Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 października 2014 r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu Wydział IV Karny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący SSO Aleksander Ostrowski

Sędziowie SSO Krzysztof Głowacki

SSR del. do SO Sławomir Pałka (spr.)

Protokolant Artur Łukiańczyk

przy udziale Tadeusza Kaczana Prokuratora Prokuratury Okręgowej

po rozpoznaniu w dniu 21 października 2014 r.

sprawy J. T. (1)

oskarżonego o przestępstwo z art. 190 § 1 kk

na skutek apelacji wniesionej przez obrońcę oskarżonego

od wyroku Sądu Rejonowego w Oleśnicy

z dnia 7 lipca 2014 roku sygn. akt II K 226/13

oraz zażalenia obrońcy na postanowienie

Sądu Rejonowego w Oleśnicy z dnia 28 lipca 2014 r. w przedmiocie kosztów zastępstwa procesowego

I.  zmienia zaskarżony wyrok wobec oskarżonego J. T. (1) zaś z mocy art. 435 k.p.k. także w stosunku do skazanego K. D. w ten sposób, że uchyla orzeczenia o obowiązku powstrzymania się od zbliżania się do pokrzywdzonych zawarte w pkt IX i X części dyspozytywnej wyroku;

II.  w pozostałej części zaskarżony wyrok utrzymuje w mocy;

III.  uchyla w całości postanowienie Sądu Rejonowego w Oleśnicy z dnia 28 lipca 2014 r. w przedmiocie kosztów zastępstwa procesowego i na mocy art. 626 § 3 k.p.k., art. 627 k.p.k. i art. 634 k.p.k., zaś wobec oskarżonego K. D. nadto na podstawie art. 435 k.p.k. zasądza zwrot kosztów zastępstwa procesowego za I i II instancję:

a) od oskarżonego K. D. na rzecz oskarżyciela posiłkowego M. G. (1) kwotę 1176 złotych;

b) od oskarżonego J. T. (1) na rzecz oskarżycieli posiłkowych A. G., M. G. (1), M. G. (2) kwoty po 1596 złotych;

IV.  zwalnia oskarżonego od ponoszenia kosztów sądowych należnych Skarbowi Państwa za postępowanie odwoławcze.

Sygn. akt IV Ka 972/14

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 7 lipca 2014 r. Sąd Rejonowy w Oleśnicy uznał oskarżonego J. T. (1) za winnego tego, że w dniu 13 stycznia 2013 r. w B. groził A. G., M. G. (1) oraz M. G. (2) uszkodzeniem ciała i pozbawieniem życia, czym wzbudził w nich uzasadnioną obawę, że groźby te zostaną spełnione, to jest przestępstwa z art. 190 § 1 kk i za to na podstawie tego przepisu wymierzył mu karę 6 miesięcy pozbawienia wolności (pkt I części dyspozytywnej wyroku), warunkowo zawieszając jej wykonanie na okres 5 lat próby na podstawie art. 69 § 1 i 2 kk w zw. z art. 70 § 2 kk (pkt II). Sąd oddał oskarżonego w okresie próby pod dozór kuratora na podstawie art. 73 § 2 kk (pkt III), nadto zobowiązał go na podstawie art. 72 § 1 pkt 2 kk do przeproszenia pokrzywdzonych listownie (pkt VII) a na podstawie art. 72 § 1 pkt 7a kk do powstrzymania się od zbliżania do pokrzywdzonych (pkt IX). Sąd zwolnił oskarżonego od ponoszenia kosztów sądowych w całości (pkt XI).

