Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Kraków, 30 września 2014r.

Sąd Okręgowy w Krakowie Wydz. IX Gospodarczy w składzie:

sędzia SO Dariusz Pawłyszcze

protokólant st. sekr. sąd. Aleksander Powroźnik

po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym w Krakowie 30 września 2014r. sprawy z powództwa (...) S.A. w W. przeciwko (...) Sp. z o.o. w K. o uznanie za bezkuteczną względem powoda umowy przewłaszczenia 27.535.079 akcji (...) S.A. w M. z 25 lutego 2008r.

I oddala powództwo;

II zasądza od powódki na rzecz pozwanej koszty postępowania 54.000 (pięćdziesiąt cztery tysiące) zł.

UZASADNIENIE

Powodowy wierzyciel wniósł o uznanie względem siebie za bezskuteczną umowy przewłaszczenia przez M. N.(oznaczanego dalej jako dłużnik) 27.535.079 akcji (...) S.A. na rzecz pozwanej spółki z o.o. (oznaczanej dalej także jako trzeci).

W odpowiedzi na pozew [k.223] pozwany trzeci wniósł o oddalenie powództwa, ponieważ dłużnik zawarł zaskarżoną umowę przed zawarciem umowy kredytu z wierzycielem i przewłaszczając akcje nie działał z zamiarem pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli.

Wyrokiem z 5 kwietnia 2012r. SO w Krakowie ustalił, że umowa przewłaszczenia zaskarżona niniejszą skargą pauliańską jest nieważna. Na skutek apelacji obydwu stron sąd II instancji wyrokiem z 17 kwietnia 2013r. uchylił wyrok sądu I instancji i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania, ponieważ sąd I instancji orzekł o niezgłoszonym żądaniu i nie orzekł o zgłoszonej w pozwie skardze pauliańskiej.

Sąd ustalił, co następuje:

Dłużnik prowadził z powodem rokowania mające na celu udzielenie mu kredytu na objęcie planowanej przez (...) S.A. emisji akcji w związku z podwyższeniem kapitału. Strony rokowań uzgodniły, że spłata kredytu zostanie zabezpieczona zastawem rejestrowym na notowanych na giełdzie akcjach (...) S.A. W dniu 6 lutego 2008r. dłużnik złożył oświadczenie [k.54], że w razie spadku wartości zastawionych akcji poniżej 110% wysokości zadłużenia na żądanie banku w ciągu 5 dni pokryje sumę konieczną do osiągnięcia wskaźnika 110%.

Dłużnik nie posiadał akcji P., lecz posiadał je pozwany trzeci (reprezentowany przez ojca dłużnika pełniącego funkcję prezesa zarządu trzeciego), który umową z 25 lutego 2008r. [k.274] zobowiązał się na żądanie dłużnika zgłoszone w ciągu roku ustanowić zastaw na akcjach (...) S.A. na rzecz wskazanego przez dłużnika zastawnika (§ (...)) w zamian za przeniesienie 27.535.079 akcji (...) S.A. (to przenisienie jest przedmiotem niniejszej skargi pauliańskiej) posiadanych przez dłużnika przed rokowaniami z powodem. Pozwany zobowiązał się z powrotem przenieść na dłużnika akcje O. w razie nieskorzystania przez dłużnika w ciągu roku z prawa żądania ustanowienia zastawu lub wykonania zobowiązania zabezpieczonego zastawem (§ (...)).

Umową kredytową z 3 marca 2008r. [k.38] powód udzielił dłużnikowi kredytu w wysokości 34.000.000 zł, którego spłata została zabezpieczona zastawem rejestrowym, który pozwany miał ustanowić na 335.000 akcji (...) S.A. (§ (...) p.(...)), których wartość wg notowań giełdowych przewyższała sumę kredytu. Kredyt został udzielony na podwyższenie kapitału zakładowego (...) S.A. (§ (...)). Dłużnik zobowiązał się do nieustanawiania zastawu na posiadanych akcjach O. oraz do ustanowienia na nich zastawu na żądanie powoda (§ (...) p.(...) i(...)). Był także zobowiązany do „dostarczania Bankowi wszelkich informacji mających wpływ na sytuację prawną oraz zdolność kredytową Kredytobiorcy” (§ (...) p.(...)).

