Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 27 maja 1994 r.
III ARN 31/94
Zastosowanie w sposób oczywiście błędny taryfy celnej przywozowej
może być uznane w konkretnych okolicznościach sprawy za rażące naruszenie
prawa w rozumieniu art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a., dające podstawę do stwierdzenia
nieważności decyzji organu celnego, jeżeli jest ono następstwem nienależyte-
go wykonania lub naruszenia obowiązków służbowych przez funkcjonariusza
celnego albo wynikiem niezachowania należytej staranności organu celnego,
wymaganej szczególnie ze względu na wartość celną towaru lub wysokość
wymiaru należności celnej.
Przewodniczący SSN: Adam Józefowicz (sprawozdawca), Sędziowie SN: Jerzy
Kwaśniewski, Janusz Łętowski, Walery Masewicz, Maria Mańkowska,
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Janiny Antosiewicz, po rozpoznaniu w dniu
27 maja 1994 r. sprawy ze skargi Spółki z o.o. "P." w Sz. na decyzję Prezesa
Głównego Urzędu Ceł w Warszawie z dnia 28 czerwca 1991 r., [...] w przedmiocie
wymiaru cła na skutek rewizji nadzwyczajnej Rzecznika Praw Obywatelskich [...] od
wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 19 grudnia 1991 r.,
[...],
o d d a l i ł rewizję nadzwyczajną.
U z a s a d n i e n i e
Prezes Głównego Urzędu Ceł decyzją z dnia 28 czerwca 1991 r. [...] stwierdził
nieważność decyzji wydanych przez Urząd Celny w Sz., zawartych w zgłoszeniach
[...] z dnia 2 czerwca 1990 r., [...] z dnia 25 czerwca 1990 r., [...] z dnia 26 czerwca
1990 r., [...] z dnia 6 lipca 1990 r. i jednocześnie zarządził dokonanie w trybie art. 23
ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. - Prawo celne ponownego wymiaru cła od
proszków i płynów do prania, wymienionych w zgłoszeniu. W uzasadnieniu decyzji
stwierdził, że Urząd Celny w Sz. dokonując odprawy celnej w/w preparatów zasto-
sował nieprawidłowe pozycje taryfy celnej importowej i niewłaściwe stawki celne.
Stanowisko swoje Prezes Głównego Urzędu Ceł poparł wywodem dotyczącym
składu chemicznego importowanego towaru, potwierdzającym przyjęcie błędnej
taryfy celnej w decyzjach Dyrektora Urzędu Celnego w Sz.
Powyższą decyzję zaskarżyła Spółka z o.o. "P." w Sz. wnosząc w swej
skardze o jej uchylenie, jako dotkniętej naruszeniem prawa. Skarżąca podała, że
2
Urząd Celny w Sz. wydając decyzję dysponował stosowną wiedzą z zakresu chemii i
dokonując odprawy wywołał stosowne następstwa w sferze finansowej spółki,
których to ujemnych następstw nie może ponosić na skutek błędu funkcjonariusza
celnego. Proszek został sprzedany konsumentom za cenę uwzględniającą naliczoną
stawkę taryfy celnej, a obecna zmiana jej wysokości uniemożliwia skorygowanie
ceny i ściągnięcie różnicy od nabywców.
Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 19 grudnia 1991
r. w sprawie [...] oddalił skargę. W uzasadnieniu orzeczenia stwierdził, że dokonuje
kontroli decyzji administracyjnych wyłącznie w zakresie ich zgodności z prawem i
może wzruszyć decyzję tylko wtedy, gdy ustali, że narusza ona w sposób istotny
prawo. Nie bada natomiast decyzji z punktu widzenia ich celowości, słuszności czy
zgodności z zasadami współżycia społecznego, chyba że przepis prawa stanowi
inaczej. Taryfa celna przywozowa nie wymienia wprost proszków i płynów do prania,
ale nie może budzić wątpliwości, że są to preparaty piorące w grupie towarowej wy-
mienionej pod pozycją 3402 w podgrupie 3402.20 taryfy, stanowiącej załącznik nr 1
do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1989 r. w sprawie ceł za towary
przywożone z zagranicy (Dz. U. Nr 75, poz. 448 ze zm.) ze stawką celną 25%. W
wymienionych na wstępie decyzjach Urząd Celny w Sz. błędnie zastosował pozycje
3402.13 taryfy, traktując proszki i płyny piorące jako środki powierzchniowo czynne
niejonowe, z zawieszoną stawką celną, czyli "O".
Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego nie ulega wątpliwości, że
decyzje Dyrektora Urzędu Celnego w Sz. były wydane z rażącym naruszeniem
prawa, co dawało Prezesowi Głównego Urzędu Ceł podstawę do stwierdzenia ich
nieważności w oparciu o przepis art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a. W tych warunkach
zaskarżona decyzja zlikwidowała błędne zastosowanie taryfy celnej i nie narusza
prawa. Dlatego Sąd Administracyjny uznał, że skarga jako bezzasadna podlega
oddaleniu w myśl art. 207 § 5 k.p.a. Ponadto Sąd ten wyraził pogląd, że upływ czasu
od daty wydania decyzji przez organ I-ej instancji i wynikające z tego konsekwencje
finansowe dla skarżącej spółki nie mają znaczenia dla oceny zgodności z prawem
zaskarżonej decyzji.
