Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 października 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SA– Agata Zając

Sędzia SA– Ewa Stefańska (spr.)

Sędzia SO (del.) – Aleksandra Kempczyńska

Protokolant: – st. sekr. sąd. Ewelina Czerwińska

po rozpoznaniu w dniu 15 października 2014 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółki z o.o. w W.

przeciwko J. K. i (...) Spółce z o.o. w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 6 sierpnia 2013 r.

sygn. akt III C 1111/11

uchyla zaskarżony wyrok w całości i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w Warszawie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt VI ACa 1721/13

UZASADNIENIE

Powód (...) spółka z o.o. z siedzibą w W. wnosił o zasądzenie od pozwanych J. K. i (...) spółki z o. o. z siedzibą w W. solidarnie na jego rzecz kwoty 528.192,59 zł wraz z odsetkami. Jako podstawę faktyczną roszczenia wskazał okoliczność, iż nabył od remitenta J. G. (1) poprzez indos dwa weksle własne wystawione w dniu 23 lutego 2000 r. przez J. K. i poręczone przez Towarzystwo (...) spółkę z o.o. z siedzibą w W., która w dacie udzielenia poręczenia działała pod firmą (...) sp. z o.o. z siedzibą w W.. Weksle te zostały wypełnione na kwoty 200.721,29 zł i 327.471,30 zł, obydwa płatne na rzecz J. G. (1) w dniu 28 sierpnia 2002 r. w W..

Pozwani J. K. i (...) spółka z o. o z siedzibą w W. wnosili o odrzucenie pozwu, podnosząc zarzuty powagi rzeczy osądzonej wobec wydania przez Sąd Okręgowy w Warszawie wyroku w sprawie o sygn. akt I C 1163/03, niewłaściwości sądu państwowego wobec istnienia zapisu na sąd polubowny, a także wystąpienia przesłanki określonej w art. 10 prawa wekslowego, gdyż posiadacz weksli nabył je w złej wierze, przy ich nabyciu dopuszczając się rażącego niedbalstwa. Ponadto pozwani podnieśli zarzuty dotyczące prawidłowości wypełnienia weksli i częściowej spłaty wierzytelności.

Postanowieniem z dnia 2 sierpnia 2006 r. Sąd Okręgowy w Warszawie odrzucił pozew. Na skutek zażalenia powoda, postanowieniem z dnia 31 października 2006 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie uchylił powyższe postanowienie i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w Warszawie do ponownego rozpoznania.

Wyrokiem z dnia 14 września 2007 r. Sąd Okręgowy w Warszawie uwzględnił powództwo w całości.

Sąd Okręgowy uznał, że w przedmiotowej sprawie nie było podstaw do odrzucenia pozwu na podstawie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. z uwagi na istnienie powagi rzeczy osądzonej, nie było również podstaw do odrzucenia pozwu z uwagi na istnienie zapisu na sąd polubowny. Odnosząc się do podniesionego przez obydwu pozwanych zarzutu uzupełnienia weksli przez remitenta w sposób niezgodny z treścią deklaracji wekslowych, Sąd Okręgowy wskazał, że zarzuty na podstawie art. 10 prawa wekslowego mogłyby być podnoszone tylko wobec J. G. (1), a nie wobec powoda, który nabył poprzez indos weksle już uzupełnione przez remitenta. Pozwani nie udowodnili także, aby powód w chwili nabycia weksli działał świadomie na ich szkodę, ani aby miał świadomość możliwości wyrządzenia im szkody i co najmniej się na to godził.

Wyrokiem z dnia 4 marca 2009 r., wydanym w sprawie o sygn. akt VI ACa 1046/08, Sąd Apelacyjny w Warszawie oddalił apelacje obu pozwanych od wyroku Sądu pierwszej instancji.

Na skutek skarg kasacyjnych obydwu pozwanych, wyrokiem z dnia 16 grudnia 2010 r., wydanym w sprawie o sygn. akt I CSK 112/10, Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Warszawie do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Sąd Najwyższy podzielił pogląd sądów obydwu instancji o braku podstaw do odrzucenia przedmiotowego pozwu na podstawie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c., bądź z uwagi na zapis na sąd polubowny. Za trafne uznał natomiast zarzuty pozwanych dotyczące naruszenia art. 10 i 17 prawa wekslowego. Wskazał, że indosy, na podstawie których powodowa spółka nabyła weksle od J. G. (1), zostały dokonane w dniu 6 września 2005 r., a więc po upływie ponad trzech lat od terminu płatności (art. 33 ust. 1 w zw. z art. 103 prawa wekslowego), jak i terminu do dokonania protestu z powodu odmowy zapłaty (art. 44 ust. 3 w zw. z art. 103 prawa wekslowego). Zgodnie z art. 20 ust. 1 zdanie drugie prawa wekslowego miały one jedynie skutki przelewu. Oznacza to wyłączenie ochrony powodowej spółki w stosunku do pozwanych na podstawie art. 10 i 17 prawa wekslowego i dopuszczenie podnoszenia przez nich wobec niej, zgodnie z art. 513 § 1 k.c., wszelkich zarzutów przysługującym im względem J. G. (1) w chwili powzięcia wiadomości o dokonanych przez niego indosach na rzecz powodowej spółki. W szczególności pozwani mogli bez żadnych ograniczeń bronić się wobec powodowej spółki zarzutem wypełnienia przez remitenta otrzymanych weksli in blanco niezgodnie z udzielonym mu upoważnieniem, tak jakby weksle te nie były w ogóle w obiegu.