Umową z powodem z 18 marca 2008r. [k.167] pozwany ustanowił na rzecz powoda zastaw na 335.000 akcji P.. Wkrótce notowania akcji P. zaczęły spadać i pozwany ustanowił zastaw na kolejnych 13.834 akcjach. W dniu 24 kwietnia 2008r. wskaźnik zabezpieczenia spadł poniżej 110%. Pismem z 25 kwietnia 2008r. [k.56] powód wezwał dłużnika, aby w terminie 5 dni albo uzyskał zastaw na kolejnych 13.834 akcjach P., albo wpłacił kaucję 1.151.483,40 zł. W sumie dłużnik wpłacił powodowi kaucję 1.400.000 zł. Notowania akcji P. nadal spadały i pismem z 6 czerwca 2008r. [k.58] powód wezwał dłużnika o uzupełnienie kaucji o 5.950.500 zł oraz - niezależnie - o ustanowienie na podstawie § (...) p.(...) umowy kredytowej zastawu na posiadanych akcjach O.. Pismami z 11 i 23 lipca 2008r. [k.60,63] powód ponowił żądanie Dłużnik nie spełnił żądania powoda.

Pismem z 17 listopada 2008r. [k.65] ze względu na nieuzupełnienie zabezpieczenia powód wypowiedział umowę kredytową i wezwał do zwrotu kredytu z odsetkami w terminie 30 dni (do tego czasu dłużnik spłacał kredyt zgodnie z umową), a gdy dłużnik nie zapłacił, w oparciu o umowę przejął objęte zastawem akcje P. i zaliczył ich wartość - wg kursu z dnia przejęcia - na poczet zadłużenia powoda. Ze względu na przejęcie akcji w chwili największego spadku notowań giełdowych akcje początkowo zabezpieczające kredyt w 110% pokryły tylko niewielką część zadłużenia.

Dłużnik niemal cały kredyt wykorzystał na objęcie emisji akcji (...) S.A., aczkolwiek kapitał zakładowy tej spółki został podwyższony tylko o 1.478.260 zł. Dłużnik objął 1.478.260 akcji o wartości nominalnej 1 zł o cenie emisyjnej 23 zł (23 x 1.478.260 = 33.999.980 zł, co niemal wyczerpuje kredyt 34 mln zł). Nadwyżka ceny emisyjnej nad nominalną w wysokości 32.521.720 zł podwyższyła kapitał zakładowy. Sumy pozyskane z emisji emitent wydał na zakup akcji c. spółki M. a.s. oraz trzech spółek z o.o. z grupy G. (s., p. i w.).

Powyższy stan faktyczny został ustalony w oparciu oświadczenia stron niezaprzeczone przez stronę przeciwną i poparte powołanymi wyżej dokumentami. Żadna ze stron nie wniosła zastrzeżeń co do autentyczności dokumentów złożonych przez stronę przeciwną. Ustalony stan faktyczny jest ponadto zgody z zeznaniem dłużnika na posiedzeniu 2 sierpnia 2011r.

Powód wniósł o przesłuchanie szeregu świadków w celu wykazania wiedzy dłużnika (tj. M. N.) o możliwości istnienia zobowiązania wobec dłużnika i jego wysokości. Teza jest zbyt ogólnikowa. Obowiązkiem powoda było wskazanie dokładnej wiedzy posiadanej przez dłużnika w chwili dokonywania zaskarżonej czynności (tj. 25 lutego 2008r.). Zaskarżone przewłaszczenie miało miejsce przed zaciągnięciem kredytu od powoda i na podstawie art. 530 K.c. nie jest istotna wiedza dłużnika, lecz zamiar pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli. Zatem dla uwzględnienia powództwa konieczne byłoby wykazanie, iż dłużnik dokonując przewłaszczenia na pozwanego akcji (...) S.A. w zamian za ustanowienie przez pozwanego na rzecz powoda zastawu na akcjach (...) S.A. spodziewał się, iż akcje P. stracą na wartości tak, iż do zaspokojenia powoda konieczne będą także akcje M. O..

