Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 20 kwietnia 1994 r.I PZP 19/94
Przewodniczący SSN: Antoni Filcek (sprawozdawca), Sędziowie SN: Maria
Mańkowska, SA: Kazimierz Jaśkowski,
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Witolda Bryndy, w sprawie z
powództwa Jana R. przeciwko Prezesowi Rady Ministrów w Warszawie i Wojewo-
dzie Rzeszowskiemu o ustalenie daty rozwiązania stosunku pracy i zobowiązanie
do wydania opinii o pracy, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 20 kwietnia
1994 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie postanowieniem z dnia 24 marca 1994 r.,
[...] do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.,
"1. Czy do odwołania wojewody przez Prezesa Rady Ministrów na zasadzie
art. 5 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o terenowych organach rządowej administracji
ogólnej (Dz. U. Nr 21, poz. 123) ma zastosowanie art. 70 § 2 k.p.;
w razie odpowiedzi twierdzącej,
"2. Czy odwołanemu wojewodzie na zasadzie art. 5 cytowanej w pkt 1 ustawy
służy roszczenie o wydanie opinii o pracy na zasadzie art. 98 k.p.c.?"
p o d j ą ł następującą uchwałę:
1) Do odwołania wojewody przez Prezesa Rady Ministrów (art. 5 ustawy
z dnia 22 marca 1990 r. o terenowych organach rządowej administracji ogólnej
- Dz. U. Nr 21, poz. 123 ze zm.) ma zastosowanie art. 70 § 2 kodeksu pracy z
tym, że przewidziane w tym przepisie wynagrodzenie może przysługiwać od-
wołanemu wojewodzie w części przekraczającej wynagrodzenie określone w
art. 5 ustawy z dnia 31 lipca 1981 r. o wynagrodzeniu osób zajmujących
kierownicze stanowiska państwowe (Dz. U. Nr 20, poz. 101 ze zm.);
2) Odwołanemu wojewodzie służy na podstawie art. 98 § 1 kodeksu
pracy roszczenie o wydanie opinii o pracy.
U z a s a d n i e n i e
Powód Jan R. w pozwie skierowanym przeciwko Prezesowi Rady Ministrów,
wniesionym do Sądu Rejonowego w Radomiu w dniu 4 stycznia 1993 r.. domagał
się zobowiązania Prezesa Rady Ministrów do wydania mu opinii o pracy oraz ustale-
nia, iż rozwiązanie z nim umowy o pracę nastąpi z dniem 31 stycznia 1993 r. W
2
uzasadnieniu pozwu powód podniósł. że w jego ocenie odwołanie go przez Prezesa
Rady Ministrów ze stanowiska wojewody z dniem 19 października 1992 r. nie jest
równoznaczne z zakończeniem stosunku pracy. Zgodnie bowiem z art.. 70 § 2 k.p.
stosunek pracy może ulec rozwiązaniu dopiero w dniu 31 stycznia 1993 r. z zachow-
aniem okresu wypowiedzenia. Wydane zaś powodowi zaświadczenie stwierdzające,
że pełni od od dnia 10 kwietnia 1990 r. do dnia 19 października 1992 r. funkcję wo-
jewody radomskiego, a od dnia 20 października 1992 r. pobiera przez okres 6
miesięcy wynagrodzenie na podstawie art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 31 lipca 1981 r. o
wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe nie stanowi
opinii o pracy w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy.
Występujący za pozwanego Urząd Rady Ministrów wniósł o oddalenie
powództwa uzasadniając swój wniosek tym, że status prawny wojewody, jako
terenowego organu rządowej administracji ogólnej oraz przedstawiciela rządu na
obszarze województwa, nie jest oparty na stosunku pracy. Powołanie na stanowisko
wojewody, które należy do kierowniczych stanowisk państwowych określonych w
ustawie z dnia 31 lipca 1981 r. o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze
stanowiska państwowe (Dz. U. Nr 20, poz. 101 ze zm.) powoduje powstanie sto-
sunku służbowego polegającego na powierzeniu sprawowania funkcji publicznej, z
którą łączy się działalność w zakresie wykonywania władzy państwowej. Z tego
względu - zdaniem strony pozwanej - do wojewody nie mają zastosowania art. 98
k.p. przewidujący obowiązek zakładu pracy wydania pracownikowi na jego żądanie
opinii o pracy oraz przepisy Kodeksu pracy normujące stosunek pracy na podstawie
powołania. Ocena pracy wojewodów należy zresztą - w świetle art. 43 ustawy z dnia
22 marca 1990 r. o terenowych organach rządowej administracji ogólnej (Dz. U. Nr
21, poz. 123) do wyłącznej kompetencji Rady Ministrów, zaś przepisy Kodeksu
pracy, dotyczące stosunku pracy na podstawie powołania, odnoszą się tylko do osób
powoływanych na stanowiska wymienione w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia
20 listopada 1974 r. w sprawie określenia stanowisk kierowniczych, na których
zatrudnia się na podstawie powołania (Dz. U. Nr 45, poz. 268 ze zm.).