Tym samym wyrokiem Sąd uznał oskarżonego K. D. za winnego tego, że w dniu 13 stycznia 2014 r. w B. groził M. G. (1) uszkodzeniem ciała i pozbawieniem życia, czym wzbudził w nim uzasadnioną obawę, że groźba ta zostanie spełniona, to jest przestępstwa z art. 190 § 1 kk i za to na podstawie tego przepisu wymierzył mu karę 5 miesięcy pozbawienia wolności (pkt IV), której wykonanie na podstawie art. 69 § 1 i 2 kk w zw. z art. 70 § 2 kk warunkowo zawiesił na okres 5 lat próby (pkt V). Sąd oddał oskarżonego w okresie próby pod dozór kuratora na podstawie art. 73 § 2 kk (pkt VI), nadto zobowiązał go na podstawie art. 72 § 1 pkt 2 kk do przeproszenia pokrzywdzonych listownie (pkt VIII) a na podstawie art. 72 § 1 pkt 7a kk do powstrzymania się od zbliżania do pokrzywdzonych (pkt X). Sąd zwolnił oskarżonego od ponoszenia kosztów sądowych w całości (pkt XI).

Apelację od powyższego wyroku wywiódł obrońca oskarżonego J. T. (1), z powołaniem art. 425 § 1 i 2 kpk i art. 444 kpk zaskarżając orzeczenie w części, tj. w zakresie pkt I, II, III, VII i IX części dyspozytywnej. Na podstawie art. 438 pkt 3 kpk zarzucił wyrokowi błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia i mający wpływ na jego treść, polegający na przyjęciu, że oskarżony groził pokrzywdzonym oraz pokrzywdzeni realnie obawiali się spełnienia groźby, podczas gdy zdarzenie z dnia 13 stycznia 2014 r. miało charakter zwykłej sprzeczki, w której aktywne były obie strony. Na poparcie tego zarzutu skarżący przywołał zeznania świadków, w tym pokrzywdzonych, które w jego ocenie przemawiają za konkluzją o braku wypełnienia przez oskarżonego znamion art. 190 § 1 kk. Z ostrożności procesowej skarżący zarzucił wyrokowi niewspółmierność orzeczonej kary poprzez wymierzenie kary pozbawienia wolności w wymiarze 6 miesięcy z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres 5 lat próby, gdy tymczasem wystarczające byłoby wobec oskarżonego orzeczenie kary ograniczenia wolności. Nadto obrońca oskarżonego zakwestionował orzeczenie o zobowiązaniu oskarżonego do przeproszenia pokrzywdzonych oraz zobowiązanie do powstrzymania się od zbliżania do pokrzywdzonych. Skarżący zarzucił w tym względzie uchybienie art. 74 § 1 kk poprzez niewysłuchanie oskarżonego i nieokreślenie czasu i sposobu wykonania orzeczonych obowiązków. Podkreślił, że przeproszenie pokrzywdzonych w niniejszej sprawie jest niemożliwe z uwagi na brak woli pojednania po stronie pokrzywdzonych, natomiast zobowiązanie do powstrzymania się od zbliżania do pokrzywdzonych jest niewykonalne z uwagi na uwarunkowania lokalne - strony mieszkają w sąsiadujących ze sobą, małych miejscowościach i m.in. z uwagi na istniejącą infrastrukturę nie jest realnie możliwe uniknięcie wzajemnych kontaktów. Obrońca oskarżonego zażądał zmiany zaskarżonego wyroku i uniewinnienia J. T. (1), zaś w przypadku nieuwzględnienia tego żądania - wymierzenie kary ograniczenia wolności w miejsce kary pozbawienia wolności.

