Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 sierpnia 2014 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SO Krystyna Wiśniewska-Drobny

Sędzia SO Tomasz Pawlik

Sędzia SR (del.) Marcin Rak (spr.)

Protokolant Renata Krzysteczko

po rozpoznaniu w dniu 14 sierpnia 2014 r. w Gliwicach na rozprawie

sprawy z powództwa Gminy G.

przeciwko Gminie Ż.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Rejonowego w Żorach

z dnia 16 stycznia 2014 r., sygn. akt I C 1139/12

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powódki na rzecz pozwanej kwotę 600 zł (sześćset złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

SSR (del.) Marcin Rak SSO Krystyna Wiśniewska – Drobny SSO Tomasz Pawlik

Sygn. akt III Ca 540/14

UZASADNIENIE

Powódka domagała się od pozwanej kwoty 5.467 złotych z bliżej określonymi odsetkami i kosztami postępowania. Wywodziła, że strony sporu będące gminami zawarły 2 grudnia 2009 roku, na podstawie art. 86 ust. 3 i 4 ustawy z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej, tekst jednolity: Dz.U. z 2013 r. poz. 182, z późn. zm. (dalej: „ustawa o pomocy społecznej”) porozumienie regulujące umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej działającej na terenie powódki. Porozumienie to było niezupełne albowiem nie obejmowało zasad pokrywania wydatków z tytułu wynagrodzenia rodzica zastępczego w okresie od 21 sierpnia 2009 roku do 31 grudnia 2010 roku. Pozwana negowała możliwość uzupełnienia porozumienia w tym zakresie, co oceniać należało na podstawie art. 415 k.c. jako zaniechanie skutkujące szkodą powódki.

W sprzeciwie od wydanego w sprawie nakazu zapłaty pozwana wniosła o odrzucenie pozwu, względnie oddalenie powództwa i zasądzenie na swoją rzecz kosztów sporu. Zarzuciła, że droga sądowa jest w sprawie niedopuszczalna. Nadto wskazała, że w świetle art. 86 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej w brzmieniu obowiązującym do 01 stycznia 2012 roku, koszty pobytu dziecka w rodzinie zastępczej na terenie innego powiatu podlegają uzgodnieniu, zatem nie mogą być jednostronnie narzucane przez powiat przyjmujący dziecko do rodziny zastępczej.

Prawomocnym postanowieniem z dnia 7 listopada 2013 roku Sąd Rejonowy odmówił odrzucenia pozwu zaś zaskarżonym wyrokiem oddalił powództwo i obciążył powódkę obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz pozwanej.

Wyrok zapadł po ustaleniu, że dnia 2 grudnia 2009 roku powódka zawarła z pozwaną porozumienie, mocą którego powódka przyjęła dziecko M. S. do rodziny zastępczej prowadzonej przez K. D.. W §3 porozumienia wskazano, że pozwana jest właściwa, ze względu na dotychczasowe miejsce zamieszkania M. S., do ponoszenia wydatków na utrzymanie małoletniej w miesięcznej kwocie świadczeń przysługujących rodzinie zastępczej od 21 sierpnia 2009 roku. W zakres owych wydatków weszły kwoty: w okresie od 21 do 31 sierpnia 2009 roku – 350,65 złotych; od dnia 01 września 2009 roku comiesięczna pomoc pieniężna na pokrycie kosztów utrzymania małoletniej – 988,20 złotych; a nadto jednorazowe świadczenie pieniężne na pokrycie niezbędnych wydatków związanych z potrzebami dziecka przyjmowanego do rodziny zastępczej – 1.520,00 złotych. Łączna kwota jaką pozwana miała przekazać wyniosła w 2009 roku 5.823,45 złotych. W §5 porozumienia wskazano, że każda jego zmiana musi mieć formę pisemnego aneksu, za wyjątkiem zmiany kwoty miesięcznej świadczeń o których mowa w §3 ust. 2.

