Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 sierpnia 2014 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SO Krystyna Hadryś

po rozpoznaniu w dniu 12 sierpnia 2014 r. w Gliwicach na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa H. B. i L. B.

przeciwko (...) Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w R.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Rejonowego w Rudzie Śląskiej

z dnia 12 marca 2014 r. sygn. akt I C 2936/13

1  oddala apelację;

2  zasądza od pozwanej na rzecz powodów solidarnie kwotę 600 zł. ( sześćset złotych ) tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

SSO K. Hadryś

UZASADNIENIE

Powodowie H. B. i L. B. pozwem wniesionym w dniu 25 listopada 2013 r. wnieśli o zasądzenie tytułem zwaloryzowanej kaucji mieszkaniowej od (...) Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w R. na swoją rzecz kwoty 8.129,09 zł z ustawowymi odsetkami oraz kosztów postępowania.

W uzasadnieniu pozwu powodowie podnieśli, iż w dniu 27 lutego 1991 r. powód H. B. zawarł z (...) w R. umowę najmu lokalu mieszkalnego nr (...) w budynku nr (...) przy ul. (...) w R.. W związku z zawarciem umowy najmu powodowie pozostający w ustawowej wspólności małżeńskiej uiścili kwotę 3.940.200 zł tytułem kaucji mieszkaniowej. Powodowie podali, iż wskazana kwota stanowiła wówczas równowartość około 222,61% ówczesnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzeń w gospodarce narodowej. W dniu 1 marca 1993 r. (...) została wraz z innymi przedsiębiorstwami państwowymi przekształcona w spółkę Skarbu Państwa - (...) S.A. w R., która w 1998 r. przekazała nieodpłatnie na rzecz pozwanej opisany wyżej budynek. Dalej powodowie podali, że w dniu 26 stycznia 2005 r. zawarli z pozwaną kolejną umowę najmu zmieniającą dotychczas obowiązującą umowę z 1991 r. W dniu 11 lutego 2008 r. powodowie wykupili zajmowane mieszkanie, zgodnie więc z ustawą o ochronie praw lokatorów pozwana winna zwrócić uiszczoną kaucję w terminie miesięcznym. Biorąc pod uwagę fakt, że od chwili wpłacenia kaucji doszło do istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza w ocenie powodów kaucja winna zostać zwrócona w zwaloryzowanej wysokości. Ponieważ w dacie wykupienia lokalu średnie miesięczne wynagrodzenie wynosiło 3651,72 zł kwota dochodzona pozwem stanowi 222,61 % tej sumy (tj. 8129,09zł) odpowiednio do wyliczenia przedstawionego na wstępie uzasadnienia pozwu.

Pozwana (...) Spółdzielnia Mieszkaniowa (...) w R. w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powódki kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwana wskazała, że powódka nie wykazała, aby pozwana otrzymała od poprzedniego właściciela budynku kaucję mieszkaniową wpłaconą przez powódkę. Wskazała też, iż ustawodawca na podstawie art. 48 usm wyłączył możliwość waloryzacji kaucji poprzez art. 358 (1) par. 3 k.c. w przypadkach przekształcenia tytułu prawnego do lokalu z najmu w prawo odrębnej własności lokalu. Z ostrożności procesowej pozwana podniosła zarzut zawyżenia wysokości żądania, gdyż w ocenie pozwanej można przyjąć żądanie w wysokości 50% zwaloryzowanej kaucji mieszkaniowej. Pozwana wskazała, iż zgodnie z art. 7 ust. 3 ustawy o zasadach przekazywania zakładowych budynków mieszkalnych przez przedsiębiorstwa państwowe kaucje mieszkaniowe wniesione przez najemców przekazujący wypłaca gminie najpóźniej w dniu zawarcia umowy w takiej wysokości, w jakiej należałoby je zwrócić najemcom w tym dniu. Regulacja ta znajduje zastosowanie na mocy art. 9 ust. 1 ustawy także w przypadku nieodpłatnego przeniesienia własności nieruchomości na rzecz innej niż gmina osoby prawnej, w tym spółdzielni mieszkaniowej. Z kolei art. 9 ust. 2 ustawy stanowi, iż kaucje mieszkaniowe podlegają zaliczeniu na poczet wkładu mieszkaniowego lub budowlanego. Z przepisów tych wynika, iż kaucje mieszkaniowe nie podlegają waloryzacji na podstawie art. 358 (1) par. 3 k.c. i nie mogą być wypłacone najemcom, lecz zaliczone na wkład i to w wysokości, w jakiej powinny być zwrócone najemcom. Regulacja ta stanowi lex specialis w stosunku do przepisów prawa cywilnego. W sytuacji, gdy nie zaliczono kaucji na poczet wkładu budowlanego stosuje się zdaniem pozwanej art. 48 ust. 5 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, zgodnie z którym wysokość kaucji mieszkaniowej zaliczonej na poczet wkładu budowlanego waloryzuje się proporcjonalnie do wartości rynkowej lokalu. W pozostałych przypadkach zwrot kaucji następuje w wysokości środków przekazanych spółdzielni przez przedsiębiorstwo państwowe, państwową osobę prawną lub jednostkę organizacyjną. Skoro kaucja nie została zaliczona na wkład budowlany ewentualny jej zwrot może nastąpić do kwoty środków przekazanych przez podmioty wskazane w powołanym przepisie

