Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 7 lipca 1994 r.
III ARN 40/94
Osoba, której zwrócono nieruchomoœæ uprzednio wyw³aszczon¹
bez odszkodowania lub bez dostarczenia nieruchomoœci zamiennej,
ma uprawnienie do rekompesaty pieniê¿nej w wysokoœci
odpowiadaj¹cej zmniejszeniu siê wartoœci nieruchomoœci po
wyw³aszczeniu, wed³ug stanu w chwili jej zwrotu (§ 3 ust. 3
rozporz¹dzenia Rady Ministrów z dnia 18 lipca 1991 r. w sprawie
zasad i trybu rozliczeñ w razie zwrotu wyw³aszczonych nieruchomo-
œci Dz. U. Nr 72, poz. 315).
Przewodnicz¹cy SSN: Walery Masewicz, Sêdziowie SN: Antoni
Filcek, Jerzy Kwaœniewski, Kazimierz Jaœkowski (sprawozdawca),
Jadwiga Skibiñska-Adamowicz,
S¹d Najwy¿szy, z udzia³em prokuratora Waldemara
Grudzieckiego, po rozpoznaniu w dniu 7 lipca 1994 r. sprawy ze
skargi Józefa Z., Urszuli J., Wandy
S., Wojskowego Rejonowego Zarz¹du Kwaterunkowo-Budowlanego w P.,
Wojskowego Przedsiêbiorstwa Handlowego w P., na decyzjê Wojewody
P. z dnia 30 czerwca 1993 r. [...] w przedmiocie zwrotu
wyw³aszczonej nieruchomoœci i rozliczeñ z tym zwi¹zanych, na
skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwoœci [...] od
wyroku Naczelnego S¹du Administracyjnego-Oœrodek Zamiejscowy w
Poznaniu z dnia 14 grudnia 1993 r. [...],
1. u c h y l i ³ zaskar¿ony wyrok w czêœci oddalaj¹cej skargê
Józefa Z., Urszuli J. i Wandy S.,
2. u c h y l i ³ decyzjê Wojewody P. z dnia 30 czerwca 1993
r. [...] w zakresie utrzymuj¹cym w mocy punkt III decyzji
Kierownika Urzêdu Rejonowego w P. z dnia 23 kwietnia 1993 r. [...]
w czêœci dotycz¹cej roszczeñ Józefa Z., Urszuli J. i Wandy S. z
tytu³u rozliczeñ i zas¹dzi³ od Wojewody P. na rzecz Józefa Z. i
Urszuli J. kwoty po 300.000 z³ (trzysta tysiêcy z³otych) tytu³em
zwrotu kosztów postêpowania przed Naczelnym S¹dem
Administracyjnym.
U z a s a d n i e n i e
Zaskarżonym wyrokiem Naczelny Sąd Administracyjny-Ośrodek Zamiejscowy
w Poznaniu oddalił skargi Wojskowego Rejonowego Zarządu Kwaterunkowo-Budo-
wlanego w P. i Wojskowego Przedsiębiorstwa Handlowego w P., wnoszących o
pozostawienie w ich użytkowaniu nieruchomości położonej w P.[...] oraz skargi
Józefa Z., Urszuli J. i Wandy S. domagających się odszkodowania z tytułu zmniej-
szenia się wartości zwracanej im powyższej nieruchomości. Nieruchomość ta była
wywłaszczona w 1954 r. na rzecz Skarbu Państwa, a obecnie jest zwracana
następcom prawnym byłych właścicieli, albowiem stała się zbędna na cel określony
w decyzji o wywłaszczeniu (art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o
gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości - jednolity tekst: Dz. U. z 1991
r., Nr 30, poz. 127 ze zm.).
Oddalając skargę Józefa Z., Urszuli J. i Wandy S. Sąd Administracyjny
podzielił pogląd organów administracyjnych, że ani powyższa ustawa o gospodarce
gruntami, ani wydane na jej podstawie rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 16
lipca 1991 r. w sprawie zasad i trybu rozliczeń w razie zwrotu wywłaszczonych
nieruchomości (Dz. U. Nr 72, poz. 315 ze zm.) nie przewidują możliwości nabycia
przez właściciela prawa do odszkodowania z tytułu zmniejszenia się wartości
zwracanej nieruchomości. Przepis § 2 ust. 1 tego rozporządzenia stanowi, że
nieruchomość podlega zwrotowi w stanie, w jakim znajduje się w dniu zwrotu, zaś
według § 2 ust. 2 właścicielowi nie przysługuje roszczenie o przywrócenie nieru-
chomości do stanu istniejącego przed wywłaszczeniem, o odszkodowanie za zmianę
jej stanu oraz za pozbawienie korzystania z nieruchomości. Zdaniem Sądu
Administracyjnego wymieniona w powołanym przepisie "zmiana stanu" nierucho-
mości obejmuje między innymi taką zmianę, w wyniku której po wywłaszczeniu
nastąpiło zmniejszeniesię wartości nieruchomości.
Ustawodawca tylko w jednej sytuacji przewidział możliwość uwzględnienia w
rozliczeniu faktu zmniejszenia się wartości nieruchomości. Zgodnie z § 3 ust. 3
rozporządzenia odszkodowanie podlegające zwrotowi (t.j. odszkodowanie, które
właściciel zwraca na rzecz Skarbu Państwa lub gminy w przypadku zwrotu mu
nieruchomości), ulega odpowiedniemu zmniejszeniu w razie zmniejszenia się
wartości nieruchomości. Przepis ten nie został jednak zastosowany do osób
skarżących, gdyż nie wypłacono im odszkodowania z tytułu wywłaszczenia ani nie
przyznano nieruchomości zamiennej.
