Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PZ 2/10
POSTANOWIENIE
Dnia 23 marca 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Bogusław Cudowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jerzy Kwaśniewski
SSN Andrzej Wróbel
w sprawie z powództwa K. G.
przeciwko Ministerstwu Gospodarki w Warszawie
o wynagrodzenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 23 marca 2010 r.,
zażalenia powoda na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 10 grudnia 2009 r.,
oddala zażalenie.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych postanowieniem z
10 grudnia 2009 r., w związku z wnioskiem K. G. w przedmiocie zwolnienia od
kosztów sądowych w zakresie opłaty od skargi kasacyjnej od wyroku Sądu
Apelacyjnego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 26 sierpnia 2009 r.,
zwolnił powoda od kosztów sądowych częściowo (w zakresie opłaty od skargi
kasacyjnej ponad kwotę 1 000 zł), w pozostałym zakresie wniosek oddalając.
W uzasadnieniu postanowienia Sąd Apelacyjny podkreślił, że w skardze
kasacyjnej K. G. wniósł o zwolnienie go od należnej od skargi opłaty sądowej 2 579
zł. W oświadczeniu o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania
powód wskazał, że prowadzi wraz z żoną wspólne gospodarstwo domowe.
Posiadany majątek to mieszkanie (spółdzielcze własnościowe prawa do lokalu o
2
powierzchni 48 m2
) oraz samochód Chevrolet Lacetti wykorzystywany do
prowadzenia działalności gospodarczej (Taxi). Samochód stanowi współwłasność
Santander Consumer Bank (zabezpieczenia spłaty kredytu udzielonego na jego
zakup). Źródłem utrzymania powoda jest dochód z działalności gospodarczej (od 1
000 do 1 200 zł na miesiąc). Roczny dochód z tytułu świadczeń emerytalno-
rentowych to 14 955,56 zł, dochód ze stosunku pracy to 3 527,83 zł (zeznanie
podatkowe za 2008 r.). Powód wskazał, że ponosi comiesięczne opłaty: za
mieszkanie (ok. 600 zł), rata kredytu za samochód (820 zł), wydatki związane z
leczeniem i rehabilitacją skomplikowanego złamania nogi (10 000-15 000 zł).
Sąd Apelacyjny uznał, że pomimo stosunkowo niewielkich bieżących
dochodów sytuacja powoda pozwala na poniesienie ciężaru częściowej opłaty od
skargi kasacyjnej.
Zaznaczono, że na stronie inicjującej proces spoczywa zasadniczy
obowiązek ponoszenia kosztów tego postępowania i czynienia w tym celu
stosownych przygotowań. Udzielane poprzez objęcie instytucją zwolnienia od
kosztów wsparcie ze środków publicznych jest uprawnieniem wyjątkowym, które
służy zabezpieczeniu prawa do sądu osobom ubogim. Zwolnienie od kosztów
sądowych (w całości albo w części) warunkowane być musi uprzednim
wykorzystaniem przez stronę własnych możliwości zarobkowych i zasobów
majątkowych. Dopiero wyczerpane bądź też brak możliwości skorzystania z takich
aktywów w celu poniesienia opłat sądowych, przy zachowaniu gwarancji
finansowania własnych potrzeb życiowych na poziomie podstawowym, stanowić
może podstawę do objęcia strony instytucją zwolnienia od kosztów. Obciążenie
powoda obowiązkiem uregulowania całości należnej opłaty od skargi kasacyjnej
przekraczałoby jego możliwości finansowe, stanowiąc w konsekwencji rzeczywistą
przeszkodę w dochodzeniu praw na drodze sądowej.
Sąd Apelacyjny podkreślił, że rozpoczynając postępowanie sądowe, powód
winien liczyć się z ryzykiem procesowym niekorzystnych orzeczeń i czynić
odpowiednie przygotowania w celu poniesienia kosztów, które związane są z
inicjowaniem kolejnych faz postępowania.
Zakres udzielonego powodowi zwolnienia dostatecznie chroni jego prawo
do sądu, bowiem ograniczony wymiar opłaty pozwala na partycypowanie w
3
kosztach sprawy bez narażenia możliwości zabezpieczenia potrzeb własnych i
rodziny w wymiarze podstawowym. Instytucja zwolnienia od kosztów nie służy
utrzymaniu przez stronę dotychczasowego poziomu życia, lecz uczynienie drogi
sądowej realną.
Postanowienie zażaleniem zaskarżył wnioskodawca w części oddalającej
wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych w zakresie opłaty od skargi kasacyjnej.