Rozporządzenie to nie obejmuje wojewodów, których powoływanie i odwoływanie
należy zgodnie z art. 5 powołanej ustawy o terenowych organach rządowej admin-
istracji ogólnej do dyskrecjonalnych uprawnień Prezesa Rady Ministrów. Z dniem
odwołania wojewoda przestaje wykonywać obowiązki wynikające z pełnionej przez
niego funkcji, jednakże stosownie do art. 5 ust. 1 wymienionej wyżej ustawy o
wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe zachowuje on
prawo do dotychczasowego wynagrodzenia przez okres 3 miesięcy (w razie od-
wołania przed dniem 1stycznia 1993 r. - przez okres 6 miesięcy).
Sąd Rejonowy w Radomiu uznał, że droga sądowa w sprawie jest niedo-
3
puszczalna i na podstawie art. 464 § 1 k.p.c. postanowieniem z dnia 8 lutego 1992
r., IV P 5/93, przekazał sprawę do rozpoznania Naczelnemu Sądowi Administracyj-
nemu w Warszawie. Sąd Rejonowy podzielił stanowisko strony pozwanej i powołane
na jego uzasadnienie argumenty. Dodatkowo Sąd Rejonowy podniósł, że powołanie,
o którym mowa w kodeksie pracy (art. 68-72) nie jest identyczne z powołaniem
określonym w ustawie o terenowych organach rządowej administracji ogólnej. Zgod-
nie bowiem z art. 68 k.p. powołanie stosuje się do osób wymienionych w
rozporządzeniu Rady Ministrów z 20 listopada 1974 r. w sprawie określenia stan-
owisk kierowniczych, na których zatrudnia się pracowników na podstawie powołania
oraz do kierowników zakładów pracy i ich zastępców. Stanowisko wojewody nie jest
wymienione w tym rozporządzeniu. Trudno też uznać wojewodę za kierownika
zakładu pracy. Wojewoda jest bowiem organem rządowej administracji ogólnej.
Urząd Wojewódzki zaś jest aparatem pomocniczym wojewody (art. 28 ustawy o
terenowych organach rządowej administracji ogólnej), którym kieruje dyrektor urzędu
wojewódzkiego (art. 31 ust. 1 i 2 tejże ustawy). Powód w okresie pełnienia funkcji
wojewody nie miał również statusu urzędnika państwowego w rozumieniu ustawy z
16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych z uwagi na brak aktu
mianowania (art. 4 ust. 1). Nie ma więc do niego zastosowania art. 39 tej ustawy
mówiący o tym, że spory o roszczenia ze stosunku pracy urzędników państwowych
w sprawach nie wymienionych w art. 38 ust. 1 rozpatrywane są w trybie określonym
w kodeksie pracy. Zdaniem Sądu Rejonowego z chwilą powołania powoda na stan-
owisko wojewody doszło do powstania między nim a organem powołującym sto-
sunku służbowego o charakterze administracyjnoprawnym, którego ramy określają
przepisy ustawy o terenowych organach rządowej administracji ogólnej, ustawy o
wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe oraz art. 45
ustawy o pracownikach urzędów państwowych. Spory z tego stosunku podlegają
rozpoznaniu przez Naczelny Sąd Administracyjny, a nie przez sądy powszechne.
Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie uznając przekazanie mu sprawy
za nieuzasadnione, postanowieniem z dnia 11 marca 1993 r., [...] odrzucił skargę. W
uzasadnieniu postanowienia Naczelny Sąd Administracyjny podniósł, że w obecnym
stanie prawnym administracyjnoprawny stosunek służbowy nawiązuje się tylko w
państwowych służbach zmilitaryzowanych na podstawie mianowania. Dotyczy to np.