Zeznania świadków zawnioskowanych przez powoda nie potwierdziły takiej wiedzy dłużnika. Akcje P. traciły na wartości w warunkach ogólnej bessy na giełdzie i powód nie wskazał żadnej okoliczności prowadzącej do spadku notowań P. poza ogólną bessą. Skoro taka okoliczność nie została nawet wskazana, to nie można dłużnikowi przypisać na dzień 25 lutego 2008r. wiedzy o okolicznościach, które w przyszłości miały doprowadzić do utraty przez akcje P. niemal całej wartości posiadanej przez nie w chwili zaciągania kredytu w dniu 3 marca 2008r. W dniu tym akcje P. podobnie jak wszystkie akcje notowane na (...) w W. były przewartościowane z powodu nadmiernej hossy (bańki spekulacyjnej) i powód wiedział o tym tak samo jak dłużnik (natomiast zapewne nikt nie wiedział, że spekulacyjny wzrost notowań skończy się już w kwietniu 2008r. i dojdzie do aż tak głębokiego załamania cen akcji). Skoro powód nie zarzucił posiadania przez dłużnika wiedzy pozwalającej mu przewidzieć, iż zastaw na akcjach P. mimo nadzabezpieczenia o 10% nie wystarczy do zaspokojenia powoda, to nie można przypisać dłużnikowi zamiaru pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli.

Sąd zważył, co następuje:

Powód wniósł o uznanie za bezskuteczną czynności dłużnika z trzecim powołując się na art. 527 K.c., chociaż w chwili zawarcia zaskarżonej umowy przewłaszczenia (25 lutego 2008r.) zbywaca nie był jeszcze dłużnikiem powoda, którym stał się po wypłaceniu mu kredytu zgodnie z umową z 3 marca 2008r. Dla określenia daty zaskarżonej czynności nie jest istone, iż stała się ona skuteczna dopiero 19 marca 2008r., tj. z dniem podjęcia przez akcjonariuszy (...) S.A. uchwały o zgodzie na przewłaszczenie przez dłużnika akcji M. O.na rzecz pozwanego, gdyż statut M. O.wymagał takiej zgody. Dłużnik i pozwany dokonali przewłaszczenia w dniu 25 lutego 2008r., gdy dłużnik jeszcze nie był dłużnikiem.

Ponieważ zaskarżona czynność miała miejsce przed powstaniem wierzytelności powoda, zamiast art. 527-529 K.c. należy stosować art. 530 K.c., który w miejsce przesłanki działania dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli wprowadza przesłankę działania dłużnika w zamiarze pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli. Podnoszony przez powoda fakt, że w chwili przewłaszczenia przez dłużnika akcji O. na pozwanego trzeciego dłużnik znał już wysokość przyszłego kredytu, nie wyłącza stosowania art. 530 K.c. W dniu 25 lutego 2008r. dłużnik nie był jeszcze dłużnikiem powoda i do uznania przewłaszczenia za bezskuteczne konieczny jest zamiar dłużnika pokrzywdzenia powoda.

Powód kwestionuje zeznanie dłużnika, iż celem przewłaszczenia było uzyskanie zgody trzeciego na ustanowienie zastawu na akcjachP.. Jednakże cel ten został wskazany w samej umowie przewłaszczenia. Akcje O. zostały przeniesione na trzeciego tylko czasowo w celu zabezpieczenia ewentualnego długu dłużnika wobec trzeciego w związku z ustanowieniem przez trzeciego zastawu na rzecz powoda - w razie niezaspokojenia się powoda z zastawu akcje miały wrócić do dłużnika. Nie można wykluczyć, że dłużnik przewidywał taką ewentualność (tj. spadek wartości akcji P. i wypowiedzenie przez powoda kredytu), lecz nie oznacza to zamiaru pokrzywdzenia powoda. Dłużnik jako inwestor giełdowy musiał zdawać sobie sprawę (tak samo jak powód), że po hossie następuje bessa i kiedyś akcje P. stracą na wartości. Dłużnik zaofiarował powodowi zabezpieczenie w postaci akcji P. o wartości 110% kredytu, a powód zaakceptował takie zabezpieczenie. Ponadto dłużnik zobowiązał się do ustanowienia na żądanie powoda zastawu na akcjach O. objętych za środki z kredytu. W tej sytuacji wyzbycie się przez dłużnika innego majątku nie może zostać uznane za działanie w zamiarze pokrzywdzenia powoda. Jak wyżej wskazano powód zaakceptował ofiarowane mu zabezpieczenia i nie może obecnie twierdzić, że udzielając kredytu liczył także na możliwość zaspokojenia się z akcji O.posiadanych przez dłużnika przed udzieleniem kredytu.