W tym zakresie postanowieniu zarzucono naruszenie przepisów postępowania, tj.
1) art. 100 ust. 2 i art. 102 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. nr 167, poz. 1398, ze zm., dalej; ustawa o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych) poprzez przyjęcie, że powód jest w
stanie ponieść częściowo opłatę od skargi kasacyjnej w kwocie 1 000 zł bez
należytego uwzględnienia w tym zakresie aktualnej sytuacji majątkowej powoda.
Ponadto poprzez bezpodstawne przyjęcie, że powód powinien liczyć się z
obowiązkiem ponoszenia kosztów sądowych i zabezpieczyć w tym celu stosowne
środki finansowe, 2) art. 101 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych poprzez przyznanie jedynie częściowego zwolnienia od kosztów
sądowych w zakresie opłaty od skargi kasacyjnej.
Wniesiono o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez zwolnienie
powoda od kosztów sądowych w zakresie opłaty od skargi kasacyjnej w całości.
W uzasadnieniu podkreślono, że pozew w niniejszej sprawie został
wniesiony w 2001 r., kiedy zgodnie z art. 463 § 1 k.p.c. oraz art. 263 § 1 k.p.
pracownik dochodzący roszczeń ze stosunku pracy nie miał obowiązku ponoszenia
kosztów sądowych bez względu na wartość przedmiotu sporu. Wskazane wyżej
przepisy zostały uchylone 2 marca 2006 r. Wówczas weszła w życie ustawa o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych zmieniająca zasady ponoszenia opłat
sądowych w sprawach z zakresu prawa pracy. Wprowadzono w tym zakresie
częściową odpłatność, zależną od wartości przedmiotu sporu (art. 35 ust. 1 ustawa
o kosztach sądowych w sprawach cywilnych). 2 marca 2006 r. sprawa niniejsza
znajdowała się na etapie postępowania przed sądem pierwszej instancji. Ustawa o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych z 28 lipca 2005 r. znajdowała do niej
4
zastosowanie dopiero od instancji wyższej (art. 149 ust. 1 ustawy o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych).
Wydany w niniejszej sprawie wyrok Sądu Okręgowego w zakresie
oddalającym powództwo nie został przez powoda zaskarżony apelacją. Środek
zaskarżenia wniósł pozwany w zakresie, w jakim roszczenie zostało uwzględnione.
Przyjęcie za trafne poglądu Sądu Apelacyjnego z zaskarżonego
postanowienia oznacza, że K. G. ponosi negatywne konsekwencje tego, że
postępowanie w niniejszej sprawie trwa od 2001 r. Wówczas pracownik
dochodzący roszczeń z zakresu prawa pracy korzystał z nieograniczonego
ustawowego zwolnienia od kosztów sądowych.
Podkreślono też, że Sąd Apelacyjny nie kwestionuje podanej przez
wnioskodawcę w oświadczeniu wysokości średniego miesięcznego dochodu.
Nietrafne jest jednak twierdzenie, że konieczność jednorazowego poniesienia
opłaty sądowej w wysokości 1 000 zł, która stanowi równowartość
jednomiesięcznego dochodu wnioskodawcy, nie powoduje powstania sytuacji, w
której nie ponosi on uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.
Obciążenie wnioskodawcy obowiązkiem uiszczenia 1000 zł stanowi istotne
ograniczenie dostępu do sądu, a nawet jego uniemożliwienie.
Przepisy regulujące zasady zwalniania od kosztów sądowych w sprawach
cywilnych nie uzależniają udzielenia go od tego, jakiego pisma dotyczy. Bez
znaczenia jest więc, że skarga kasacyjna stanowi nadzwyczajny środek
zaskarżenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie pełnomocnika powoda dotyczyło częściowego oddalenia wniosku
o zwolnienie od kosztów sądowych w zakresie opłaty od skargi kasacyjnej. Sąd
Apelacyjny zwolnił powoda od kosztów jedynie ponad kwotę jednego tysiąca
złotych.
W zażaleniu podniesiono, że pozew został wniesiony w sprawie w 2001
roku, kiedy pracownik dochodzący roszczeń ze stosunku pracy nie miał obowiązku
5
ponoszenia kosztów sądowych. W roku 2006 weszły zaś w życie przepisy
zmieniające zasady ponoszenia opłat sądowych.