Skarżący zakwestionował również, powołując się na treść art. 460 kpk i art. 626 § 3 kpk postanowienie Sądu pierwszej instancji z dnia 28 lipca 2014 r. w przedmiocie przyznania kosztów zastępstwa procesowego na rzecz oskarżycieli posiłkowych. Na podstawie art. 438 pkt 3 kpk zarzucił temu postanowieniu błędne powiększenie należnych kosztów o podatek od towarów i usług, gdy tymczasem podlega on doliczeniu tylko w wypadku wynagrodzenia dla obrońcy z urzędu oraz uchybienie art. 633 kpk poprzez pominięcie zasady słuszności i zasądzenie pełnych kosztów na rzecz każdego z trójki oskarżycieli posiłkowych, reprezentowanych przez jednego pełnomocnika z wyboru. Skarżący nie sformułował wprost wniosków zażalenia w tym zakresie, ale z treści środka odwoławczego wynikało, że domagał się zmiany pkt I postanowienia z dnia 28 lipca 2014 r.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja obrońcy oskarżonego J. T. (1) jedynie w części zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy nie podzielił najdalej idącego zarzutu skarżącego, a mianowicie twierdzenia, że na skutek błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia doszło do niezasadnego przyjęcia, że oskarżony wypełnił swoim zachowaniem znamiona art. 190 § 1 kk. Skarżący wybiórczo przywołał w apelacji wyrwane z kontekstu fragmenty wypowiedzi pokrzywdzonych, i to tylko te, które uznał za korzystne dla oskarżonego. Pominął jednakże cały szereg spójnych i wzajemnie uzupełniających się wypowiedzi świadków, które jednoznacznie wskazywały nie tylko na to, że oskarżony formułował wobec pokrzywdzonych poważne groźby, ale także na to, że pokrzywdzeni przestraszyli się tych gróźb i mieli do tego uzasadnione obiektywnie podstawy (zeznania R. G., k. 262, A. G., k. 137, M. G. (1), k. 140, M. G. (2), k. 142 i 143, Z. G., k. 144, I. G., k. 145). Sąd pierwszej instancji zasadnie przyjął, że pełne wulgaryzmów agresywne wypowiedzi oskarżonego (przytoczone na k. 313, 314, 315 i 316 uzasadnienia wyroku Sądu Rejonowego) stanowiły groźby w rozumieniu art. 190 § 1 kk. Okoliczności zdarzenia, które Sąd pierwszej instancji w obszernym uzasadnieniu drobiazgowo opisał (przyjazd sporą grupą, w której przeważali młodzi mężczyźni, po zmroku pod dom pokrzywdzonych, prowokujące zachowania, obraźliwe, wulgarne i agresywne wypowiedzi, w tym kierowane za pomocą środków komunikowania się na odległość) w pełni uzasadniały słuszność konkluzji Sądu Rejonowego, że prawdziwe były deklaracje pokrzywdzonych o powstaniu po ich stronie stanu obawy spełnienia gróźb. Obawy te miały obiektywne podstawy. W tym zakresie nie ma znaczenia to, że być może między stronami w przeszłości dochodziło już do nieporozumień, sprzeczek, utarczek, niemających charakteru przestępstwa z art. 190 § 1 kk. W świetle dowodów, które Sąd Okręgowy w ślad za Sądem pierwszej instancji uznaje za wiarygodne, w niniejszej sprawie doszło do takiej eskalacji konfliktu, która w widoczny i jednoznaczny sposób przekroczyła granice określone w art. 190 § 1 kk. Sąd Rejonowy wyjaśnił w przekonujący sposób, dlaczego dał wiarę dowodom przemawiającym za tezami oskarżenia, a dlaczego odmówił wiarygodności oskarżonemu i zasadniczo również świadkom obrony. Uzasadnienie wyroku Sądu pierwszej instancji jest szczegółowe i przekonujące; mieści się w granicach swobodnej oceny dowodów i jako takie korzysta z ochrony art. 7 kpk. Zarzuty obrony w tym zakresie nie potwierdziły się i miały charakter dowolnej polemiki z prawidłowymi ustaleniami i konkluzjami Sądu pierwsze] instancji.

