Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 listopada 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Anna Szczepaniak-Cicha (spr.)

Sędziowie:SSA Janina Kacprzak

SSA Iwona Szybka

Protokolant: stażysta Paulina Działońska

po rozpoznaniu w dniu 23 listopada 2012 r. w Łodzi

sprawy B. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddziałowi w Ł.

o emeryturę,

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi

z dnia 20 lutego 2012 r., sygn. akt: IX U 1103/11;

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu – Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania za drugą instancję.

Sygn. akt III AUa 543/12

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 26 sierpnia 2011 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. odmówił B. W. prawa do emerytury z uwagi na brak wymaganego stażu 15 lat pracy wykonywanej w szczególnych warunkach.

W odwołaniu od tej decyzji B. W. wniósł o uwzględnienie do stażu pracy w warunkach szczególnych zatrudnienia w (...) S.A. w S. oraz Spółce (...)i w konsekwencji przyznanie prawa do emerytury. Organ rentowy domagał się oddalenia odwołania.

Sąd Okręgowy Sąd Pracy i (...) w Ł. wyrokiem z dnia 20 lutego 2012 roku zmienił zaskarżoną decyzją i przyznał B. W. prawo do emerytury od dnia 20 sierpnia 2011 roku.

Sąd Okręgowy ustalił, że B. W. urodził się w dniu(...)roku. Na dzień 1 stycznia 1999 roku wnioskodawca udokumentował 26 lat 11 miesięcy i 17 dni okresów zatrudnienia, w tym 3 miesiące i 17 dni uznane przez ZUS za okres pracy w warunkach szczególnych. Organ rentowy nie uwzględnił wnioskodawcy do stażu pracy w szczególnych warunkach zatrudnienia w Państwowym Ośrodku (...) w Ł. w okresie od dnia 1 sierpnia 1970 roku do dnia 31 marca 1978 roku na stanowisku spawacza z powodu braku wymaganego świadectwa, jak też zatrudnienia w (...) od dnia 4 kwietnia 1978 roku do dnia 9 lutego 1991 roku i od dnia 2 sierpnia 1996 roku do dnia 31 grudnia 1996 roku na stanowisku ślusarza-spawacza z uwagi na wady formalne świadectwa pracy.

Z dalszych ustaleń Sądu wynika, iż B. W. pracował od 1 sierpnia 1970 roku do 31 marca 1978 roku w Państwowym Ośrodku (...) w Ł., początkowo jako montażysta, a po ukończeniu kursów uzyskał uprawnienia spawacza i wykonywał prace spawacza do końca zatrudnienia. Nigdy nie pracował jako ślusarz, mimo, że w trakcie zatrudnienia w (...) ukończył kurs ślusarza. Praca wnioskodawcy polegała na spawaniu elektrycznym i gazowym konstrukcji stalowych, spawał w osłonie gazowej, do czego wymagane były wyższe uprawnienia. Przez cały sporny okres zatrudnienia pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy jako spawacz. Stanowisko wskazane przez pracodawcę jest wymienione w wykazie A dział XIV poz. 12 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku.

Czyniąc powyższe ustalenia Sąd Okręgowy w pełni dał wiarę dokumentom zgromadzonym w sprawie oraz zeznaniom wnioskodawcy. W konsekwencji Sąd przyjął, że staż pracy wnioskodawcy w szczególnych warunkach w wynosi znacznie ponad 15 lat. Skoro ogólny staż pracy odwołującego przekracza 25 lat i osiągnął wymagany wiek 60 lat, to spełnił on przesłanki uprawniające do emerytury, wskazane w art. 184 i 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W tym stanie rzeczy Sąd orzekł jak w sentencji na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c.

Wyrok Sądu Okręgowego w całości zakwestionował apelacją Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł.. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

- naruszenie prawa materialnego, tj. art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS poprzez niewłaściwe jego zastosowanie i ustalenie, że ubezpieczony spełnia warunki do nabycia prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach z uwagi na posiadanie 15 lat pracy w warunkach szczególnych, podczas gdy ubezpieczony nie wykazał okresów zatrudnienia w tychże warunkach;

- naruszenie prawa procesowego, tj. art. 233 k.p.c. polegające na wydaniu wyroku bez wyjaśnienia wszystkich okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy.

W świetle tych zarzutów apelujący wniósł o zmianę wyroku i oddalenie odwołania ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. W motywach organ rentowy podniósł, że poczynione ustalenia faktyczne są po pierwsze błędne, a po drugie tak dokonane ustalenia nie pozwalają na przyjęcie, że wnioskodawca udowodnił staż pracy w warunkach szczególnych w wymiarze 15 lat. Nieprecyzyjne i zawierające wiele nieprawidłowości uzasadnienie wyroku wskazuje wyłącznie na to, że Sąd Okręgowy rozpatrywał okresy zatrudnienia tylko z dwóch firm, przy czym staż pracy w tych zakładach określono błędnie, zaś do pozostałych spornych okresów Sąd się nie odniósł, a przy tym nie ustalił w ogóle w jakim rozmiarze została uznana praca w szczególnych warunkach.