W ocenie pozwanej powodowie , jako najemcy uzyskali prawo odrębnej jasności na bardzo korzystnych warunkach - wobec czego racjonalny Ustawodawca słusznie uznał, że w takim przypadku nie mogą oni domagać się jeszcze dodatkowo wypłaty kaucji w wysokości zwaloryzowanej, ponieważ prowadziłoby to do ich nadmiernego wzbogacenia kosztem spółdzielni, która była by obciążona dwukrotnie poprzez przekształcenie tytułu prawnego do lokalu bez ekwiwalentu i jednoczesny zwrot zwaloryzowanej kaucji, co w konsekwencji, przy masowym charakterze przekształceń doprowadziłoby do znacznego pogorszenia kondycji finansowej spółdzielni. Ponadto, wskazała, że przepisy 358 (1) par. 4 k.c. pozbawia spółdzielnie możliwości dochodzenia od poprzednich właścicieli budynków roszczeń o zwrot kaucji mieszkaniowych w zwaloryzowanych wysokościach.

Pozwana wskazała także, że przekazanie budynku na jej rzecz nastąpiło w 1998 r. W tej dacie obowiązywała ustawa z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych , która w odniesieniu do kaucji zawierała przepis art. 62, zgodnie z którym „kaucja wpłacona przez najemcę przed dniem wejścia w życie ustawy, pomniejszona o ewentualne należności wynajmującego z tytułu najmu, podlega zwrotowi wraz z oprocentowaniem w ciągu miesiąca od opróżnienia lokalu lub nabycia jego własności przez najemcę,”, Pozwana podkreśliła, że przepis ten został uchylony wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 03.10.2000 r. w zakresie wyłączającym możliwość dokonania waloryzacji kaucji. Podniosła, że dokonanie waloryzacji kaucji w sytuacji uzyskania zbywalnego tytułu prawnego do lokalu mieszkalnego na podstawie przepisów uznanych dwukrotnie przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodnie z konstytucją jest niezgodne z zasadami współżycia społecznego. Zasądzenie od pozwanej zwaloryzowanej kaucji z uwagi na brak ekwiwalentu w zamian za przekształcenie mieszkania byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i naruszałoby słuszny interes pozwanej. Na pozwaną zostałby bowiem po pierwsze przerzucony ciężar związany z transformacją gospodarczą, ponieważ pozwana nabyła budynek, w którym znajduje się lokal mieszkalny powodów już po okresie zmian gospodarczo politycznych i nie miała jednocześnie możliwości w żaden sposób wykorzystać ekonomicznie kaucji wpłaconej przez powódkę, gdyż nie otrzymała tejże kaucji w jakiejkolwiek postaci, a zatem w majątku pozwanej nigdy nie doszło do przysporzenia z tytułu wpłaconej kaucji.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Rejonowy w Rudzie Śląskiej zasądził solidarnie od pozwanej (...) Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w R. na rzecz powodów H. B. i L. B. kwotę 8129,09 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 12 marca 2014 r. i zasądził od pozwanej solidarnie na rzecz powodów kwotę 1534 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Orzeczenie to zapadło przy ustaleniu, że w dniu 27 lutego 1991 r. powód H. B. zawarł z Kopalnią (...) w R. umowę najmu mieszkania położonego w R. przy ulicy (...). W związku z zawarciem umowy najmu lokalu powodowie uiścili na rzecz wynajmującego kaucję mieszkaniową w wysokości 3.940.200 zł. 1 marca 1993 r. (...) w R. wraz z innymi przedsiębiorstwami została przekształcona w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa (...) S.A. w R.. Dnia 14 maja 1998r. pozwana oraz (...) Spółka Akcyjna w R. zawarły w formie aktu notarialnego, umowę przeniesienia prawa użytkowania wieczystego oraz własności budynków. Na podstawie ww. umowy pozwana stała się właścicielem m.in. budynku, w którym powodowie wynajmowali lokal mieszkalny. Dnia 26 stycznia 2005 r. powodowie zawarli z pozwaną kolejną umowę najmu ww. lokalu. W dniu 11 lutego 2008 r., aktem notarialnym, pozwana (...) w R. ustanowiła odrębną własność przedmiotowego lokalu i dokonała przeniesienia ustanowionego prawa na rzecz strony powodowej. W umowie tej określono również udziały w części wspólnej budynku i w użytkowaniu wieczystym gruntu. Powodowie zwrócili się do pozwanej o zwrot zwaloryzowanej kaucji mieszkaniowej. Ostatecznie pozwana odmówiła zwrotu kaucji w zwaloryzowanej wysokości.

