Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 296/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 marca 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Wojciech Katner
SSN Bogumiła Ustjanicz
w sprawie z powództwa B. D.-S. i M. S.
przeciwko Bankowi Spółdzielczemu w G.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 24 marca 2010 r.,
skargi kasacyjnej powodów od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 4 marca 2009 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy w G. wyrokiem z dnia 4 lipca 2008 r. zasądził od strony
pozwanej Banku Spółdzielczego w G. na rzecz powodów M. S. i B. D. – S. kwotę 1
082 578,71 zł, uwzględniając częściowo ich powództwo o zasądzenie 4 500 000 zł.
Sąd ten ustalił, że powodowie zawarli ze stroną pozwaną kilka umów kredytowych
w okresie od 1999 r. do 2001 r. oraz umowę factoringu. Zabezpieczenie kredytów
udzielonych powodom stanowiło przewłaszczenie towarów magazynowych o
wartości 2 300 000 zł, zastaw na dwóch samochodach osobowych (marki BMW i
Mercedes), cesja wierzytelności oraz hipoteki ustanowione na nieruchomościach
położonych w G. i T. Powodowie nie regulowali w terminie należności wynikających
z umów kredytowych i posiadali w tym zakresie znaczne zaległości. W związku
z zagrożeniem spłaty kredytów strona pozwana w dniu 4 marca 2002 r.
wypowiedziała umowy kredytowe powodom. W dniu 8 marca 2002 r. powodowie
udzielili stronie pozwanej pełnomocnictwa w formie aktu notarialnego obejmującego
uprawnienie do dysponowania składnikami ich majątku, w tym do zbywania
i obciążania nieruchomości, składania wszelkich oświadczeń oraz odbierania
należności pieniężnych. W oparciu o pełnomocnictwo udzielone przez powodów
bank przystąpił niezwłocznie do czynności windykacyjnych. W dniu 8 marca 2002 r.
sprzedał towary znajdujące się w składzie celnym w G. za kwotę 450 000 zł. W dniu
25 marca 2002 r. strona pozwana sprzedała samochód marki BMW za 110 000 zł
oraz samochód marki Mercedes za 50 000 zł. Wierzytelności, które bank uzyskał
na podstawie umowy cesji z dnia 8 marca 2002 r. zostały zbyte w dniu 29 marca
2002 r. za kwotę 1 000 000 zł. Okazało się jednak, że większość z nich nie istnieje,
co spowodowało zwrotną cesję tych wierzytelności na rzecz banku. Ostatecznie
strona pozwana uzyskała z tego tytułu kwotę 119 907,07 zł, 7 311,28 zł i 6 900, 91
zł. W dniu 13 marca 2002 r. strona pozwana zawarła umowy sprzedaży
nieruchomości powodów położonych w G. przy ul. L. i D. za cenę 800 000 zł oraz
nieruchomości położonej w T. za cenę 200 000 zł. Nabywca nieruchomości nie
dokonał żadnej wpłaty w związku z zawarciem tej umowy. Powód odwołał
pełnomocnictwo udzielone bankowi w dniu 28 marca 2002 r., a powódka w dniu 2
kwietnia 2002 r. W dniu 12 kwietnia 2002 r. strona pozwana zabrała i zbyła towary
powoda, które znajdowały się u J. C., o wartości 95 006,77 zł. Z tego tytułu na
3
poczet zobowiązań kredytowych powodów została przeznaczona kwota 12 428,06
zł.
Sąd Okręgowy, wbrew twierdzeniom powodów, przyjął, że strona
pozwana dokonała wypowiedzenia umów kredytowych. Jednakże nie wszystkie
czynności windykacyjne służące zaspokojeniu należności wynikających
z udzielonych powodom kredytów prowadziła prawidłowo. Dokonując sprzedaży
nieruchomości powodów nie dołożyła należytej staranności. Doprowadziła do ich
sprzedaży bez profesjonalnej wyceny, a powodowie z tego tytułu nie otrzymali
jakiejkolwiek zapłaty. Doznali w związku z tym szkody w rozmiarze łącznie
1 000 000 zł. Strona pozwana zajmując towary powoda w dniu 12 kwietnia 2002 r.,
już po wypowiedzeniu jej pełnomocnictwa, dopuściła się czynu niedozwolonego.
Szkoda powodów w tym zakresie wynosiła 82 578,71 zł, gdyż z uzyskanej za nie
kwoty 95 006,77 zł strona pozwana zaliczyła na poczet zobowiązań kredytowych
powodów kwotę 12 428,06 zł. W pozostałym zakresie roszczenia powodów Sąd
pierwszej instancji uznał za nieudowodnione.
