Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 14 czerwca 1994 r.
I PZP 26/94
Przewodniczący SSN: Maria Mańkowska (sprawozdawca), Sędziowie SN: Józef
Iwulski, Jerzy Kwaśniewski,
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Jana Szewczyka, w sprawie z
powództwa Marka K. przeciwko "P." Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w Sz. o
wynagrodzenie za pracę w niedzielę i święta, zwiększone wynagrodzenie za pracę w
porze nocnej, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 14 czerwca 1994 r.
zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Szczecinie postanowieniem z dnia 22 kwietnia 1994 r. [...] do
rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.
"Czy jest skuteczne prawnie wprowadzenie do umowy o pracę na czas określony
dłuższy niż 6 miesięcy klauzuli o możliwości wcześniejszego jej rozwiązania za 2-dwu
tygodniowym wypowiedzeniem na podstawie porozumienia stron dokonanego po
zawarciu tej umowy?"
p o d j ą ł następującą uchwałę:
Strony mogą w okresie trwania umowy o pracę na czas określony, dłuższy
niż 6 miesięcy, przewidzieć dopuszczalność wcześniejszego rozwiązania tej
umowy za dwutygodniowym wypowiedzeniem.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Szczecinie
przedstawił wyżej przytoczone zagadnienie prawne w następującym stanie faktycznym
sprawy: Powód Marek K. w pozwie przeciwko Spółce "P." [...] w Sz. domagał się
zasądzenia odszkodowania na podstawie art. 50 § 3 i 4 k.p. twierdząc, że strona
pozwana wypowiedziała mu umowę o pracę zawartą na czas określony, dłuższy niż 6
miesięcy z naruszeniem art. 33 k.p.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Szczecinie uwzględnił powództwo i ustalił, że strony
zawarły umowę o pracę na czas określony od 8 stycznia 1993 r. do 8 stycznia 1994 r.
W dniu 25 marca 1993 r. strony podpisały porozumienie w formie aneksu do umowy o
pracę, w którym z mocą od 1 kwietnia 1993 r. przewidziały możliwość wcześniejszego
rozwiązania umowy o pracę przez każdą ze stron za 2-tygodniowym wypowiedzeniem.
W dniu 4 sierpnia 1993 r. pozwany zakład pracy wypowiedział powodowi umowę o
pracę z zachowaniem 2-tygodniowego wypowiedzenia. Sąd Rejonowy uznał, że w
świetle art. 30 § 1 pkt 4 k.p. zasadą jest, iż umowa o pracę zawarta na czas określony
nie podlega wypowiedzeniu i rozwiązuje się z upływem okresu, na który była zawarta.
Wyjątkiem od tej zasady jest art. 33 k.p. będący przepisem szczególnym, który
dopuszcza możliwość wcześniejszego rozwiązania umowy zawartej na czas określony,
dłuższy niż 6 miesięcy, za 2 tygodniowym wypowiedzeniem, pod warunkiem jednak, że
strony możliwość taką przewidziały przy zawieraniu umowy. Późniejsze umowne
wprowadzenie klauzuli wypowiedzenia sprzeczne jest z art. 33 k.p. W konsekwencji
takiego stanowiska - Sąd I instancji na podstawie art. 18 § 2 k.p. uznał za nieważne
porozumienie (aneks) stron z 25 marca 1993 r. o wprowadzeniu do umowy klauzuli
wypowiedzenia, a dokonane 4 sierpnia 1993 r. wypowiedzenie za naruszające przepisy
o wypowiedzeniu i na podstawie art. 50 § 3 i 4 k.p. przyznał powodowi odszkodowanie.
Przy rozpoznawaniu rewizji strony pozwanej Sąd Wojewódzki uznał, że przyjęta
przez Sąd Rejonowy interpretacja art. 33 k.p., jakkolwiek zgodna z poglądami prawnymi
m.innymi autorów komentarza do Kodeksu Pracy pod redakcją A. Filcka (wydanie 1979
r.) i L. Krąkowskiego w opracowaniu "Kodeks pracy w praktyce przedsiębiorstwa "
(wydanie 1986 r.), budzi jednak wątpliwości i nie daje podstaw do wniosku, że po
zawarciu umowy o pracę na czas określony dłuższy niż 6 miesięcy bez klauzuli
wypowiedzenia, strony nie mogą wprowadzić takiej klauzuli w drodze porozumienia
stron.
Zdaniem Sądu Wojewódzkiego zastrzeżenie możliwości wcześniejszego
wypowiedzenia, o którym mowa w art. 33 k.p. i ograniczenie czasowe z tym związane,
odnosi się do czynności jednostronnych stron zawierających umowę i oznacza, że
każda ze stron przy zawarciu umowy o pracę może zastrzec sobie (przewidzieć)
możliwość wcześniejszego jej rozwiązania za wypowiedzeniem. Zastrzeżenie takie
mógłby uczynić sam tylko zakład pracy, albo tylko pracownik albo, w zbiegu
jednostronnych czynności, obie strony umowy o pracę, i tylko takie jednostronne
zastrzeżenia podlegają ograniczeniu czasowemu do momentu zawarcia umowy.
Natomiast w warunkach zgodnej woli stron, wprowadzenie klauzuli wypowiedzenia po
zawarciu umowy, nie jest ograniczone przepisem art. 33 k.p.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przedstawione zagadnienie prawne nie było przedmiotem rozważań w
dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego, wymagało zatem podjęcia uchwały
w trybie art. 13 ust. 4 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie Najwyższym
(jednolity tekst: Dz. U. z 1994 r., Nr 13, poz. 48).
Kodeks pracy dopuszcza zawieranie umów o pracę na czas określony w § 1 art.