Powyższy wyrok zaskarżył w drodze rewizji nadzwyczajnej Rzecznik Praw
Obywatelskich, zarzucając w niej rażące naruszenie prawa materialnego (art. 368
pkt 1 k.p.c.) przez błędne przyjęcie na zasadzie art. 156 § 1 k.p.a. dopuszczalności
stwierdzenia przez organ administracji celnej nieważności wydanej decyzji w sy-
tuacji, gdy dyspozycja tego przepisu nie daje do tego podstaw. Wnosił o uchylenie
zaskarżonego wyroku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Stosownie do art. 210 k.p.a. rewizja nadzwyczajna od orzeczenia Sądu Ad-
ministracyjnego ze skargi na decyzję ostateczną może być oparta na podstawie
rażącego naruszenia prawa lub interesu Rzeczypospolitej Polskiej. W związku z tym
badanie zasadności rewizji nadzwyczajnej wymaga w pierwszej kolejności
rozważenia, czy organy celne prawidłowo zastosowały w sprawie przepisy prawa
celnego.
Art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. - Prawo celne (Dz. U. Nr 75,
poz. 445 ze zm.) ustanawia podstawową zasadę, że przywóz towarów z zagranicy
podlega cłu z wyjątkami określonymi w przepisach prawa. Z kolei ust. 4 i 5 tego art.
4 stanowi, że wysokość cła ustala się przez zastosowanie do podstawy wymiaru cła
stawki celnej, którą określa Rada Ministrów. Według § 1 ust. 1 rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 30 grudnia 1989 r. w sprawie ceł na towary przywożone z zagranicy
wysokość należności celnych określa taryfa celna przywozowa, stanowiąca załącz-
nik do tego rozporządzenia. Zasady wymiaru cła reguluje art. 23 prawa celnego. W
myśl tego przepisu cło wymierza się według stanu towaru w dniu dokonania
zgłoszenia celnego według stawek w tym dniu obowiązujących.
Po przytoczeniu tych zasad powstaje do rozważenia kwestia, czy zaskarżony
rewizją nadzwyczajną wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego oddalający skargę
na decyzję Prezesa Głównego Urzędu Ceł stwierdzającą nieważność w/w decyzji
Dyrektora Urzędu Celnego w Sz., realizuje powyższe zasady w sposób zgodny z
powołanymi wyżej przepisami materialnymi prawa celnego oraz - czy jak twierdzi
rewidujący - poprzez błędną wykładnię art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a. nastąpiło niewłaściwe
zastosowanie w prawie tego przepisu z rażącym jego naruszeniem.
Z bezspornych między stronami okoliczności sprawy wynika, że Urząd Celny
w Sz. dokonując odprawy celnej przywożonych przez Spółkę "P." w Sz. w dniach 23,
25 i 26 czerwca oraz 6 lipca 1990 r. proszków do prania i płynów piorących, od
których według taryfy stawka celna wynosi 25% wartości towaru, zastosował w w/w
decyzjach w sposób oczywiście błędny nieprawidłowe pozycje taryfy celnej impor-
towej, traktując proszki i płyny piorące, jako środki powierzchniowo czynne
niejonowe z zawieszoną stawką celną, czyli "O", dopuszczające je do obrotu bez cła.
Analiza prawna stanu faktycznego sprawy prowadzi do wniosku, że organ
administracji celnej I-ej instancji rażąco naruszył w stopniu istotnym przepisy prawa
celnego, co spowodowało zaniechanie wymiaru i poboru należnego cła ze szkodą
dla interesu społeczno-gospodarczego Państwa, przy biernej postawie importera,
który mógł zapobiec oczywiście wadliwemu działaniu organu celnego I-ej instancji.
Wskazuje na to dokonanie przez ten sam organ wielokrotnie odprawy celnej impor-
towanych towarów bez cła w sposób oczywiście niezgodny z taryfą celną. Dlatego
4
Prezes Głównego Urzędu Ceł uznał, że oczywiście mylne określenie "O" stawki
celnej w decyzji stanowi rażące naruszenie prawa celnego.