Powyższe okoliczności doprowadziły Sąd Rejonowy do przekonania, że powództwo zasługuje na uwzględnienie. Wskazał, iż powodowie zawarli umowę najmu lokalu z poprzednikiem prawnym pozwanej, tj. z (...) w R., która następnie weszła w skład (...) S.A. w R.. Pozwana na mocy umowy przeniesienia prawa użytkowania wieczystego oraz własności budynków, stała się właścicielem m.in. budynku, w którym powodowie wynajmowali lokal. Z powołanej umowy wynika, iż pozwana nabyła powyższe prawa nieodpłatnie, wobec powyższego na podstawie art. 48 ust. 1 pkt 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych zawierając z powodami umowę ustanowienia odrębnej własności lokalu i przeniesienia jego własności miała prawo żądać od nich wyłącznie spłaty zadłużenia z tytułu najmu. Zapłaty wkładu budowlanego pozwana mogłaby żądać wyłącznie w przypadku odpłatnego nabycia własności budynku i wtedy również przysługiwałoby je prawo do zaliczenia na poczet wkładu budowlanego kaucji mieszkaniowej w wysokości zwaloryzowanej proporcjonalnie do wartości rynkowej lokalu. Sąd wskazł, że kwestia faktycznego przekazania środków pieniężnych przez przedsiębiorstwo państwowe pozostaje bez wpływu na sądową waloryzację świadczenia i pozostaje jedynie w sferze stosunków łączących spółdzielnię z podmiotem przekazującym, nie dotyczy natomiast praw nabywającego lokal.

