Pełny tekst orzeczenia

27.
Uchwała z dnia 3 lutego 1994 r.
II UZP 1/94
Przewodniczący SSN: Stefania Szymańska, Sędziowie SN: Krzysztof Ko-
lasiński (sprawozdawca), Maria Tyszel,
Sąd Najwyższy przy udziale prokuratora Witolda Bryndy, w sprawie z wniosku
Gabriela C. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K., o pod-
wyższenie emerytury, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 3 lutego 1994 r.,
zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Apelacyjny w Krakowie, postan-
owieniem z dnia 15 grudnia 1993 r., [...] do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.
"Czy z dniem 1 stycznia 1991 r. ustało prawo kombatanckie odznaczonych
orderem lub tytułem honorowym do świadczenia przewidzianego rozporządzeniem
Rady Ministrów z dnia 3 maja 1989 r. (Dz. U. Nr 27, poz. 143) ?"
p o d j ą ł następującą uchwałę:
Prawo kombatantów uprawnionych do emerytury lub renty i odznaczo-
nych orderem lub tytułem honorowym do świadczenia przewidzianego
rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 3 maja 1989 r. w sprawie świadczenia
pieniężnego przysługującego kombatantom - emerytom i rencistom
odznaczonym orderem lub tytułem honorowym (Dz. U. Nr 27, poz. 143) ustało z
dniem 1 stycznia 1991 r.
U z a s a d n i e n i e
Zagadnienie prawne przedstawione do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu
przez Sąd Apelacyjny w Krakowie jest fragmentem ogólnego problemu zachowania
bądź utraty mocy obowiązującej przez akt prawny Rady Ministrów, który przyznał
określone uprawnienia obywatelom, w przypadku uchylenia ustawy, która udzieliła w
tym przedmiocie delegacji Radzie Ministrów.
Problem prawny powstał w związku z następującym stanem faktycznym.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w K. odmówił decyzją z dnia 15 marca
2
1991 r. Gabrielowi C. wypłacenia świadczenia przysługującego kombatantom
odznaczonym orderem lub tytułem honorowym za lata 1990-1992. Wnioskodawca
pobierał to świadczenie w 1989 r. i 1990 r. jako emeryt i kombatant odznaczony
Krzyżem Kawalerskim, na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 3 maja
1989 r. w sprawie świadczenia pieniężnego przysługującego kombatan-
tom-emerytom i rencistom odznaczonym orderem lub tytułem honorowym (Dz. U. Nr
27, poz. 143). Rozporządzenie to zostało wydane na podstawie delegacji zawartej w
ustawie z dnia 26 maja 1982 r., o szczególnych uprawnieniach kombatantów (Dz. U.
Nr 16, poz. 122 ze zm.). Ustawa ta została uchylona ustawą z dnia 24 stycznia 1991
r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i
okresu powojennego (Dz. U. Nr 17, poz. 75 ze zm.). Ustawa ta nie uregulowała
natomiast kwestii dalszego obowiązywania bądź utraty mocy obowiązującej
wskazanego rozporządzenia . Organ rentowy odmawiając od 1 stycznia 1991 r.
wypłaty spornego świadczenia zajął stanowisko, iż cyt. rozporządzenie Rady Min-
istrów, na podstawie którego przysługiwało ono wnioskodawcy utraciło moc razem z
ustawą, która upoważniła Radę Ministrów do wydania tego rozporządzenia .
Odmiennie Sąd Wojewódzki w Kielcach wyrokiem z dnia 28 lipca 1993 r.
zasądził to świadczenie za sporny okres. Sąd Wojewódzki powołał się w uzasad-
nieniu wyroku na prawomocne rozstrzygnięcia tego Sądu w innych analogicznych
sprawach, a także na wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 25 lutego 1992 r.
(AUr 44/92). W orzeczeniach tych przyjęto stanowisko, iż kombatanci nie utracili po
1 stycznia 1991 r. prawa do świadczenia z tytułu odznaczenia orderem lub tytułem
honorowym. Sąd Apelacyjny w cyt. orzeczeniu wyraził pogląd, że rozporządzenie z
mocy którego przysługuje to świadczenie stanowi lex specialis i nie zostało uchylone
późniejszą ustawą, stanowiącą regulację ogólną uprawnień kombatanckich.
Sąd Wojewódzki w uzasadnieniu omawianego wyroku podzielił to stanowisko
akcentując, że rozporządzenie z dnia 3 maja 1989 r. nie jest aktem wykonawczym
lecz samodzielnym i zawiera regulacje szczególne w stosunku do ustawy o kombat-
antach z dnia 3 maja 1991 r.
Sąd Apelacyjny w Krakowie rozpoznając rewizję od tego wyroku powziął wąt-
pliwość wyrażoną w przedstawionym zagadnieniu prawnym. Zdaniem Sądu
Apelacyjnego za utratą mocy wiążącej przez wskazane rozporządzenie przemawia
to, iż omawiana ustawa uchylając akt normatywny w randze ustawy nie określiła
czasu obowiązywania przepisów wykonawczych.