Wyrokiem z dnia 6 września 2011 r., wydanym w sprawie o sygn. akt VI ACa 416/11, Sąd Apelacyjny w Warszawie uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

W uzasadnieniu wskazano, że nierozważenie przez Sąd Okręgowy podniesionych przez obu pozwanych zarzutów dotyczących prawidłowości wypełnienia weksli i częściowej spłaty wierzytelności skutkowało oceną, iż nie rozpoznano istoty sprawy. Ponownie rozpoznając sprawę Sąd pierwszej instancji miał zbadać okoliczności faktyczne niezbędne do ustalenia zgodnego zamiaru stron umowy sprzedaży akcji, celem dokonania prawidłowej jej wykładni w zakresie charakteru zastrzeżonych w niej odsetek. Miał także ustalić, czy i w jakim zakresie doszło do zapłaty za akcje i dopiero na tej podstawie ocenić kwestię prawidłowości wypełnienia weksli. Ponadto Sąd Okręgowy został zobowiązany do rozpoznania zgłoszonego w odpowiedzi na pozew wniosku pozwanego J. K. o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego rewidenta na okoliczność prawidłowości obliczenia odsetek należnych na podstawie umowy sprzedaży akcji.

Wyrokiem z dnia 6 sierpnia 2013 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo w całości.

Wyrok Sądu Okręgowego został wydany w oparciu o poniższe ustalenia faktyczne i rozważania prawne.

W dniu 23 lutego 2000 r. J. G. (1) zawarł z J. K. umowę sprzedaży akcji (...) S.A. z siedzibą w C., w tym 135.650 akcji zwykłych na okaziciela serii (...) o wartości nominalnej 5,00 zł każda oraz 169.323 akcji zwykłych na okaziciela serii (...) o wartości nominalnej 5,00 zł każda. Łączna cena kupna akcji stanowiła równowartość w złotych polskich kwoty 384.300,00 USD, obliczonej w oparciu o średni kurs dolara amerykańskiego ogłaszany przez Narodowy Bank Polski i obowiązujący w dacie złożenia polecenia przelewu, powiększonej o odsetki umowne określone w § 3 umowy.

Zgodnie z § 3 umowy kupujący miał zapłacić na rzecz sprzedającego cenę kupna akcji przelewem w następujący sposób: w terminie do dnia 30 października 2000 r. kwotę stanowiącą równowartość w złotych polskich 192.150,00 USD oraz odsetek od tej kwoty w wysokości 7 procent rocznie naliczanych od dnia l marca 2000 r. do dnia zapłaty, zaś w terminie do dnia 31 grudnia 2000 r. kwotę stanowiącą równowartość w złotych polskich 192.150,00 USD oraz odsetek od tej kwoty w wysokości 7 procent rocznie naliczanych od dnia 1 marca 2000 r. do dnia zapłaty.

Według Sądu Okręgowego: „ Parametrami od których zależała kwota na jaką należało wypełnić weksle aby było to zgodne z deklaracją wekslową to: waluta zobowiązania, charakter odsetek 7% przewidzianych w umowie, stopa odsetek za opóźnienie i możliwość ich kumulacji z odsetkami przewidzianymi w umowie, dzień przewalutowania zobowiązania. Walutą zobowiązania wynikającego z umowy były dolary amerykańskie (USD). Zastrzeżone w umowie 7% odsetki miały charakter odsetek kapitałowych, a nie parametru ustalenia ceny. Dla ustalenia wartości ceny za akcje należnej na podstawie umowy sprzedaży akcji z dnia 23 lutego 2000 r. kursem był średni kurs dolara amerykańskiego z daty zapłaty czyli z daty złożenia polecenia przelewu. Od dnia terminu wymagalności poszczególnych transz ceny kończyło się naliczanie odsetek zwykłych, a rozpoczynało naliczanie odsetek za opóźnienie, a więc odsetek ustawowych w wysokości 8% w skali roku. Wysokość zaległości J. K. z tytułu nabycia akcji spółki (...) z siedzibą w C. na dzień 20 sierpnia 2002 r. wyniosła 182.182,41 zł (tj. 43.897,26 USD)”.

Zabezpieczeniem dokonania powyższej płatności były dwa weksle własne in blanco wystawione przez J. K. i poręczone przez (...) sp. z o.o. z siedzibą w W.. Warunki oraz terminy, w których sprzedający był upoważniony do wypełnienia każdego z weksli, określały dwie deklaracje wekslowe, które stanowiły załącznik nr 1 do tej umowy.

Na podstawie pierwszej z deklaracji J. K. upoważnił posiadacza weksla, w przypadku nie dokonania przez niego zapłaty pierwszej raty w terminie do dnia 30 października 2000 r., do wypełnienia weksla na sumę odpowiadającemu zadłużeniu z tego tytułu z odsetkami określonymi w umowie z dnia 23 lutego 2000 r. oraz do opatrzenia weksla klauzulą „bez protestu” i datą wystawienia oraz datą i miejscem płatności według swego uznania. Natomiast w drugiej deklaracji wekslowej pozwany J. K. upoważnił posiadacza weksla, w przypadku nie dokonania przez niego zapłaty drugiej raty w terminie do 31 grudnia 2000 r., do wypełnienia weksla na sumę odpowiadającemu zadłużeniu z tego tytułu z odsetkami określonymi w umowie z dnia 23 lutego 2000 r. oraz opatrzenia weksla klauzulą „bez protestu” i datą wystawienia oraz datą i miejscem płatności według swego uznania.