żołnierzy zawodowych, policjantów, funkcjonariuszy służbowej więziennej, których
pragmatyka służbowa uregulowana jest całościowo i odrębnie w szczególnych ak-
tach prawnych. Sąd wyraził pogląd, że stosunek zatrudnienia wojewody jest stosunk-
iem pracy na podstawie powołania. Wojewoda obok innych funkcji kierownika
zakładu pracy, ma zatem do niego zastosowanie art. 68 § 2 k.p. Żaden akt prawny
nie reguluje w sposób odrębny całości problematyki zatrudnienia wojewody. Mają
4
zatem zastosowanie do niego w zakresie zatrudnienia przepisy prawa pracy z
wyjątkiem przepisów o wynagrodzeniu. Stosownie zatem do art. 69 k.p. do stosunku
pracy na podstawie powołania stosuje się na ogół przepisy umowy o pracę na czas
nie określony z wyjątkiem trybu postępowania przy rozwiązaniu umów o pracę i
rozpatrywania sporów w części orzekania o bezskuteczności wypowiedzenia, o od-
szkodowaniu przewidzianym w razie wypowiedzenia umowy o pracę oraz o
przywróceniu do pracy. Wszystkie więc inne kwestie wiążące się z odwołaniem wo-
jewody rozpatrywane są przez sądy pracy tak jak sprawy pracowników umownych,
dotyczy to także wydania wojewodzie świadectwa pracy ( art. 97 k.p.) oraz opinii o
pracy (art. 98 k.p.).
W związku z powyższym postanowieniem powód w dniu 29 kwietnia 1993 r.
ponownie wniósł pozew do Sądu Rejonowego w Radomiu żądając ustalenia daty
rozwiązania z nim stosunku pracy i zobowiązania pozwanego do wydania opinii o
jego pracy, z powołaniem się na rozstrzygnięcie Naczelnego Sądu Administracyj-
nego i jego uzasadnienie.
Strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa podtrzymując swoje
dotychczasowe stanowisko. Dodatkowo strona pozwana podniosła, że obowiązek
wydania opinii o pracy wojewodzie został wyłączony przez art. 45 ustawy o pra-
cownikach urzędów państwowych, który w stosunku do osób powołanych do
pełnienia funkcji organów administracji państwowej oraz na inne stanowiska
kierownicze w administracji państwowej w trybie określonym w przepisach szcze-
gólnych wyłącza nie tylko przepisy tej ustawy, dotyczące przyczyn i trybu rozwiązy-
wania stosunku pracy, lecz także inne unormowania związane z rozwiązaniem sto-
sunku pracy, w tym przepis art. 98 k.p. dotyczący wydania opinii o pracy.
Sąd wezwał w trybie art. 477 k.p.c. do udziału w sprawie, po stronie
pozwanej, Wojewodę R., który w odpowiedzi na pozew wniósł także o oddalenie
powództwa, podzielając stanowisko Prezesa Rady Ministrów, że do powołania i od-
wołania powoda nie mają zastosowania przepisy kodeksu pracy a także art. 98 k.p.
dotyczący opinii.
Sąd Rejonowy w Radomiu wyrokiem z dnia 17 sierpnia 1993 r. [...] ustalił, że
stosunek pracy powoda na stanowisku Wojewody R. rozwiązał się z dniem 31
stycznia 1993 r. oraz nakazał Prezesowi Rady Ministrów w Warszawie wydanie
powodowi opinii o pracy za okres od 10 kwietnia 1990 r. do dnia 19 października
1992 r., w pozostałej części powództwo oddalił. Sąd Rejonowy uznał, że powołanie
na stanowisko wojewody na zasadzie art. 5 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o
terenowych organach rządowej administracji ogólnej spowodowało nawiązanie sto-
sunku pracy, bowiem rodziło ono podwójny skutek: powierzało powodowi określoną
funkcję kierowniczą a jednocześnie powodowało nawiązanie stosunku pracy. Do
5
tego trybu powołania nie mogą mieć zastosowania przepisy ustawy z dnia 16
września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych. Wyłącza to przepis art. 45
tej ustawy, który stanowi, że przepisów ustawy dotyczących nawiązywania i
rozwiązywania stosunków pracy nie stosuje się do osób powoływanych na stan-
owiska kierownicze w administracji państwowej w trybie określonym w przepisach
szczególnych.
Powód z racji stanowiska powierzonego jego osobie, reprezentował organy
administracji w terenie, jednak wypełniał także zadania kierownika zakładu pracy w
rozumieniu kodeksu pracy w okresie sprawowania tej funkcji. Dlatego w ocenie
Sądu, stanowisko to należy traktować również jako stanowisko kierownika zakładu
pracy (art. 68 § 1 k.p.). Stanowisko wojewody nie jest wyłącznie funkcją organu ad-
ministracji i w ocenie Sądu mają do niego zastosowanie przepisy kodeksu pracy w
zakresie zatrudnienia, z wyłączeniem problematyki uregulowanej odrębnymi prze-
pisami. W oparciu o art. 69 k.p. do stosunków pracy na podstawie powołania stosuje
się przepisy dotyczące umów o pracę na czas nie określony z wyjątkami wy-
mienionymi w pkt 1 i 2 tego przepisu. Roszczenia, których nie wyłącza przepis art.
