Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 21 lipca 1994 r.
I PZP 29/94
Przewodniczący SSN: Antoni Filcek (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Jerzy
Kwaśniewski, Maria Tyszel,
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Jana Szewczyka, w sprawie z
powództwa Grażyny S. przeciwko "Społem" Powszechnej Spółdzielni Spożywców
w
E. o uznanie wypowiedzenia zmieniającego umowę o pracę za bezskuteczne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 21 lipca 1994 r. zagadnienia
prawnego
przekazanego przez Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Gdańsku z siedzibą w Gdyni postanowieniem z dnia 28 kwietnia 1994 r.,
[...] do
rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:
"Czy rada nadzorcza spółdzielni może scedować swoje uprawnienia
wynika-
jące z art. 45 § 3 Prawa spółdzielczego (Dz. U. Nr 30 z 1982 r., poz. 210
ze zm.) na
prezydium rady nadzorczej?"
p o d j ą ł następującą uchwałę :
Nie jest dopuszczalne przekazanie prezydium rady nadzorczej spół-
dzielni uprawnienia tejże rady do wyrażenia zgody na wypowiedzenie człon-
kowi rady nadzorczej umowy o pracę albo warunków pracy lub płacy.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Elblągu wyrokiem z dnia 8 stycznia 1994 r.,
[...]
przywrócił powódkę Grażynę S. do pracy w pozwanej Spółdzielni na
dotychczaso-
wych warunkach pracy m.in. na tej podstawie, że wypowiedzenie przez tę
Spół-
dzielnię powódce warunków pracy i płacy, dokonane w dniu 2 sierpnia 1993
r. ze
skutkiem na dzień 30 listopada 1993 r., nastąpiło z naruszeniem przepisu
art. 45 § 6
Prawa spółdzielczego.
Powódka pracowała w pozwanej Spółdzielni ostatnio na stanowisku
sekre-
tarki. W wypowiedzeniu zaproponowano jej od 1 grudnia 1993 r. stanowisko
telefonistki z odpowiednim do tego stanowiska wynagrodzeniem. W chwili
wypo-
wiedzenia powódka była członkiem rady nadzorczej pozwanej Spółdzielni.
W myśl art. 45 § 6 Prawa spółdzielczego członkowi rady nadzorczej
spółdzielnia może wypowiedzieć umowę o pracę tylko w wypadkach, w których
kodeks pracy dopuszcza dokonanie takiej czynności w stosunku do członka
zakładowego organu związku zawodowego.
Sąd Rejonowy nie podzielił stanowiska strony pozwanej, że cyt.
przepis jest
przepisem martwym ze względu na brak w kodeksie pracy regulacji prawnej,
do
której odsyła. Zdaniem Sądu Rejonowego odesłania zawartego w tym
przepisie nie
można ograniczać tylko do kodeksu pracy, a obejmuje ono w świetle art. 9
k.p.
wszelkie akty prawne regulujące wskazaną materię. Jest ona aktualnie
zawarta w
przepisie art. 32 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych.
Zgodnie z
ust. 1 tego artykułu "pracodawca nie może bez zgody zarządu zakładowej
organizacji związkowej wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z
pracownikiem
będącym członkiem zarządu lub komisji rewizyjnej zakładowej organizacji
związkowej w czasie trwania mandatu oraz w okresie roku po jego
wygaśnięciu",
zgodnie zaś z ust. 2 "pracodawca nie może bez zgody zarządu zakładowej
organizacji związkowej zmienić jednostronnie warunków pracy lub płacy na
niekorzyść pracownika będącego członkiem zarządu lub komisji rewizyjnej
zakłado-
wej organizacji związkowej w okresie, o którym mowa w ust. 1, chyba że
dopusz-
czają to odrębne przepisy". Stosując powyższe uregulowanie wprost do art.
45 § 6
Prawa spółdzielczego Sąd Rejonowy doszedł do wniosku, że dla
wypowiedzenia
członkowi rady nadzorczej warunków pracy lub płacy konieczna jest zgoda
tejże
rady. Tymczasem w odniesieniu do powódki rada nadzorcza nie wyraziła
zgody na
wypowiedzenie jej przez Spółdzielnię warunków pracy i płacy. Zgodę taką
wyraziło
natomiast prezydium rady nadzorczej.