W świetle powyższego nie jest istotne, czy uzyskując zgodę trzeciego na zastaw na akcjach P. powód nie zaofiarował trzeciemu zbyt dużego zabezpieczenia, tj. przeniesienia na zabezpieczenie akcji O. o zbyt dużej wartości. Powód nie wskazał, w jaki inny sposób - poza przewłaszczeniem akcji O. - dłużnik mógłby uzyskać zgodę trzeciego na zastaw na rzecz powoda na akcjach P.. Wprawdzie prezesem pozwanego trzeciego był wówczas ojciec dłużnika, który sam był pełnomocnikiem trzeciego, lecz zarząd trzeciego nie miał prawa do ustanowienia zastawu bez zabezpieczenia roszczeń odszkodowawczych trzeciego wobec dłużnika na wypadek utraty przedmiotu zastawu na rzecz powoda, co zresztą nastąpiło.

Ze względu na niespełnienie przesłanki zamiaru pokrzywdzenia powoda jako przyszłego wierzyciela przewłaszczeniem akcji O. na trzeciego, powództwo zostało oddalone. Natomiast nie uzasadnia oddalenia powództwa podnoszone przez pozwanego [k.1585] zbycie wierzytelności przez powodowego wierzyciela w toku procesu ze skargi pauliańskiej. Proces ze skargi pauliańskiej jest procesem o prawo zaspokojenia określonej wierzytelności z określonego przedmiotu majątkowego (przedmiotu zaskarżonej czynności prawnej) i na podstawie art. 192 p.3 K.p.c. zbycie wierzytelności nie ma wpływu na bieg sprawy. Niniejszy wyrok korzysta z tzw. rozszerzonej powagi rzeczy osądzonej i wiąże także hipotetycznego nabywcę wierzytelności powoda.

Powód zarzucił dłużnikowi kontrolującemu pozwaną spółkę szereg naruszeń umowy kredytowej (np. niepoinformowanie o przeniesieniu akcji O. w zamian za zastaw na akcjach P. na rzecz powoda) oraz działania mające na celu usunięcie majątku dłużnika i kontrolowanych przez niego spółek i osób (rodziny) spod możliwości zaspokojenia powoda, lecz bezprawność cywilnoprawna wskazanych przez powoda działań dłużnika innych niż zaskarżone przewłaszczenie z 25 lutego 2008r. nie oznacza, iż przewłaszczenie to nastąpiło z zamiarem pokrzywdzenia powoda (przesłanki pokrzywdzenia powoda z art. 527 K.c. to pokrzywdzenie także nie spełnia, skoro w zamian za przewłaszczone akcje powód uzyskał możliwość zaspokojenia się z notowanych na (...) akcji P. zgodnie ze swoim życzeniem). Dlatego sąd na podstawie art. 227 K.p.c. pominął ustalenie tych działań, a tym samym dowody na te działania.

koszty

Na podstawie art. 98 K.p.c. pozwanemu przysługuje zwrot kosztów zastępstwa w wysokości 4,5 stawki minimalnej (5-krotność stawki minimalnej za dwukrotne rozpoznanie sprawy w I instancji i 2,5 stawki minimalnej za sporządzenie apelacji oraz udział w postępowaniu apelacyjnym wywołanym także apelacją powoda). Powód składając bezpodsatwny wniosek o wyłączenie sędziego spowodował odroczenie rozprawy w dniu 13 maja 2014r., a tym samym spowodował potrzebę udziału pełnomocnika pozwanego w kolejnym posiedzeniu 30 września 2014r. Także poprzednie posiedzenie w dniu 4 marca 2014r. zostało odroczone na wniosek powoda. Pełnomocnik pozwanego wziął także udział w przesłuchaniu świadków zawnioskowanych przez powoda przed sądami wezwanymi. Powyższe uzasadnia ocenę, iż nakład pracy pełnomocnika w dwukrotnym postępowaniu przed sądem I instancji uzasadnia 5-krotną stawkę minimalną.