Strony ustaliły, że wszelkie spory powstałe w związku z przedmiotową umową będą poddane przez strony pod rozstrzygnięcie sądu polubownego utworzonego ad hoc według zasad przyjętych przez ten sąd.

Pozwem z dnia 11 października 2002 r. J. G. (1) wystąpił z pozwem przeciwko J. K. i (...) sp. z o.o. z siedzibą w W., wnosząc o orzeczenie nakazem zapłaty, aby pozwani zapłacili solidarnie na jego rzecz kwotę 528.192,59 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 29 sierpnia 2002 r. do dnia zapłaty. Do pozwu zostały dołączone dwa weksle na kwoty 327.471,30 zł i 200.721,29 zł. W dniu 22 listopada 2002 r., w sprawie o sygn. I Nc 473/02, Sąd Okręgowy w Warszawie wydał nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym, którym uwzględnił powództwo w całości.

Jednakże wyrokiem z dnia 6 września 2004 r., wydanym w sprawie o sygn. I C 1163/03, Sąd Okręgowy w Warszawie uchylił nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym w stosunku do J. K. i pozew odrzucił, zaś w stosunku do (...) sp. z. o.o. z siedzibą w W. powództwo oddalił. W uzasadnieniu podał, że podstawą uchylenia nakazu zapłaty i odrzucenia pozwu w stosunku do J. K. były art. 199 § 1 pkt 4 w zw. z art. 202 w zw. z art. 493 § 1 i art. 496 i art. 697 k.p.c. Natomiast co do pozwanego (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. wskazano, że zgodnie art. 495 § 4 k.p.c. w postępowaniu toczącym się na skutek wniesienia zarzutów nie stosuje się art. 194 - 196 i art. 198 k.p.c., stąd niedopuszczalne było przekształcenie podmiotowe powództwa, co uzasadniało oddalenie powództwa z uwagi na brak legitymacji procesowej biernej pozwanej spółki.

W dniu 6 czerwca 2005 r. (...) spółka z o.o. z siedzibą w W. nabyła poprzez indos od remitenta J. G. (1) dwa weksle własne wystawione w dniu 23 lutego 2000 r. przez pozwanego J. K. i poręczone przez pozwanego Towarzystwo (...) sp. z o.o. z siedzibą w W., wcześniej występujące pod firmą (...) sp. z o.o. z siedzibą w W..

Sąd Okręgowy wskazał, że: „ Powyższy stan faktyczny (…) ustalił na podstawie dokumentów złożonych do akt sprawy przez strony oraz zeznań świadka J. G. (1) (…), zeznań pozwanego J. K. (…), opinii biegłego G. S. (…) popartej i uzupełnionej jego zeznaniami. Przy interpretacji zeznań świadka i pozwanego Sąd posiłkował się treścią art. 65k.c. oraz wynikami opinii biegłego. Należy stwierdzić, że świadek i pozwany przedstawili odmienną interpretację umowy. (…) W ocenie Sądu literalna wykładnia treści umowy w powiązaniu z zeznaniami pozwanego oraz opinią biegłego uzasadniała ustalenie interpretacji treści umowy jak wyżej i nie danie wiary w tym zakresie zeznaniom świadka J. G. jako sprzecznych z treścią umowy oraz zamiarem i celem stron wyrażonym przy jej zawarciu”.

W części uzasadnienia zawierającej ocenę prawną, Sąd pierwszej instancji w pierwszej kolejności zauważył, że przy ponownym rozpoznaniu sprawy ocena prawna i wskazania co do dalszego postępowania wyrażone w uzasadnieniu sądu odwoławczego wiążą zarówno sąd, któremu sprawa została przekazana, jak i sąd drugiej instancji (art.386 § 6 k.p.c.). Następnie stwierdził, że w przedmiotowej sprawie brak było podstaw do odrzucenia pozwu z uwagi na istnienie powagi rzeczy osądzonej, bądź zapisu na sąd polubowny, cytując obszerne fragmenty uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego.

Sąd Okręgowy stwierdził, że: „Indosy, na podstawie których powodowa spółka nabyła weksle od J. G. (1), zostały dokonane w dniu 6 września 2005 r., a więc po upływie ponad trzech lat od terminu płatności (art. 33 ust. 1 w zw. z art. 103 prawa wekslowego), jak i terminu do dokonania protestu z powodu odmowy zapłaty (art. 44 ust. 3 w zw. z art. 103 prawa wekslowego). Miały więc one, zgodnie z art. 20 ust. 1 zdanie drugie prawa wekslowego, jedynie skutki przelewu. Oznacza to wyłączenie ochrony powodowej spółki w stosunku do pozwanych na podstawie art. 10 i 17 prawa wekslowego, wszelkich zarzutów przysługującym im względem J. G. (1) w chwili powzięcia wiadomości o dokonanych przez niego indosach na rzecz powodowej spółki. W szczególności pozwani mogli bez żadnych ograniczeń bronić się wobec powodowej spółki zarzutem wypełnienia przez J. G. (1) otrzymanych weksli in blanco niezgodnie z udzielonym mu upoważnieniem, tak jakby weksle te nie były w ogóle w obiegu”. Jest to skopiowany fragment uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego.

