Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 sierpnia 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 13 sierpnia 2014 r. na rozprawie w Szczecinie

sprawy z powództwa M. J. (1)

przeciwko W. w W., T. T., I. T. i K. T.,

o ustalenie

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie

z dnia 31 grudnia 2013 r., sygn. akt I C 361/13

I.  oddala apelację,

II.  odstępuje od obciążania powódki kosztami postępowania apelacyjnego.

SSA E. Skotarczak SSA A. Kowalewski SSA T. Żelazowski

Sygn. akt I ACa 175/14

UZASADNIENIE

M. J. (1) w pozwie skierowanym przeciwko pozwanej W. w W., po ostatecznym sprecyzowaniu żądania pozwu wniosła o:

- ustalenie, iż umowa ustanowienia odrębnej własności lokalu i sprzedaży z dnia 30 maja 2011 r. zawarta pomiędzy W. w W. a J. J. w przedmiocie przeniesienia prawa własności w drodze sprzedaży nieruchomości mieszkalnej położonej w Ś. przy ul. (...) jest nieważna;

- ustalenie, iż J. J. utracił prawo do zajmowanej kwatery wojskowej oraz prawo najmu lokalu mieszkalnego położonego w Ś. przy ul. (...);

- ustalenie, iż powódce M. J. (1) przysługuje prawo do dalszego zamieszkiwania w lokalu mieszkalnym położonym w Ś. przy ul. (...) oraz przysługuje jej roszczenie o nabycie tego lokalu z zastosowaniem pomniejszenia od wartości rynkowej na warunkach ustawowych określonych w art. 56 - 58 ustawy z dnia 22 czerwca 1995 roku o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, obowiązujących w dniu 30 maja 2011 r.

W uzasadnieniu pozwu powódka wskazała, iż w 1997 r. J. J. opuścił kwaterę stałą przy ul. (...) w Ś., przydzieloną mu jako żołnierzowi zawodowemu, a pozwana W. wszelkie roszczenia względem kwatery zaczęła kierować wyłącznie do powódki. Zdaniem powódki - pozwana W. zawierając umowę najmu i umowę sprzedaży spornej kwatery bezpodstawnie pominęła prawa powódki w tym zakresie, które przysługiwały jej na równi z pozwanym J. J..

W odpowiedzi na pozew pozwana W. w W. wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów procesu według norm przepisanych.

Pozwana przede wszystkim podniosła, że uprawnienie powódki do zamieszkiwania w spornym lokalu mieszkalnym miało charakter pochodny w stosunku do uprawnienia, które przysługiwało jej byłemu mężowi J. J. na podstawie decyzji z dnia 12 sierpnia 1987 r. o przydziale kwatery stałej. Wskazała, że J. J. jako najemca z umowy najmu z dnia 10 grudnia 2001 r. był uprawniony do wykupu lokalu na warunkach preferencyjnych, a powódce uprawnienie takie nie przysługiwało.

Powódka wniosła o wezwanie do udziału w sprawie po stronie pozwanej spadkobierców J. J. - T. T., I. T. i K. T.. Sąd Okręgowy w Szczecinie postanowieniem z dnia 11 października 2013 r. wezwał wskazane osoby do udziału w sprawie po stronie pozwanej.

Pozwani T. T., I. T. i K. T. wnieśli o oddalenie powództwa.

Wyrokiem z dnia 31 grudnia 2013r. Sąd Okręgowy w Szczecinie powództwo oddalił i odstąpił od obciążenia powódki M. J. (1) kosztami procesu na rzecz pozwanej W. w W..

Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły ustalenia, według których J. J. w dniu 18 sierpnia 1985 r. rozpoczął pełnienie zawodowej służby wojskowej, a w dniu 9 sierpnia 1986 r. poślubił powódkę. Z małżeństwa urodziło się dwoje dzieci. W. decyzją z dnia 12 sierpnia 1987 r. przydzieliła na rzecz J. J. i jego rodziny, to jest ówczesnej żony M. J. (1) i syna Ł. J. osobną kwaterę stałą w postaci lokalu mieszkalnego położonego w Ś. przy ul. (...) - złożonego z dwóch pokoi, przedpokoju, łazienki, piwnicy o łącznej powierzchni użytkowej wynoszącej 47,45 m ^{( 2)}. J. J. pełnił zawodową służbę wojskową do 31 lipca 1996 r. i następnie na swój wniosek został przeniesiony do rezerwy bez uprawnień emerytalnych. J. J. nie stawił się na wezwanie W. i nie zawarł z nią umowy najmu dotyczącej lokalu mieszkalnego położonego w Ś. przy ul. (...). W 1997 r. wyprowadził się z tego lokalu, natomiast powódka wraz z dziećmi nadal w nim zamieszkiwała. Po 1997 r. J. J. jedynie sporadycznie przychodził do tego mieszkania, pozostawał w nieformalnym związku z pozwaną T. T., z którą razem mieszkał w lokalu mieszkalnym położonym w Ś. przy ulicy (...). W dniu 6 czerwca 2000 r Sąd Okręgowy w Szczecinie wydał wyrok, w którym rozwiązał przez rozwód związek małżeński M. J. (1) i J. J.. Powyższy wyrok uprawomocnił się z dniem 28 czerwca 2000 r.

W dniu 22 listopada 2001 r. W. wydała ostateczną decyzję, w której na podstawie art. 163 k.p.a. oraz art. 44 ust. 1 ustawy z dnia 22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP uchyliła decyzję z dnia 12 sierpnia 1987 r. o przydziale kwatery przy ul. (...) w Ś. na rzecz żołnierza zawodowego J. J. i jego rodziny.

W dniu 10 grudnia 2001 r. J. J. zawarł z W. umowę najmu lokalu mieszkalnego położonego w Ś. przy ul. (...) na czas nieokreślony. W § 3 umowy wskazano, iż uprawnionymi do stałego zamieszkiwania z najemcą są: była żona M. J. (1), syn Ł. J. i córka M. J. (2).

M. J. (1) w 2004 r. wniosła do Sądu Rejonowego w Ś. pozew przeciwko W. w W. o nakazanie zawarcia z nią umowy najmu zajmowanego lokalu. Postępowanie zostało zakończone prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Szczecinie, który po rozpoznaniu apelacji pozwanej zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, iż powództwo oddalił. W uzasadnieniu powyższego wyroku Sąd wskazał, iż powództwo podlegało oddaleniu w całości, gdyż powódka nie jest „ inną osobą, której prawo do kwatery wygasło” w rozumieniu art. 44 ust. 1 ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych.

W dniu 10 maja 2005 r. w postępowaniu prowadzonym przed Sądem Rejonowym w Ś. została zawarta ugoda sądowa pomiędzy J. J. i M. J. (1), w której strony ustaliły sposób korzystania z przedmiotowego lokalu.

W dniu 14 sierpnia 2007 r. J. J. zawarł związek małżeński z pozwaną T. T.. W dniu 30 maja 2011 r. pozwana W. zawarła z J. J. reprezentowanym przez pełnomocnika T. T. w formie aktu notarialnego umowę ustanowienia odrębnej własności lokalu i sprzedaży w trybie przepisów ustawy z dnia 22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. W powyższej umowie W. ustanowiła odrębną własność lokalu i sprzedała go J. J., a ten nabył wyżej wymieniony lokal mieszkalny na swój majątek osobisty. W dniu 17 czerwca 2011 r. została zawarta w formie aktu notarialnego pomiędzy T. T. a J. J. reprezentowanym przez pełnomocnika T. T. umowa darowizny, na podstawie której J. J. darował na rzecz T. T. na jej majątek osobisty prawo własności powyższego lokalu.

J. J. zmarł w dniu (...) r. Sąd Rejonowy w Ś. prawomocnym postanowieniem z dnia 9 kwietnia 2013 r stwierdził, że na podstawie testamentu notarialnego z dnia 1 czerwca 2011 r spadek po J. J. nabyli: żona T. T. w udziale 1/2 części oraz synowie K. T. i I. T. w udziałach po 1/4 części.