Według Sądu Administracyjnego skarżący nie mogą wywodzić swych praw do
odszkodowania także z przepisów prawa cywilnego. Zagadnienie rozliczeń
związanych ze zwrotem wywłaszczonych nieruchomości zostało bowiem uregulo-
wane w art. 69 ustawy o gospodarce gruntami oraz we wskazanym wyżej
rozporządzeniu Rady Ministrów. Oznacza to, że brak jest podstaw do stosowania
kodeksu cywilnego, gdyż zgodnie z art. 7 tej ustawy kodeks cywilny stosuje się w
sprawach nie uregulowanych w ustawie.
Wyrok ten w części oddalającej skargę Józefa Z., Urszuli J. i Wandy S.
zaskarżył rewizją nadzwyczajną Minister Sprawiedliwości zarzucając mu rażące
naruszenie § 2 ust. 2 i § 3 ust. 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 lipca 1991
r. w sprawie zasad i trybu rozliczeń [...] w związku z art. 55 ust. 1 ustawy o
gospodarce gruntami i wnosząc o jego uchylenie i przekazanie sprawy Naczelnemu
Sądowi Administracyjnemu-Ośrodkowi Zamiejscowemu w Poznaniu do ponownego
rozpoznania.
Zdaniem skarżącego, § 2 cytowanego rozporządzenia Rady Ministrów nie
może być interpretowany w oderwaniu od zasady wynikającej z art. 55 ust. 1 ustawy
o gospodarce gruntami, według której wywłaszczenie nieruchomości następuje za
odszkodowaniem. Ponadto § 2 tego rozporządzenia jest przepisem wyjątkowym i
jako taki nie może być interpretowany rozszerzająco. Wyłączenie roszczenia o
odszkodowanie za zmianę stanu nieruchomości nie oznacza więc wyłączenia
roszczenia o odszkodowanie z tytułu zmniejszenia się wartości nieruchomości. W
konsekwencji skarżący stwierdza, że skoro stan nieruchomości nie uległ żadnej
zmianie, a nastąpiło jedynie zmniejszenie się jej wartości, to powinna nastąpić
wypłata odszkodowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rewizja nadzwyczajna jest uzasadniona ze względu na naruszenie w
zaskarżonym wyroku przepisu § 3 ust. 3 wskazanego wyżej rozporządzenia Rady
Ministrów.
Ocena zasadności przedstawionej w rewizji nadzwyczajnej wykładni § 2
rozporządzenia jest zbędna dla rozstrzygnięcia sprawy. Wbrew twierdzeniom rewizji
nadzwyczajnej, przyczyną zmniejszenia się wartości nieruchomości była zmiana jej
stanu. Jak wynika bowiem z opinii biegłego, wszystkie składniki nieruchomości
zmieniły swoją wartość: wartość gruntu nieznacznie wzrosła, natomiast wartość
składników budowlanych, mimo ich przebudowywania i rozbudowywania, zmalała ze
względu na stopień ich technicznego zużycia w ciągu blisko 40 letniej eksploatacji.
Stopień technicznego zużycia mieści się niewątpliwie w pojęciu "stan
nieruchomości", o którym mowa w § 2 rozporządzenia, a więc roszczenie właściciela
wywodzone z tej podstawy prawnej jest wyłączone.
Nie oznacza to jednakże, iż ze względu na szczególną sytuację występującą
w sprawie, polegającą na wywłaszczeniu bez odszkodowania, skarżącym nie
przysługuje żadna rekompensata z tytułu zmniejszenia się wartości nieruchomości.
Rozporządzenie nie reguluje wprost takiej sytuacji, gdyż jest dostosowane do
sytuacji typowej, tj. takiej, gdy wywłaszczenie zostało dokonane za odszkodowa-
niem. Wówczas właściciel na podstawie § 3 ust. 3 rozporządzenia zwracając
odszkodowanie, zwaloryzowane na podstawie § 6 rozporządzenia, może je
zmniejszyć stosownie do zmniejszenia się wartości nieruchomości. Logiczną
konsekwencją tej regulacji jest wniosek, że gdyby ustawodawca przewidział
możliwość zaistnienia wskazanej wyżej sytuacji szczególnej, to przyznałby właści-
cielowi prawo do świadczenia pieniężnego odpowiedniego do zmniejszenia się
wartości nieruchomości. Nie byłoby zgodne z zasadami sprawiedliwości społecznej,
aby osoba, która nie tylko przez długi czas była pozbawiona możliwości korzystania
z należnego jej odszkodowania za wywłaszczoną nieruchomość, jeszcze dodatkowo
znalazła się w gorszej sytuacji w przypadku zwrotu tej nieruchomości.
Z powyższych przesłanek wynika wniosek, że na podstawie § 3 ust. 3
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 lipca 1991 r. w sprawie zasad i trybu
rozliczeń w razie zwrotu wywłaszczonych nieruchomości (Dz. U. Nr 72, poz. 315 ze
zm.) osoba, której zwrócono nieruchomość uprzednio wywłaszczoną bez
odszkodowania lub bez nieruchomości zamiennej, ma prawo do świadczenia
pieniężnego odpowiadającego zmniejszeniu się wartości nieruchomości po
wywłaszczeniu.
Z powyższych względów na podstawie art. 422 § 1 k.p.c. w zw. z art. 207 § 1
k.p.a. i art. 208 k.p.a. orzeczono jak w sentencji.
=========================================