Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 13 maja 1994 r.I PZP 23/94
Przewodniczący SSN: Maria Mańkowska, Sędziowie SN: Józef Iwulski
(sprawozdawca), Janusz Łętowski,
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Iwony Kaszczyszyn, w sprawie z
powództwa Krystyny L. przeciwko Sądowi Wojewódzkiemu w K. i Sądowi Rejono-
wemu w K. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym w dniu 13 maja 1994
r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ub-
ezpieczeń Społecznych w Kielcach postanowieniem z dnia 9 marca 1994 r. [...] do
rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.,
"Czy spadkobiercom zmarłego pracownika przysługuje ekwiwalent pieniężny
za nie wykorzystany urlop wypoczynkowy przysługujący mu w roku kalendarzowym,
w którym nastąpiło wygaśnięcie stosunku pracy wskutek jego śmierci ?"
p o d j ą ł następującą uchwałę:
Ekwiwalent pieniężny za nie wykorzystany urlop wypoczynkowy należny
pracownikowi w roku kalendarzowym, w którym nastąpiło wygaśnięcie sto-
sunku pracy wskutek śmierci pracownika, przysługuje w równych częściach
jego małżonkowi i innym członkom rodziny spełniającym warunki wymagane
do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o powszechnym zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach przed-
stawił rozpoznawane zagadnienie prawne w sprawie z powództwa Krystyny L. o
ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy, w związku ze śmiercią męża powódki,
który nabył prawo do urlopu wypoczynkowego za 1992 r., lecz go nie wykorzystał.
Sąd Wojewódzki podniósł, że pod rządem ustawy z dnia 29 kwietnia 1969 r. o pra-
cowniczych urlopach wypoczynkowych (Dz. U. Nr 12, poz. 85) Sąd Najwyższy
przyjął w wyroku z dnia 22 grudnia 1970 r., I PR 520/70 (OSNCP 1971 z. 7-8 poz.
140), że art. 19 tej ustawy stanowi samoistne źródło uprawnień następców prawnych
zmarłego pracownika do ekwiwalentu pieniężnego za nie wykorzystany urlop. Równ-
ież według wyjaśnień Ministerstwa Pracy (Sł. Prac. 1978 nr 5 s. 28) w razie śmierci
2
pracownika, rodzinie zmarłego przysługuje ekwiwalent za nie wykorzystany przez
niego urlop zaległy i bieżący. Jednakże, zdaniem Sądu Wojewódzkiego, wątpliwości
powstają w związku z osobistym charakterem prawa do urlopu wypoczynkowego, z
czego wynika iż nie może ono wchodzić w skład masy spadkowej po wygaśnięciu
stosunku pracy wskutek śmierci pracownika. Zatem do spadku po zmarłym pra-
cowniku wchodzić może jedynie roszczenie o ekwiwalent pieniężny za urlop, jeśli
przysługiwało ono w chwili śmierci.
Prokurator na rozprawie przed Sadem Najwyższym wnosił o udzielenie
twierdzącej odpowiedzi na postawione pytanie.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Zgodnie z art. 171 § 1 kodeksu pracy w razie niewykorzystania przysłu-
gującego urlopu w całości lub w części z powodu rozwiązania lub wygaśnięcia sto-
sunku pracy przysługuje ekwiwalent pieniężny. Przepis ten stanowi odpowiednik art.
19 ust. 1 ustawy z dnia 29 kwietnia 1969 r. o pracowniczych urlopach wypoczynko-
wych (Dz. U. Nr 12, poz. 85). W tej sytuacji należy podtrzymać pogląd wyrażony w
uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 22 grudnia 1970 r., I PR 520/70
(OSNCP 1971 z. 7-8 poz. 140), że stanowi on samoistne źródło uprawnienia do
ekwiwalentu pieniężnego, gdyż przewiduje wypłacenie w razie niewykorzystania
przysługującego urlopu z powodu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy, choć
ustawodawca nie wskazał w tym przepisie adresata, któremu ekwiwalent pieniężny
przysługuje. Oczywistym jest, że normalnie uprawnionym do ekwiwalentu jest były
pracownik, z którym stosunek pracy uległ rozwiązaniu lub wygaśnięciu. Wątpliwości
powstają w sytuacji, gdy pracownik nabył prawo do urlopu w danym roku a
następnie wskutek śmierci nie wykorzystał go. Przede wszystkim należy stwierdzić,
że przepis art. 171 § 1 k.p. ma zastosowania także w tej sytuacji, gdyż śmierć pra-
cownika powoduje wygaśnięcie stosunku pracy. Regułą prawa spadkowego jest
bowiem, że prawa i obowiązki zmarłego nie należące do spadku wygasają. Dotyczy
to w szczególności praw i obowiązków ściśle związanych z osobą zmarłego (art. 922
§ 2 kodeksu cywilnego), a do takich należy sytuacja prawna wynikająca z łączącego
pracownika z pracodawcą stosunku pracy. W wyniku śmierci pracownika następuje
więc wygaśnięcie stosunku pracy, gdyż sam byt tego stosunku związany jest ściśle z
jego osobą i nie podlega dziedziczeniu. Pogląd ten (mimo braku wyraźnego przepisu
w prawie pracy - por. art. 63-67 k.p.) nie budził dotychczas wątpliwości w doktrynie i
orzecznictwie (por. np. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 25 lipca 1985 r., III PZP
27/85 (OSNCP 1986 z. 3 poz. 27, OSPiKA 1986 z. 7-8 poz. 167 z gl. J. Logi). Nie
dotyczy to jednakże wynikających ze stosunku pracy praw i obowiązków
3
majątkowych nie związanych ściśle z osobą zmarłego pracownika, które są dziedzi-
czone na ogólnych zasadach prawa spadkowego (art. 922 § 1 k.c. - por. np. cyt.
wyżej uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 25 lipca 1985 r., uchwałę z dnia 23
października 1980 r., IV PZP 5/80 - OSNCP 1981 z. 4 poz. 55, uchwałę z dnia 6
stycznia 1989 r., IV PR 356/88 - Sł. Prac. 1989 nr 6 s. 47 czy wyrok z dnia 28 stycz-
nia 1975 r., I PR 187/74 - OSNCP 1975 z. 9 poz. 141).
