawca nałożył na organ rentowy obowiązek powiadomienia ubezpieczonych o zmianie stanu prawnego, w tym o konieczności rozwiązania stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą, aby nadal, tj. od 1 października 2011r., mogli pobierać emeryturę. Jak wynika z ustaleń Sądu Okręgowego, z obowiązku tego organ rentowy wobec T. O. nie wywiązał się, przy czym to niewątpliwie na organie rentowym ciążył obowiązek wykazania powiadomienia odwołującej w terminie 30 dni od wejścia w życie ustawy o zmianach dokonanych w/w ustawą. Powoływanie się przez organ rentowy na podawane przez środki masowego przekazu informacje o zmianach odnośnych przepisów dokonanych ustawą z 16 grudnia 2010r. o zmianie ustawy o finansach publicznych… pozostaje bez znaczenia dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy, gdyż informacje medialne nie zwalniały ZUS z obowiązku wynikającego z art. 27 tej ustawy. Z zebranego w sprawie materiału dowodowego, w szczególności z zeznań T. O. (k.22), odpisu skróconego aktu zgonu H. O. (k.11) i zaświadczenia lekarskiego z 16.01.2012r. (k.15-16) wynika nadto, że do odwołującej - zarówno pod koniec 2010r., jak i w 2011r. - z uwagi na ciężką chorobę a następnie śmierć matki (22.07.2011r.) oraz z powodu problemów z wychowaniem wnuczki A., dla której jest jedynym opiekunem i rodziną zastępczą, nie dotarły informacje o zmianach w przepisach ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Okoliczności powyższych organ rentowy nie kwestionował w toku postępowania odwoławczego.

Sąd Apelacyjny pominął, na mocy art. 381 k.p.c., załączony do apelacji dowód w postaci kserokopii pocztowej książki nadawczej, uznając, że organ rentowy nie wykazał, by nie mógł powołać go w postępowaniu przed Sądem I instancji, czy też że potrzeba powołania tego dowodu wynikła później. Odwołująca już w odwołaniu oraz w toku postępowania przed Sądem Okręgowym konsekwentnie podnosiła, że nie została poinformowana przez ZUS o konieczności rozwiązania stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą a mimo to organ rentowy, ani w odpowiedzi na odwołanie, ani w na rozprawie, podczas której uczestniczył jego pełnomocnik, nie kwestionował tej – istotnej przecież dla rozstrzygnięcia sprawy – okoliczności. Nie składał też na tę okoliczność wniosków dowodowych, mimo pouczenia przez Sąd I instancji pełnomocnika organu rentowego w trybie art. 5 k.p.c. o treści art. 6 k.c. i skutkach niezłożenia wniosków dowodowych (k.21 odwrót). Niezależnie od powyższego należy wskazać, że złożona przez skarżącego kserokopia pocztowej książki nadawczej nie stanowi wystarczającego dowodu, że istotnie odwołująca została zawiadomiona przez organ rentowy o zasadach wynikających z art. 103 a ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Nie wynika z niej bowiem nie tylko, co zawierała przesyłka o numerze (...), ale przede wszystkim – z uwagi na brak opatrzenia stemplem urzędu pocztowego - czy i w jakiej dacie została wysłana odwołującej. Co więcej, mimo kwestionowania przez odwołującą w odpowiedzi na apelację, że przesyłka z informacją wynikającą z wymogu nałożonego przepisem art. 27 ustawy z 16 grudnia 2010r. do niej nie dotarła, organ rentowy nie podjął żadnej próby reklamowania w urzędzie pocztowym tej przesyłki.

Należy również podkreślić, że osoba pobierająca świadczenie, która nie była należycie pouczona o braku prawa do jego pobierania, nie ma obowiązku powiadomienia organu rentowego o występujących po jej stronie okolicznościach powodujących ustanie bądź zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, dlatego też powoływanie się przez skarżącego na przepis art. 138 ust. 4 ustawy, jest całkowicie bez znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy.

W świetle powyższych okoliczności należy uznać, że wypłata odwołującej emerytury w okresie objętym sporną decyzją nastąpiła z przyczyn niezależnych od ubezpieczonej. W rozpoznawanej sprawie mamy bowiem do czynienia z przypadkiem, gdy wypłata nienależnego świadczenia nastąpiła wskutek nie pouczenia odwołującej przez organ rentowy o braku prawa do jego pobierania w związku z wejściem w życie przepisu art. 103 a ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Obowiązek zwrotu emerytury wypłaconej mimo zaistnienia okoliczności powodującej zawieszenie prawa do świadczenia nie powstaje bowiem, jeżeli pobierająca świadczenie osoba nie została pouczona o braku prawa do jego pobierania (wyrok SN z 15.07.2011r., I UK 39/11, LEX nr 1043985). W konsekwencji na aprobatę zasługuje stanowisko Sądu Okręgowego o braku podstaw prawnych do obciążania T. O. obowiązkiem zwrotu w/w świadczeń, jako świadczeń nienależnie pobranych w rozumieniu art. 138 ust. 2 pkt 1 tej ustawy.

Z powyższych względów Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c., apelację oddalił.