Za stanowiskiem zaś przeciwstawnym, do którego przychyla się Sąd
Apelacyjny, przemawia to, że analizowane rozporządzenie zostało wydane nie w
celu wykonania ustawy, lecz jedynie na podstawie delegacji ustawowej do przyzna-
nia określonych uprawnień w sposób samodzielny, niezależny od regulacji ustawo-
3
wej. Art. 18 ust. 4 pkt 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. upoważnił Radę Ministrów do
przyznania kombatantom w drodze rozporządzenia dalszych uprawnień i ulg niż
przewidziane tą ustawą. Na podstawie tej delegacji zostało wydane rozporządzenie
z dnia 3 maja 1989 r. Nie zawiera ono przepisów wykonawczych do ustawy, gdyż nie
zna ona w ogóle świadczeń z tytułu odznaczeń orderem lub tytułem honorowym dla
kombatantów-emerytów i rencistów. Rozporządzenie to reguluje więc te uprawnienia
samodzielnie i stanowi lex specialis w stosunku do ustawy. Późniejsze regulacje
generalne nie uchylają regulacji szczególnych chyba, że zawierają specjalne w tej
mierze przepisy. Ustawa o kombatantach z dnia 24 stycznia 1991 r. jednak tego nie
uczyniła, a więc zawarła w art. 20 ust. 5 analogiczne upoważnienie dla Rady Min-
istrów do przyznawania kombatantom dodatkowych uprawnień i ulg.
Sąd Najwyższy rozważył co następuje:
Trafne jest spostrzeżenie Sądu Apelacyjnego, iż akty normatywne Rady Min-
istrów, choć wydawane na podstawie delegacji ustawowej, zawierają przepisy w ró-
żnym stopniu powiązane z regulacjami ustaw, które udzieliły tej delegacji. Na jednym
krańcu znajdują się te akty Rady Ministrów, które uzupełniają regulacje ustawowe o
określone postanowienia szczegółowe, na drugim zaś te, które regulują z mocy
upoważnienia ustawy kompleksowo określone zagadnienia.
Pomiędzy nimi wyróżnić można i takie akty normatywne Rady Ministrów, których
jedne przepisy zaliczyć można do pierwszej, a inne do drugiej grupy. Konstatacja ta
znajduje uzasadnienie w studiach nad zawartością treści aktów normatywnych Rady
Ministrów i ustaw, które udzieliły jej delegacji.
Problem polega zaś na tym, czy z tego zróżnicowania relacji przedmiotu reg-
ulacji aktów normatywnych Rady Ministrów do przedmiotowej regulacji ustaw, które
udzieliły jej delegacji, wynikają konsekwencje co do stopnia niezależności mocy
obowiązującej tych aktów normatywnych od zachowania mocy obowiązującej przez
ustawę.
Przepisy aktu normatywnego Rady Ministrów, które dotyczą zagadnień w
ustawie nie uregulowanych mogą być stosowane samodzielnie bez potrzeby równ-
oległego uwzględnienia postanowień ustawy. Odmiennie, gdy akt normatywny Rady
Ministrów uzupełnia postanowienia ustawy, to przepisy obydwu tych aktów prawnych
muszą być stosowane równolegle, stanowią one łącznie pewną całość. Uchylenie
ustawy w takim przypadku powoduje, iż regulacja aktu normatywnego wykonaw-
czego staje się bezprzedmiotowa, gdyż akt ten niczego samodzielnie nie reguluje.
Nie zawsze jednak uchyleniu ustawy towarzyszy w takiej sytuacji uchylenie aktu
wykonawczego. Uchyloną ustawę zastępuje bowiem często nowa ustawa, która
4
może wejść w koegzystencję z dotychczasowymi aktami wykonawczymi. Sytuacja
taka następuje z mocy przepisów przejściowych nowej ustawy, które zachowują w
mocy dotychczasowe akty wykonawcze do czasu wydania nowych. Przepisy inter-
temporalne stosują się do wszystkich aktów Rady Ministrów bez względu na to, czy
pozostają one w bliższej czy dalszej koegzystencji z przepisami uchylonej ustawy.
Jeżeli natomiast ustawa uchylająca poprzednią nie zawiera wskazanych przepisów
intertemporalnych, to wszystkie akty Rady Ministrów wydane na podstawie delegacji
udzielonej przez uchyloną ustawę tracą moc. Z punktu widzenia utraty lub zachow-
ania mocy obowiązującej przez te akty Rady Ministrów nie ma znaczenia, w jakim
stopniu przepisy tych aktów samodzielnie regulują poszczególne zagadnienia, a
więc w jakim stopniu są faktycznie zdolne do samodzielnej egzystencji. Decydujące
znaczenie ma to z jakiego źródła akt ten czerpie moc normatywną. Rozporządzenia
wydane przez Radę Ministrów czerpać mogą moc normatywną tylko z upoważnienia
ustawy. Uchylenie ustawy, z której delegacji czerpał moc akt Rady Ministrów,
powoduje jego prawne unicestwienie. Jedynie Parlament upoważniony jest z mocy
Konstytucji do samodzielnego stanowienia prawa w formie ustaw. Rozporządzenia
Rady Ministrów mogą mieć jedynie charakter normatywny aktów wykonawczych.
Czerpią one bowiem moc z delegacji ustawowej do regulacji normatywnej stosunków
społecznych w granicach w niej określonych.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 listopada 1993 r., sygn. akt II URN 50/93
zajął także stanowisko, iż cyt. rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 maja 1989 r.
w sprawie świadczenia pieniężnego przysługującego kombatantom-emerytom i ren-
cistom odznaczonym orderem lub tytułem honorowym utraciło moc z dniem 1 stycz-
nia 1991 r. W uzasadnieniu wyroku zwrócono uwagę na to, iż aktu tego wydanego
na podstawie delegacji cyt. ustawy z dnia 26 maja 1982 r. o szczególnych uprawni-
eniach kombatantów nie można traktować jako lex specialis w stosunku do cyt. ust-
awy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach.., która wyżej wymienioną ustawę
uchyliła.
Z tych względów Sąd Najwyższy podjął na podstawie art. 391 k.p.c. uchwałę
jak w sentencji.
========================================