69 pkt 1 i 2 k.p. podlegają zatem rozstrzygnięciu przez sąd pracy; także żądanie
wydania opinii w trybie art. 98 k.p. Z tych względów Sąd uwzględniając roszczenie
powoda ustalił datę rozwiązania stosunku pracy z powodem na dzień 31 stycznia
1993 r. na zasadzie art. 70 § 2 k.p. skoro decyzja o odwołaniu nie była oparta na art.
52 k.p. Odnośnie wydania opinii o pracy Sąd uznał także żądanie to za zasadne,
skoro organ zobowiązany do jej wydania uchylał się od tego obowiązku. Nie wyłącza
tego obowiązku art. 45 ustawy o pracownikach urzędów państwowych, gdyż zawarte
w nim wyłączenie obejmuje jedynie przepisy tej ustawy dotyczące nawiązania i
rozwiązania stosunku pracy. Również art. 43 ustawy o terenowych organach admin-
istracji ogólnej nie dotyczy opinii o pracy, a okresowych ocen wojewody. W myśl § 3
pkt 12 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20 listopada 1974 r. w sprawie świ-
adectwa pracy i opinii (Dz. U. Nr 45, poz. 269 ze zm.), opinię o kierowniku zakładu
pracy nie będącego przedsiębiorstwem państwowym, wydaje organ uprawniony do
powołania na to stanowisko, czyli w odniesieniu do wojewody - Prezes Rady Min-
istrów. Sąd Rejonowy zwrócił też uwagę, że nieprzyznawanie wojewodzie statusu
pracownika powodowałoby trudności w określeniu jego uprawnień pracowniczych,
jak prawa do urlopu wypoczynkowego.
Od przedstawionego wyroku strona pozwana wniosła rewizję zarzucając, że
został on wydany z naruszeniem prawa materialnego, w szczególności art. 5 ust. 1
ustawy z dnia 31 lipca 1981 r. o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stan-
owiska państwowe i art. 98 k.p. Skarżący podtrzymał stanowisko, że wojewoda nie
pozostaje w stosunku pracy i zarzucił, że Sąd Rejonowy nie rozważył idącej w tym
6
kierunku opinii Rady Legislacyjnej przy Prezesie Rady Ministrów złożonej do akt
sprawy.
Rozpoznając powyższą rewizję Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Warszawie postanowieniem z dnia 24 marca 1994 r., [...] mając na
uwadze przytoczone wyżej rozbieżne racje przedstawił w trybie art. 391 § 1 k.p.c.
Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia budzące wątpliwości zagadnienie prawne,
sformułowane w dwóch pytaniach przytoczonych w sentencji niniejszej uchwały.
Udzielając na nie odpowiedzi Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kluczowym zagadnieniem dla rozstrzygnięcia przedstawionych pytań
prawnych jest precedensowa kwestia statusu prawnego wojewody w aspekcie prze-
pisów prawa pracy, mianowicie, czy jest on pracownikiem, czy też nim nie jest. Budzi
ona wątpliwości wobec braku kompleksowej i jednoznacznej regulacji sytuacji
prawnej wojewodów. Wątpliwości tej dano wyraz w części wstępnej załączonej do
akt sprawy (k. 47) opinii z czerwca 1991 r. Zespołu Prawa Konstytucyjnego i
Tworzenia Prawa Rady Legislacyjnej przy Prezesie Rady Ministrów. W opinii tej nie
podjęto jednak próby rozstrzygnięcia powyższego problemu, a poprzestano na jego
zasygnalizowaniu pozostawiając ocenę zagadnienia specjalistom innych dziedzin
prawa.