Jedyny fragment uzasadnienia prawnego zaskarżonego wyroku, który nie odwzorowuje wiernie treści uzasadnienia wyroku Sądu odwoławczego, ma następujące brzmienie: „ Jak wynika z opinii biegłego G. S. wartość zadłużenia pozwanych z tytułu zapłaty wobec J. G. (1) wynosiła kwotę 182.182,41 zł, a nie kwotę 528.000 zł na jaką wypełnione zostały weksle. Co prawda z opinii biegłego wynika, że na dzień 20 sierpnia 2002 r. istniało bezspornie zadłużenie pozwanych w zakresie zapłaty ceny za akcje. Jednak zobowiązanie pozwanych w jakimkolwiek wariancie przygotowanym przez biegłego nie określało kwoty, która została wpisana w treść blankietów wekslowych. W ten sposób weksle zostały wypełnione niezgodnie z treścią deklaracji wekslowej i jako takie nie powinny być źródłem zobowiązania w jakimkolwiek zakresie. Ten zarzut podniesiony przez pozwanych okazał się skuteczny. W sytuacji, gdy indosatariusz nabywa weksel in blanco wypełniony, zerwana zostaje więź między dłużnikiem a wierzycielem wekslowym ze stosunku podstawowego i weksel uzyskuje w pełni swój abstrakcyjny charakter. W rozpoznawanej sprawie weksel był indosowany. Dopuszczalny jest obrót weksla in blanco, zaopatrzonego w indos, z zastosowaniem art. 10 prawa wekslowego. Wówczas to istotną rolę spełnia upoważnienie do wypełnienia weksla w zakresie oznaczonym przez wydającego. Przyjmuje się bowiem, że zobowiązanie wekslowe osoby, która weksel wręczyła, nie powstaje w razie wypełnienia weksla in blanco niezgodnie z otrzymanym upoważnieniem. Należało tym samym uznać, że mamy do czynienia z sytuacją tak jakby weksle te nie były w ogóle w obiegu. To zaś skutkowało oddaleniem powództwa w całości, o czym Sąd orzekł w punkcie 1-szym wyroku.”

Od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie apelację wniósł powód.

Apelacją z dnia 4 października 2013 r. powód (...) spółka z o.o. z siedzibą w W. zaskarżył wyrok w całości, wnosząc o jego zmianę i uwzględnienie powództwa w całości, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Wyrokowi Sądu Okręgowego powód zarzucił:

1) sprzeczność ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego poprzez:

a) sprzeczne z treścią opinii biegłego sądowego G. S., stanowiącej wskazaną przez sąd podstawę ustaleń faktycznych co do wysokości zobowiązań pozwanego J. K. z tytułu umowy sprzedaży akcji z dnia 23 lutego 2000 r. w kwocie „182.182,41 zł (tj. 43.897,26 USD)”:

- przyjęcie założenia że: „dla ustalenia wartości ceny za akcje należnej na podstawie umowy sprzedaży akcji z dnia 23 lutego 2000 r. kursem był średni kurs dolara amerykańskiego z daty zapłaty czyli z daty złożenia polecenia przelewu”, podczas gdy z treści opinii biegłego wynika jednoznacznie, że biegły przy wyliczeniu tej. kwoty zastosował inny kurs, tj. kurs średni USD ogłaszany przez NBP z daty uzupełnienia weksli, tj. z dnia 20 sierpnia 2002 r., nie zaś kurs „z daty złożenia polecenia przelewu”;

- pomimo oparcia ustaleń faktycznych co do wysokości zobowiązań z tytułu umowy na opinii biegłego, pominięcie innych założeń przyjętych samodzielnie przez biegłego celem wyliczenia wierzytelności na kwotę „182.182,41 zł (tj. 43.897,26 USD)”, których sąd nie potwierdził jako elementu ustalonego stanu faktycznego, tj. założenia dotyczącego zaliczania wpłat złotowych dokonywanych przez pozwanego J. K. tak jakby były to wpłaty w USD, których wysokość w złotych ustalana byłaby według kursu średniego NBP z dat poleceń przelewu, oraz założenia o kolejności zaliczania tych spłat, tj. w pierwszej kolejności na zaległe zobowiązania z tytułu odsetek, a w drugiej kolejności na spłatę kwoty zobowiązania głównego;

b) sprzeczne z literalną treścią umowy sprzedaży akcji, której literalną wykładnię sąd wskazał w uzasadnieniu wyroku jako podstawę ustaleń faktycznych oraz z treścią zeznań świadka J. G. (1) ustalenie, że walutą zobowiązania wynikającego z umowy były dolary amerykańskie (USD), oraz w konsekwencji ustalenie, że „wysokość zaległości J. K. z tytułu nabycia akcji spółki (...) z siedzibą w C. na dzień 20 sierpnia 2002 r. wyniosła 182.182,41 zł (tj. 43.897,26 USD)”;