Na skutek pozwu wniesionego przez T. T. toczyło się postępowanie przed Sądem Rejonowym w Ś. w sprawie przeciwko M. J. (1), M. J. (2) i Ł. J. o eksmisję z lokalu mieszkalnego położonego w Ś. przy ulicy (...). W dniu 7 września 2012 roku Sąd Rejonowy w Ś. wydał prawomocny wyrok, w którym nakazał M. J. (1), M. J. (2) i Ł. J. opuścić i opróżnić lokal mieszkalny położony w Ś. przy ulicy (...) oraz wydać go T. T. w stanie wolnym od osób i rzeczy.

Na podstawie powyższych ustaleń Sąd Okręgowy uznał, że powództwo nie jest zasadne.

W odniesieniu do okoliczności faktycznych sprawy stwierdził Sąd, że są one co do zasady niesporne, zaś spór dotyczy ich oceny prawnej w kontekście zgłoszonych roszczeń opartych na art. 189 k.p.c. Sąd ocenił, że powódka posiada interes prawny wyłącznie w stosunku do pierwszego ze zgłoszonych roszczeń, a w zakresie pozostałych dwóch roszczeń interes taki jej nie przysługuje, albowiem pełniejszą ochronę uzyskałaby poprzez zgłoszenie dalej idącego żądania, a takim jest pierwsze z roszczeń o ustalenie. Zarówno orzeczenie ustalające, że J. J. utracił prawo do kwatery wojskowej i ustawowe prawo najmu lokalu mieszkalnego oraz że przysługiwało jej prawo do zamieszkiwania w lokalu mieszkalnym położonym w Ś. przy ul. (...) miało służyć ustaleniu istnienia jej prawa do nabycia tej nieruchomości lokalowej na warunkach preferencyjnych, lecz pełniejszą ochronę powódka mogłaby uzyskać w drodze powództwa o ustalenie nieważności umowy ustanowienia odrębnej własności lokalu i sprzedaży z dnia 30 maja 2011 r. Powódka nie ma także interesu prawnego w domaganiu się ustalenia, że J. J. nie posiadał uprawnienia do nabycia tego lokalu na warunkach preferencyjnych, skoro ustalenie nieistnienia tego prawa miało uzasadniać żądanie ustalenia nieważności umowy ustanowienia odrębnej własności lokalu i sprzedaży z dnia 30 maja 2011 r.

Dokonując kontroli powyższej umowy Sąd Okręgowy nie podzielił zarzutów powódki, że jest ona nieważna.

Sąd Okręgowy w pierwszej kolejności ocenił tę umowę w świetle przepisów ustawy z dnia 22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, w trybie której została zawarta. Wskazał, że zgodnie z art. 55 ust. 1 ustawy w brzmieniu obowiązującym w dniu 30 maja 2011 r.- „Lokale mieszkalne, w stosunku do których Agencja wykonuje w imieniu Skarbu Państwa prawo własności lub inne prawa rzeczowe, mogą być zbywane pod rygorem nieważności, wyłącznie na zasadach określonych w niniejszej ustawie, z zastrzeżeniem ust. 2”. Krąg osób uprawnionych do nabycia lokalu mieszkalnego innego niż kwatera i kwatera internatowa określa art. 56 tej ustawy, który stanowi, że przysługuje ono osobom zajmującym ten lokal na podstawie tytułu prawnego ustanowionego w drodze decyzji administracyjnej albo umowy najmu na czas nieoznaczony”. Mając na względzie treść tego przepisu oraz fakt, iż w dniu 10 grudnia 2001 r. pomiędzy J. J. jako najemcą i W. jako wynajmującą została zawarta umowę najmu lokalu mieszkalnego położonego w Ś. przy ul. (...), sąd Okręgowy nie podzielił zarzutu powódki, iż J. J. nie był uprawniony do nabycia przedmiotowego lokalu. Zaznaczył Sąd, że z przeprowadzonego postępowania dowodowego nie wynika, aby J. J. utracił powyższy tytuł prawny przed zawarciem umowy z dnia 30 maja 2001 r., zaś bez znaczenia dla istnienia stosunku najmu ma okoliczność, że J. J. faktycznie nie mieszkał w tym lokalu i nie uiszczał opłat za ten lokal, gdyż żaden przepis nie przewiduje, aby tego rodzaju okoliczności powodowały z mocy prawa ustanie stosunku najmu.

Sąd nie podzielił również zarzutu, że pozwana W. nie mogła zbyć przedmiotowego lokalu wyłącznie na rzecz J. J., albowiem roszczenie o nabycie prawa własności powyższego lokalu wchodziło w skład majątku wspólnego J. J. i powódki. W tym zakresie wskazał Sąd, że dopóki prawo do kwatery istniało miało na celu zaspokajanie potrzeb zarówno samego żołnierza, jak też jego rodziny, co znalazło odzwierciedlenie w decyzji z dnia 12 sierpnia 1987 r. o przydziale kwatery i w konsekwencji wchodziło do majątku wspólnego powódki M. J. (1) i J. J.. Jednakże J. J. zakończył służbę wojskową, a jednocześnie nie nabył uprawnienia do emerytury wojskowej lub wojskowej renty inwalidzkiej z tytułu inwalidztwa pozostającego w związku ze służbą wojskową, w konsekwencji czego z mocy prawa z dniem 31 lipca 1997 r. utracił on prawo do kwatery położonej w Ś. przy ul. (...). Znalazło to potwierdzenie w decyzji W. z dnia 22 listopada 2001 r. uchylającej decyzję z dnia 12 sierpnia 1987 r. o przydziale kwatery, która miała charakter deklaratywny i jedynie stwierdzała istniejący stan prawny. W konkluzji stwierdził Sąd I instancji, że w dniu ustania wspólności majątkowej małżeńskiej łączącej powódkę i J. J. nie przysługiwało im prawo do korzystania z lokalu mieszkalnego położonego przy ul. (...) w Ś., które zajmowane było przez zamieszkujące lokal osoby bez tytułu prawnego, a tym samym w skład majątku wspólnego nie wchodziło prawo do nabycia tego lokalu na warunkach określonych w ustawie o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.

Sąd wziął pod uwagę, że do dnia 1 lipca 2004 r. przepisy ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej dotyczące kwater wojskowych przewidywały szczególną regulację dotyczącą uprawnień rozwiedzionych małżonków, zawartą w art. 28 ust. 1 ustawy, wskazał jednak, że nie ma ona zastosowania w sprawie, albowiem dotyczy sytuacji, w której w chwili orzeczenia rozwodu jednemu z małżonków nadal przysługuje prawo do kwatery, zaś w przypadku J. J. prawo to wygasło przed orzeczeniem rozwodu.

Zdaniem Sądu dla sytuacji prawnej powódki w kontekście prawa do nabycia zajmowanego lokalu mieszkalnego bez znaczenia pozostawała okoliczność, że w dniu 10 grudnia 2001 r. doszło do zawarcia umowy najmu pomiędzy pozwaną W. i J. J., albowiem stroną tej umowy był bowiem wyłącznie J. J. i tylko jemu przysługiwał tytuł prawny do zajmowania lokalu mieszkalnego na podstawie umowy najmu, natomiast powódka i jej dzieci mogli w tym lokalu zamieszkiwać na podstawie stosunku prawnego łączącego ich z J. J., a nie bezpośrednio z W.. Podkreślił Sąd również, że do nawiązanego w ten sposób stosunku najmu nie ma zastosowania art. 681 ¹ k.c., albowiem w dacie zawarcia umowy najmu małżeństwo powódki i J. J. już nie istniało i tym samym na podstawie art. art. 681 ¹ k.c.. powódka nie stała się współnajemcą spornego lokalu.

