Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 października 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu, I Wydział Cywilny w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 9 października 2014 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa E. Z., W. Z. i S. Z.

przeciwko (...) spółce akcyjnej

z siedzibą w S.

o zapłatę

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 15 kwietnia 2014 r., sygn. akt XII C 2700/12

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powodów na rzecz pozwanego kwotę 1.800 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej.

/-/ J. Nowicki P. Górecki H. Małaniuk

UZASADNIENIE

Powodowie E. Z., W. Z. i S. Z. wnieśli o zasądzenie od pozwanego (...) S.A. w S.:

1) na rzecz E. Z. kwoty 10.000 zł tytułem odszkodowania w związku ze znacznym pogorszeniem sytuacji życiowej w skutek śmierci syna G. S. z ustawowymi odsetkami od dnia 15 listopada 2012 r. do dnia zapłaty;

2) na rzecz E. Z. kwoty 40.000 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę doznaną w skutek śmierci syna G. S. z ustawowymi odsetkami od dnia 15 listopada 2012 r. do dnia zapłaty;

3) na rzecz W. Z. kwoty 15.000 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę doznaną w skutek śmierci wnuka G. S. z ustawowymi odsetkami od dnia 15 listopada 2012 r. do dnia zapłaty;

4) na rzecz S. Z. kwoty 15.000 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę doznaną w skutek śmierci wnuka G. S. z ustawowymi odsetkami od dnia 15 listopada 2012 r. do dnia zapłaty.

Nadto powodowie wnieśli o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powodów na jego rzecz zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy w Poznaniu wyrokiem z dnia 15 kwietnia 2014 r.:

1) zasądził od pozwanego na rzecz powódki E. Z. kwotę 35.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 15 listopada 2012 r. ,

2) w pozostałym zakresie powództwo oddalił,

3) zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 469,40 zł tytułem zwrotu kosztów procesu,

4) nakazał ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Poznaniu:

a) od powódki E. Z. – z zasądzonego roszczenia – kwotę 1020 zł tytułem części nieuiszczonej opłaty oraz kwotę 91 zł tytułem części nieuiszczonych kosztów związanych z przeprowadzeniem dowodu z opinii biegłego

b) od pozwanego – kwotę 480 zł tytułem części nieuiszczonej opłaty oraz kwotę 41,40 zł tytułem części nieuiszczonych kosztów związanych z przeprowadzeniem dowodu z opinii biegłego (sygn. akt XII C 2700/12).

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne.

W dniu 5 marca 2011 r. doszło do wypadku komunikacyjnego, w wyniku którego śmierć poniósł syn i wnuk powodów G. S.. Kierujący samochodem osobowym P. S. (1) naruszył zasady bezpieczeństwa w ruchu drogowym w ten sposób, że nie zachował szczególnej ostrożności i nie zatrzymał się przed wjazdem na skrzyżowanie z drogą nr (...). Kierujący pojazdem marki (...) nie ustąpił pierwszeństwa przejazdu jadącemu drogą nr (...) samochodowi osobowemu marki (...) i doprowadził do zderzenia obu pojazdów, a następnie przemieszczenia go na pas ruchu przeznaczony dla pojazdów jadących w przeciwnym kierunku, bezpośrednio przed samochód ciężarowy marki (...) wraz z naczepą, w wyniku czego doszło do wtórnego zderzenia tych pojazdów. W wypadku kierujący pojazdem marki (...) P. S. (1) oraz przewożeni przez niego pasażerowie P. S. (2), G. S. i S. J. ponieśli śmierć, a pasażerka K. O. doznała ciężkich obrażeń ciała w postaci obrażeń wielomiejscowych. Sprawca wypadku, na dzień zdarzenia objęty był ochroną ubezpieczeniową w zakresie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych na podstawie umowy ubezpieczenia zawartej z pozwanym zakładem ubezpieczeń. W dniu 31 maja 2011r. wydano postanowienie o umorzeniu śledztwa z powodu śmierci sprawcy.

W dniu 11 października 2012 r. powodowie zgłosili pozwanemu zakładowi ubezpieczeń szkodę z dnia 5 marca 2011 r. tj. śmierć syna i wnuka powodów G. S. i wezwali pozwanego do zapłaty na rzecz:

1) E. Z. na podstawie art. 446 § 3 k.c. kwoty 30.000 zł tytułem odszkodowania a pogorszenie sytuacji materialnej wskutek śmierci syna, na podstawie art. 446 § 1 k.c. kwoty

8.167,40 zł tytułem zwrotu kosztów pogrzebu oraz na podstawie art. 446 § 4 k.c. kwoty

100.000 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę doznaną wskutek śmierci syna;

2) W. Z. na podstawie art. 446 § 4 k.c. kwoty 100.000 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę doznaną wskutek śmierci wnuka;

3) S. Z. na podstawie art. 446 § 4 k.c. kwoty 100.000 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę doznaną wskutek śmierci wnuka.