Sąd Okręgowy uznał za bezzasadny zarzut apelacji o niewspółmierności orzeczonej wobec oskarżonego J. T. (2) kary 6 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres 5 lat próby. Sąd pierwszej instancji wyjaśnił, czyni kierował się, wymierzając karę (k. 328) i Sąd Okręgowy podziela konkluzje w tym zakresie, Wprawdzie oskarżony J. T. (1) jest osobą młodocianą, ale po pierwsze już dwukrotnie uprzednio był karany (k. 295-299), a po drugie młody wiek nie ma bezpośredniego wpływu na dobór rodzaju kary; ustawodawca wymaga jedynie, aby dobierać tak karę, aby sprawcę młodocianego przede wszystkim wychować (art. 54 § 1 kk). Dyrektywy wymiaru kary przemawiały w niniejszej sprawie za doborem kary pozbawienia wolności a nie kary rodzajowo łagodniejszej, również w kontekście priorytetu celu wychowawczego kary. Niezrozumiała dla Sądu Okręgowego jest - pozbawiona szerszego rozwinięcia - teza obrony, że kara pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, połączona z orzeczeniem dozoru kuratora, nie spełni celów wychowawczych wobec oskarżonego J. T. (1). Z założenia ustawodawca dozór kuratora w odniesieniu do sprawcy młodocianego traktuje jako jeden z podstawowych środków oddziaływania wychowawczego, skoro jego zastosowanie jest w świetle art. 73 § 2 kk obligatoryjne.

Sąd Okręgowy uznał za nietrafny zarzut obrony uchybienia przez Sąd Rejonowy art. 74 § 1 kk w zakresie, w jakim przepis ten obliguje sąd do wysłuchania skazanego przed orzeczeniem obowiązków, o których mowa w art. 72 kk. Z akt sprawy wynika, że oskarżony J. T. (1), prawidłowo zawiadomiony o terminie rozprawy (k. 303), nie stawił się w dniu wyrokowania w jego sprawie przed Sąd Rejonowy (k. 304), uniemożliwiając wysłuchanie, o którym mowa w art. 74 § 1 kk. Obowiązek wysłuchania oskarżonego, o którym mowa w art. 74 § 1 kk nie ma hamującego wpływu na tok postępowania i na orzekanie, jeżeli oskarżony, prawidłowo powiadomiony o terminie rozprawy, nie stawił się na nią bez usprawiedliwienia. Obowiązek wysłuchania oskarżonego w trybie art. 74 § 1 kk oznacza powinność sądu umożliwienia oskarżonemu wypowiedzenia się w kwestiach istotnych z punktu widzenia tego przepisu. Nieusprawiedliwione niestawiennictwo oskarżonego na rozprawę i uniemożliwienie w ten sposób wysłuchania, czyni zarzut uchybienia przez Sąd pierwszej instancji art. 74 § 1 kk poprzez niewysłuchanie tego oskarżonego bezzasadnym w stopniu oczywistym.

Częściowo trafny jest zarzut obrony, że przy orzeczeniu obowiązków z art. 72 kk Sąd nie określił sposobu i czasu ich wykonania, do czego obliguje art. 74 § 1 kk. Zbędne jest w tym miejscu szersze rozważanie kwestii znaczenia pojęcia „skazanego" użytego w tym przepisie. Sąd Okręgowy w tym zakresie podziela pogląd wyrażony w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 2005 r, (I KZP 17/05), że czas i sposób wykonania obowiązków z art. 72 kk określa sąd w postępowaniu rozpoznawczym, w wyroku, a wyjątkowo tylko, w razie wady wyroku w postaci braku stosowanego orzeczenia - sąd w postępowaniu wykonawczym.

Zarzut apelacji w odniesieniu do obowiązku przeproszenia pokrzywdzonych, orzeczonego w pkt VII części dyspozytywnej wyroku, nie mógł prowadzić do zmiany rozstrzygnięcia w tym zakresie a jednocześnie nie zachodziły przesłanki do jego uchylenia. Sąd Rejonowy określił - wbrew twierdzeniom apelacji - sposób zadośćuczynienia obowiązkowi („listownie"), nie określił jedynie czasu jego wykonania. W braku takiego orzeczenia należy przyjąć, że czas wykonania obowiązku wyznaczany jest przez długość okresu próby. W tym zakresie apelacja obrońcy nie mogła prowadzić do dookreślenia czasu wykonania obowiązku. Określenie krótszego - niż wynikający z długości okresu próby - czasu wykonania obowiązku prowadziłoby to do pogorszenia sytuacji oskarżonego J. T. (1), co jest niedopuszczalne zgodnie z art. 86 §1 kpk i art. 425 § 3 kpk. Dlatego Sąd Okręgowy nie ingerował w pkt VII wyroku Sądu Rejonowego. Sąd Okręgowy jednocześnie nie podzielił zarzutów apelacji, co do braku uzasadnienia dla orzeczenia obowiązku przeproszenia pokrzywdzonych. W ocenie Sądu zadośćuczynienie temu obowiązkowi ma znaczenie wychowawcze wobec oskarżonego, niezależnie od postawy pokrzywdzonych w tej sprawie.