Zdaniem Sądu Najwyższego rozstrzygnięcia problemu upatrywać należy w
przepisie art. 45 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państ-
wowych (Dz. U. Nr 31, poz. 214 ze zm.) - zwanej dalej ustawą urzędniczą - stan-
owiącym w § 1, że "przepisów ustawy dotyczących nawiązywania i rozwiązywania
stosunku pracy nie stosuje się do osób powoływanych do pełnienia funkcji organów
administracji państwowej oraz na inne stanowiska kierownicze w administracji
państwowej, w trybie określonym w przepisach szczególnych". Zgodnie z cytowanym
przepisem do osób nim objętych, do których w świetle przepisów ustawy z dnia 22
marca 1990 r. o terenowych organach rządowej administracji ogólnej (Dz. U Nr 21,
poz. 123 ze zm.) - zwanej dalej w skrócie u.t.o.rz.a. - oraz art. 2 pkt 4 ustawy z dnia
31 lipca 1981 r. o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państ-
wowe (Dz. U. Nr 20, poz. 101 ze zm.), - zwanej dalej ustawą wynagrodzeniową -
należy także wojewoda, nie stosuje się zatem jedynie przepisów ustawy urzędniczej
dotyczących nawiązywania i rozwiązywania stosunku pracy. Ponieważ - jak trafnie
zauważył Sąd Rejonowy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 8 lutego 1992 r., [...] -
wojewoda nie jest jednak urzędnikiem państwowym, a to z tego względu, że nie jest
uznany za takiego w przepisach wydanego na podstawie art. 2 pkt 1 oraz art. 4 ust.
3 ustawy urzędniczej rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 8 listopada 1982 r. w
7
sprawie określenia stanowisk urzędniczych oraz zasad nawiązywania z urzędnikami
państwowymi stosunku pracy na podstawie mianowania (Dz. U. Nr 39, poz. 257 ze
zm.), nie mają do niego bezpośredniego zastosowania także przepisy ustawy
urzędniczej dotyczące innej materii niż nawiązywanie i rozwiązywanie stosunków
pracy odnoszące się do urzędników państwowych. Ustawa urzędnicza, jak wynika z
jej tytułu oraz części wstępnej art. 1 określa jednak prawa i obowiązki nie tylko
urzędników, lecz także innych pracowników zatrudnionych w urzędach państ-
wowych. Z samego faktu, iż art. 45 tej ustawy dotyczy wymienionych w niej osób, w
tym wojewody, wynika, że ustawodawca uznaje te osoby za pracowników urzędów
państwowych, którymi z reguły kierują. Osoby te, nie będąc urzędnikami, pełnią
funkcje organów administracji państwowej lub zajmują inne stanowiska kierownicze
w administracji państwowej. Mają one zatem status "innych pracowników urzędów
państwowych". Nie ma do nich jednak zastosowania część wstępna art. 46 ustawy
urzędniczej, zgodnie z którą przepisy art. 21-31 oraz art. 33 tej ustawy stosuje się do
nie będących urzędnikami pracowników urzędów państwowych. Dzieje się tak dlate-
go, że w świetle art. 5 ustawy urzędniczej jej art. 46 odnieść należy do nie będących
urzędnikami pracowników urzędów państwowych zatrudnionych na podstawie
umowy o pracę, do których osoby wymienione w art. 45 tej ustawy (w tym wojewo-
dowie) nie należą. Przedstawiony zakres podmiotowy art. 46 ustawy urzędniczej
znajduje potwierdzenie w fakcie, że zastosowanie do osób zajmujących kierownicze
stanowiska państwowe objętych tym przepisem artykułów 22-24 i art. 28 ustawy
urzędniczej dotyczących dodatku za wieloletnią pracę, nagród jubileuszowych,
rocznych nagród z zakładowego funduszu nagród oraz odprawy emerytalnej
nastąpiło nie na podstawie art. 46 ustawy urzędniczej a na podstawie odpowiedniej
nowelizacji ustawy wynagrodzeniowej dokonanej w art. 49 ust. 6 pkt 1 ustawy