Za bezsporną Sąd Okręgowy przyjął okoliczność, że między powódką a pozwaną W. nie doszło do zawarcia umowy najmu dotyczącej lokalu mieszkalnego położonego przy ul. (...) w Ś..

W konsekwencji powyższych rozważań Sąd I instancji uznał, że umowa ustanowienia odrębnej własności i sprzedaży z dnia 30 maja 2011 r. nie pozostaje w sprzeczności z ustawą. Podkreślił przy tym, że ważność powyższej czynności prawnej nie może podlegać ocenie z punktu widzenia zgodności z normami konstytucyjnymi zawartymi we wskazanych przez stronę powodową przepisami Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, albowiem nie są one bezpośrednio skuteczne w obrocie prawnej, lecz wyrażają jedynie pewne ogólne zasady, które powinien przestrzegać ustawodawca. Za chybione uznał także powoływanie się przez powódkę na treść art. 5 k.c., który dotyczy tylko sytuacji, gdy osobie uprawnionej przysługuje określone prawo podmiotowe, a nie może być podstawą do formułowania roszczeń. Ponadto, zdaniem Sądu, brak podstaw do uznania, że umowa jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Nie można bowiem uznać, że J. J. realizując ustawowe prawo do nabycia lokalu na warunkach preferencyjnych działał nieuczciwe skoro pozwana W. nie mogła zbyć tego lokalu na rzecz innego podmiotu, w ty m powódki. Sąd zauważył, że negatywnie można ocenić postawę J. J., która doprowadziła do utraty prawa do kwatery w czasie trwania związku małżeńskiego z powódką przy jednoczesnym zaniechaniu przez niego zawarcia umowy najmu w czasie trwania związku, jednakże jego zdaniem okoliczność ta nie ma wpływu na ważność samej umowy

Niezależnie od powyższego zaznaczył Sąd Okręgowy, że nawet przy założeniu, iż ekspektatywa w postaci uprawnienia do nabycia lokalu mieszkalnego położonego przy ul. (...) w Ś. wchodziła w skład majątku wspólnego M. J. (1) i J. J., to czynność prawna dokonana przez jednego z byłych małżonków polegających na nabyciu tego prawa na swoją wyłączną rzecz nie byłaby z tego powodu nieważna, lecz w takim przypadku prawo własności lokalu nabytego w wyniku tej czynności przysługiwałoby wspólnie obojgu byłych małżonków i tym samym podlegałoby podziałowi w ramach postępowania o podział majątku wspólnego.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. uznając, że zachodzą w sprawie szczególne okoliczności wynikające zarówno z charakteru sprawy, jak i sytuacji majątkowej strony powodowej, które uzasadniają odstąpienie od obciążenia jej kosztami procesu. Sąd miał na uwadze, że sprawa niniejsza była zawiła pod względem prawnym i faktycznym i z tego względu powódka wnosząc pozew mogła działać w przekonaniu o zasadności swego żądania - tym bardziej, że pozwana W. podejmowała czynności mogące utrwalać ją w tym przekonaniu.

Apelację od wyroku wniosła powódka zaskarżając go w całości, poza rozstrzygnięciem o kosztach postępowania.

Skarżąca zarzuciła:

1.  naruszenie przepisu art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 56 w związku z art. 28 w związku z art. 44 ustawy z dnia 22 czerwca 1995r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w brzmieniu obowiązującym w dniu przydziału małżonkom lokalu mieszkalnego oraz w dniu prawomocności wyroku rozwodowego, w zakresie w jakim z pominięciem praw współmałżonka rozporządzono składnikiem majątku wspólnego na rzecz jednego z nich;

2.  naruszenie art. 44 ust 1 ustawy z dnia 22 czerwca 1995r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, w brzmieniu obowiązującym na dzień przydziału osobnej kwatery stałej, nabycia uprawnienia do zawarcia umowy najmu, prawomocnego wyroku rozwiązującego rozwód, w zakresie w jakim z pominięciem obowiązujących przepisów pominięto prawa współmałżonka do nabycia tytułu prawnego do lokalu mieszkalnego;

3.  naruszenie przepisów ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych w związku z Rozporządzeniem Ministra Obrony Narodowej z dnia 27 maja 1996r., w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych 1 Rzeczypospolitej Polskiej, w brzmieniu obowiązującym na dzień zawarcia małżeństwa oraz na dzień prawomocnego orzeczenia rozwodu, w zakresie zasad przyznawania kwater żołnierzowi zawodowemu z uwzględnieniem praw i obowiązków każdego małżonka, ustalania norm powierzchni mieszkalnej, obowiązków stron w zakresie administrowania lokalem mieszkalnym, remontami, zakresem napraw, i sprawowania zarządu nieruchomością, poprzez pominięcie prawa współmałżonka do nabycia tytułu prawnego do lokalu mieszkalnego;

4.  naruszenie przepisów ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych, w szczególności 13 ust. 1 i 4 w związku z art. 16 ust. 2 pkt 4 i 5 w związku z art. 17 pkt 1 w związku z art. 21 ust. 1 - 3 w związku z art. 26 ust. l i 2 w związku z art. 30 ust. 1 i 2 w związku z art. 36 ust. 1 w związku z art. 44 ust. 1 w związku z art. 56 ust. 1 pkt 3 oraz ust. 2 art. 56 w związku z art. 58 ust. 1 - 8 i art. 59 w związku z art. 85 ustawy z dnia 22 czerwca 1995r., o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie w jakim W. w trybie administracyjnym wyłączyła prawa cywilnoprawne i rodzinne w zakresie wspólności majątkowej małżeńskiej i ochrony praw nabytych;

5.  naruszenie ustawy z dnia 14 czerwca 1960r. Kodeks postępowania administracyjnego w brzmieniu obowiązującym na dzień wygaśnięcia prawa do osobnej kwatery stałej, oraz na dzień sprzedaży tytułu prawnego do lokalu mieszkalnego, w zakresie zasad postępowania administracyjnego, a w szczególności przepisu art. 6 KPA, art. 7 KPA, art. 9 KPA i art. 10 KPA, oraz art. 14 KPA, trybu postępowania administracyjnego i wydania decyzji, to jest przepisu 35 § 1 KPA, art. 53 KPA, art. 75 KPA, art. 104 KPA i art. 107 KPA, w zakresie w jakim z pominięciem ustawowych obowiązków administracyjny organ wojskowy wydał decyzje deklaratoryjną w roku 2001 o uchyleniu decyzji o przydziale, a następnie w tym samym roku podpisał z Pozwanym umowę najmu, podczas gdy umowa ta wykonywana była od roku 1996 po wygaśnięciu prawa do kwatery;

6.  naruszenie art. 23 w związku z art. 31§1 k.r.o. w związku z art. 33 k.r.o. w związku z art. 35 k.r.o. w w jakim pominięto prawa majątkowe nabyte w czasie trwania małżeństwa stron;

7.  naruszenie art. 23 k.r.o. w związku z art. 27 k.r.o. w zakresie zasady równouprawnienia małżonków w małżeństwie oraz zasady obowiązku zaspokajania potrzeb w świetle zasad ustawowych ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej, polegające na przeprowadzeniu podziału majątku małżeńskiego małżonków M. J. (1) i J. J. poprzez przeniesienia prawa najmu, a następnie prawa własności wyłącznie na J. J.;

8.  naruszenie art. 680 ¹§1 i 2 k.c. w związku z art. 33 pkt 5 k.r.o. w związku z art. 43 §1 i 2 k.r.o. w | związku z art. 45 k.r.o. w związku z art. 567§ l-3 k.p.c. w zakresie w jakim z wyłączeniem i praw majątkowych rozwiedzionego małżonka poprzez czynność prawną wyłączono możliwość dochodzenia roszczeń majątkowych, w sprawie o podział majątku małżeńskiego i rozliczenia nakładów, w tym z jednoczesnym żądaniem przyznania własności lokalu mieszkalnego;