Wobec powyższego Sąd uznał, że wskazane przepisy nie wyłączają możliwości waloryzacji kaucji w oparciu o art. 3581 §3 k.c. Ustawodawca jednakże nie zawarł wskazań konkretyzujących mierniki waloryzacji pozostawiając je uznaniu sędziowskiemu, obowiązkiem sądu jest uwzględnienie w takim przypadku dwóch kryteriów: zasad współżycia społecznego i interesów stron. Dokonując waloryzacji Sąd oparł się o kryterium przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto – uznając, że to jest najbardziej miarodajne do określenia rzeczywistej wartości kaucji. W niniejszej sprawie kaucja mieszkaniowa została uiszczona w 1991 roku. W tym okresie przeciętne miesięczne wynagrodzenie wynosiło 1.770.000 zł Powód uiścił kaucję mieszkaniową w kwocie 3.940.200zł co stanowiło 2,226 miesięcznego wynagrodzenia. Na chwilę wyrokowania, zostało ogłoszone przeciętne wynagrodzenie za IV kwartał 2013 r. – wynagrodzenie to wyniosło 3.823,32 zł. Wynagrodzenie to pomnożono przez wskaźnik 2,226 co dało kwotę 8.510,71 zł. Z uwagi na okoliczność, że strona powodowa uiszczając kwotę kaucji znacznie obciążyła swój budżet domowy, a świadczenie strony powodowej nie miało charakteru ekwiwalentnego Sąd uznał, że pozwana powinna ponieść skutki inflacji w wyższym stopniu niż powód. W konsekwencji uznał, iż kaucja winna podlegać zwrotowi w takiej wartości jaką stanowiła w chwili jej wpłaty. Z uwagi na to, iż wyrok wydany na podstawie art. 358 ¹ § 3 k.c. ma charakter prawno-kształtujący, to odsetki od zwaloryzowanego świadczenia pieniężnego przysługują od daty wyroku uwzględniającego powództwo, zgodnie z żądaniem strony powodowej. O kosztach postępowania Sąd orzekł w oparciu o art. 98 kpc.

Apelację od powyższego orzeczenia wniosła pozwana zaskarżając go w całości i wnosząc o jego zmianę i oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstw procesowego w obu instancjach, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach procesu. Zarzuciła naruszenie przepisów prawa materialnego, a to art. 48 ust.5 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych poprzez błędne uznanie, iż kaucja mieszkaniowa w tym przypadku podlega zwrotowi, i to w formie zwaloryzowanej, pomimo wyłączenia możliwości waloryzacji; a to art. 3581§ 3 k.c. poprzez przyjęcie, iż przepis ten znajdzie zastosowanie w niniejszej sprawie, gdy tymczasem możliwość jego zastosowania została wyłączona, a nawet jeśli przyjąć zasadność jego zastosowania, to przepis ten został naruszony przez brak rozważenia przez Sąd interesów ekonomicznych obu stron, albowiem pozwana nigdy nie otrzymałaby od poprzedniego wynajmującego kaucji zwaloryzowanej na takich zasadach, na jakich dokonał tego Sąd I instancji w odniesieniu do roszczenia powodów; a to art. 7 ust.3 w zw. z art. 9 ust. 1 i 2 ustawy o zasadach przekazywania zakładowych budynków mieszkalnych przez przedsiębiorstwa państwowe poprzez uznanie, że kaucja mieszkaniowa podlega waloryzacji na podstawie art. 3581 § 3 k.c.; a to niezastosowaniu art. 5 k.c. przy ustaleniu, czy kaucja podlega waloryzacji. Ponadto zarzuciła błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, iż powódka wpłaciła kaucje mieszkaniową na rzecz kopalni i naruszenie przepisów postępowania a to art. 233 k.p.c. poprzez przyjęcie, iż umowa najmu stanowi dowód wpłaty kaucji.

Sąd Okręgowy zważył co następuje.

Sprawa została rozpoznana w trybie uproszczonym, a Sąd Odwoławczy nie przeprowadził postępowania dowodowego.

Art. 505 13 k.p.c. jest przepisem szczególnym do art. 387 § 1 k.p.c. Jeżeli Sąd drugiej instancji nie przeprowadził postępowania dowodowego, uzasadnienie wyroku powinno zawierać jedynie wyjaśnienie podstawy prawnej z przytoczeniem przepisów prawa.

Mając na względzie powyższe unormowania, Sąd Odwoławczy dokonując oceny całości ustaleń i oceny prawnej uznał, że apelacja pozwanej jest nieuzasadniona i jako taka nie może odnieść w żadnym zakresie oczekiwanego przez skarżącą skutku.

Sąd Rejonowy prawidłowo zakwalifikował żądanie powodów. Poczynione ustalenia faktyczne mają swoją podstawę w zgromadzonym materiale dowodowym, który w zakresie dokonanych ustaleń jest logiczny, a informacje zawarte w poszczególnych źródłach dowodowych zostały przez Sąd Rejonowy ocenione prawidłowo. Swobodna ocena wiarygodności i mocy dowodów dokonana w zaskarżonym wyroku nie wykracza poza uprawnienia wynikające z art. 233 k.p.c.