urzędniczej. Ponieważ ustawa urzędnicza nie reguluje całokształtu praw i obowiąz-
ków objętych nią pracowników z mocy art. 5 kodeksu pracy w zakresie nie
unormowanych jej przepisami, stosuje się przepisy wymienionego kodeksu. Zakres
stosowania tych przepisów zależy od zakresu regulacji prawnej, zawartej w ustawie
urzędniczej i jest najwęższy w odniesieniu do urzędników, zwłaszcza mianowanych,
których dotyczy największa liczba przepisów ustawy urzędniczej, szerszy w od-
niesieniu do pracowników objętych art. 46 ustawy urzędniczej i najszerszy w od-
niesieniu do osób powoływanych w trybie określonym w przepisach szczególnych do
pełnienia funkcji organów administracji państwowej oraz na inne stanowiska
kierownicze w administracji państwowej. Do tych ostatnich osób ma z ustawy
urzędniczej zastosowanie przepis art. 45 § 2 dający im prawo - jeżeli przed
powołaniem na wymienioną funkcję lub stanowisko byli mianowanymi urzędnikami
państwowymi - do mianowania na stanowisko równorzędne z zajmowanym przed
8
powołaniem, o ile spełniają wymogi określone w art. 3 pkt 4 ustawy urzędniczej;
ponadto z mocy art. 3 "b" ustawy wynagrodzeniowej stosuje się do nich odpowiednio
przepisy art. 22-26 i art. 28 ustawy urzędniczej (z wyjątkiem ulg w opłatach za
przejazd koleją i autobusami PKS, które to ulgi zostały zniesione). Status prawny
osób powołanych do pełnienia funkcji organów administracji państwowej oraz na
inne stanowisko kierownicze w administracji państwowej określają również przepisy
art. 5 u.t.o.rz.a. i przepisy ustawy wynagrodzeniowej. Skoro zaś osoby te są pra-
cownikami, to w zakresie nie uregulowanym wymienionymi wyżej przepisami stosuje
się do nich przepisy kodeksu pracy. Gdyby odmówić im statusu pracowniczego, to
brak byłoby podstaw prawnych do uznania nie tylko ich prawa do urlopu, na co
zwrócił trafnie uwagę Sąd Rejonowy w Radomiu w uzasadnieniu wyroku z 17 sierp-
nia 1993 r., [...], lecz także do innych praw pracowniczych, jak prawa do odprawy
pośmiertnej (art. 93 k.p.), do urlopu macierzyńskiego (art. 180 k.p.), do ochrony
wynagrodzenia (art. 87 k.p.), do świadczeń z tytułu wypadku przy pracy i choroby
zawodowej, do emerytury i renty pracowniczej.
Powyższe rozważania, przyjmując pracowniczy status wojewody, pozwalają
przejść do rozstrzygnięcia przedstawionych Sądowi Najwyższemu zagadnień
prawnych.
Zgodnie z art. 5 u.t.o.rz.a wojewodę powołuje i odwołuje Prezes Rady Min-
istrów. Skoro - jak wynika z poprzednich wywodów - wojewoda jest pracownikiem, to
akt powołania ma znaczenie podwójne. Jest nie tylko powierzeniem mu funkcji pub-
licznoprawnej, mianowicie funkcji terenowego organu rządowej administracji ogólnej
oraz przedstawiciela rządu na obszarze województwa (art. 1 pkt 1 i art., 2 ust. 1
u.t.o.rz.a.), lecz także powoduje powstanie stosunku pracy między wojewodą, a
urzędem wojewódzkim, który w myśl art. 28 ust. 1 u.t.o.rz.a. jest jego aparatem po-
mocniczym i którym on kieruje. O tym, że do wojewody należy kierowanie urzędem
wojewódzkim świadczy treść art. 31 ust. 2 u.t.o.rz.a. stanowiącego, iż dyrektor
urzędu wojewódzkiego może, w imieniu wojewody oraz zgodnie z jego poleceniami
wykonywać także inne niż wynikające z ustępu 1 tego artykułu zadania w zakresie
kierowania urzędem wojewódzkim. Przepis ten jednocześnie przesądza o błędności
poglądu wyrażonego w uzasadnieniu postanowienia z dnia 8 lutego 1992 r., [...]