Abstrahując od formalnej poprawności uchwały prezydium rady
nadzorczej w
powyższym przedmiocie, a to ze względu na podniesiony przez powódkę
zarzut
braku quorum niezbędnego do podjęcia uchwały, Sąd Rejonowy uznał, że nie
znajduje ona podstawy prawnej w art. 46 § 3 Prawa spółdzielczego, który
stanowi,
że gdy statut przewiduje wybór przez radę nadzorczą jej prezydium, to
statut może
też postanawiać, iż w okresach pomiędzy posiedzeniami rady, prezydium
upraw-
nione jest do podejmowania uchwał w sprawach wymienionych w art. 46 § 1
pkt 2 lit.
c, pkt 6 i 8 oraz w sprawach zastrzeżonych do działania rady na
podstawie art. 46 §
2. Żaden ze wskazanych przepisów nie obejmuje udzielenia zgody na
wypowiedzenie zmieniające. Ponadto art. 46 § 3 Prawa spółdzielczego
dotyczy
uprawnień rady a nie jej obowiązków, zaś wyrażenie zgody na wypowiedzenie
warunków pracy lub płacy jest nie tylko uprawnieniem rady, ale także jej
obowią-
zkiem. Sąd Rejonowy zauważył, że również statut pozwanej Spółdzielni nie
przewiduje możliwości powierzenia prezydium rady uprawnień i obowiązków z
tego
tytułu.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z
siedzibą w Gdyni rozpoznając sprawę na skutek rewizji pozwanej
Spółdzielni na
podstawie art. 391 § 1 k.p.c. przedstawił Sądowi Najwyższemu do
rozstrzygnięcia
budzące wątpliwości zagadnienie prawne przytoczone w sentencji niniejszej
uchwały. Powołany w tym zagadnieniu przepis art. 45 § 3 Prawa
spółdzielczego
wskazany został omyłkowo. Jak wynika z uzasadnienia postanowienia Sądu
Wojewódzkiego z dnia 28 kwietnia 1994 r., którym przedstawiono
przedmiotowe
zagadnienie Sądowi Najwyższemu, chodzi w nim o uprawnienia rady
nadzorczej
wynikające z art. 45 § 6 Prawa spółdzielczego, a dotyczące wyrażenia
zgody na
wypowiedzenie umowy o pracę albo warunków pracy lub płacy członkowi rady
nadzorczej. Przytoczony omyłkowo przepis art. 45 § 3 Prawa spółdzielczego
dotyczy
zupełnie innej materii nie mającej związku z przedmiotem sprawy.
Wątpliwości swoje uzasadnił Sąd Wojewódzki tym, że kompetencje
prezy-
dium rady nadzorczej określa nie tylko art. 46 § 3 Prawa spółdzielczego -
upoważ-
niający prezydium do podejmowania uchwał w sprawach wymienionych w § 1
pkt 2
lit. c oraz pkt 6 i 8 artykułu 46 a nadto w sprawach zastrzeżonych do
zakresu
działania rady w § 2 tego artykułu - lecz także statut spółdzielni i
regulamin rady
nadzorczej. W § 12 pkt k tego regulaminu postanowiono, że prezydium rady
nadzorczej załatwia inne sprawy zlecone uchwałą plenarnego posiedzenia
rady z
wyjątkiem spraw wymienionych w § 2 regulaminu pkt a, e, i, l, n, przy
czym do tych
wyjątków nie należy kwestia wyrażania zgody na wypowiedzenie warunków
pracy
lub płacy członkowi rady nadzorczej. Nie wymienia również tej czynności
uprawnienia art. 46 Prawa spółdzielczego, co by wskazywało, że jest to
inna
szczególna czynność. Natomiast rada nadzorcza pozwanej Spółdzielni
uchwałą nr
8/93 z dnia 6 stycznia 1993 r. upoważniła jej prezydium do podejmowania
uchwał w
sprawach dopuszczonych regulaminem pracy rady nadzorczej i statutem.
Rozstrzygnięcie przez Sąd Najwyższy przedstawionego zagadnienia
wymaga
ustosunkowania się do dwóch kwestii wstępnych, a mianowicie: 1) czy art.