B. W. wniósł o oddalenie apelacji. W piśmie procesowym wskazał dwóch świadków, którzy potwierdzić mogą jego pracę spawacza, a nadto podkreślił, że w (...) w P. jako spawacz pracował od 1 sierpnia 1976 roku, a nie od 1 sierpnia 1970 roku.

Sąd Apelacyjny w Łodzi zważył:

Apelacja organu rentowego odnosi swój skutek.

W pełni uzasadniony jest apelacyjny zarzut naruszenia prawa procesowego - art. 233 § 1 k.p.c., gdyż Sąd pierwszej instancji wskutek pobieżnej oceny materiału dowodowego doszedł do błędnych ustaleń faktycznych, z których wyprowadził nieuprawnione wnioski. Ustalenia te, w konfrontacji z treścią dowodów zgromadzonych w sprawie, nie pozostawiają wątpliwości, że wyrok zapadł przedwcześnie, w stanie sprawy niedostatecznie wyjaśnionej do rozstrzygnięcia. W konsekwencji zaskarżone orzeczenie nie poddaje się kontroli instancyjnej z punktu widzenia prawidłowości subsumcji, a to świadczy, że istota sprawy o emeryturę nie została rozpoznana.

O ile taka pomyłka, jak wadliwe podanie daty urodzenia ubezpieczonego nie ma wpływu na treść wyroku, gdyż nie jest to fakt sporny, podobnie jak określenie, że B. W. pracował w Państwowym Ośrodku (...) w Ł., choć pracował on w istocie w Państwowym Ośrodku (...) w P., o tyle błędne wskazanie, że był tam zatrudniony w okresie od 1 sierpnia 1970 roku doprowadziło do ustalenia o kilka lat dłuższego stażu pracy. Ubezpieczony został zatrudniony w (...) w P. w dniu 27 marca 1974 roku, zaś na stanowisku spawacza w dniu 1 sierpnia 1976 roku, czego nie kwestionuje, a więc na stanowisku spawacza w tym zakładzie pracował 1 rok i 8 miesięcy.

Kolejne zatrudnienie wymienione w ustaleniach faktycznych, to okres pracy B. W. w (...) Ł.. Sąd Okręgowy z tego stosunku pracy uwzględnił do warunków szczególnych dwa okresy: od dnia 4 kwietnia 1978 roku do dnia 9 lutego 1991 roku i od dnia 2 sierpnia 1996 roku do dnia 31 grudnia 1996 roku. Tymczasem już w odpowiedzi na odwołanie organ rentowy podnosił, że ubezpieczony od 1 czerwca 1990 roku do 31 sierpnia 1990 roku przebywał na urlopie bezpłatnym. Okoliczność ta wskazana została w zaświadczeniu o zatrudnieniu i wynagrodzeniu - Rp-7 z dnia 12 grudnia 2004 roku (k. 70 akt emerytalnych). Pominięcie tego okresu w świadectwie wykonywania pracy w warunkach szczególnych, wystawionym wnioskodawcy w dniu 17 stycznia 1997 roku przez (...) Spółkę z o.o. w upadłości w Ł., winno spowodować ocenę tego świadectwa z należytym krytycyzmem i skonfrontowanie jego treści, także pod kątem charakteru pracy wykonywanej na budowach eksportowych, z aktami osobowymi B. W. przejętymi przez następcę prawnego.

Rację ma zatem apelujący podnosząc, że Sąd pierwszej instancji nie dość starannie odczytał zgromadzone dokumenty, a nadto nie ustalił, w jakim rozmiarze uznał pracę odwołującego w warunkach szczególnych. Jeśli zaś uwzględni się staż pracy B. W. w (...) w P. na stanowisku spawacza oraz staż w (...), to jest to okres krótszy, niż 15 lat. Wprawdzie ubezpieczony wskazał jeszcze dwa inne stosunki pracy jako zatrudnienie w warunkach szczególnych, lecz Sąd Okręgowy nie poczynił na tym tle żadnych ustaleń. Zważyć należy, że co do charakteru zatrudnienia w (...) w S. wnioskodawca złożył aktualne świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych na stanowisku spawacza (k. 9), lecz z treści świadectwa pracy z dnia 21 stycznia 2006 roku wynika, że pracował na stanowisku spawacza-ślusarza (k. 44 akt emerytalnych), co wymaga dokonania jednoznacznych ustaleń na gruncie materiału dowodowego poszerzonego choćby o akta osobowe.