Zarzut braku określenia sposobu i czasu wykonania obowiązków z art. 72 kk okazał się trafny w odniesieniu do orzeczenia o obowiązku powstrzymania się przez oskarżonego od zbliżania do pokrzywdzonych. Orzeczenie w tym zakresie podlegało uchyleniu, na podstawie art. 435 kpk również wobec oskarżonego K. D..

Czas i sposób wykonania obowiązków, o których mowa w art. 72 kk, winny być określone na tyle szczegółowo, aby możliwe było ich wykonanie. Ma to znaczenie gwarancyjne dla oskarżonego oraz stanowi jedno z kryteriów kontroli okresu próby - w świetle treści art. 75 § 2 kk.

Poprzestanie przez Sąd Rejonowy w pkt IX i X wyroku na sformułowaniu, że na podstawie stosownych przepisów zobowiązuje oskarżonych do powstrzymania się od zbliżania do pokrzywdzonych w okresie próby, nie spełnia wymogu szczegółowego dookreślenia zakresu obowiązku probacyjnego, a tym samym sposobu jego wykonania. Sąd Okręgowy dostrzega, że ustawodawca jedynie w odniesieniu do środka karnego z art. 39 pkt 2b kk wprost nałożył na sąd obowiązek wskazania odległości od osób chronionych, którą oskarżony ma obowiązek zachować (art. 41a § 4 kk). Należy jednak przyjąć, że - z uwagi na jednorodny charakter tak środka karnego z art. 39 pkt 2b kk, jak i obowiązku z art. 72 § 1 pkt 7a kk - również w wypadku obowiązku probacyjnego niezbędne jest: dokładne wskazanie odległości, jaką oskarżony winien zachować wobec osób, do których nie powinien się zbliżać, a obowiązek w tym zakresie wynika z treści art. 74 § 1 kk.

W niniejszej sprawie rację ma skarżący, kiedy podnosi, że wykonanie obowiązku powstrzymania się od zbliżania do pokrzywdzonych, nawet po dookreśleniu sposobu jego wykonania, byłoby w warunkach miejscowych niemożliwe. Pomijając powyższe, w ocenie Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie orzekanie obowiązku z art. 72 § 1 pkt 7a kk należało uznać za zbędne. Strony znają się od dłuższego czasu, ich konflikty mają charakter epizodyczny, nigdy do tej pory nie przekraczały granicy art. 190 § 1 kk. Wystarczające jest wykonywanie wobec oskarżonych dozoru kuratora, by zapewnić cel w postaci zapobieżenia ponownym naruszeniom praw pokrzywdzonych.

Z tych przyczyn Sąd orzekł jak w pkt I i II wyroku.

W odniesieniu do zażalenia na postanowienie z dnia 28 lipca 2014 r. w przedmiocie
kosztów zastępstwa procesowego, należało uznać częściową zasadność tego środka
odwoławczego, a to w zakresie, w jakim kwestionowane było przyznanie kosztów zastępstwa
procesowego w wysokości powiększonej o podatek od towarów i usług (VAT). Rację ma
skarżący, kiedy wywodzi, że jedynie w sprawach, w których strona korzysta z pomocy
adwokata (radcy prawnego) z urzędu, sąd podwyższa opłatę o podatek od towarów i usług (§
2 ust. 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat
za czynności adwokackie... i § 2 ust. 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28
września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych...). Sąd Okręgowy
skorygował w tym zakresie orzeczenie Sądu pierwszej instancji i orzekł o kosztach za obydwie instancje. .