25. Zawarcie tej umowy pozostawione jest uznaniu stron bowiem przepisy kodeksu
pracy nie przewidują w tym żadnych ograniczeń. Konsekwencją ustalenia czasu trwania
umowy jest jej rozwiązanie się z upływem tego okresu (art. 30 § 1 pkt 4 k.p.), jednakże
umowa na czas określony może być również rozwiązana na mocy porozumienia stron
(art. 30 § 1 pkt 1 k.p.), przez oświadczenie jednej ze stron bez zachowania okresu
wypowiedzenia (art. 30 § 1 pkt 3 k.p.), a także przez oświadczenie jednej ze stron z
zachowaniem okresu wypowiedzenia, ale tylko na warunkach określonych w art. 33 k.p.
Warunkami tymi są: umowa o pracę na czas określony, dłuższy niż 6 miesięcy i
klauzula o wcześniejszym rozwiązaniu tej umowy za dwutygodniowym
wypowiedzeniem. W myśl art. 33 k.p. strony mogą przewidzieć dopuszczalność
wypowiedzenia umowy o pracę na czas określony w wypadku zawarcia jej na czas
dłuższy niż 6 miesięcy. Tym samym niedopuszczalne jest wcześniejsze rozwiązanie
umowy o pracę za wypowiedzeniem, którą zawarto na okres do 6 miesięcy i takie
postanowienie umowy byłoby z mocy prawa nieważne (art. 18 § 2 k.p.). Art. 33 k.p.
chroni bowiem przed rozwiązaniem w drodze wypowiedzenia umowę o pracę zawartą
na okres do 6 miesięcy, natomiast zezwala na zamieszczenie klauzuli o możliwości
wypowiedzenia tylko w umowach zawartych na czas dłuższy niż 6 miesięcy. Jest to
wyjątek od zasady przyjętej w art. 30 § 1 pkt 4 k.p., że umowa o pracę zawarta na czas
określony rozwiązuje się z upływem czasu, na który została zawarta. Wątpliwość Sądu
Wojewódzkiego sprowadza się do tego, czy po zawarciu umowy o pracę na czas
określony, dłuższy niż 6 miesięcy, dopuszczalne jest późniejsze umowne wprowadzenie
klauzuli, o której mowa w art. 33 k.p. Przepis ten stanowi, że przy zawieraniu takiej
umowy można przewidzieć dopuszczalność jej wypowiedzenia. W konstrukcji tego
przepisu wydaje się, że słowo "zawieranie" odnosi się do określenia rodzaju umowy, nie
określa natomiast daty dopuszczalności wprowadzenia klauzuli o wypowiedzeniu.
"Zawieranie" umowy o pracę wskazywałoby raczej na powtarzalność tej czynności, w
odróżnieniu od słowa "zawarcie", które określa czynność jednorazową. Brzmienie art.
33 k.p. "przy zawieraniu umowy [ ...] strony mogą przewidzieć" klauzulę o
dopuszczalności wypowiedzenia tej umowy nie oznacza więc, że został określony
jedyny termin do wprowadzenia dopuszczalności takiej klauzuli w momencie zawierania
umowy, ale wskazuje, że ustawodawca w ogóle dopuścił możliwość wcześniejszego
rozwiązania umowy o pracę na czas określony pod warunkiem, że została zawarta na
czas dłuższy niż 6 miesięcy. Przekonuje o tym również to, że o możliwości
wypowiedzenia umowy o pracę na czas określony decyduje wola stron, prawo do
wypowiedzenia tej umowy wynika bowiem z umowy stron a nie z ustawy, jak to
przewiduje np. art. 32 § 1 k.p.
Konsekwencją tego jest, że zgodnie z zasadą swobody kontraktowej, strony
mogą modyfikować treść umowy o pracę na czas określony, dłuższy niż 6 miesięcy,
także w formie aneksu do wcześniej już zawartej umowy. Skuteczność takiego
porozumienia nie zależy bowiem od tego, kiedy zostało ono zawarte. Takiej zależności
nie uzasadnia również ratio legis art. 33 k.p., który chroni przed wypowiedzeniem
jedynie umowy o pracę zawarte na okres do 6 miesięcy.
Słusznie podniósł Sąd Wojewódzki, że zbyt daleko idący byłby wniosek, że art.
33 k.p. nie pozwala na wprowadzenie do umowy o pracę na czas określony, dłuższy niż
6 miesięcy, klauzuli o dopuszczalności wypowiedzenia tej umowy w drodze
porozumienia stron. Stanowiłoby to istotne ograniczenie woli stron w zakresie
umownego modyfikowania treści umowy o pracę, jeżeli zważy się, że zakaz taki wprost
nie wynika z omawianego przepisu art. 33 k.p.
Jeżeli strony mogą w każdym czasie trwania umowy o pracę na czas określony
rozwiązać ją na mocy porozumienia stron, to także przy zachowaniu wynikającego z art.
33 k.p. warunku dopuszczalności wypowiedzenia umowy, jakim jest zawarcie jej na
okres dłuższy niż 6 miesięcy, mają prawo do zawarcia w tym zakresie odrębnego
porozumienia w formie aneksu do zawartej już umowy o pracę.
Z tych względów, Sąd Najwyższy uznał, że z woli obu stron można wprowadzić
do umowy o pracę na czas określony, dłuższy niż 6 miesięcy, klauzulę o możliwości
wcześniejszego jej rozwiązania za dwutygodniowym wypowiedzeniem.
Kierując się wyżej przytoczonymi przesłankami, Sąd Najwyższy sformułował
pogląd, który został ujęty w sentencji uchwały.
========================================