Apelacja powodów została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 4
marca 2009 r. Sąd drugiej instancji podzielił ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego,
w tym stwierdzenie, że strona pozwana dokonała wypowiedzenia umów
kredytowych. Podkreślił również, że do jej działań w okresie, kiedy obowiązywało
pełnomocnictwo powodów nie miały zastosowania przepisy o prowadzeniu cudzych
spraw bez zlecenia. Ocena charakteru tych działań nie miała przy tym znaczenia
dla ustalenia wysokości szkody powodów, która nie została udowodniona w
rozmiarze wyższym niż przyjął to Sąd pierwszej instancji. Przemawiało to za
oddaleniem apelacji powodów.
Skarga kasacyjna powodów została oparta na obu podstawach określonych
w art. 3983
§ 1 k.p.c. Zarzucono w niej naruszenie art. 378 § 1 k.p.c. w zw. z art.
328 § 2 i art. 391 § 1 k.p.c., art. 378 § 1 k.p.c., art. 382 k.p.c., art. 316 k.p.c., art. 45
Konstytucji i art. 207 § 3 k.p.c. w zw. z art. 217 oraz art. 232 k.p.c., art. 6 k.c. w zw.
z art. 233 § 2 k.p.c., art. 509 § 1 k.c., art. 6 k.c., art. 108 § 1 k.c., art. 361 § 2 k.c.
art. 5 i 6 Prawa bankowego, art. 75 ust. 2 Prawa bankowego zw. z art. 61 k.c., art.
69 oraz art. 75 a Prawa bankowego w zw. z art. 98 k.c., art. 752 k.c. w zw. z art.
4
754 k.c. W oparciu o te zarzuty skarżący wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku
i uwzględnienie powództwa w pozostałej części, ewentualnie jego uchylenie
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty naruszenia przepisów postępowania okazały się nieuzasadnione.
Częściowo taką ocenę uzasadniało już ich wadliwe zredagowanie.
Twierdzenie, że Sąd pominął ocenę prawną powództwa opartą na podstawie
odpowiedzialności deliktowej nie mogło np. uzasadniać zarzutu naruszenia art. 316
k.p.c. Podobnie jak zarzutu naruszenia art. 328 k.p.c. w sytuacji, gdy
w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku została wskazana inaczej ujęta podstawa
rozstrzygnięcia, związana ze stwierdzeniem braku szkody po stronie powodów.
W skardze kasacyjnej nie można też było zasadnie twierdzić, że został naruszony
art. 378 § 1 k.p.c. w sytuacji, gdy skarżący wskazali jednocześnie, że Sąd drugiej
instancji „ powtórzył ustalenia za Sądem I instancji" lub że dokonał oceny prawnej
Sądu I instancji za nietrafną, co do działania pozwanego banku w warunkach
prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia, bądź też, że uznał, iż w sprawie nie ma
zastosowania art. 108 k.c. Stwierdzenia te oznaczają bowiem, że w tym zakresie
Sąd drugiej instancji w rzeczywistości odniósł się do zarzutów skarżących. Wymaga
też podkreślenia, że art. 378 § 1 k.p.c. nakazuje sądowi drugiej instancji
rozpoznanie sprawy w granicach apelacji, które zakreśla zakres zaskarżenia
i rodzaj zarzutów. Zarzutu naruszenia tego przepisu nie uzasadnia zatem
dostatecznie stwierdzenie, że sąd drugiej instancji nie odniósł się do wszystkich
twierdzeń skarżących zawartych w apelacji.
W świetle art. 3983
§ 3 k.p.c. nie mógł odnieść skutku zarzut naruszenia art.
6 k.c. w zw. z art. 233 § 2 k.p.c. przez wadliwe uznanie przez Sąd udowodnienia
faktu wypowiedzenia umów kredytowych. Przepis ten wyklucza bowiem możliwość
oparcia skargi kasacyjnej o zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów.
Bezzasadne były także zarzuty naruszenia przepisów postępowania
dotyczących przeprowadzenia postępowania dowodowego (dotyczące art. 207 § 3,
art. 217, art. 232 i art. 382 k.p.c.). Sąd Apelacyjny nie prowadził bowiem
postępowania dowodowego we własnym zakresie, a przedmiotem zarzutów
5
kasacyjnych mogą być uchybienia procesowe sądu drugiej instancji.
Nadto skarżący w toku postępowania toczącego się przed sądem pierwszej
instancji nie zgłosili w tym zakresie żadnych zastrzeżeń, przez co utracili prawo
podnoszenia tego rodzaju zarzutów w dalszym toku postępowania (art. 162 k.p.c.).
Nieuzasadniony był zarzut naruszenia art. 6 k.c. w wyniku przyjęcia przez
sąd, że to powodowie powinni wykazać, iż istniały wierzytelności, których dotyczyła
umowa przelewu. Skoro bowiem powodowie twierdzili, że doznali szkody z tego
względu, że ich przelew nie spowodował zmniejszenia stanu ich zadłużenia,
odpowiednio do wysokości przelanych wierzytelności, zasadne było stanowisko
Sądu, iż wymagało udowodnienia przez powodów istnienie wierzytelności
w określonej przez nich wysokości.