Zdaniem Sądu Najwyższego zastosowanie w sposób oczywiście błędny taryfy
celnej przywozowej może być uznane w konkretnych okolicznościach sprawy za
rażące naruszenie prawa w rozumieniu art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a., dające podstawę do
stwierdzenia nieważności decyzji organu celnego, jeżeli jest ono następstwem nien-
ależytego wykonywania lub naruszenia obowiązków służbowych przez funkcjonari-
usza celnego albo wynikiem niezachowania należytej staranności organu celnego,
wymaganej szczególnie ze względu na wartość celną towaru lub wysokość wymiaru
należności celnej. W niniejszej sprawie Naczelny Sąd Administracyjny miał
uzasadnioną podstawę do uznania, że decyzja Prezesa Głównego Urzędu Ceł
stwierdzająca nieważność decyzji organu administracji celnej I-ej instancji z powodu
rażącego naruszenia prawa jest zgodna z art. 156 § 1 pkt 4 k.p.a. Wbrew twierdzen-
iom rewidującego, Naczelny Sąd Administracyjny nie dopuścił się błędnej wykładni
art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a., uznając dopuszczalność stwierdzenia przez właściwy organ
nadzoru administracji celnej nieważności decyzji organu I instancji, bezprawnie
zwalniającej importera od uiszczenia cła. Decyzje organu I instancji, które doprowa-
dziły do wadliwego rozstrzygnięcia co do istoty sprawy wbrew prawu, nie mogą być
zaakceptowane z punktu widzenia wymogów praworządności. Uchybienie obowiąz-
kowi wymiaru cła w jawnie wadliwych pod względem prawnym decyzjach celnych nie
może być uznane za nabycie prawa w dobrej wierze przez podmiot dokonujący
obrotu towarowego do bezcłowego, zwłaszcza wielokrotnego przywozu towarów z
zagranicy. Przyjęcie odmiennego poglądu o nabywaniu praw do przywozu towarów
bez cła wbrew prawu, mogłoby ze szkodą społeczną prowadzić do stworzenia
warunków do ewentualnej korupcji organów celnych dla uchylenia się importerów od
uiszczenia wbrew prawu należnego cła. Z tego względu niezbędne jest przestrze-
ganie rygoryzmu w stosowaniu prawa celnego. Dlatego przepis art. 156 § 1 pkt 2
k.p.a. może służyć eliminowaniu z obrotu prawnego indywidualnych aktów admin-
istracji, których treść nie da się pogodzić z zasadą praworządności. W razie
powstania ujemnych skutków materialnych dla strony takich wadliwych decyzji, może
ona domagać się w określonych prawem warunkach odszkodowania. Trafnie zatem
Sąd Administracyjny wskazał w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku na istniejącą
możliwość zgłoszenia przez importerów towarów z zagranicy roszczenia w trybie art.
160 k.p.a.
Poglądy Sądu Najwyższego wyrażone w uzasadnieniu wyroku z dnia 18 listo-
pada 1993 r. w sprawie III ARN 56/93 na gruncie odmiennego stanu faktycznego nie
mogą być - wbrew stanowisku prezentowanemu w rewizji nadzwyczajnej - zasto-
sowane w niniejszej sprawie, wymagającej innej oceny prawnej. Zdaniem Sądu
5
Najwyższego obywatel nie może powoływać się na zasadę zaufania publicznego do
organu państwowego, działającego w sposób oczywisty błędnie i wbrew prawu.
Strona działająca w postępowaniu administracyjnym winna zachować się lojalnie
wobec organu państwowego. Kontrolując zasadność jego postępowania w celu
zapobieżenia niekorzystnej dla siebie decyzji, winna ujawnić także dostrzeżony
oczywisty błąd organu w postępowaniu przed wydaniem decyzji, jeśliby mogłaby być
wydana z rażącym naruszeniem prawa i z ewentualnym skutkiem stwierdzenia jej
nieważności.
W tym świetle okazuje się. że zarzut rewizji nadzwyczajnej rażącego nar-
uszenia prawa (art. 368 pkt 1 k.p.c. i art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a.) przez Sąd Administra-
cyjny jest bezpodstawny. Sąd ten bowiem wydał trafny wyrok, oparty na przekon-
ywująco uzasadnionych przesłankach prawnych.
Niezależnie od powyższych wywodów należy zwrócić uwagę na to, że do
zaskarżonego wyroku z dnia 19 grudnia 1991 r. została złożona rewizja nadzwy-
czajna po upływie sześciu miesięcy od jego prawomocności, co powoduje koniec-
zność jej oddalenia na podstawie art. 421 § 2 k.p.c., chyba, że orzeczenie to narusza
interes Rzeczypospolitej Polskiej. Sąd Najwyższy mając na względzie obie podstawy
rewizji nadzwyczajnej nie dopatrzył się w sprawie nie tylko rażącego naruszenia
prawa, ale także uzasadnionej podstawy do uznania, że zaskarżony wyrok narusza
interes państwa. W rewizji nadzwyczajnej nawet nie podniesiono tego zarzutu. W
ocenie Sądu Najwyższego zaskarżony wyrok nie narusza prawa, podstawowych
zasad i celów państwa oraz praw obywateli.
Z tych względów Sąd Najwyższy na zasadzie art. 421 § 1 i 2 k.p.c. orzekł, jak
w sentencji.
========================================