Pismami z dnia 26 listopada 2012 r. pozwany zakład ubezpieczeń poinformował powodów o przyznaniu na rzecz:

1) E. Z. na podstawie art. 446 § 4 k.c. kwoty 40.000 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę doznaną wskutek śmierci syna G. S. oraz na podstawie art. 446 § 1 k.c. kwoty 8.167,40 zł tytułem zwrotu kosztów pogrzebu zgodnie z roszczeniem;

2) W. Z. na podstawie art. 446 § 4 k.c. kwoty 10.000 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę doznaną wskutek śmierci wnuka G. S.;

3) S. Z. na podstawie art. 446 § 4 k.c. kwoty 10.000 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę doznaną wskutek śmierci wnuka G. S..

Pismem z dnia 27 listopada 2012 r. pozwany poinformował powódkę E. Z. o wydaniu decyzji o przyznaniu jej na podstawie art. 446 § 3 k.c. kwoty 10.000 zł tytułem odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej wskutek śmierci syna G. S..

Po śmierci syna powódka E. Z. została objęta terapią w formie wsparcia psychologicznego z powodu depresji reaktywnej. Uczestniczyła w spotkaniach terapeutycznych prowadzonych na terenie Ośrodka Interwencji Kryzysowej w M. przez okres 5 miesięcy. Zamieszkuje ona wraz z partnerem, ojcem zmarłego G. S.. Syn powódki był uczniem III klasy zasadniczej szkoły zawodowej i przygotowywał się do wykonywania zawodu elektromechanika. Zmarły prowadził wraz z matką i ojcem wspólne gospodarstwo domowe oraz pomagał rodzicom w dokonywaniu w domu bieżących napraw i remontów. Powódkę łączyły z synem bardzo dobre relacje. Po tragicznej śmierci syna powódka nie mogła poradzić sobie z emocjami związanymi z utratą dziecka. Przez jeden miesiąc przyjmowała leki uspokajające przepisane jej przez lekarza rodzinnego. Powódka odczuwa tęsknotę za zmarłym synem, często płacze, popada w melancholię i miewa kłopoty ze snem. Jej życie po stracie syna zmieniło się całkowicie. Ma poczucie osamotnienia w zakresie radzenia sobie ze sprawami dnia codziennego. Nadal doświadcza silnych emocji związanych z brakiem syna. Wycofała się z życia towarzyskiego, cierpi z powodu bezsenności. Postrzega świat i bliskich przez pryzmat śmierci syna. Często odwiedza grób syna, nie uporządkowała jego rzeczy. Zgłosiła się do poradni zdrowia psychicznego. Powódka ma jeszcze córkę, która studiuje, a od czasu rozpoczęcia nauki mieszka w tygodniu poza domem (bursa, stancja, internat). Nie miała myśli samobójczych.

Zmarły syn i wnuk powodów był uczniem III klasy (...) Szkoły Zawodowej w T. oraz odbywał praktyki zawodowe w zakładzie (...) prowadzonym przez M. W..

Powodowie W. i S. Z. są dziadkami zmarłego. Powodowie mieli dobre relacje z wnukiem. Wnuk odwiedzał ich w czasie świąt, podczas wakacji oraz okazjonalnie w innych terminach. Z uwagi na podeszły wiek bardzo ciężko przeżyli nagłą utratę wnuka. Powódce brakuje więzi z wnukiem, odczuwa smutek, poczucie cierpienia, brak zgody wobec zdarzeń, poczucie straty. Próbuje sobie wytłumaczyć śmierć wnuka działaniem przeznaczenia, losu, Boga. Ucieka w świat książek i własnych myśli.

Powód W. Z. miał silny związek z wnukiem, trudno mu uporać się z myślami dotyczącymi zmarłego, nie godzi się z nieodwracalnością jego śmierci. Leczy się w poradni zdrowia psychicznego z powodu zaburzeń depresyjnych. Średnio z porady lekarskiej korzysta raz na dwa miesiące. Leczy się farmakologicznie, wcześniej odczuwał stany lękowe i miewał myśli samobójcze. (...) się samotnikiem, nie powrócił do poprzedniej aktywności.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wnieśli powodowie zaskarżając wyrok w pkt. 2 - oddalającym powództwo co do roszczenia głównego E. Z., S. Z. i W. Z. w kwocie 15.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 15 listopada 2012 r. do dnia zapłaty, punkt 3 i 4 wyroku – co do rozstrzygnięcia o kosztach.