Słusznie Sąd Wojewódzki podnosi wątpliwości sprowadzające się do pytania,
czy dziedziczeniu podlega prawo do ekwiwalentu pieniężnego za nie wykorzystany
urlop. W tym zakresie w doktrynie i orzecznictwie przeważa pogląd, że prawo do
ekwiwalentu przysługuje spadkobiercom (por. cyt. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
22 grudnia 1970 r. czy wyjaśnienia zawarte w pismach Departamentu Prawa Pracy z
28 listopada 1975 r. PP-500-293/75 i z 24 maja 1975 r. PP-503-313/75 cyt. za "Ko-
deks pracy-Przepisy wykonawcze i związkowe-Wyjaśnienia i orzecznictwo" Warsza-
wa 1979 s. 573). Nie został on jednak szczegółowo uzasadniony i nie może być
podzielony. W tym zakresie prawidłowe wywody zawiera uchwała Sądu Najwyższe-
go z dnia 2 sierpnia 1967 r., III PZP 32/67 (OSNCP 1968 z. 2 poz. 17, OSP 1968 z.
3 poz. 55), według której spadkobiercom zmarłego pracownika nie należy się ekwi-
walent pieniężny za nie wykorzystany urlop wypoczynkowy pracownika, z którym do
chwili śmierci umowa o pracę nie była rozwiązana i który nie wykorzystał przyznane-
go mu urlopu tylko z tej przyczyny, że zmarł. Słusznie w jej uzasadnieniu Sąd
Najwyższy wyjaśnił, że dla oceny z jakim prawem spadkobiercy mamy do czynienia,
a w związku z tym, czy prawo weszło do spadku i w dalszej konsekwencji mogło
przejść w drodze dziedziczenia na spadkobierców, jedynie miarodajną jest chwila
śmierci spadkodawcy. Na spadkobierców bowiem przechodzą prawa i zobowiązania
zmarłego w tej samej postaci w jakiej miał je spadkodawca w chwili śmierci. Pra-
cownikowi, któremu przyznano urlop wypoczynkowy, służy w chwili zgonu tylko
uprawnienie ściśle osobiste do wykorzystania urlopu w naturze, natomiast nie ma on
w tym momencie żadnego roszczenia majątkowego do pracodawcy.
Należy więc uznać, że do spadku nie wchodzi uprawnienie do urlopu w
naturze jako ściśle związane z osobą zmarłego pracownika. Do spadku nie może
także wchodzić prawo do ekwiwalentu pieniężnego za nie wykorzystany urlop, gdyż
prawo takie nie przysługiwało zmarłemu pracownikowi w chwili śmierci, czyli nie
mogło wchodzić w skład spadku. Mamy więc do czynienia z sytuacją, w której z
jednej strony na spadkobierców nie przechodzi ani prawo do urlopu ani prawo do
ekwiwalentu, a z drugiej strony art. 171 § 1 k.p. stanowi wyraźnie źródło prawa do
ekwiwalentu w przypadku wygaśnięcia stosunku pracy wskutek śmierci pracownika
(obowiązek zakładu pracy jego wypłacenia), nie wskazując osoby uprawnionej, którą
nie może być oczywiście zmarły pracownik.
4
Mamy więc do czynienia z luką w prawie, którą należy wypełnić w drodze
analogii. Możliwe jest sięgnięcie w tym przypadku do reguł prawa spadkowego i uz-
nania, że prawo do ekwiwalentu, w tej szczególnej sytuacji, przysługuje spadko-
biercom. Nie wydaje się to jednak słuszne. W tym zakresie można wskazać przede
wszystkim na wynikające z art. 935 § 3 k.c. dziedziczenie ustawowe Skarbu Państ-
wa, w razie braku małżonka spadkodawcy i krewnych powołanych do dziedziczenia
z ustawy. Wątpliwości co do zastosowania w drodze analogii reguł prawa spad-
kowego w omawianym przypadku, wzbudza także możliwość uzyskania tego prawa
przez spadkobiercę testamentowego. Należy więc raczej poszukiwać analogii w
przepisach prawa pracy przewidujących powstanie określonych praw majątkowych w
razie śmierci pracownika. Przypadek taki przewidują w szczególności przepisy ko-
deksu pracy dotyczące prawa do odprawy pośmiertnej. Zgodnie z art. 93 k.p. w razie
śmierci pracownika w czasie trwania stosunku pracy małżonkowi i innym członkom
rodziny spełniającym warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl prze-
pisów o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin
przysługuje od zakładu pracy, w częściach równych, odprawa pośmiertna.
Zastosowanie, w drodze analogii, do ekwiwalentu pieniężnego za nie wykor-
zystany urlop, zasady wyrażonej w kodeksie pracy odnośnie odprawy pośmiertnej,
prowadzi do udzielenia odpowiedzi na przedstawione zagadnienie prawne, jak w
sentencji uchwały.
========================================