przez Sąd Rejonowy w Radomiu, że urzędem wojewódzkim kieruje dyrektor tego
urzędu. Z art. 31 ust. 1 u.t.o.rz.a. wynika, że dyrektor urzędu wojewódzkiego
zapewnia sprawne funkcjonowanie urzędu, warunki jego działania, a także organi-
zację pracy, czyli z mocy ustawy zlecone mu zostały tylko niektóre zadania związane
z kierowaniem urzędem; pozostałe należą do wojewody, który może zlecić ich
wykonywanie w swoim imieniu dyrektorowi urzędu wojewódzkiego (art. 31 ust. 2) nie
przestając przez to być kierownikiem urzędu wojewódzkiego. W unormowaniu
9
powyższym można dopatrzyć się pewnej analogii z regulacją zawartą w art. 23 § 1
k.p. w myśl której czynności prawnych w zakresie stosunku pracy dokonuje w
imieniu zakładu pracy jego kierownik lub inny upoważniony do tego pracownik, a
która nigdy nie była rozumiana w ten sposób, aby upoważnienie do wymienionych
czynności innego pracownika pozbawiało kierownika zakładu pracy tego przymiotu i
wynikających z niego uprawnień. Skoro zaś urząd wojewódzki jest w myśl wyraźnej
w tym względzie dyspozycji art. 3 k.p. zakładem pracy, a wojewoda jego kierowniki-
em, to wynika stąd dodatkowy argument za uznaniem go za pracownika urzędu wo-
jewódzkiego. Wobec tego zaś, że w myśl art. 68 § 2 k.p. nawiązanie stosunku pracy
z kierownikiem zakładu pracy następuje na podstawie powołania, to uznać można, iż
w odniesieniu do wojewody zbiegają się dwie podstawy prawne powstania jego sto-
sunku pracy na podstawie powołania, wyrażone w przepisach art. 5 u.t.o.rz.a. oraz
art. 68 § 1 k.p. Za tym, że na podstawie powołania powstaje stosunek pracy wo-
jewody opowiedziano się w literaturze na tle przepisów nie obowiązującej już ustawy
z dnia 20 lipca 1983 r. o systemie rad narodowych i samorządu terytorialnego, w
świetle których powoływany i odwoływany przez Prezesa Rady Ministrów wojewoda
był organem wykonawczym i zarządzającym rad narodowych oraz terenowym orga-
nem administracji państwowej o właściwości ogólnej (T. Zieliński "Prawo pracy,
Zarys systemu", część II, PWN 1986, s. 27).
Nie budzi wątpliwości pogląd, że z datą odwołania wojewody przez Prezesa
Rady Ministrów wojewoda przestaje pełnić funkcję organu administracji rządowej
oraz przedstawiciela rządu na obszarze województwa. Natomiast wyjaśnienia
wymaga kwestia, jaki skutek wywiera odwołanie wojewody w sferze jego stosunku
pracy. Skutku tego nie określa art. 5 u.t.o.rz.a. ani też art. 5 ust. 1 ustawy wyna-
grodzeniowej. W myśl tego ostatniego przepisu osoby odwołane z kierowniczych
stanowisk państwowych zachowują prawo do dotychczasowego wynagrodzenia
przez okres 3 miesięcy (w razie odwołania przed dniem 1 stycznia 1993 r. - przez
okres 6 miesięcy), z zastrzeżeniem ust. 2 w świetle którego w razie podjęcia w
powyższym okresie pracy niżej płatnej przysługuje przez ten okres dodatek wyrówn-
awczy stanowiący różnicę pomiędzy wynagrodzeniem pobieranym na kierowniczym
stanowisku państwowym a wynagrodzeniem pobieranym w nowym miejscu pracy. Z
zestawienia obu ustępów art. 5 wynika zatem wniosek, że w razie podjęcia pracy tak
samo lub wyżej płatnej nie przysługuje odwołanej osobie żadne świadczenie
pieniężne. Przepis art. 5 ust. 1 ustawy wynagrodzeniowej dotyczy zatem tylko prob-
lematyki wynagrodzeniowej i wbrew sugestii wyrażonej przez Sąd Wojewódzki w
uzasadnieniu postanowienia o przedstawieniu Sądowi Najwyższemu w trybie art.
391 § 1 k.p.c. rozważanych zagadnień prawnych nie daje podstawy do wniosku, że
stosunek pracy wojewody ulega rozwiązaniu z datą odwołaniu wojewody. Skoro więc
10
sprawa skutku odwołania wojewody w sferze jego stosunku pracy nie jest uregu-
lowana w przepisach wymienionych wyżej ustawą ani też w ustawie urzędniczej, to
zgodnie z art. 5 k.p. należy sięgnąć do przepisów oddziału 1 rozdziału III działu dru-
giego Kodeksu pracy, dotyczących stosunku pracy na podstawie powołania, w tym
do objętego pierwszym pytaniem art. 70 § 2 k. p. Zgodnie zaś z tym przepisem od-
wołanie, z wyjątkiem określonego w § 3 artykułu 70, jest równoznaczne z
wypowiedzeniem umowy o pracę, a w okresie wypowiedzenia pracownik ma prawo
do wynagrodzenia w wysokości przysługującej przed odwołaniem. Od chwili od-
wołania przysługuje jednak wynagrodzenie z art. 5 ust. 1 ustawy wynagrodzeniowej.