2) naruszenie prawa materialnego poprzez dokonanie bezzasadnej i sprzecznej z treścią art. 65 k.c. wykładni treści oświadczeń woli stron umowy:

a) w zakresie w jakim można by uznać, że sąd w rezultacie wykładni umowy opartej o treść art. 65 k.c. dokonał ustalenia, iż walutą zobowiązania wynikającego z umowy były dolary amerykańskie (USD);

b) w zakresie w jakim można by uznać, że sąd w rezultacie wykładni umowy opartej o treść art. 65 k.c. dokonał ustalenia, iż odsetki 7% miały charakter odsetek kapitałowych, a nie parametru ustalenia ceny;

c) w zakresie w jakim można by uznać, że sąd w rezultacie wykładni umowy opartej o treść art. 65 k.c. dokonał ustalenia, iż „od dnia terminu wymagalności poszczególnych transz ceny kończyło się naliczanie odsetek zwykłych, a rozpoczynało naliczanie odsetek za opóźnienie, a więc odsetek ustawowych w wysokości 8 % w skali roku”;

d) w zakresie w jakim można by uznać, że wbrew ustaleniu faktycznemu dokonanemu przez sąd, iż „dla ustalenia wartości ceny za akcje należnej na podstawie umowy sprzedaży akcji z dnia 23 lutego 2000 r. kursem był średni kurs dolara amerykańskiego z daty zapłaty czyli z daty złożenia polecenia przelewu” sąd w istocie uznał poprawność przyjętego przez biegłego w opinii założenia co do zastosowania dla wyliczenia zobowiązań kursu z daty uzupełnienia weksli, skoro na tej opinii się oparł ustalając wysokość tych zobowiązań;

e) w zakresie w jakim można by uznać, że sąd w rezultacie wykładni umowy opartej o treść art. 65 k.c. w istocie uznał poprawność przyjętego przez biegłego założenia co do zastosowania przy wyliczeniu kwot zobowiązań założenia co do sposobu zaliczania spłat dokonywanych przez pozwanego J. K. na poczet zobowiązań z umowy przyjętego w opinii biegłego, skoro na tej opinii się oparł ustalając wysokość tych zobowiązań

i w konsekwencji takiej, sprzecznej z art. 65 k.c. wykładni ustalenie nieprawidłowej kwoty zobowiązań z tytułu umowy;

3) naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. poprzez:

a) niewyjaśnienie i nieprzedstawienie argumentacji przemawiającej za dokonanymi przez sąd ustaleniami w zakresie założeń wyliczenia zobowiązań z tytułu umowy, w tym niewyjaśnienie przyczyn dokonania określonej interpretacji umowy, z której przyjęte przez sąd założenia wynikają (w zakresie waluty zobowiązań, charakteru odsetek 7% oraz kursu przeliczenia USD na złote) poza ogólnikowym powołaniem się na literalną wykładnię umowy, zeznania pozwanego J. K., opinię biegłego i zgodny zamiar stron oraz cel umowy (dodatkowo bez dokonania ustaleń co do tego zamiaru i celu);

b) niewyjaśnienie podstawy prawnej wyroku, tj. niewskazanie przepisów prawa, z których wynikać ma stanowiąca podstawę oddalenia powództwa w całości, zawarta w uzasadnieniu wyroku konkluzja iż: „przyjmuje się, że zobowiązanie wekslowe osoby, która weksel wręczyła, nie powstaje w razie wypełnienia weksla in blanco niezgodnie z otrzymanym upoważnieniem”, co skutkować ma oddaleniem powództwa w całości, chyba, że przepisem tym ma być powołany w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku art. 10 prawa wekslowego, co z kolei uzasadniałoby zarzut naruszenia prawa materialnego;

c) brak uzasadnienia przyczyn, dla których sąd nie dał wiary zeznaniom J. G. (1) poza ogólnikowym stwierdzeniem, że zeznania te były jakoby sprzeczne z literalną treścią umowy oraz zamiarem i celem stron wyrażonym przy jej zawarciu (bez rekonstrukcji treści tego zamiaru i celu);

d) brak dokonania i opisu ustaleń co do treści zgodnego zamiaru stron umowy i celu umowy (na które Sąd Okręgowy się powołuje m.in. jako podstawę odmowy dania wiary zeznaniom świadka J. G. (1)), w świetle których przyjęte przez sąd założenia co do sposobu wyliczenia zobowiązań byłyby uzasadnione oraz brak przedstawienia argumentacji uzasadniającej takie ustalenia treści zgodnego zamiaru stron umowy i celu umowy, pomimo że rekonstrukcja zgodnego zamiaru stron umowy i celu umowy była niezbędna dla dokonania wykładni umowy w świetle art. 65 § 2 k.c. w celu ustalenia sposobu wyliczenia wysokości zobowiązań z umowy;

e) niewskazanie w uzasadnieniu wyroku jaki sposób zaliczenia spłat dokonywanych przez pozwanego J. K. na poczet zobowiązań z umowy sąd uznał za prawidłowy wraz z uzasadnieniem przyjęcia prawidłowości tego sposobu, pomimo że wskazanie tego sposobu jest niezbędne celem dokonania wyliczenia kwoty tych zobowiązań;

f) brak ustosunkowania się do opinii biegłego poprzez dokonanie jej oceny z punktu widzenia kryterium poprawności, zgodności z zasadami logiki i wiedzy powszechnej oraz podstaw teoretycznych;

4) naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, tj.:

a) bezzasadną odmowę uznania wiarygodności zeznań świadka J. G. (1) co do treści porozumienia stron umowy, i w rezultacie dokonanie ustaleń treści oświadczeń woli stron umowy wyłącznie w oparciu o zeznania pozwanego J. K. oraz treść opinii biegłego, który nie posiada kompetencji ani wiadomości specjalnych w rozumieniu art. 278 § 1 k.p.c. w zakresie interpretacji oświadczeń woli stron umowy;

b) oparcie ustaleń faktycznych dotyczących treści oświadczeń woli stron umowy na treści opinii biegłego, przez co doprowadzenie do sytuacji, w której opinia biegłego stanowiła podstawę ustalenia okoliczności będących przedmiotem oceny biegłego, pomimo że biegły w tym zakresie nie posiada „wiadomości specjalnych” w rozumieniu art. 278 § 1 k.p.c.;

c) bezzasadne przyjęcie prawidłowości opinii biegłego oraz wiarygodności wniosków z tej opinii wynikających pomimo że:

- treść opinii zawiera sprzeczne z logiką twierdzenia biegłego;

- zeznania biegłego na rozprawie wskazywały na niski stopień kwalifikacji biegłego i zrozumienia pytań mu zadawanych;

- wskazywane przez biegłego podstawy teoretyczne jego opinii w postaci przepisów prawa powoływanych dla uzasadnienia przyjętych przez biegłego założeń co do sposobu wyliczenia zobowiązań były nieprawidłowe i nie miały zastosowania w niniejszej sprawie;

- biegły przyjął te założenia sam nie mając w tym zakresie wiedzy i wiadomości specjalnych;

- biegły sam skonstruował wiele zbędnych wariantów wyliczenia zobowiązań często zupełnie abstrakcyjnych i niepotrzebnych, zaś wyliczeń w oparciu o założenia opisane w postanowieniu sądu nie dokonał;

5) naruszenie art. 236 w zw. z art. 278 § 1 k.p.c. poprzez niewskazanie przez sąd biegłemu (poza treścią postanowienia z 25 maja 2012 r.) założeń, według których biegły powinien dokonać wyliczenia zobowiązań w oparciu o dokonaną przez sąd interpretację umowy, bądź kilka możliwych interpretacji branych przez sąd pod uwagę i w konsekwencji pozostawienie biegłemu kwestii przyjęcia założeń w tym zakresie niezbędnych celem dokonania wyliczeń, których przyjęcie przez biegłego pozostawało poza zakresem „wiadomości specjalnych” biegłego;

6) naruszenie art. 286 k.p.c. poprzez bezzasadne oddalenie wniosku powoda o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego celem dokonania wyliczeń zobowiązań w oparciu o zasady opisane w pkt a) - d) postanowienia sądu z dnia 25 maja 2012 r., pomimo że biegły G. S. nie zastosował się do treści tego postanowienia i nie dokonał wyliczenia według tych zasad, przez co sąd nie dysponował wyliczeniami biegłego opartymi na prawidłowych założeniach opisanych w treści postanowienia dowodowego;

7) naruszenie prawa materialnego, tj. przepisu art. 10 prawa wekslowego poprzez jego niewłaściwe zastosowanie oraz błędną wykładnię, z której sąd wywiódł podstawę oddalenia powództwa w całości jako dotyczącego zobowiązania wekslowego, które wobec rzekomej niezgodności z porozumieniem co do wypełnienia weksli miałoby w ogóle nie powstać, pomimo że przepis ten w sprawie nie ma zastosowania, a ponadto nawet gdyby miał zastosowanie, przepis ten ani żaden inny przepis prawa nie mógłby stanowić podstawy oddalenia powództwa w całości.

Pozwani (...) spółka z o. o z siedzibą w W. wnosili o oddalenie apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył:

Apelacja powoda zasługuje na uwzględnienie, o ile zmierza do uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Przede wszystkim wskazać należy, że Sąd Okręgowy naruszył dyspozycję art. 386 § 6 k.p.c., który stanowi, że ocena prawna i wskazania co do dalszego postępowania wyrażone w uzasadnieniu wyroku sądu drugiej instancji wiążą zarówno sąd, któremu sprawa została przekazana, jak i sąd drugiej instancji, przy ponownym rozpoznaniu sprawy. W uzasadnieniu wyroku z dnia 6 września 2011 r. (sygn. akt VI ACa 416/11) Sąd Apelacyjny wskazał, że ponownie rozpoznając sprawę Sąd pierwszej instancji powinien zbadać okoliczności faktyczne niezbędne do ustalenia zgodnego zamiaru stron umowy sprzedaży akcji, celem dokonania prawidłowej jej wykładni w zakresie charakteru zastrzeżonych w niej odsetek. Miał także ustalić, czy i w jakim zakresie doszło do zapłaty za akcje i dopiero na tej podstawie ocenić kwestię prawidłowości wypełnienia weksli.

Tymczasem Sąd Okręgowy ograniczył się do przeprowadzenia postępowania dowodowego w postaci przesłuchania świadka J. G. (1) (k. 858-861 akt), przesłuchania pozwanego J. K. (k. 866-868 akt) oraz dowodu z opinii pisemnych i ustnych biegłego G. S. (k. 896-908, 956-989, 1041-1044, 1045-1048, 1087, 1103). Natomiast zaniechał dokonania oceny przeprowadzonych dowodów, czym naruszył art. 233 § 1 k.p.c. Przepis ten stanowi, że sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku nie wynika, aby Sąd pierwszej instancji takiej oceny dowodów dokonał, albowiem nie wypowiedział się co do ich wiarygodności lub jej braku oraz przyczyn takiej oceny. Akapit uzasadnienia rozpoczynający się od słów „ Powyższy stan faktyczny sąd ustalił na podstawie dokumentów (…) oraz zeznań świadka J. G. (1) (…), zeznań pozwanego J. K. (…), opinii biegłego G. S. (…) popartej i uzupełnionej jego zeznaniami” oceny takiej nie zawiera, w szczególności zaś nie ma jej w następującej konkluzji: „ W ocenie sądu literalna wykładnia treści umowy w powiązaniu z zeznaniami pozwanego oraz opinią biegłego uzasadniała ustalenie interpretacji treści umowy jak wyżej i nie danie wiary w tym zakresie zeznaniom świadka J. G. jako sprzecznych z treścią umowy oraz zamiarem i celem stron wyrażonym przy jej zawarciu”, która nie jest poparta jakimkolwiek wywodem logicznym sądu.