Ustalił też Sąd Rejonowy, że Ośrodek Pomocy (...) w G. od lipca 2009 roku do grudnia 2010 roku przekazywał miesięcznie K. D. stosowne kwoty tytułem wynagrodzenia za sprawowanie funkcji rodziny zastępczej. Strony prowadziły korespondencję dotyczącą proporcjonalnego partycypowania przez pozwaną w kosztach wynagrodzenia za wskazany okres. Powódka domagała się podpisania aneksu do porozumienia regulującego tą kwestę. Początkowo pozwana odmawiała podpisania aneksu powołując się na brak środków, a ostatecznie wskazała na brak podstaw do pokrywania spornych kosztów za okres poprzedzający styczeń 2011 roku. Strony ostatecznie zawarły aneks numer (...) za okres od 01 stycznia 2011 roku, przy czym powódka zastrzegła, że pozostałej kwoty będzie dochodzić na drodze sądowej.

Pozwana nie spełniła spornego świadczenia pomimo wezwania do zapłaty.

Mając na względzie te ustalenia Sąd Rejonowy wskazał, że zgodnie z art. 86 ustawy o pomocy społecznej w wersji obowiązującej do dnia 01 stycznia 2012 roku ust. 3 w przypadku umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej na terenie innego powiatu, powiat właściwy ze względu na miejsce zamieszkania dziecka przed umieszczeniem w rodzinie zastępczej ponosi wydatki na jego utrzymanie w łącznej kwocie świadczeń przysługujących danej rodzinie zastępczej. Natomiast wedle art. 86 ust. 4 powołanej ustawy powiat prowadzący całodobową placówkę opiekuńczo-wychowawczą lub rodzinę zastępczą przyjmującą dziecko oraz powiat na terenie którego funkcjonuje całodobowa placówka opiekuńczo-wychowawcza zawiera z powiatem właściwym ze względu na miejsce zamieszkania przyjętego dziecka przed umieszczeniem w rodzinie zastępczej lub skierowaniem do całodobowej placówki opiekuńczo-wychowawczej porozumienie w sprawie umieszczenia dziecka i wysokości wydatków, o których mowa w ust. 2 lub 3.

Dalej Sąd Rejonowy wywiódł, że rozpoznawana sprawa miała charakter cywilny, a zatem droga sądowa była w niej dopuszczalna. Powołując się na orzecznictwo sądów administracyjnych wskazał, że porozumienie zawierane między powiatami w trybie cytowanych przepisów, ma formę umowy cywilnej. Powiaty decydując się na regulację współpracy drogą porozumienia, zatem umowy cywilnoprawnej, muszą być świadome prawnych konsekwencji użycia tej instytucji prawnej. Podstawowym skutkiem jest równość podmiotów tj. obu stron tegoż porozumienia i związana z tym autonomia w kształtowaniu uprawnień występujących w ramach danego stosunku. Pogląd taki przyjmowany jest także przez zwolenników poglądu o administracyjnym charakterze porozumienia,

Zatem w ocenie Sądu Rejonowego brak było podstaw do jednostronnej zmiany treści porozumienia, zwłaszcza w sposób niekorzystny dla drugiej strony albowiem naruszyłoby to równowagę podmiotów. Zmiana mogłaby być dopuszczalna tylko gdyby ustawodawca przyznał uprawnienie prawo kształtujące na rzecz określonego podmiotu, czego jednak nie uczynił.

W tym aspekcie Sąd Rejonowy wywiódł, że art. 86 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej statuuje obowiązek ponoszenia „wydatków”, nie wskazując przy tym co do nich należy zaliczyć, w tym także czy można do nich zaliczyć sporne w niniejszej sprawie „wynagrodzenie” dla rodziny zastępczej. O tym, że nie jest to luka w prawie świadczy treść art. 85 ust. 4 tej ustawy przewidującego zawarcie porozumienia, które ma dotyczyć m. in. wysokości wydatków. Należy z tego wnioskować, że ustawodawca przekazał stronom porozumienia swobodę w określaniu elementów składowych owych „wydatków” oraz ich wysokości nie dając przy tym żadnej ze stron uprawnienia prawokształtującego pozwalającego na jednostronną zmianę treści stosunku prawnego, którego podstawę stanowi zawarte porozumienie. Powołany art. 86 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej taką podstawą być nie mógł, gdyż stanowił jedynie o obowiązku ponoszenia „wydatków” przy jednoczesnym ustanowieniu w art. 86 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej kompetencji stron porozumienia do swobodnego ich kształtowania.