W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sąd Apelacyjny nie wyraził oceny,
że strona pozwana mogła w imieniu powodów dokonywać czynności wobec
samego siebie, a także, aby szkoda mogła być wyrządzona jedynie przez
pozbawienie poszkodowanego własności. Związane z tym zarzuty niewłaściwego
zastosowania art. 108 § 1 k.c. i błędnej wykładni art. 361 § 2 k.c. były zatem
pozbawione uzasadnionych podstaw. Uzasadnienie zarzutu naruszenia art. 509 § 1
k.c. odwołujące się do celu umowy przelewu oraz sposobu „zaspokojenia w ramach
korzystania z zabezpieczenia" nie uzasadniało z kolei uznania za usprawiedliwiony
zarzutu błędnej wykładni i niewłaściwego zastosowania tego przepisu. Na tle tego
przepisu Sąd Apelacyjny wyraził jedynie ocenę, że niedopuszczalne byłoby
przeniesienie wierzytelności objętej przelewem na osobę trzecią, jeżeli
sprzeciwiałoby się to zastrzeżeniu umownemu dokonanemu między stronami.
Stanowisko to nie budzi zastrzeżeń.
Bezzasadny był także zarzut naruszenia art. 752 k.c. w zw. z art. 754 k.c.
w wyniku ich niewłaściwego zastosowania w sytuacji, gdy Sąd Apelacyjny
stwierdził, że przepisy te nie miały zastosowania do działań strony pozwanej
w okresie, kiedy skuteczne było pełnomocnictwo udzielone jej przez powodów.
Usprawiedliwione były natomiast zarzuty skargi kasacyjnej związane
z naruszeniem przepisów ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe
(t.j. Dz. U. z 2002 r., Nr 72, poz. 665 - dalej prawo bankowe), z wyjątkiem zarzutu
6
naruszenia art. 75 a tej ustawy, który wszedł w życie w 2004 r., po zmianie
prawa bankowego dokonanej ustawą z dnia 1 kwietnia 2004 r. (Dz. U. nr 91, poz.
870) i nie miał zastosowania w stanie faktycznym rozstrzyganej sprawy.
Ustalenie, że strona pozwana w dniu 4 marca 2002 r. dokonała wypowiedzenia
umów kredytowych, wbrew ocenie Sądów obu instancji, nie było wystarczające dla
przyjęcia stanowiska, że czynności windykacyjne, których prowadzenie strona
pozwana rozpoczęła 8 marca 2002 r. zostały przeprowadzone prawidłowo, z uwagi
na rozwiązanie umów kredytowych. Skarżący zasadnie zwrócili uwagę, że tego
rodzaju ocena wymagała rozważenia, w jakim terminie - po wypowiedzeniu umów
kredytowych - uległy one rozwiązaniu. Takiej oceny Sąd Apelacyjny
nie przeprowadził. Nie zostały pod tym kątem ocenione ani postanowienia umów
kredytowych, ani też regulacja ustawowa (art. 75 prawa bankowego). Miało to zaś
istotne znaczenie dla dokonania oceny, czy strona pozwana w oparciu o udzielone
jej pełnomocnictwo była uprawniona do rozporządzania majątkiem powodów,
w terminach, w których podejmowała czynności windykacyjne i ewentualnie
w jakim zakresie, co mogło być związane jedynie z realizacją już wymagalnych
zobowiązań powodów. Było to istotne także dla oceny, czy należności, które strona
pozwana uzyskała w wyniku sprzedaży majątku powodów zostały prawidłowo
przeznaczone na zaspokojenie wierzytelności banku, które wówczas faktycznie
podlegały już zaspokojeniu. Powodowie podnosili zaś między innymi, że strona
pozwana bezzasadnie naliczała odsetki karne i na ich poczet zaliczała środki
uzyskane ze sprzedaży majątku powodów. Mogło to oznaczać, że zadłużenie
powodów z tytułu udzielonych im kredytów nie zostało pomniejszone o odpowiednie
sumy, co miałoby z kolei wpływ na wysokość szkody, którą uznano za niewykazaną
ponad kwotę zasądzoną przez Sąd Okręgowy.
Powodowie podnieśli również zasadnie, że ze stroną pozwaną łączyły ich nie
tylko umowy kredytowe. Potwierdzają to dokonane w sprawie ustalenia
wskazujące, że w dniu 11 lipca 2001 r. strony zawarły umowę factoringu.
Sąd Apelacyjny nie rozważył zaś w żaden sposób, czy wynikające stąd stosunki
obligacyjne między stronami miały wpływ na sposób rozliczenia przez stronę
pozwaną należności uzyskanych ze sprzedaży poszczególnych składników majątku
powodów, po wypowiedzeniu im umów kredytowych i czy ewentualnie uzasadniały
7
takie zachowanie strony pozwanej, co miało również znaczenie dla oceny
zaistnienia szkody powodów i jej rozmiaru.
Z tych względów, wobec zasadności części zarzutów zawartych w skardze
kasacyjnej, podlegała ona uwzględnieniu na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.