Sąd Okręgowy naruszył również art. 328 § 2 k.p.c., z którego wynika, że uzasadnienie wyroku powinno zawierać wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, a mianowicie: ustalenie faktów, które sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, oraz wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa. Uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie zawiera większości z tych elementów, a w szczególności ustalenia faktów, które sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, oraz wyjaśnienia podstawy prawnej wyroku.

Wprawdzie w uzasadnieniu tym Sąd Okręgowy zamieścił passus rozpoczynający się od słów: „ Parametrami od których zależała kwota na jaką należało wypełnić weksle (…)”, w którym wskazano, że „ Walutą zobowiązania wynikającego z umowy były dolary amerykańskie (USD). Zastrzeżone w umowie 7% odsetki miały charakter odsetek kapitałowych, a nie parametru ustalenia ceny. Dla ustalenia wartości ceny za akcje należnej na podstawie umowy sprzedaży akcji (…) kursem był średni kurs dolara amerykańskiego z daty zapłaty czyli z daty złożenia polecenia przelewu. Od dnia terminu wymagalności poszczególnych transz ceny kończyło się naliczanie odsetek zwykłych, a rozpoczynało naliczanie odsetek za opóźnienie, a więc odsetek ustawowych w wysokości 8% w skali roku. (…)”, jednakże w rzeczywistości nie są to własne ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji, lecz mechaniczne powtórzenie założeń przyjętych samodzielnie przez biegłego sądowego w wariancie C1 jego opinii uzupełniającej z dnia 21 czerwca 2012 r., który sam biegły uznał za najbardziej prawidłowy. Wniosek taki nie wynika wprost z uzasadnienia zaskarżonego wyroku, lecz jest możliwy do wydedukowania z jego fragmentu, w którym Sąd Okręgowy stwierdził, że „ Wysokość zaległości J. K. z tytułu nabycia akcji spółki (...) z siedzibą w C. na dzień 20 sierpnia 2002 r. wyniosła 182.182,41 zł (tj. 43.897,26 USD)”. Jest to bowiem kwota wskazana przez biegłego w wariancie C1 opinii uzupełniającej. Jednakże Sąd Okręgowy nie wyjaśnił, dlaczego te założenia uznał za prawidłowe, ślepo powtarzając je za biegłym sądowym.

Uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie zawiera nie tylko ustaleń faktycznych opartych na dokonanej przez sąd ocenie dowodów, lecz także uzasadnienia prawnego rozstrzygnięcia. Fragment uzasadnienia, w którym Sąd Okręgowy stwierdził, że: „ Przyjmuje się bowiem, że zobowiązanie wekslowe osoby, która weksel wręczyła, nie powstaje w razie wypełnienia weksla in blanco niezgodnie z otrzymanym upoważnieniem. Należało tym samym uznać, że mamy do czynienia z sytuacją tak jakby weksle te nie były w ogóle w obiegu. To zaś skutkowało oddaleniem powództwa w całości, o czym Sąd orzekł w punkcie 1-szym wyroku.” jest na tyle niejasny, że nie pozwala na odtworzenie procesu myślowego Sądu pierwszej instancji, ani przepisów prawa, które miałyby być podstawą rozstrzygnięcia. W konsekwencji Sąd Apelacyjny uznał, że rażąca wadliwość uzasadnienia wyroku Sądu pierwszej instancji nie pozwala na kontrolę instancyjną zaskarżonego orzeczenia, co skutkuje przyjęciem, że Sąd Okręgowy nie rozpoznał istoty sprawy.

Zgodnie z treścią art. 386 § 4 k.p.c., uzasadnia to potrzebę uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Ponownie rozpoznając sprawę Sąd Okręgowy powinien przede wszystkim dokonać oceny posiadanego materiału dowodowego celem ustalenia stanu faktycznego w zakresie zgodnego zamiaru stron umowy sprzedaży akcji (art. 65 k.c.) odnośnie jej istotnych postanowień, dotyczących: waluty w jakiej zawarto umowę, funkcji umówionych odsetek oraz kwoty, od jakiej powinny być naliczone, zasad zaliczania wpłat dokonywanych przez dłużnika, kursu według którego należy przeliczyć dokonane wpłaty. Ustaleniom tym powinna towarzyszyć ocena prawna przyjętych faktów.