9.  naruszenie art. 222 § 1 k.c. w związku z art. 31§1 k.r.o. w związku z art. 33 k.r.o. w związku z art. 35 k.r.o. w zakresie powstania prawa do nabycia nieruchomości położonej w Ś. przy ul. (...), przez każdego ze współmałżonków;

10.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c., poprzez dowolną ocenę zebranego materiału dowodowego poprzez ustalenie, iż powódce nie przysługiwał żaden tytuł prawny do spornego lokalu mieszkalnego poza prawem do zamieszkiwania, podczas gdy materiał dowodowy wskazuje, że powódka jako małżonek zawodowego żołnierza nabyła uprawnienia takie same jak były małżonek, które miała prawo zrealizować poprzez zawarcie umowy nabycia tego lokalu;

11.  naruszenie art. 212 k.p.c. w zw. z art. 217 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez przeprowadzenie postępowania dowodowego z pominięciem wszystkich zgłoszonych przez powódkę w sprawie dowodów, a w szczególności z pominięciem dokumentów znajdujących się w aktach lokalowych W. w zakresie oceny faktycznej i prawnej uprawnień małżonków do lokalu mieszkalnego i prawa zakupu lokalu mieszkalnego, oraz poprzez dokonanie oceny, iż materiał dowodowy wskazuje na okoliczności faktyczne bezsporne;

12.  błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku, poprzez ustalenie, iż w terminie od dnia wygaśnięcia prawa do osobnej kwatery stałej do dnia sprzedaży lokalu mieszkalnego powódce nie przysługiwał żaden tytuł prawny poza prawem do zamieszkiwania, podczas gdy umowa najmu będąca konsekwencją zawodowej służby wojskowej żołnierza i będąca konsekwencją decyzji o przydziale, oraz szczególnym stosunkiem prawnym wynikającym z ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych, w której kontynuowano prawa małżonka wskazuje jednoznacznie, iż tytuł prawny przysługuje obojgu małżonkom, a potwierdza to stanowisko W. wyrażone w pismach w latach 1996 - 2011,

13.  naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. poprzez uzasadnienie wyroku z pominięciem wszystkich przeprowadzonych dowodów w sprawie, i nie wskazanie dowodów, które Sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, a przede wszystkim przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, wraz z wyjaśnieniem podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów.

W oparciu o sformułowane wyżej zarzuty powódka wniosła o zmianę wyroku poprzez orzeczenie zgodnie z treścią pozwu, względnie o uchylenie wyroku i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania oraz o zasądzenie od pozwanych na rzecz powódki kosztów postępowania według norm przepisanych.

W uzasadnieniu apelacji wskazano, że powódka nie podważa zasadności rozstrzygnięć Sądu I instancji w zakresie oddalenia powództwa co do zgłoszonych roszczeń, poza żądaniem stwierdzenia nieważności umowy, ale tylko w takim zakresie, w jakim orzeczenie to nie podważa żądania ochrony praw nabytych przez powódkę, w tym prawa do preferencyjnego nabycia nieruchomości.

Powódka zaakcentowała, że w terminie od dnia wystąpienia J. J. ze służby do dnia podpisania umowy najmu administracyjny organ nie podejmował żadnych działań w zakresie wykwaterowania małżonków albo ich cywilnoprawnej eksmisji, a do dnia sprzedaży lokalu uprawnienia i obowiązki powódki oraz J. J. odpowiadały uprawnieniom i obowiązkom cywilnoprawnej umowy najmu. Nadto w zawartej w 2001 r. umowie najmu potwierdzone zostały uprawnienia rozwiedzionego małżonka i wspólnych dzieci. Wskazała również na stanowisko Agencji zawarte w kierowanych do niej pismach, w tym w piśmie z dnia 28 lipca 2008r., w którym stwierdzono, że kwestia korzystania z lokalu mieszkalnego po orzeczonym rozwodzie jest sprawą indywidualną byłych małżonków, a obowiązujący tytuł prawny do lokalu mieszkalnego przysługuje zarówno J. J. jak i M. J. (1). Powódka podkreśliła również, że choć uprawnienie rozwiedzionego małżonka ma charakter pochodny w stosunku do prawa żołnierza zawodowego, fakt ten wyklucza jedynie ustawowe praw do podpisania umowy najmu, lecz nie ma wpływu na to, co wchodzi w skład majątku wspólnego.

W oparciu o wskazane argumenty powódka zarzuciła, że pozwana Agencja pominęła ją w ustawowo określonej procedurze wykupu lokalu, ingerując tym samym w zasady ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej i zasady podziału majątku wspólnego. Jej zdaniem, prawo do korzystania ze spornego lokalu, weszło do wspólności majątkowej małżeńskiej i podlega ochronie w zakresie praw nabytych.

Pozwani wnieśli o oddalenie apelacji i zasądzenie na ich rzecz kosztów postępowania według norm przepisanych.

W piśmie procesowym z dnia 6 sierpnia 2014r. powódka wniosła o zawieszenie postępowania w sprawie do czasu rozstrzygnięcia postępowania zawisłego przed Sądem Rejonowym Szczecin Centrum w S. o ustalenie, że w okresie od 1 grudnia 1997r. do 10 grudnia 2001r. J. J. jako najemcę i W. jako wynajmującego łączył stosunek najmu na czas nieoznaczony, podnosząc, iż wyrok w tamtej sprawie ma istotne znacznie dla rozstrzygnięcia o żądaniach zgłoszonych w niniejszym procesie.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny w całości podzielił ustalenia faktyczne i ocenę prawną zaprezentowane w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku przyjmując je za własne. Podniesione przez powódkę zarzuty okazały się nieskuteczne, a nie zachodziły żadne okoliczności uzasadniające wzruszenie tegoż wyroku z przyczyn innych niż wyartykułowane w apelacji.

Na wstępie, przed odniesieniem się do poszczególnych zarzutów apelacyjnych, wskazać należy, iż w pełni trafna jest ocena Sądu Okręgowego w przedmiocie rozstrzygnięcia, czy powódce przysługuje interes prawny w uzyskaniu orzeczenia ustalającego w zakresie poszczególnych zgłoszonych w procesie roszczeń i przyjęta na tej podstawie konkluzja, że powódce przysługiwał interes prawny jedynie co do żądania ustalenia, że nieważna jest umowa ustanowienia odrębnej własności lokalu i sprzedaży z dnia 30 maja 2011 r. zawarta pomiędzy W. w W. a J. J.. Powódka wprawdzie w uzasadnieniu apelacji wskazała, że co do zasady nie kwestionuje oddalenia powództwa co do pozostałych roszczeń o ustalenie, jednakże zastrzegła, że wyłącznie w zakresie, który nie narusza jej żądania ochrony praw nabytych, w tym prawa do preferencyjnego nabycia lokalu, jednak – co decydujące – określając w petitum apelacji jej granice wyraźnie wskazała, że zaskarża wyrok w całości, za wyjątkiem rozstrzygnięcia o kosztach postępowania. Uznać zatem należy, że zakres apelacji obejmuje rozstrzygnięcie co do wszystkich roszczeń zgłoszonych w pozwie, po jego ostatecznym sprecyzowaniu. Z uwagi na brak w apelacji powódki zarzutu naruszenia art. 189 k.p.c. ani innych zarzutów dotyczących interesu prawnego, Sąd Apelacyjny uznał za wystarczające odniesienie się do argumentacji przedstawionej w tym zakresie przez Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, albowiem jest ona prawidłowa i wyczerpująca. Niewątpliwym jest, że celem niniejszego postępowania jest uzyskanie przez powódkę możliwości wystąpienia z żądaniem wobec W. o nabycie lokalu mieszkalnego położonego przy ul. (...) w Ś. na preferencyjnych warunkach. Powódka uważa, że pozwana Agencja pominęła jej uprawnienie w tym zakresie, wskutek czego doszło do zawarcia kwestionowanej umowy z dnia 30 maja 2011r. Powódka odnosi również wiele innych okoliczności mających świadczyć o tym, że wskazana umowa jest nieważna, w tym wskazuje na prawa i stosunki prawne, których ustalenia domaga się w ramach zgłoszonych roszczeń. Nie budziło zatem wątpliwości Sądu Apelacyjnego, że w danej sytuacji ze zgłoszonych roszczeń, najdalej idącym roszczeniem, które mogłoby zapewnić powódce największą ochronę, jest roszczenie o ustalenie, że umowa z dnia 30 maja 2011r. jest nieważna i z tego względu tylko w stosunku do tego roszczenia powódce przysługuje interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c.