Nadto Sąd Rejonowy wskazał na swobodę dotyczącą wyboru powiatu, do którego kieruje się małoletniego. Pozwana zatem była uprawniona do samodzielnego zdecydowania, z którym powiatem zawrze porozumienie. Niewątpliwie przy dokonywaniu tegoż wyboru kierowała się kwestiami najkorzystniejszymi, w tym dotyczącymi kosztów utrzymania małoletniej w rodzinie zastępczej. Skoro wybór powódki jako powiatu, do którego została skierowana małoletnia nastąpił w oparciu o zasadę swobodnego wyboru partnera to powódka nie mogła zmieniać treści powstałego stosunku mocą jednostronnego oświadczenia, w sytuacji gdy warunki współpracy miedzy powiatami zostały jednoznacznie sprecyzowane i decydowały o wyborze właśnie jej jako drugiej strony porozumienia.

Sąd Rejonowy zwrócił uwagę na treść art. 78c ustawy o pomocy społecznej w wersji w wersji obowiązującej od dnia 01 maja 2010 roku, z którego wynikało, że nie ma ono charakteru stałego i jest ustalane w określonych tym przepisem granicach. Skoro ten element wydatków nie ma charakteru stałego to może się kształtować w różnych powiatach w sposób odmienny. Niewątpliwie wpływa to na decyzję o umieszczeniu dziecka w określonej rodzinie zastępczej. Zatem jednostronne uprawnienie do kształtowania wysokości wydatków przez powiat przyjmujący wypaczałby swobodę wyboru partnera do zawarcia porozumienia.

Rozstrzygnięcie o kosztach uzasadnione zostało treścią art. 98 k.p.c.

Apelację od tego wyroku wniosła powódka zarzucając naruszenie:

- art. 86 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że ustawodawca nie wskazał, co należy zaliczyć do wydatków uwzględnianych w zawieranym przez strony porozumieniu,

- art. 19 pkt 5 ustawy o pomocy społecznej w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2011 roku poprzez jego niezastosowanie oraz art. 353 ¹ k.c. i art. 86 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej poprzez ich błędną wykładnię, wyrażające się przyjęciem, że art. 86 ust 4 tejże ustawy daje stronom porozumienia kompetencje do swobodnego kształtowania wydatków, jakie pokrywać ma pozwana i treść tego porozumienia nie doznaje ograniczeń wynikających z przepisów ustawy o pomocy społecznej,

- art. 415 k.c., 416 k.c. i 417 k.c. poprzez ich niezastosowanie, podczas gdy z okoliczności faktycznych sprawy wynikało, że zaniechanie pozwanej wyczerpuje znamiona odpowiedzialności deliktowej.

Uzasadniając zarzuty argumentowała, że przepis art. 86 ust 3 ustawy o pomocy społecznej wprowadza obowiązek pokrywania przez powiat miejsca dotychczasowego pobyt dziecka wydatków na jego utrzymanie w łącznie kwocie świadczeń przysługujących danej rodzinie zastępczej, a zatem także wynagrodzenia, skoro jest ono świadczeniem wypłacanym rodzinie zastępczej na podstawie art. 75 ust. 3 tej ustawy. Wywodziła, że normą ograniczającą możliwość swobodnego kształtowania treści stosunku prawnego w rozumieniu art. 353 ¹ k.c., był art. 86 ust. 4 w zw. z art. 86 ust 3 ustawy o pomocy społecznej. Wskazywała, że umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej następuje na podstawie orzeczenia sądu, a ustalenie wysokości wynagrodzenia rodziny zastępczej nie jest zupełnie dowolne. Podkreślała, że obowiązkiem pozwanej było zawarcie z powódką takiego porozumienia, które uwzględniałoby zarówno koszty utrzymania małoletniej w rodzinie zastępczej jak i koszt wynagrodzenia tej rodziny. Uchylanie się od tego obowiązku było deliktem w rozumieniu art. 415 i nast. k.c.