Skarżący zarzucili błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie „art. 446 § 4 k.c. poprzez przyjęcie, że odpowiednią sumę zadośćuczynienia na rzecz : E. Z. stanowi kwota 70.000 zł, na rzecz S. Z. stanowi kwota 10.000 zł (wypłacona bezspornie przez pozwanego), co jest kwotą oczywiście zaniżoną, w szczególności wobec skumulowania się w przypadku powódki przesłanek uzasadniających przyznanie zadośćuczynienia w żądanej w kwocie 25.000 zł (tj. 15.000 zł dopłaty zgodnie z zakresem zaskarżenia), W. Z. stanowi kwota 10.000 zł (wypłacona bezspornie przez pozwanego), co jest kwotą oczywiście zaniżoną, w szczególności wobec skumulowania się w przypadku powoda przesłanek uzasadniających przyznanie zadośćuczynienia w żądanej w kwocie 25.000 zł (tj. 15.000 zł dopłaty zgodnie z zakresem zaskarżenia)”.

Skarżący zarzucili ponadto „niewłaściwą interpretację stanu faktycznego oraz nieprawidłową analizę przeprowadzonych dowodów, a przez to wydanie wyroku sprzecznego z treścią art. 446 § 4 k.c. i z zasadami współżycia społecznego poprzez zaniżenie zadośćuczynienia należnego powodom” oraz „niewłaściwe zastosowanie art. 100 k.p.c. zdanie drugie w sytuacji, kiedy norma w nim zawarta winna znaleźć zastosowanie z pierwszeństwem przed art. 100 zdanie pierwsze k.p.c.” wobec czego Sąd winien obciążyć kosztami postępowania w całości stronę pozwaną.

Powodowie domagali się zmiany zaskarżonego wyroku poprzez :

a) zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki E. Z. dodatkowej kwoty 15.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 15 listopada 2012 r. do dnia zapłaty;

b) zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki S. Z. kwoty 15.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 15 listopada 2012 r. do dnia zapłaty;

c) zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda W. Z. kwoty 15.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 15 listopada 2012 r. do dnia zapłaty;

d) zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów zwrotu kosztów procesu w I instancji w całości, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych;

2. zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu zważył, co następuje.

Apelacja powodów okazała się bezzasadna. Sąd Apelacyjny podziela ustalenia faktyczne oraz prawne Sądu I instancji i przyjmuje je tym samym za własne. Odnosząc się do zarzutów odwoławczych stwierdzić należy, że w istocie apelacja powodów sprowadzała się do kwestionowania wysokości zasądzonego powodom zadośćuczynienia.