W tym miejscu należy również wskazać, że brak było podstaw do uwzględnienia złożonego w toku postępowania apelacyjnego wniosku o zawieszenie postępowania z uwagi na toczące się postępowanie przed innym sądem w sprawie z powództwa M. J. (1) przeciwko W. w W., T. T., I. T. i K. T. o ustalenie, że w okresie od 1 grudnia 1997r. do 31 maja 2011r. J. J. i W. w W. łączyła i umowa najmu lokalu mieszkalnego położonego przy ul. (...) w Ś., w rozumieniu art. 44 ust. 1 ustawy z dnia 22 czerwca 1995r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (t.j. Dz.U. z 1992 r. nr 5 poz. 19 z późn. zm.). Między niniejszym postępowaniem a wskazanym postępowaniem nie zachodzi związek w rozumieniu art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. Przesłanką zastosowania tego przepisu jest bowiem prejudycjalność innego orzeczenia. Z prejudycjalnością mamy do czynienia wówczas, gdy wynik postępowania cywilnego zależy od wyniku innego postępowania a to z tego względu, że przedmiot postępowania prejudycjalnego stanowi element podstawy faktycznej rozstrzygnięcia sprawy w postępowaniu cywilnym, a dotyczący go spór nie może być rozstrzygnięty w tej sprawie. Zależność o wskazanym charakterze między dwoma postępowaniami nie zachodzi, gdy sąd orzekający w toczącym się postępowaniu cywilnym jest uprawniony we własnym zakresie dokonać ustaleń, co do których spór jest przedmiotem innego postępowania. W myśl bowiem ogólnej zasady sąd orzekając w sprawie, rozstrzyga o każdej przesłance orzeczenia, choćby nawet - jako samodzielny przedmiot żądania i rozstrzygnięcia - należała ona do innego trybu postępowania. W sprawie, będącej przedmiotem kontroli instancyjnej, jako podstawa faktyczna zgłoszonych roszczeń była przez powódkę powoływana okoliczność, że w okresie po wystąpieniu przez J. J. ze służby wojskowej do dnia zawarcia kwestionowanej umowy ustanowienia odrębnej własności i sprzedaży lokalu mieszkalnego, a w szczególności przed rozwiązaniem związku małżeńskiego M. J. (1) i J. J., co nastąpiło w dniu 28 czerwca 2000r., gdy wyrok orzekający rozwód stał się prawomocny, łączył ich z pozwaną Agencją stosunek najmu, natomiast umowa najmu zawarta przez J. J. z W. w dniu 10 grudnia 2001r. stanowiła jedynie potwierdzenie tego stanu. W toku postępowania powódka argumentowała, że sytuacja prawna jej i J. J. w zakresie dotyczącym przedmiotowego mieszkania nie zmieniła się w sposób istotny po ustaniu służby wojskowej, w szczególności, że prawa i obowiązki jej oraz J. J. we wskazanym okresie odpowiadały prawom i obowiązkom ze stosunku najmu w rozumieniu art. 44 ust. 1 ustawy o Zakwaterowaniu Sił Zbrojnych. Również w apelacji przywołała ten argument. Ze stosunku najmu między nią i J. J. a pozwaną Agencją powódka wywodziła swoje uprawnienie do nabycia lokalu na warunkach preferencyjnych i kwestionowała możliwość zawarcia przez pozwaną umowy ustanowienia odrębnej własności tego lokalu i jego sprzedaży wyłącznie na rzecz J. J.. Powódka uwzględniała też ewentualność, że stosunek najmu istniał wyłącznie między J. J. a W.. W każdym z przypadków kwestia praw względem przedmiotowego lokalu w okresie od 1 sierpnia 1996r. do daty zawarcia kwestionowanej umowy tj. do dnia 30 maja 2011r. była okolicznością istotną dla rozstrzygnięcia, stanowiącą jedną z podstaw faktycznych roszczenia o ustalenie nieważności tej umowy. Dlatego kwestia ta stanowiła przedmiot niniejszego postępowania i w tym postępowaniu winna zostać rozstrzygnięta. Jakkolwiek powódka mogła w odrębnym procesie zgłosić roszczenie o ustalenie, że stosunek najmu między J. J. lub między nią i J. J. a W. istniał, to – nie wchodząc w merytoryczną ocenę tego roszczenia w zakresie interesu prawnego w rozumieniu art. 189 k.p.c. – stwierdzić należy, że odrębne postępowanie w przedmiocie takiego roszczenia nie miałoby charakteru prejudycjalnego wobec niniejszego postępowania, w którym sąd – działając w gracach wyznaczonych przez podstawę faktyczną żądania - był uprawniony samodzielnie dokonać ustaleń, czy stosunek taki istniał, a jeśli tak, to w jakim okresie. Jakkolwiek zatem okoliczność będąca przedmiotem postępowania, z uwagi na które powódka zgłosiła wniosek o zawieszenie postępowania w niniejszej sprawie, była istotna dla rozstrzygnięcia w sprawie, wniosek ten w świetle art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. nie zasługiwał na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny miał na uwadze, że pismem z dnia 25 listopada 2013r. powódka wniosła o ustalenie, że od dnia wygaśnięcia decyzji o przydziale kwatery do dnia podpisania umowy najmu powódkę i J. J. łączył stosunek najmu, powództwo w tym zakresie postanowieniem Sądu Okręgowego wydanym na rozprawie w dniu 6 grudnia 2013r. zostało wyłączone do odrębnego postępowania, a następnie powódka na tej rozprawie złożyła oświadczenie o cofnięciu pozwu w tym zakresie. Powyższe czynności procesowe nie mają jednak żadnego znaczenia dla weryfikacji podstawy faktycznej żądania zgłoszonej w pozwie, albowiem nie spowodowały jej ograniczenia.

Kontrola instancyjna w zakresie ustaleń okoliczności faktycznych stanowiących podstawę rozstrzygnięcia nie wykazała żadnych uchybień. Należy przyznać rację Sądowi I instancji, że okoliczności faktyczne sprawy pozostają co do zasady niesporne. Powódka nie wskazała na żadne zdarzenia i fakty, co do których istnienia powstałby spór, a w swojej argumentacji opierała się jedynie na odmiennej od pozwanej ocenie prawnej istniejących okoliczności. W szczególności poza sporem pozostawało, że J. J. nabył prawo do lokalu mieszkalnego położonego przy ul. (...) w Ś. na podstawie decyzji z dnia 12 sierpnia 1987r. w związku z pełnioną służbą wojskową, która ustała na skutek jego wniosku w dniu 31 lipca 1996r. bez nabycia prawa do emerytury lub renty. Nie było również kwestionowane, że J. J. w okresie od wskazanej daty do dnia rozwiązania małżeństwa z powódką, mimo wezwania Agencji do zawarcia umowy najmu powyższego lokalu, nie zgłosił woli przystąpienia do umowy i umowa w tym przedmiocie została zawarta dopiero w dniu 10 grudnia 2001r., a zgodnie z § 3 tej umowy powódce i dzieciom jej i J. J. przysługiwało prawo do zamieszkiwania w tym lokalu. Nie rodziło również sporu to, że J. J. od 1997r. nie zamieszkiwał w niniejszym lokalu i nie ponosił opłat za jego użytkowanie.