Pozwana wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego. Podkreślała, że pojęcia „świadczenia” i „wynagrodzenia” dla rodziny zastępczej nie są tożsame w rozumieniu przepisów ustawy o pomocy społecznej. Zwracała uwagę na to, że obok trybu w którym zawierane jest porozumienie ustawa ta przewiduje także drugi tryb finansowania kosztów utrzymania dzieci w rodzinach zastępczych lub placówkach opiekuńczo – wychowawczych. Tryb ten dotyczył dzieci przyjętych bez skierowania w przypadku konieczności zapewnienia natychmiastowej opieki. W takiej sytuacji art. 86 ust 10 i 11 ustawy o pomocy społecznej nakładał na powiat miejsca zamieszkania dziecka przed przyjęciem do placówki, obowiązek ponoszenia „kosztów pobytu dziecka”, co nie było pojęciem tożsamym z „łączną kwotą świadczeń przysługujących danej rodzinie zastępczej”, których dotyczyło porozumienie zawierane na podstawie art. 86 ust 4 w zw. z art. 86 ust 3 ustawy o pomocy społecznej.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Poczynione przez Sąd Rejonowy ustalenia faktyczne były prawidłowe, jako poczynione zgodnie z zasadami określonymi w art. 227-234 k.p.c.. Działając w granicach tych regulacji Sąd Rejonowy wyciągnął prawidłowe wnioski nie naruszając przy tym normy art. 233§1 k.p.c.

Ustalenia te Sąd Okręgowy uznaje za własne bez potrzeby ponownego ich przytaczania zwłaszcza, że nie były kwestionowane w apelacji.

Istota sporu sprowadzała się do dokonania oceny prawnej rozstrzygającej wątpliwości stron dotyczące wzajemnych obowiązków, w kontekście przepisów ustawy o pomocy społecznej obowiązujących w dacie zawarcia spornego porozumienia.

W tym aspekcie Sąd Okręgowy podziela stanowisko Sądu Rejonowego, co do dopuszczalności drogi sądowej w niniejszej sprawie wobec cywilnoprawnego charakteru porozumienia zawieranego w trybie art. 86 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej, w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2011 roku, mającym zastosowanie w sprawie (por. postanowienia NSA z dnia 23 września 2013 roku, I OW 181/13, Lex nr 1375114, z dnia 9 marca 2012 r., sygn. akt I OW 3/12, Lex 1122898, oraz I OW 14/12, Lex Ne 1122894, z dnia 23 września 2012 r., sygn. akt I OW 31/12, Lex 1136736).

Zatem oceny wzajemnych obowiązków stron wynikających z tego porozumienia dokonywać należało przy uwzględnieniu art. 353 ¹ k.c. zgodnie z którym, strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Co się tyczy drugiego ograniczenia o którym mowa w tym przepisie, to trzeba mieć na uwadze, że niedopuszczalne jest tylko takie ustalenie treści stosunku zobowiązaniowego w wyniku którego doszłoby do naruszenia przepisów bezwzględnie obowiązujących (por. Komentarz do Kodeksu Cywilnego, Księga trzecia, Zobowiązania, pod red. G. Bieńka, Wydanie 3, Warszawa 2002, LexisNexis, tom 1, s. 18, teza 11).