45 § 6
Prawa spółdzielczego odsyła do ochrony przed wypowiedzeniem umowy o pracę
albo warunków pracy lub płacy przysługującej członkom zakładowego organu
związku zawodowego wynikającej z kodeksu pracy, czy także z innych
przepisów
prawa pracy, w szczególności zawartych w ustawie o związkach zawodowych;
2) w
razie przyjęcia, że w rachubę wchodzi ochrona przewidziana w art. 22
ustawy dnia
23 maja 1991 r. o związkach zawodowych - kto uprawniony jest do wyrażania
zgody
na wypowiedzenie umowy o pracę albo warunków pracy lub płacy członkowi
rady
nadzorczej ta rada czy zarząd zakładowej organizacji związkowej.
Pierwszą kwestią zajął się w uzasadnieniu swego wyroku Sąd Rejonowy
przyjmując, że odesłanie zawarte w art. 45 § 3 Prawa spółdzielczego
obejmuje
aktualnie obowiązujące przepisy prawne dotyczące ochrony członków
zakładowych
organów związków zawodowych przed wypowiedzeniem umowy o pracę albo
warunków pracy lub płacy, zawarte w art. 32 ustawy z dnia 23 maja 1991 r.
o
związkach zawodowych. Stanowisko powyższe jest prawidłowe i zbieżne z
zajętym
przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 5 maja 1993 r., I PZP
13/93
(OSNCP 1993 z. 12 poz. 216). Sąd Najwyższy sięgnął w nim do wykładni
history-
cznej. W wyniku bowiem zmian ustawowych regulacja ochrony umowy o pracę
członków zakładowych organów związków zawodowych przed wypowiedzeniem i
zmianą warunków pracy lub płacy przeniesiona została z kodeksu pracy do
ustawy o
związkach zawodowych, co spowodowało, że dosłowne rozumienie art. 45 § 6
Prawa spółdzielczego utraciło normatywne znaczenie. Należy także
zauważyć, że
zmienił się sposób tej ochrony. O ile w przepisach kodeksu pracy (art.
39, 40 i 43)
oraz ustawy z dnia 8 paśdziernika 1982 r. o związkach zawodowych (art. 39
w
brzmieniu jednolitego tekstu tej ustawy opublikowanej w Dz. U. z 1985 r.
Nr 54, poz.
177) polegał on na zakazie wypowiedzenia ze wskazanymi wyjątkami, o tyle
w art.
32 ustawy z dnia 23 maja 1991 r, o związkach zawodowych (Dz. U. Nr 55,
poz. 234)
przybrał postać wymogu zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej na
wypowiedzenie umowy o pracę albo warunków pracy lub płacy.
Druga kwestia nie była rozważana w niniejszej sprawie przez Sądy obu
instancji ani przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu powołanej uchwały z dnia
5 maja
1993 r., I PZP 13/93. Sądy te przyjęły za oczywiste, że w stosunku do
członków rad
nadzorczych spółdzielni wyrażanie zgody na wypowiedzenie umowy o pracę
albo
warunków pracy lub płacy członkom rad nadzorczych spółdzielni należy w
świetle
art. 45 § 6 ustawy z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (Dz. U.
Nr 30, poz.
210 ze zm.) w zw. z art. 32 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach
zawodowych
do rady nadzorczej. Takie rozwiązanie zakłada z góry przedstawione Sądowi
Najwyższemu zagadnienie prawne i rozwiązanie to jest trafne. Dosłowne
zastosowanie w rozważanej sytuacji przepisu art. 32 ustawy z dnia 23 maja
1991 r.
oznaczałoby bowiem, że chodzi o zgodę zarządu zakładowej organizacji
związkowej,
co kolidowałoby z podstawową zasadą samorządności spółdzielni, chyba, że
wynikałoby z jednoznacznego uregulowania w Prawie spółdzielczym. Przepis
art. 32
ustawy o związkach zawodowych należy zatem do sytuacji przewidzianej w
art. 45 §
6 Prawa spółdzielczego stosować odpowiednio a nie wprost, jak to sugeruje
Sąd
Rejonowy w uzasadnieniu swego wyroku.