Z powyższych niekwestionowanych okoliczności powódka wywodzi, z powołaniem się na liczne przepisy ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP oraz przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego a także kodeksu cywilnego, że przysługiwało jej roszczenie o wykup zajmowanego lokalu na warunkach preferencyjnych, albo na równi z J. J. albo na zasadzie wyłączności, gdyż on utracił je wobec braku wykonywania uprawnień najemcy, nie zamieszkiwania w lokalu oraz braku ponoszenia opłat za jego użytkowanie. Zdaniem powódki błędne jest przyjęcie przez Sąd Okręgowy, że nie przysługiwał jej żaden tytuł prawny do spornego lokalu mieszkalnego poza prawem do jego zamieszkiwania i w ramach tego zarzutu podnosi naruszenie przepisów postępowania dowodowego tj. art. 233 § 1 k.p.c., 212 k.p.c. w zw. z art. 217 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. Trudno odnieść się do zarzuconych uchybień przepisów procesowych, albowiem w uzasadnieniu apelacji powódka nie wskazuje, jakie jej zdaniem dowody zostały ocenione nieprawidłowo w stosunku do wymogów z art. 233 § 1 k.p.c., a które zostały pominięte w toku postępowania dowodowego. Prawidłowo zgłoszony zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. wymaga wskazania nie tylko innej, możliwej na gruncie zebranych dowodów wersji faktycznej, lecz nadto przytoczenia przyczyn dyskwalifikujących ocenę sądu, a podniesione w tym zakresie argumenty winny wskazywać na brak powiązania, w świetle zasad logicznego myślenia, doświadczenia życiowego czy wskazań, przyjętych wniosków z zebranym materiałem dowodowym. W argumentacji powódki brak jest tego rodzaju wywodów i twierdzeń, a Sąd Apelacyjny dokonując kontroli instancyjnej nie stwierdził takich uchybień. Z kolei zarzucone braki w postępowaniu dowodowym powódka odnosi do dokumentów znajdujących się w aktach lokalowych W., które w jej ocenie uzasadniają przyjęcie, że pozwana Agencja już po 31 lipca 1996r. traktowała ją jako osobę posiadającą prawo do zajmowanego lokalu. Również jednak w tym zakresie, poza przytoczeniem w uzasadnieniu fragmentów jednego z pism pozwanej z dnia 28 lipca 2008r., skarżąca nie wskazuje, jakie konkretnie dowody istotne dla rozstrzygnięcia zostały przez Sąd I instancji pominięte. Wskazane pismo zostało natomiast wystosowane w okresie obowiązywania umowy najmu z dnia 10 grudnia 2001r. i dotyczyło realizacji uprawnień do zamieszkiwania w lokalu przy ul. (...) w Ś.. Ujęte w nim zdanie, iż „obowiązujący tytuł prawny do lokalu mieszkalnego przysługuje zarówno J. J. jak i M. J. (1)” nie może stanowić samoistnej podstawy do ustalenia stosunku prawnego między powódką a pozwaną, z pominięciem faktycznie podejmowanych czynności prawnych i występujących zdarzeń o znaczeniu prawnokształtującym. Stwierdzenie, że sytuacja powódki w zakresie jej uprawnień do zamieszkiwania w lokalu stanowiła kontynuację praw małżonka przyznanych w decyzji o przydziale mieszkania z dnia 12 sierpnia 1987 r. jest nieuprawnionym uproszczeniem ciągu zdarzeń, które powodują, że powódka zachowała przysługujący jej do 31 lipca 1996r. tytuł prawny uprawniający do wystąpienia z roszczeniem wykupu lokalu na preferencyjnych warunkach, albowiem zebrany materiał dowodowy nie wskazuje na zaistnienie takich okoliczności, które w świetle przepisów prawa materialnego nakazywałyby uznać, że wskazanej dacie powódka posiadała utrzymała lub nabyła tego rodzaju tytuł prawny do lokalu. Nie dowodzi temu również treść pism W. z lat 1996 – 2011 skierowanych do J. J. i M. J. (1), gdyż nie zawierają one informacji o zdarzeniach rodzących takie prawo, jedynie niektóre użyte w nich zwroty mogły wywołać u powódki usprawiedliwione przekonanie, iż w stosunku do lokalu ma więcej praw niż rzeczywiście posiada.

Sytuacja prawna powódki i J. J. po ustaniu służby wojskowej tj. po 31 lipca 1996r. została prawidłowo zakwalifikowana przez Sąd Okręgowy jako korzystanie z lokalu mieszkalnego bez tytułu prawnego do niego. J. J. zajmował lokal mieszkalny do 31 lipca 1996r. na podstawie decyzji o przydziale kwatery. Uprawnienie powódki i ich wspólnych dzieci było uprawnieniem pochodnym od prawa J. J., uzyskanym w związku z obowiązującą polityką mieszkaniową realizowaną wobec żołnierzy zawodowych i ich rodzin. J. J. po wskazanej dacie utracił prawo do kwatery, albowiem nie zaistniały okoliczności, które w świetle przepisów ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP skutkowałyby zachowaniem tego prawa. Stanowi o tym art. 23 ust. 1 wskazanej ustawy, który w brzmieniu obowiązującym w dacie zwolnienia J. J. ze służby wojskowej stanowił, iż żołnierz zawodowy zwolniony z czynnej służby wojskowej, zachowuje prawo do kwatery, jeżeli nabył uprawnienia do emerytury wojskowej lub wojskowej renty inwalidzkiej z tytułu inwalidztwa pozostające w związku ze służbą wojskową. Przepis ten w ust. 2 stanowił nadto, że prawo do kwatery nabywają wspólnie zamieszkali w kwaterze z żołnierzem, emerytem lub rencistą, w dniu jego śmierci członkowie rodziny uprawnieni do wojskowej renty rodzinnej. Oba przypadki bez wątpienia w sprawie nie zaistniały. Dodać przy tym należy, że zachowanie lub nabycie uprawnień stwierdzane jest w formie decyzji administracyjnej, która ma charakter deklaratoryjny, gdyż zachowanie lub nabycie tych uprawnień następuje z mocy prawa. Dalej podkreślenia wymaga, że w przypadku braku zachowania lub nabycia uprawnień do kwatery przez osoby ją zajmujące, zamieszkiwanie w dotychczasowym lokalu możliwe było wyłącznie w przypadkach i na zasadach określonych w art. 44 ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP. Przepis ten w ust. 1 stanowił, że żołnierze zwolnieni z zawodowej służby wojskowej pełnionej jako służba stała, którzy nie zachowują prawa do kwatery, członkowie zmarłych rodzin żołnierzy lub emerytów i rencistów wojskowych, którzy nie nabywają prawa do kwatery, oraz inne osoby, których prawo do kwatery wygasło, mogą zamieszkiwać w dotychczasowym lokalu na podstawie umowy najmu zawartej z dyrektorem oddziału terenowego Agencji. Jeżeli osoby te odmawiają zawarcia umowy, podlegają przymusowemu przekwaterowaniu do lokalu socjalnego na ich koszt. Zmiana tego przepisu w stosunku do przytoczonego brzmienia nastąpiła już po zawarciu umowy najmu z dnia 10 grudnia 2001r., więc nie ma zastosowania w sprawie. Bez wątpienia powódka nie należało do kręgu osób wymienionych w przytoczonym przepisie, którym przysługiwałoby prawo zawarcia umowy najmu z Agencją dotyczącej zajmowanego dotychczas lokalu, gdyż była jedynie członkiem rodziny zwolnionego żołnierza. Uprawnienie oprócz zwolnionego żołnierza obejmowało wyłącznie członków rodziny zmarłego żołnierza lub emeryta i rencisty wojskowego. Powódka nie była również inną „osobą, której prawo do kwatery wygasło” w rozumieniu wskazanego przepisu. Po jej stronie nigdy nie powstało prawo do kwatery, a jedynie przy ustalaniu powierzchni mieszkalnej kwatery przydzielonej J. J. uwzględniona została z uwagi na stan rodzinny żołnierza. Jej prawo do mieszkania przy ul. (...) w Ś. stanowiło wyłącznie pochodną prawa do kwatery jej męża, realizowanego na podstawie decyzji o przydziale w okresie od 12 sierpnia 1987 r. do dnia 31 lipca 1996r. Powództwo M. J. (1) z 2004 r. przeciwko W. w W. o nakazanie zawarcia z nią umowy najmu zajmowanego lokalu zostało prawomocnie oddalone z uwagi na to, że roszczenie takie w świetle art. 44 ust. 1 ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP jej nie przysługuje.