Sąd I instancji prawidłowo ocenił rozmiar krzywdy powodów i zasądził adekwatne do niej zadośćuczynienie. W świetle zgromadzonego materiału dowodowego oczywistym jest, że śmierć syna i wnuka wywołała u powodów traumę, była doświadczeniem bolesnym. Jak wskazuje się w piśmiennictwie na rozmiar krzywdy mają przede wszystkim wpływ: dramatyzm doznań osoby bliskiej, poczucie osamotnienia i pustki, cierpienia moralne i wstrząs psychiczny wywołany śmiercią osoby najbliższej, rodzaj i intensywność więzi łączącej pokrzywdzonego z zmarłym, wystąpienie zaburzeń będących skutkiem tego odejścia (np. nerwicy, depresji), roli w rodzinie pełnionej przez osobę zmarłą, stopień w jakim pokrzywdzony będzie umiał się znaleźć w nowej rzeczywistości i zdolności jej zaakceptowania, leczenie doznanej traumy, wiek pokrzywdzonego. Okoliczności te winien zatem uwzględnić Sąd Okręgowy rozstrzygając jaka to kwota zadośćuczynienia będzie odpowiednia. Nie był trafny zarzut naruszenia przepisów prawa materialnego art. 446 § 4 k.c. co miało skutkować - zdaniem skarżących - przyznaniem zbyt niskich kwot zadośćuczynienia. Po pierwsze podkreślić należy, że przyznanie zadośćuczynienia pieniężnego ma na celu zrekompensować krzywdę za naruszenie prawa do życia w rodzinie i ból spowodowany utratą najbliższej osoby. Zadośćuczynienie określone w art. 446 § 4 k.c. jest więc świadczeniem, które w pewnym stopniu winno zniwelować cierpienia psychicznie po śmierci osoby najbliższej. Przy orzekaniu o wysokości tego świadczenia Sąd ocenia całokształt okoliczności sprawy, a więc także wiek poszkodowanego, stopień krzywdy który łączy się z brakiem pomocy i opieki osoby najbliższej. Odszkodowanie powinno więc uwzględniać długotrwałe i trudne do oszacowania następstwa śmierci dziecka (wnuka), a także ból powodów związany z przeżytym wstrząsem psychicznym i utratą więzi rodzinnych. Zasądzenie zadośćuczynienia pozostawione jest swobodzie sędziowskiej, co nie oznacza oczywiście dowolności tej oceny. Kwota łącznie 75.000 zł na rzecz matki zmarłego (40.000 zł wypłacona w postępowaniu likwidacyjnym i 35.000 zł zasądzone przez Sąd Okręgowy) i przyznane kwoty po 10.000 zł na rzecz każdego z dziadków są odpowiednie i nie można uznać w realiach przedmiotowej sprawy, że ich wysokość jest rażąco zaniżona. Podkreślenia wymaga, że kwota należnego zadośćuczynienia wymaga uwzględnienia realiów konkretnej sprawy, a zatem powoływanie się na wartość zasądzonych kwot w innych sprawach nie może być – jak sugerował autor apelacji - decydująca. Więzi wnuka z dziadkami były rozluźnione, bowiem mieszkali oni w innej niż zmarły miejscowości, a wnuk kontakt z dziadkami miał kilka razy w roku (wakacje, ferie, święta). Inna jest zatem sytuacja rodzica, który utracił dziecko wspólnie z nim mieszkające i prowadzące gospodarstwo domowe, a inna dziadków mających mniejszy kontakt z wnukiem. Rodzaj i intensywność więzi łączącej pokrzywdzonego ze zmarłym ma wpływ na wysokość zasądzonego zadośćuczynienia. Dodać również należy, że wysokość przyznanego zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, winna być z jednej strony ograniczona intensywnością i trwałością doznanych cierpień, rodzajem naruszonego dobra. Z drugiej strony przyjmuje się, że sąd odwoławczy powinien w tym względzie dokonywać korekty orzeczenia tylko wówczas, gdyby przyznane świadczenie było rażąco zaniżone lub wygórowane (np. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 7 stycznia 2000 r. ,II CKN 651/98, LEX nr 51063 oraz z dnia 18 listopada 2004 r., I CK 219/04, LEX nr 146356). W rozpoznawanej sprawie taka sytuacja nie zachodzi. Brak zatem podstaw do przyjęcia, że zasądzone zadośćuczynienie jest nieadekwatne do doznanej przez powodów krzywdy. Z tych względów ten zarzut powodów okazał się chybiony.

Nie zasługiwał także na uwzględnienie zarzut naruszenia art. 100 k.p.c. Zasadą wynikającą z treści art. 98 § 1 k.p.c. jest, iż strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Przepis art. 100 k.p.c. traktuje natomiast o kompensacie kosztów procesu, która umożliwia sprawiedliwe ich rozłożenie pomiędzy stronami, jeżeli żądania lub obrona uwzględnione zostały jedynie częściowo. Kompensata poniesionych kosztów procesu może polegać na ich wzajemnym zniesieniu, stosunkowym rozdzieleniu lub – gdy przeciwnik uległ tylko co do nieznacznej części swego żądania albo gdy określenie należnej mu sumy zależało od wzajemnego obrachunku lub oceny sądu - włożeniu na jedną ze stron obowiązku zwrotu całości kosztów. W niniejszej sprawie, biorąc pod uwagę wysokość zasądzonych świadczeń Sąd Okręgowy obciążył powodów kosztami w 68 %, a pozwanego w 32%. Rozstrzygnięcie o kosztach w trybie art. 100 zd. 2 k.p.c. ma charakter fakultatywny i tak jak samo roszczenie pozwu - ocenny. W niniejszej sprawie, w której powództwo zostało uwzględnione jedynie w niewielkim zakresie (32%), nie można zarzucić Sądowi pierwszej instancji naruszenia art. 100 k.p.c. poprzez orzeczenie zgodnie ze zdaniem pierwszym tego przepisu. Wbrew twierdzeniom skarżących brak było w rozpoznawanej sprawie do zastosowania art. 100 zd. drugie do rozstrzygnięcia o kosztach procesu. Nie było także przesłanek do zastosowania art. 102 k.p.c.

W tym stanie rzeczy apelacja powodów podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c. jako bezzasadna. O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z § 6 pkt. 5 w zw. z § 12 ust. 1 pkt. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349 z późn. zm.).

J. Nowicki P. Górecki H. Małaniuk