Nie do przyjęcia bowiem jest, aby za ten sam okres przysługiwały pracownikowi dwa
wynagrodzenia. Toteż pierwszeństwo należy dać wynagrodzeniu z ostatnio wy-
mienionego przepisu jako unormowania szczególnego w stosunku do przepisów Ko-
deksu pracy. Jednakże wynagrodzenie z art. 70 § 2 k.p. może wchodzić w rachubę
w części przekraczającej wynagrodzenie z art. 5 ustawy wynagrodzeniowej np. za
trzymiesięczny okres wypowiedzenia wykraczający poza trzymiesięczny okres objęty
tym ostatnim przepisem z powodu tego, że okres wypowiedzenia nie kończy się z
jego upływem, a ostatniego dnia miesiąca (art. 36 § 3 k.p.). Podobna aczkolwiek nie
identyczna sytuacja, nastąpi w stanie objętym dyspozycją art. 72 § 1 k.p. a to wsku-
tek przesunięcia początku biegu okresu wypowiedzenia.
Z powyższych względów na pierwsze z przedstawionych zagadnień Sąd
Najwyższy udzielił odpowiedzi sformułowanej w punkcie 1 sentencji niniejszej uch-
wały.
Przechodząc do drugiego zagadnienia Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepisy u.t.o.rz.a., ustawy wynagrodzeniowej oraz ustawy urzędniczej nie
regulują materii opinii pracowniczych. Zgodnie zatem z art. 5 k.p. ma w tym przed-
miocie zastosowanie art. 98 k.p. oraz wydane na jego podstawie rozporządzenie
Rady Ministrów z dnia 20 listopada 1974 r. w sprawie świadectw pracy i opinii (Dz.
U. Nr 45, poz. 269 ze zm.). Wbrew stanowisku pozwanych, stosowania przepisu art.
98 k.p. w odniesieniu do wojewodów nie wyłącza przepis art. 45 ust. 1 ustawy
urzędniczej, ani też art. 43 u.t.o.rz.a. Pierwszy z wymienionych przepisów - jak traf-
nie przyjął Sąd Rejonowy w Radomiu w uzasadnieniu swego wyroku z dnia 17
sierpnia 1993 r. [...] - jednoznacznie wymienia jakie przepisy ustawy urzędniczej nie
mają zastosowania do osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, mian-
owicie przepisy dotyczące nawiązywania i rozwiązywania stosunku pracy. Jako
przepis o charakterze ekscepcyjnym nie może być interpretowany rozszerzająco w
kierunku wyłączającym również przepisy związane z rozwiązywaniem stosunku
11
pracy (jak dotyczące opinii pracowniczych). Zwrócić też należy uwagę, że przepis
ten wyłącza stosowanie przepisów ustawy urzędniczej w wymienionym zakresie,
ustawa ta zaś nie zawiera przepisów dotyczących opinii pracowniczych, które za-
mieszczone są w Kodeksie pracy. Sąd Najwyższy podziela również pogląd Sądu
Rejonowego, że stosowania art. 98 k.p. do wojewodów nie wyłącza art. 43 u.t.o.rz.a.
Wymienione bowiem przepisy dotyczą różnych materii. Pierwszy - opinii pra-
cowniczej sporządzonej na użytek zewnętrzny; drugi - sporządzonych na użytek
wewnętrznych okresowych ocen działalności wojewody jako organu rządowej admin-
istracji ogólnej oraz przedstawiciela rządu. Działalność ta jest głównym, chociaż nie
jedynym elementem pracy wojewody. Okoliczność, że okresowych ocen tej działal-
ności dokonuje Rada Ministrów nie stoi na przeszkodzie, aby była ona uwzględniona
w treści opinii o pracy wojewody, stosownie do przepisu § 4 ust. 2 przytoczonego
wyżej w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 20 listopada 1974 r. w sprawie świ-
adectw i opinii, a w razie sporu o treść opinii - podlegała ocenie przez właściwy sąd
zgodnie z konstytucyjną zasadą trójpodziału władzy. Z art. 98 § 1 k.p. wynika, że
zakład pracy obowiązany jest wydać pracownikowi, na jego wniosek opinię o pracy.
Obowiązkowi temu odpowiada po stronie pracownika roszczenie o wydanie opinii,
co podkreślił Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 18 grudnia 1979 r. I PR 75/79,
OSNCP 1980 z. 6 poz. 125 i w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 6 lutego
1992 r., I PZP 53/91, OSNCP 1992 z. 7-8 poz. 118. Z powyższych względów Sąd
Najwyższy udzielił pozytywnej odpowiedzi na drugie zagadnienie.
Na marginesie rozważanych zagadnień stwierdzić należy, że oba będące
przedmiotem sporu roszczenia, jako wynikające ze stosunku pracy, podlegają
rozpoznaniu przez sąd pracy (art. 242 § 2 i art. 262 k.p.).
========================================