Należy zdecydowanie podkreślić, że z chwilą ustania służby wojskowej J. J. utracił prawo do kwatery, w tym prawo do jej zamieszkiwania, i prawo to jednocześnie utraciła powódka i jej dzieci. Choć w świetle poglądów judykatury, na które powołuje się apelująca, prawo do zamieszkiwania przez małżonka żołnierza w przydzielonym lokalu mieszkalnym i jego tytuł prawny do tego lokalu nie gaśnie w wyniku rozwodu, które to Sąd Apelacyjny podziela, w rozpatrywanym przypadku doszło do utrata przez żołnierza prawa do kwatery w trakcie związku małżeńskiego co automatycznie skutkowało również utratą uprawnień przez jego rodzinę, jako pochodnych względem jego prawa. Nie istnieje żaden przepis, który pozwalałby na odmienne przyjęcie. Wyartykułowane w apelacji przepisy ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych, między innymi zbiorczo wymienione w punkcie 4 zarzutów apelacyjnych, nie kreują żadnych praw powódki w zaistniałej sytuacji. Przywołany art. 28 ustawy, jak słusznie wskazał Sąd Okręgowy, nie mógł znaleźć zastosowania, albowiem dotyczył sytuacji, gdy w dacie rozwiązania małżeństwa, jednemu z małżonkowi przysługiwało prawo do kwatery, a tak w tym przypadku nie było. Prawo do kwatery wygasło bowiem na kilka lat przed orzeczeniem rozwodu. Utrata ta nastąpiła z mocy prawa, z chwilą zwolnienia J. J. ze służby wojskowej bez nabycia uprawnień do emerytury lub renty. Dlatego decyzja z dnia 22 listopada 2011r. o uchyleniu decyzji przydziale z dnia 12 sierpnia 1987r. miała charakter wyłącznie deklaratywny i nie kreowała nowej sytuacji prawnej, lecz potwierdzała jej istnienie od 1 sierpnia 1996r. Stąd fakt, iż została wydania po orzeczeniu rozwodu J. J. i M. J. (1), nie mógł uzasadniać skorzystania przez powódkę z przepisów regulujących sytuację prawną rodziny żołnierza po rozwodzie.

Umowa najmu zawarta w dniu 10 grudnia 2001r. kreowała stosunek najmu wyłącznie między J. J. a Agencją, czego nie zmienia fakt, iż w § 3 tej umowy wskazano, że prawo do zamieszkiwania w lokalu przysługuje również byłej żonie najemcy i jego dzieciom. Zastrzeżenie tego uprawnienia na rzecz wskazanych osób nie powodowało, że stali się oni stroną umowy najmu i przysługiwał im status najemcy. Co więcej, z uwagi na fakt, że małżeństwo J. J. i M. J. (1) było rozwiązane, jak również trafnie wskazał Sąd Okręgowy, nie miały zastosowania przepisy prawa cywilnego, według których prawo najmu rozciąga się również na małżonka najemcy.

Ugoda, jaką byli małżonkowie zawarli w dniu 10 maja 2005r. dotyczyła kwestii korzystania z lokalu i regulowała wzajemne prawa i obowiązki J. J. i M. J. (1) w tym zakresie nie ingerując w inne prawa do lokalu. Ugoda ta w szczególności nie mogła modyfikować stosunków prawnych między ugodzonymi a innymi podmiotami.

Niesporne jest, że powódka w przedmiotowym lokalu zamieszkiwała wraz z dziećmi po zwolnieniu J. J. ze służby wojskowej i w analogiczny sposób jak dotychczas wykonywała czynności i świadczenia związane z zajmowanym lokalem. Agencja nie podejmowała wobec niej czynności eksmisyjnych ani innych podważających prawo do zajmowania przez nią lokalu. Wskazane okoliczności nie oznaczają jednak, że w sposób dorozumiany został zawarty stosunek najmu między nią a Agencją, bądź między nią i J. J. a Agencją. Wskazać należy, że zawarcie takiej umowy mogło nastąpić wyłącznie według reguł określonych w ustawie o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP. Jak wyżej wskazano, w świetle przepisów tej ustawy powódce nie przysługiwało uprawnienie do zgłoszenia żądania zawarcia takiej umowy. Umowa mogła zostać zawarta z jej mężem, lecz – co niesporne – J. J. nie wyraził woli zawarcia umowy najmu w ówczesnym okresie, a co więcej od 1997r. nie zamieszkiwał w spornym lokalu. Trudno w tej sytuacji przyjąć, że między nim a Agencją zawiązała się wówczas umowa najmu. Fakt, iż W. nie skorzystała z przysługujących jej uprawnień wynikających z zajmowania lokalu bez tytułu prawnego, a mianowicie nie przystąpiła do przymusowego przekwaterowania lokatorów, nie zgłaszała względem nich roszczeń odszkodowawczych lub z tytułu bezumownego korzystania z lokalu, w żadnym razie nie świadczy o tym, że między nią a J. J. w sposób dorozumiany zawiązał się stosunek najmu obejmujący lokal przy ul. (...) w Ś.. Wskazane w apelacji pismo dotyczy uprawnienia do zamieszkiwania, które wynikało z treści umowy najmu z dnia 10 grudnia 2001r., nie uzasadnia jednak przyjęcia, że od 1997r. pozwana traktowała J. J. jako najemcę. Na wezwanie J. J. przez Agencję do zawarcia umowy najmu, wystosowane po zwolnieniu ze służby wojskowej, uprawniony nie odpowiedział, dając tym samym wyraz temu, że w owym czasie odmawia skorzystania z uprawnień do dalszego zamieszkiwania w lokalu. Do zawarcia umowy najmu dochodzi poprzez złożenie zgodnych oświadczeń woli, a tymczasem w zachowaniu J. J. nie sposób doszukać się takich działań, które świadczyłyby o jego woli zawarcia umowy najmu w okresie od 1 sierpnia 1996r. do dnia 28 czerwca 2000r. tj. do prawomocnego rozwiązania jego związku małżeńskiego z M. J. (1). Dlatego bierna postawa pozwanej Agencji, z której powódka wywodzi dorozumiane przyzwolenie na powstanie stosunku najmu, nie może uzasadniać przyjęcia, iż stosunek najmu między nią a J. J. zawiązał się przed 10 grudnia 2001r.