Sąd Odwoławczy w całości przyjął za własne ustalenia faktyczne Sądu I instancji, uznając, że zarzuty apelacji co do nieprawidłowego zastosowania w zaskarżonym wyroku zasad art. 233 k.p.c., stanowią swoistego rodzaju polemikę z prawidłowo dokonanymi ustaleniami faktycznymi Sądu Rejonowego i nie mogą zostać uwzględnione. Nie wykazują bowiem, by ustalenia te miały charakter dowolny, nie oparty na zasadach logiki i doświadczenia życiowego.

Ocena prawna ustalonego stanu faktycznego dokonana przez Sąd Rejonowy jest prawidłowa i okoliczności podniesione przez skarżącą w apelacji oceny tej nie niweczą.

W ocenie Sądu Odwoławczego brak jest podstaw do uznania, iżby rozumienie art. 48 ust. 5 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych i art. 358 1 § 3 k.c. budziło wątpliwości uzasadniające zwrócenie się o wyjaśnienie tych kwestii przez Sąd Najwyższy. W szczególności brak jest podstaw do podzielenia stanowiska skarżącej, iż zastosowanie art. 358 1 § 3 k.c. pozostaje w sprzeczności z przepisami ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych.

Zgodzić się należy, że wskazany przepis ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych nie zawiera uprawnienia do waloryzacji kaucji najemcy w warunkach tam wskazanych, a zobowiązuje do zwrotu przez pozwaną kaucji w wysokości uzyskanej faktycznie po przejęciu przedmiotowego mieszkania na poczet którego kaucja została uiszczona. W oparciu o ten przepis zwrot zatem winien nastąpić w takiej samej kwocie nominalnej, w jakiej otrzymała ją spółdzielnia.

Jednakże żaden przepis tej ustawy nie wyłącza stosowanie unormowania kodeksowego zawartego w art. 358 1 § 3 k.c. Nie jest wyłączona zatem możliwość stosowania tego przepisu zawartego w kodeksie cywilnym w zakresie waloryzacji wierzytelności o zwrot kaucji wpłaconej przez najemcę w razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania. Sąd bowiem może, po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były one ustalone w orzeczeniu czy umowie.

Wskazane przez skarżącą w apelacji orzeczenia czy to Sądu Okręgowego w Gliwicach, Sądu Apelacyjnego w Katowicach, czy Sądu Najwyższego nie dają podstawy do odmiennego przyjęcia rozumienia art. 358 k.c. Należy przy tym stwierdzić, że wskazane w apelacji orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Katowicach nie odnosi się do zagadnień waloryzacji kaucji.

Nieuzasadniony jest zarzut apelacji naruszenia zasad określonych w art. 358 1 § 3 k.c. w związku z art. 5 k.c.

W ocenie Sądu Odwoławczego Sąd Rejonowy prawidłowo ocenił zakres uzasadnionego tymi przepisami roszczenia powodów. Za podstawę bowiem miał cel jakiemu ma służyć waloryzacja, przede wszystkim odnosząc do realnej wartości pieniądza w dacie, gdy ta wartość uszczupliła majątek powodów. Nie bez znaczenia jest i to, że kaucja pozostawała wyłącznie w dyspozycji strony pozwanej ( bądź jej poprzedników prawnych ) jako wymierny majątek, co do którego musiała liczyć się ze zwrotem powodom. Zatem powodowie byli zupełnie pozbawieni możliwości zachowania wartości w wysokości odpowiedniej do zmiany siły nabywczej tych wartości, które wydatkowali na kaucję. Wyzbyli się faktycznie istotnej wartości majątkowej na ponad 20 lat, nie uzyskując żadnych świadczeń w zamian, które mogłyby korzystnie wpływać na ich stan majątkowy.

Reasumując zaskarżony wyrok jest prawidłowy i dlatego apelację pozwanej jako bezzasadną oddalono w oparciu o art. 385 k.p.c., postanawiając o kosztach postępowania odwoławczego na mocy art. 98 k.p.c. i art. 108 § 1 k.p.c. Wysokość kosztów określono przy zastosowaniu rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.