Przechodząc do rozstrzygnięcia zagadnienia przedstawionego przez Sąd
Wojewódzki, Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Art. 46 § 1 Prawa spółdzielczego określa w 8 punktach zakres
działania rady
nadzorczej spółdzielni. Nie obejmuje on wyrażania zgody na wypowiedzenie
umowy
o pracę albo warunków pracy lub płacy członkom rady nadzorczej. Ponadto
zgodnie
z § 2 artykułu 46 zdanie pierwsze statut może zastrzec do zakresu
działania rady
jeszcze inne uprawnienia. Chodzi tu o uprawnienia i odpowiadające im
obowiązki,
których wyłącznym śródłem jest statut. Gdy wynikają one z ustawy, to
powtórzenie
ich w statucie w sposób szczegółowy lub ogólny (np. "wykonywanie innych
zadań
wynikających z obowiązujących przepisów" - jak to przyjęto w § 24 lit. p
statutu
pozwanej Spółdzielni - k. 43 akt sprawy) nie czyni ze statutu ich śródła.
Dotyczy to
nie tylko zadań rady określonych w art. 46 § 1 Prawa spółdzielczego, lecz
także w
innych przepisach, w tym w art. 45 § 6 Prawa spółdzielczego, z którego w
związku z
art. 32 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych
wynika, że
do zadań rady nadzorczej spółdzielni należy wypowiadanie się w
przedmiocie zgody
na wypowiedzenie umowy o pracę albo warunków pracy lub płacy członkom
tejże
rady.
Zgodnie z art. 46 § 3 Prawa spółdzielczego statut może przewidzieć
wybór
przez radę nadzorczą jej prezydium (co uczyniono w statucie pozwanej
spółdzielni),
w takim zaś wypadku statut może również postanowić, że w okresach między
posiedzeniami rady prezydium uprawnione jest do podejmowania uchwał w
sprawach wymienionych w § 1 pkt 2 lit. c, pkt 6 i 8 oraz w sprawach
zastrzeżonych
do zakresu działania rady na podstawie § 2. Wynika z tego, że jeżeli
statut tak
postanowi spośród ustawowych zadań rady mogą być wykonywane przez jej
prezydium tylko te, które określone zostały w art. 46 § 1 pkt 2 lit. c,
pkt 6 i 8 (czyli
przeprowadzanie kontroli nad sposobem załatwiania przez zarząd wniosków
organów spółdzielni i poszczególnych jej członków, rozpatrywanie skarg na
działalność zarządu a także podejmowanie uchwał w sprawach czynności
prawnych
dokonywanych między spółdzielnią a członkami zarządu oraz reprezentowanie
spółdzielni przy tych czynnościach). Inne zatem ustawowe kompetencje rady
(w tym
wynikające z art. 45 § 6 Prawa spółdzielczego) nie mogą być wykonywane
przez
prezydium choćby statut, a tym bardziej - jak w niniejszej sprawie -
regulamin tak
stanowił. Jak bowiem już wyjaśniono, nie mogą one być uznane za mające
swe
śródło w statucie w rozumieniu art. 46 § 2 Prawa spółdzielczego. Inna
wyłącznie
słowna wykładnia wymienionego przepisu prowadziłaby do tego, że zapis w
statucie
przesądzałby o zakresie spraw, w których działać może prezydium rady, co
czyniłoby zbędnym wyszczególnianie w art. 46 § 3 Prawa spółdzielczego
tych zadań
należących z ustawy do kompetencji rady nadzorczej, w których do
podejmowania
uchwał może zostać uprawnione prezydium rady. Natomiast Prawo
spółdzielcze
pozostawia pełną swobodę statutowi do określenia kompetencji prezydium
rady w
zakresie uprawnień, które statut przyznał radzie poza uprawnieniami
wymienionymi
w ustawie. Identyczne w rezultacie stanowisko zajął w rozważanej kwestii
M.
Gersdorf (Prawo spółdzielcze, Komentarz, Warszawa 1985 r., str. 130).
Komentator
w swych poglądach poszedł jeszcze dalej, mianowicie uznał, że gdy w
ramach art.
46 § 2 Prawa spółdzielczego statut wyposażył radę nadzorczą w prawo
podejmowania uchwał typu normatywnego (tj. uchwał regulujących w zakresie
nie
unormowanym w ustawie lub bliżej określających zasady obowiązujące przy
kształtowaniu stosunków prawnych między członkami a spółdzielnią), to ze
względu
na wagę tych uchwał może je podejmować tylko rada, a jej prezydium może
jedynie
wysuwać pewne propozycje w tym względzie.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy odpowiadając na przedstawione
zagadnienie podjął uchwałę sformułowaną w jej sentencji.
========================================