Po dokonaniu powyższych ustaleń faktycznych i ocen prawnych, Sąd Okręgowy powinien rozważyć, czy opinia i opinia uzupełniająca biegłego sądowego G. S. obejmują taki wariant, który przyjmuje jednocześnie wszystkie założenia uznane samodzielnie przez Sąd Okręgowy (a nie przez biegłego sądowego) za prawidłowe. W przypadku, gdyby opinia w takim wariancie nie została dotychczas sporządzona, Sąd pierwszej instancji dopuści dowód uzupełniającej opinii biegłego sądowego, jednakże w tezie dowodowej wskaże jednoznacznie biegłemu założenia do opinii. Założenia te powinny obejmować w szczególności: wskazanie waluty, w jakiej ustalono w umowie cenę akcji; wskazanie charakteru odsetek ustalonych w umowie oraz określenie sposobu i okresu ich naliczania; wskazanie czy należy naliczyć odsetki ustawowe, a jeśli tak, to od jakiej kwoty i w jakiej wysokości (w szczególności poprzez wskazanie, odsetki ustawowe dla jakiej waluty powinny zostać naliczone); wskazanie sposobu zaliczania wpłat dokonanych przez pozwanego (w pierwszej kolejności na kwotę główną, czy na odsetki); ewentualnie wskazanie kursu stosowanego do przeliczenia wpłat dokonywanych w złotówkach.

Ma bowiem rację powód wskazując w apelacji, że Sąd pierwszej instancji naruszył art. 278 § 1 k.p.c., skoro nie wskazał w postanowieniu dowodowym precyzyjnie założeń do opinii biegłego, ograniczając się do przepisania z pism procesowych obu stron wzajemnie sprzecznych tez dowodowych. W tej sytuacji biegły sporządził opinię uzupełniającą wariantowo, sam decydując o przyjęciu założeń związanych z wykładnią umowy o sprzedaży akcji, pomimo że jest ekonomistą, a nie prawnikiem i nie posiadał do tego niezbędnej wiedzy, a ponadto do dokonania oceny prawnej umowy uprawniony jest wyłącznie sąd. Biegły w treści opinii sygnalizował potrzebę otrzymania od sądu założeń do opinii, lecz Sąd Okręgowy nie zareagował na tę uwagę.

Dokonując analizy prawnej umowy o sprzedaży akcji w zakresie waluty, w jakiej ustalono cenę akcji, Sąd Okręgowy powinien mieć na uwadze treść art. 358 ¹ § 2 k.c., zgodnie z którym strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości (waloryzacja umowna). Wprowadzając do umowy klauzulę waloryzacyjną, strony oznaczają wysokość świadczenia w zobowiązaniu pieniężnym w sposób pośredni, poprzez wskazanie nie liczby jednostek pieniężnych, lecz przez opisanie wartości, jaką ma mieć spełniane świadczenie za pomocą innego niż pieniądz miernika wartości. Najbardziej typowymi klauzulami waloryzacyjnymi są, biorąc pod uwagę jako kryterium przedmiot miernika wartości, klauzula złota, klauzula walutowa (inna waluta niż ta, na którą opiewa zobowiązanie pieniężne), czy klauzule towarowe. Strony, które zastrzegają w umowie klauzule waloryzacyjne, zapobiegają potrzebie prowadzenia ewentualnego procesu o waloryzację świadczenia (art. 358 ¹ § 3 k.c.), zaś profesjonalnym uczestnikom obrotu skorzystanie z art. 358 ¹ § 2 k.c. pozwala ominąć zakaz przewidziany w art. 358 ¹ § 4 k.c.

Natomiast analizując problem sposobu zaliczania wpłat dokonanych przez pozwanego, Sąd pierwszej instancji powinien uwzględnić treść zgodnych stanowisk stron w tym względzie, z których wynika, że wpłaty miały być zaliczane w pierwszej kolejności na kwotę główną, a w dalszej kolejności na odsetki. Zgodnie z treścią art. 451 § 1 k.c. dłużnik mający względem tego samego wierzyciela kilka długów tego samego rodzaju może przy spełnieniu świadczenia wskazać, który dług chce zaspokoić. Jednakże to, co przypada na poczet danego długu, wierzyciel może przede wszystkim zaliczyć na związane z tym długiem zaległe należności uboczne oraz na zalegające świadczenia główne. Oznacza to, że dłużnik ma wprawdzie prawo wskazać, na który dług zalicza świadczenie, ale to wierzyciel decyduje, czy w ramach tego długu chce zaliczyć wpłatę na należności uboczne ( por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2002 r., sygn. akt III CKN 495/2000, OSNC 2002, nr 11, poz. 143). Pomimo, że wierzyciel miał prawo zaliczyć dokonywana przez dłużnika wpłaty przede wszystkim na odsetki, Sąd Okręgowy powinien ustalić, czy rzeczywiście takie zaliczenie miało miejsce, mając na uwadze przede wszystkim dowody oraz twierdzenia stron składane podczas procesu.

Po dokonaniu niezbędnych ustaleń faktycznych i ocen prawnych Sąd Okręgowy ostatecznie ustali, czy i w jakim zakresie doszło do zapłaty za akcje i dopiero na tej podstawie oceni kwestię prawidłowości wypełnienia weksli, a w konsekwencji istnienia roszczenia powoda. Jednakże Sąd pierwszej instancji będzie miał na uwadze, że w judykaturze jednolicie przyjmuje się, iż w wyniku wypełnienia weksla in blanco częściowo niezgodnie z porozumieniem na niekorzyść osoby na nim podpisanej, osoba ta może stać się zobowiązana wekslowo w granicach, w których tekst weksla odpowiada porozumieniu (deklaracji wekslowej) - ( por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2001 r., sygn. akt II CKN 25/00). Dlatego skutkiem ustalenia, że weksle wypełniono częściowo niezgodnie z porozumieniem i dług częściowo istnieje, nie powinno być oddalenie powództwa w całości.

Podstawą orzeczenia Sądu Apelacyjnego był art. 386 § 4 k.p.c. O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na podstawie art. 108 § 2 k.p.c.