Zdaniem Sądu Najwyższego zmiana przepisów nie może być w tym
przypadku okolicznością, która samoistnie przesądza o konieczności całkowitego
zwolnienia strony od ponoszenia kosztów sądowych. Bowiem w dacie wniesienia
skargi kasacyjnej obowiązywały już przepisy obciążające pracownika obowiązkiem
ponoszenia opłaty sądowej. Zwolnienie od kosztów z powodu zmiany przepisów
byłoby możliwe jedynie w razie wprowadzenia przepisów przejściowych, które
regulowałyby problem ponoszenia kosztów w sprawach wszczętych przed
dokonanymi zmianami. Natomiast w razie ich braku zwolnienie od kosztów obdywa
się na obowiązujących aktualnie zasadach.
Zasady zwolnienia strony od kosztów sądowych są uregulowane w art. 100,
101 i 102 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, ze zm.). Zgodnie z tymi przepisami sąd może
zwolnić stronę od kosztów sądowych w całości lub części, jeżeli strona jest w stanie
ponieść tylko część tych kosztów (art. 100 ust. 2 i art. 101 ust.1). Zwolnienia od
kosztów sądowych może domagać się osoba fizyczna, która złożyła oświadczenie,
że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i
rodziny (art. 102 ust. 1).
Od momentu wstąpienia Polski do Rady Europy przy interpretacji polskich
przepisów powinno też być uwzględniane orzecznictwo Europejskiego Trybunału
Praw Człowieka. Z tego powodu wniosek o zwolnienie strony od kosztów powinien
być rozpatrzony i uzasadniony szczególnie wnikliwie, a jego odrzucenie dokładnie
uzasadnione, by nie mogło być potraktowane jako faktyczne odmówienie stronie
prawa do sądu (art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka – Dz. U. 1993, Nr 61,
poz. 284).
Sąd Apelacyjny szczegółowo rozważył i uzasadnił swoje rozstrzygnięcie
dotyczące jedynie częściowego zwolnienia od kosztów. Wziął także pod uwagę, że
powód osiąga niewielkie dochody bieżące. Jednak analiza sytuacji majątkowej
powoda doprowadziła Sąd drugiej instancji do poprawnego wniosku, iż może on
ponieść część opłaty od skargi kasacyjnej.
6
Sąd Apelacyjny trafnie stwierdził, że zwolnienie od kosztów jest
uprawnieniem wyjątkowym. Sąd Najwyższy wyraził w tej kwestii pogląd, iż
instytucja zwolnienia od kosztów sądowych stanowi w istocie pomoc państwa dla
osób, które z uwagi na ich trudną sytuację materialną nie mogą uiścić kosztów bez
wywołania uszczerbku w koniecznych kosztach utrzymania siebie i rodziny.
Ubiegający się o taką pomoc winien więc w każdym przypadku poczynić
oszczędności we własnych wydatkach. Do granic zabezpieczenia koniecznych
kosztów utrzymania siebie i rodziny (postanowienie SN z dnia 24 września 1984 r.,
II CZ 104/84, LEX nr 8623). W innym orzeczeniu Sąd Najwyższy stwierdził , że dla
wydatków związanych z prowadzeniem procesu strona powinna znaleźć pokrycie w
swych dochodach przez odpowiednie ograniczenie innych wydatków nie będących
niezbędnymi do utrzymania (postanowienie SN z dnia 24 lipca 1980 r., I CZ 99/80,
LEX nr 8257).
W związku z powyższym należało przyjąć, że zakres zwolnienia od kosztów
nie pozbawił powoda prawa do sądu. Ograniczony wymiar opłaty pozwalał również
na poniesienie części kosztów bez uszczerbku dla podstawowych potrzeb własnych
i rodziny. Nie ulega wątpliwości, że konieczność częściowego poniesienia kosztów
związanych z wniesieniem skargi kasacyjnej spowoduje dla powoda określone
trudności. Należy jednak zgodzić się z poglądem Sądu Apelacyjnego, że instytucja
zwolnienia od kosztów nie służy utrzymaniu dotychczasowego poziomu życia, lecz
uczynienie drogi sądowej realną, poprzez indywidualizację należnej opłaty przy
uwzględnieniu gwarancji potrzeb koniecznych wnioskodawcy i jego rodziny. Należy
także zauważyć, że zwolnienie od opłat powoduje uszczuplenie dochodów
państwa. Z tego powodu sąd rozpoznający wniosek powinien mieć na uwadze nie
tylko realizację prawa do sądu, ale też interes państwa.
Z powyższych względów, na podstawie art. 3941
§ 3 w związku z art.
39814
k.p.c, orzeczono jak w sentencji.