Wbrew zarzutom apelacji brak było podstaw do uznania, aby zawarte przez strony porozumienie, było sprzeczne z przepisami ustawy o pomocy społecznej w brzmieniu mającym zastosowanie w sprawie. Niezależnie bowiem od tego czy porozumieniem wskazanym w art. 86 ust. 4 w zw. z art. 86 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej można było objąć także zasady ponoszenia kosztów wynagrodzenia rodziny zastępczej, nie było sprzecznym z prawem zawarcie porozumienia, które nie nakładało na pozwaną obowiązku ponoszenia takich kosztów. Zatem okoliczność, że zawarte przez powódkę i pozwaną porozumienie nie nakładało na pozwaną obowiązku partycypacji w kosztach wynagrodzenia rodziny zastępczej, nie świadczyło o jego niezgodności z prawem, a jedynie o tym, że strony tak a nie inaczej, w ramach przysługującej im swobody kontraktowej, uregulowały obowiązki finansowe pozwanej. Niewątpliwie strony porozumienia miały prawo do takiego uregulowania wzajemnych rozliczeń, w którym refundowane będą tylko te koszty które objęto porozumieniem.

Dalej wskazać trzeba, że żaden z zapisów porozumienia nie wskazuje aby było ono częściowe, co prowadzić musiało do wniosku o jego zupełnym charakterze. W konsekwencji uznać należało, że zawierając je strony kompleksowo uregulowały zasady finansowania pobytu małoletniej w rodzinie zastępczej prowadzonej na terenie powodowej gminy. Dalszą konsekwencją takiego stanu rzeczy było uznanie za niedopuszczalne obciążanie pozwanej tym, że powódka po zawarciu porozumienia uznała, iż powinno ono obligować druga stronę do zwrotu także innych, nieobjętych nim kosztów.

Zaznaczenia wymaga, że skoro ustawodawca przyjął w omawianym przypadku konstrukcję porozumienia o charakterze cywilnoprawnym, to dał też powiatom (gminom) je zawierającym prawo do swobodnego uregulowania zasad wzajemnych rozliczeń. Pogląd, że porozumienie z art. 86 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej musiało obejmować wszystkie możliwe koszty pobytu dziecka na terenie innego powiatu (gminy) nie znajduje zatem uzasadnienia. Konstrukcja ustawowa dotycząca zawarcia porozumienia w sprawie tychże kosztów byłaby bowiem zbędna i nieracjonalna gdyby przyjąć, że jeden powiat (gmina) jest i tak zobowiązany do pokrycia wszystkich kosztów związanych z pobytem dziecka na terenie innego powiatu (gminy).

Rację na pozwana, która wskazuje nadto na odmienność zasad finansowania kosztów związanych z pobytem dzieci przyjętych do całodobowej placówki opiekuńczo-wychowawczej bez skierowania, w przypadku wymagającym natychmiastowego zapewnienia opieki oraz dzieci pozostawionych przez matkę w zakładzie opieki zdrowotnej bezpośrednio po urodzeniu. Zgodnie bowiem z art. 86 ust. 9, 10 i 11 ustawy o pomocy społecznej w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2011 roku, w takim przypadku porozumienie nie było zawierane albowiem przepisy wskazywały wprost na powinność pokrycia kosztów pobytu dziecka przez konkretnie wskazany powiat (gminę).

Argument ten także przemawiał za przyjęciem braku podstaw do przyjęcia, aby pozwana odmawiając zawarcia aneksu do porozumienia zawartego w trybie art. 86 ust 4 ustawy o pomocy społecznej, w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2011 roku, uchylała się od jakiegokolwiek obowiązku.

Tym samym niezasadnymi były twierdzenia powódki jakoby zaniechanie pozwanej stanowiło czyn niedozwolony skutkujący odpowiedzialnością deliktową z art. 415 i nast. k.c.

Dlatego też Sąd Okręgowy oddalił apelację jako bezzasadną, a to na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania odwoławczego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. obciążając nimi powódkę. Zasądzona na rzecz pozwanej kwota obejmowała wynagrodzenie pełnomocnika w wysokości stawki minimalnej, odpowiedniej do wartości przedmiotu zaskarżenia i zgodnej z §6 pkt 4 w zw. z §12 ust 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 roku, poz. 490 ze zm).

SSR del. Marcin Rak SSO Krystyna Wiśniewska – Drobny SSO Tomasz Pawlik