W konsekwencji powyższych rozważań należało w pełni zaaprobować stanowisko Sądu I instancji, iż żaden z przepisów przytoczonych przez powódkę w toku postępowania, jak również inne regulacje, nie czynią zasadnym zarzutu nieważności umowy ustanowienia odrębnej własności lokalu i sprzedaży z dnia 30 maja 2011r. W szczególności nie sposób podzielić zapatrywania powódki, że przysługiwało jej prawo do nabycia lokalu na warunkach preferencyjnych, które zostało naruszone przez pozwaną Agencję. Krąg osób uprawnionych do zgłoszenia W. żądania wykupu lokalu określa art. 56 ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP. Przepis ten w pierwotnym brzmieniu obowiązującym w dacie rozwiązania związku małżeńskiego J. J. i M. J. (1) stanowił, że prawo do nabycia zajmowanej kwatery lub lokalu mieszkalnego przysługuje: osobom uprawnionym, które zajmują kwaterę na podstawie decyzji o przydziale; pracownikom wojska pod pewnymi warunkami; innym osobom zajmującym lokal mieszkalny na podstawie decyzji o przydziale lokalu na czas nieoznaczony lub umowy najmu. W wyniku zmiany z dnia 7 lutego 2001r. przepis został zmodyfikowany, rozszerzając krąg osób uprawnionych o byłych pracowników i osoby bliskie dla zmarłych pracowników lub byłych pracowników. Kolejna istotna modyfikacja regulacji z dnia 1 lipca 2004r. przewidywała, że prawo do nabycia lokalu mieszkalnego przysługuje osobom posiadającym tytuł prawny do zamieszkiwania w nim. Przepis w aktualnym brzmieniu, obowiązującym również w dacie zawarcia kwestionowanej umowy, stanowi, że prawo do nabycia lokalu mieszkalnego przysługuje osobom zajmującym ten lokal na podstawie tytułu prawnego ustanowionego w drodze decyzji administracyjnej albo umowy najmu na czas nieoznaczony. Przytoczenie zmieniającej się treści omawianego przepisu stanowiącego podstawę prawną do zgłoszenia żądania wykupu lokalu mieszkalnego było o tyle potrzebne, że powódka powołuje się na zasadę praw nabytych podnosząc, że uprawnienie wykupu przysługiwało jej w wyniku decyzji o przydziale mieszkania, w ramach ustroju wspólności ustawowej małżeńskiej. Trzeba jednakże podkreślić, iż zasada praw nabytych nie oznacza, że raz uzyskane uprawnienie nie może zostać utracone w wyniku zmiany okoliczności. Taka sytuacja ma miejsce właśnie w rozpatrywanym przypadku. Nie ulega bowiem wątpliwości, że powódce na podstawie art. 56 ust. 1 pkt 1 ustawy w pierwotnym brzmieniu przysługiwało ujęte w nim prawo (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2014r. w sprawie III CZP 120/13, LEX nr 1448742). Prawo to powódka jednak utraciła w wyniku zwolnienia J. J. ze służby wojskowej w dniu 31 lipca 1996r. i nie wystąpiło zdarzenie, które spowodowałoby reaktywację tego prawa. W dacie rozwiązania jej związku małżeńskiego z J. J., ani jej ani jej mężowi nie przysługiwał żaden tytuł prawny do lokalu przy ul. (...) w Ś., co powoduje, że w chwili ustania stroju wspólności majątkowej małżeńskiej do majątku wspólnego nie należało prawo do tego lokalu. Uprawnienia uzyskane na podstawie decyzji o przydziale z dnia 12 sierpnia 1987r. wygasły z dniem 31 lipca 1996r. Jak zostało wyżej omówione, brak jest podstaw do przyjęcia, że po tej dacie a przed dniem 28 czerwca 2000r. został zawiązany stosunek najmu przedmiotowego lokalu między powódką lub J. J. a Agencją. Marginalnie zaznaczyć należy, iż powódka podnosiła w toku procesu sprzeczne twierdzenia i roszczenia. W pozwie wyartykułowała bowiem między innymi żądanie ustalenia, że J. J. utracił prawo najmu lokalu mieszkalnego położonego w Ś. przy ul. (...), podczas gdy jednocześnie w swojej argumentacji podnosiła, że prawa i obowiązki J. J. w okresie od 1 sierpnia 1996r. do dnia nabycia lokalu odpowiadały prawu najmu, zaś w postępowaniu apelacyjnym powoływała się na postępowanie w przedmiocie żądania ustalenia, że w okresie od 1 grudnia 1997r. do 10 grudnia 2001r. J. J. jako najemcę i W. jako wynajmującego łączył stosunek najmu.

Reasumując stwierdzić należy, że fakt utraty tytułu prawnego do lokalu położonego w Ś. przy ul. (...) przed rozwiązaniem małżeństwa J. J. i M. J. (1) i brak nabycia tytułu do tego lokalu przez któregoś z małżonków do dnia rozwodu są decydujące dla rozstrzygnięcia i skutkują tym, że w majątku wspólnym ostatecznie nie znalazło się prawo do tego lokalu. Dlatego powódka nie może skutecznie powoływać się na przywoływane w apelacji przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, albowiem oczywistym jest, że nie mogą one uzasadniać przyznania jej prawa, które w dacie rozwiązania małżeństwa nie istniało. To powoduje, że zarzuty wyartykułowane w punktach od 6 do 9 apelacji są bezpodstawne.

Powódka po prawomocnym orzeczeniu rozwodu nie uzyskała już tytułu prawnego do lokalu. W dacie zawarcia kwestionowanej umowy, zgodnie z art. 56 ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP prawo nabycia lokalu przysługiwało osobom zajmującym ten lokal na podstawie tytułu prawnego ustanowionego w drodze decyzji administracyjnej albo umowy najmu na czas nieoznaczony. Powódka nie należało do tego kręgu, gdyż choć została wymieniona w umowie najmu z dnia 10 grudnia 2001r., zastrzeżono na jej rzecz wyłącznie uprawnienie do zamieszkiwania w lokalu, nie posiadała natomiast statusu najemcy i nie mogła go uzyskać na podstawie regulacji z kodeksu cywilnego, gdyż stosunek najmu powstał już po orzeczeniu rozwodu z najemcą.

Również żaden z pozostałych przepisów wyartykułowanych w apelacji nie kreował praw powódki do lokalu skutkujących powstaniem uprawnienia do zgłoszenia żądania wykupu tego lokalu. Bezczynność organu administracji, którą powódka podnosi w ramach zarzutów naruszenia przepisów kodeksu postępowania administracyjnego, także nie spowodowała, że jej sytuacja prawną w odniesieniu do spornego lokalu należy ocenić odmiennie.

Kategorycznie stwierdzić należy, że poglądy judykatury, na które powołuje się skarżąca uzasadniając istnienie swojego prawa, nie dotyczą stanu faktycznego niniejszej sprawy, gdyż w dacie prawomocnego orzeczenia rozwodu żadnemu z małżonków nie przysługiwało ani prawo do kwatery ani prawo najmu spornego lokalu. Prawo do mieszkania wynikające z decyzji o przydziału znajdowało się w majątku wspólnym w trakcie małżeństwa, lecz wyszło z niego na kilka lat przed rozwiązaniem związku. Nie można zatem zgodzić się z powódką, że pozwana naruszyła jej prawa nabyte związane z majątkiem wspólnym.

Z przedstawionych przyczyn brak było podstaw do przyjęcia, że zaistniały nieprawidłowości, które mogłyby skutkować nieważnością umowy z dnia 30 maja 2011r. o ustanowieniu odrębnej własności lokalu przy ul. (...) w Ś. i jego sprzedaży.

Mając powyższe na względzie, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. apelację w całości oddalił.

Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zapadło na podstawie art. 102 k.p.c. Zdaniem Sądu Apelacyjnego obciążenie powódki kosztami zastępstwa procesowego pozwanej W. byłoby nadmiernym obciążeniem z uwagi na jej ogólną sytuację majątkową i życiową i godziłoby w zasady słuszności z uwagi na charakter sprawy, w tym postawę pozwanej, która mogła wywołać u powódki usprawiedliwione, choć błędne przekonanie, że przysługuje jej prawo, którego ochrony dochodziła w niniejszym procesie. Wskazać należy, że powódka pozostaje bez pracy, na utrzymaniu ma syna, została z dziećmi wyeksmitowana z dotychczas zajmowanego lokalu, którego spór dotyczył. Dlatego Sąd Apelacyjny uznał za zasadne odstąpienie od obciążania jej tymi kosztami. Po stronie pozostałych pozwanych nie powstały koszty, które w świetle art. 98 § 1 i 2 k.p.c. podlegałyby zwrotowi.

SSA E. Skotarczak SSA A. Kowalewski SSA T. Żelazowski