Zawarty w przepisach przejściowych ustawy z dnia ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2009 r., Nr 153, poz. 1227 ze zm.) przepis art. 184 dotyczy tych ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 roku, którzy w dniu wejścia w życie ustawy (1 stycznia 1999 roku) osiągnęli: 1/ okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia emerytury w wieku niższym, niż 65 lat w przypadku mężczyzn; 2/ okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 (co najmniej 25 lat dla mężczyzn). Takim ubezpieczonym emerytura przysługuje w przypadku nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego oraz rozwiązania stosunku pracy, w razie bycia pracownikiem. Prawo do emerytury w obniżonym wieku z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze stanowi w systemie emerytalnym uprawnienie wyjątkowe, związane z ujemnym oddziaływaniem zdrowotnym warunków pracy na pracownika, co uzasadnia przyjęcie wcześniejszego wieku emerytalnego. Zgodnie z § 4 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) prawo do takiej emerytury nabywa w wieku 60 lat mężczyzna, który przez okres co najmniej 15 lat wykonywał prace w szczególnych warunkach wymienione w wykazie A, stanowiącym załącznik do owego rozporządzenia. Natomiast w myśl § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku - okresy pracy uzasadniające prawo do świadczenia emerytalnego to okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wykonywana jest stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

O uprawnieniu do emerytury dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze decyduje łączne spełnienie wszystkich warunków określonych prawem oraz stan wykazania tego spełnienia najpóźniej w chwili wyrokowania przez sąd rozpatrujący odwołanie. Ma to związek z deklaratywnym charakterem decyzji podejmowanych w postępowaniu o emeryturę, w którym zakres kognicji sądu jest znacznie szerszy, niż w sporach o świadczenia, do których prawo jest uzależnione od stwierdzenia niezdolności do pracy. Postępowanie sądowe w sprawie o emeryturę na podstawie art. 184 w zw. z art. 32 ustawy ma charakter odwoławczy, z możliwością zgłoszenia nowych faktów i dowodów nie będących dotychczas przedmiotem postępowania przed organem rentowym np. dowodów z zeznań świadków na okoliczność wykonywania pracy w szczególnych warunkach i te nowe fakty bądź dowody mogą stanowić podstawę orzeczenia sądowego w sporze o prawo do emerytury (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2009r., II UK 148/08, OSNP 2010/15-16/192).

B. W. ukończył 60 lat w dniu 20 sierpnia 2011 roku. W dacie wniosku o emeryturę nie pozostawał w zatrudnieniu, pobierał rentę z tytułu niezdolności do pracy. Staż ogólny ubezpieczonego w dniu 1 stycznia 1999 roku wynosił 26 lat 11 miesięcy i 29 dni. Organ rentowy uwzględnił wnioskodawcy okres pracy w warunkach szczególnych jedynie w (...) w wymiarze 3 miesięcy i 17 dni. Treść art. 386 § 4 k.p.c. wskazuje na powinność sądu drugiej instancji uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji w sytuacjach w przepisie tym określonych. Użyte we wskazanej normie pojęcie "możliwości” uchylenia wyroku nie oznacza swobody sądu drugiej instancji. Należy bowiem mieć na uwadze, że chociaż w myśl art. 382 k.p.c. postępowanie apelacyjne ma charakter merytoryczny i w tym znaczeniu jest przedłużeniem postępowania przeprowadzonego przed sądem pierwszej instancji, to w procesie kierować się także należy wymogiem instancyjności, o której stanowi art. 176 ust. 1 Konstytucji RP. Oznacza to, że sąd drugiej instancji nie może zastępować własnym orzeczeniem orzeczenia sądu pierwszej instancji, gdyż mogłoby to doprowadzać do sytuacji, w których sąd odwoławczy orzekałby jako jedna i ostateczna instancja (tak m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 lipca 2007r., III UK 20/07, OSNP 2008/17-18/264).

Mając powyższe na względzie i dochodząc do przekonania, że Sąd Okręgowy nie dokonał w sprawie niezbędnych ustaleń faktycznych co do przedmiotu sporu, a zatem nie rozpoznał istoty sprawy, Sąd Apelacyjny uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. Rozpatrując sprawę powtórnie Sąd pierwszej instancji ponowi postępowanie dowodowe, a więc rozpozna zgłoszony w postępowaniu apelacyjnym wniosek o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków, zażąda akt osobowych ubezpieczonego, dokona rzetelnej analizy dokumentacji zawartej w aktach ZUS - co wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości - i dopiero wówczas rozważy, czy celowe jest dopuszczenie subsydiarnego dowodu z przesłuchania strony, po czym na podstawie całokształtu prawidłowo ustalonych okoliczności oceni zasadność zaskarżonej decyzji oraz odwołania. Podstawa rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego lokuje się w treści art. 108 § 2 k.p.c.

Przewodnicząca: Sędziowie: